U. C. 456. Quatuor gentes in Etruria con ferunt arma adversus Rom. Fabius recusans Cos. eligitur. ad ostium Liris fluvii, 80 quæ Minturnæ adpellata; altera in XXII. Nemini dubium erat, quin Q. Fabius omnium consensu destinaretur; eumque et 83 prærogativæ, 84 et primo vocatæ omnes centuriæ consulem cum L. Volumnio di TM (et jam adp. temp. comitiorum) L. Vol. Gron. (et j. a. t.) comitiorum caussa 8 duos Gron. L. Vol. Crev. 80 Que Minturnæ appellata] Jam Minturnarum mentionem fecit Livius, supra VIII. 10. et 11. et Ix. 25. Ita que non nova hoc loco urbs conditur, sed necesse est jam ante ibi oppidum fuisse, quod tamen alio nomine ante hanc coloniam deductam appellaretur, quemadmodum mox memoratur Sinope urbs Græca Sinuessæ nomen a colonis accepisse. Ubi autem Livius appellavit antea Minturnas, intelligenda scilicet ea est urbs cui postea Minturnæ nomen fuit. Sic et Sinuessam nuncupavit, 1. VIII. c. 11. eam urbem quæ tunc temporis Sinope, postea Sinuessa appellata est. 81 Ob hæc, (et jam appetebat tempus) comitiorum causa L. Volumnius] Pro hac lectione stant veteres editi, duo scripti e Gronovianis, et omnes nostri. Et sane illa sapit Livianam manum. Gronovius ediderat: Ob hac (et jam appetebat tempus comitiorum) L. Volumnius: minus eleganter, nec satis firma librorum auctoritate. Sensus est: Hac de causa, ad habenda comitia, quorum jam tempus appropinquabat.... 82 Duces consules] Sigonius dederat duos: fregeratque, ut recte judicat Gronovius, vim sententiæ puerili lusu in numeris quatuor et duo. Antiqui editi et scripti omnes nostri habent duces. 83 Prerogativa] Reponendum viSigonius quidem detur prærogativa. in not. ad v. 18. duas fuisse prærogativas centurias putat, unum juniorum, alteram seniorum. Sed locus libri XXVI. Liviani, c. 22. unde videtur hanc opinionem sumpsisse Sigonius, ei potius repugnat. 84 Et primo vocata] Vid. supra c. 15.. cebant. Fabii oratio fuit, qualis biennio ante: deinde, ut U. C. 456. vincebatur consensu, versa postremo ad collegam P. Decium A. C. 296. poscendum. id senectuti suæ adminiculum fore: censura duobusque consulatibus simul gestis expertum se, 85 nil con'cordi collegio firmius ad rempublicam tuendam esse. novo 'imperii socio vix jam adsuescere senilem animum posse: cum "moribus notis facilius se communicaturum consilia.' Subscripsit orationi ejus consul, quum meritis P. Decii laudibus, tum, quæ ex concordia consulum bona, quæque ex discordia 'mala in administratione rerum militarium evenirent,' memorando, quam prope ultimum discrimen suis et college certaminibus nuper ventum foret:' admonendo Decium Fabiumque, ut uno animo, una mente viverent. 86 esse præterea viros natos militiæ, factis magnos, ad verborum linguæque certamina rudes: ea ingenia consularia esse. Callidos solertesque, juris atque eloquentiæ consultos, qualis Ap. Claudius esset, urbi ac foro præsides habendos, prætoresque ad reddenda 'jura creandos esse.' His agendis dies est consumtus. postridie ad præscriptum consulis et consularia et prætoria comitia habita. Consules creati Q. Fabius et P. Decius: Ap. Claudius prætor; 87 omnes absentes. et L. Volumnio ex senatusconsulto et scito plebis prorogatum in annum imperium est. XXIII. Eo anno prodigia multa fuerunt: quorum averruncandorum caussa supplicationes in biduum senatus decrevit. Publice 88 vinum ac tus præbitum. supplicatum iere frequentes viri feminæque. Insignem supplicationem fecit certamen in sacello Pudicitiæ patricia, quæ in foro Pudicitia boario est ad ædem rotundam Herculis inter matronas or- patricia. tum. Virginiam, Auli filiam, patriciam plebeio nuptam, L." Volumnio consuli, matronæ, quod e Patribus enupsisset, saeris arcuerant. Brevis altercatio inde ex iracundia muliebri in contentionem animorum exarsit. quum se Virginia et patriciam et pudicam in patricia Pudicitiæ templum ingressam, et uni nuptam, ad quem virgo deducta sit; nec se viri honorumve ejus ac rerum gestarum pœnitere, 89 vero gloriaretur. Facto deinde egregio magnifica verba adauxit. in vico Longo, ubi habitabat, ex parte ædium, quod satis esset loci modico sacello, exclusit; aramque ibi posuit. et, convo t add. sacrificiis Gron. Crev. 85 Nil concordi collegio firmius] Nil firmius, quam si concordi animo college rém gerant. 86 Esse præterea] Fabium et Decium, præterquam quod concordia inter se clari sint, esse etiam viros.... $7 Omnes absentes] Fabius et De cius aberant nimirum a campo; Ap a L. abest. Eæd. pius, etiam ab urbe. Simile plane 88 Vinum ac thus sacrificiis præbí- catis plebeiis matronis, conquesta injuriam patriciarum, Hanc ego aram,' inquit, 'Pudicitiæ plebeia dedico: vosque 'hortor, ut, quod certamen virtutis viros in hac civitate tenet, ' hoc pudicitiæ inter matronas sit: detisque operam, ut hæc 6 ara, quam illa, si quid potest, sanctius et a castioribus coli 'dicatur.' Eodem ferme ritu et hæc ara, quo illa antiquior, culta est; ut nulla, nisi spectatæ pudicitiæ matrona, et quæ uni viro nupta fuisset, jus sacrificandi haberet. Vulgata dein religio a pollutis, nec matronis solum, sed omnis ordinis feminis, postremo in oblivionem venit. Eodem anno Cn. et Q. Ogulnii ædiles curules aliquot foeneratoribus diem dixerunt: quorum bonis multatis, ex eo, quod in publicum redactum est, ænea in Capitolio limina, et trium mensarum argentea vasa in cella Jovis, Jovemque in culmine cum quadrigis, et 90 ad ficum Ruminalem simulacra infantium conditorum Urbis sub uberibus lupa posuerunt; semitamque saxo quadrato a Capena porta ad Martis straverunt. et ab ædilibus plebeiis L. Elio Pæto et C. Fulvio Curvo, ex multaticia item pecunia, quam exegerunt 91 pecuariis damnatis, ludi facti; pateræque aureæ ad Cereris positæ. XXIV. Q. inde Fabius quintum et P. Decius quartum consulatum ineunt, tribus consulatibus censuraque collega; nec gloria magis rerum, quæ ingens erat, quam concordia, inter se clari. quæ ne perpetua esset, ordinum magis, quam ipsorum, inter se certamen intervenisse reor: patriciis tendentibus, ut Fabius Etruriam extra ordinem provinciam haberet; plebeiis auctoribus Decio, ut ad sortem revocaret. Fuit certe contentio in senatu; et, postquam ibi Fabius plus poterat, revocata res ad populum est. in concione, ut inter militares viros, et factis potius, quam dictis, fretos, pauca verba habita: Fabius, quam arborem conseruisset, sub ea legere alium fruc'tum, indignum esse,' dicere; 'se aperuisse Ciminiam silvam, 'viamque per devios saltus Romano bello fecisse. Quid se id æta'tis sollicitassent, si alio duce bellum gesturi essent? Nimirum 'adversarium se, non socium imperii, legisse,' sensim exprobrat: et 92 invidisse Decium concordibus collegiis tribus,' Postremo, 'se tendere nihil ultra, quam ut, 93 si se dignum provincia ducerent, in eam mitterent: in senatus arbitrio se fuisse, et in po'testate populi futurum.' P. Decius senatus injuriam querebatur: quoad potuerint, Patres adnisos, ne plebeiis aditus 'ad magnos honores esset: postquam ipsa virtus pervicerit, ne 90 Ad ficum Ruminalem] Vid. su- gas eadem concordia inter se agere, pra 1. 4. qua duos jam consulatus simul gessissent. 91 Pecuariis] Pecuarii hic intelligendi videntur publicani, qui pascua publica redimebant. 92 Invidisse Decium] Noluisse Decium, tertio tum in consulatu colle 93 Si se dignum] Nostri omnes scripti, ut aliquot e Gronovianis, carent r se. in ullo genere hominum inhonorata esset, quæri, quemadmo- U. C. 457. 'dum irrita sint non suffragia modo populi, sed arbitria etiam A. C. 295. fortunæ, et in paucorum potestatem vertantur. Omnes ante se consules sortitos provincias esse; nunc extra sortem Fabio senatum provinciam dare. Si honoris ejus caussa : ita eum de se, deque republica meritum esse, ut faveat Q. Fabii gloriæ, 6 quæ modo non sua contumelia splendeat. Cui autem dubium esse, ubi unum bellum sit asperum ac difficile, quum id alteri extra sortem mandetur, quin alter consul pro supervacaneo 6 atque inutili habeatur? Gloriari Fabium rebus in Etruria ges'tis. velle et P. Decium gloriari: et forsitan, quem ille obrutum ignem reliquerit, ita ut toties novum ex inproviso incendium. ' daret, eum se exstincturum. Postremo se collega honores præ'miaque concessurum verecundia ætatis ejus majestatisque; C quum periculum, quum dimicatio proposita sit, neque cedere sua sponte, neque cessurum. et, si nihil aliud ex eo certamine 'tulerit, illud certe laturum, ut, quod populi sit, populus ju'beat potius, quam patres gratificentur. Jovem optimum 'maximum Deosque inmortales se precari, ut ita sortem æquam sibi cum collega dent, si eamdem virtutem felicitatemque in bello administrando daturi sint. certe id et natura 6 æquum, et exemplo utile esse, et ad famam populi Romani 6 pertinere, eos consules esse, quorum utrolibet duce bellum Etruscum geri recte possit.' Fabius, nihil aliud precatus populum, quam ut prius, quam intro vocarentur ad suffragium tribus, Ap. Claudii prætoris adlatas ex Etruria literas audirent, comitio abit. nec minore populi consensu, quam senatus, provincia Etruria extra sortem Fabio decreta est. 94 Etruria. Fabio extra XXV. Concursus inde ad consulem factus omnium ferme sortem datur juniorum et pro se quisque nomina dabant. tanta cupido erat sub eo duce stipendia faciendi. Qua circumfusus turba, ‘Qua'tuor millia', inquit peditum et sexcentos equites dumtaxat 'scribere in animo est: hodierno et crastino die qui nomina ' dederitis, mecum ducam. majori mihi curæ est, ut omnes lo6 cupletes reducam, quam ut multis rem geram militibus.' Pro- Fabius in fectus apto exercitu, et eo plus fiduciæ ac spei gerente, quod provinciam non desiderata multitudo erat, ad oppidum Aharnam, unde venit. haud procul hostes erant, ad castra Appii prætoris pergit. paucis citra millibus lignatores ei cum præsidio obcurrunt; qui, ut lictores prægredi viderunt, Fabiumque esse consulem accepere, læti atque alacres Diis populoque Romano grates agunt, quod eum sibi imperatorem misissent. Circumfusi deinde quum consulem salutarent, quærit Fabius, quo pergerent; respondentibusque, lignatum se ire, 'ain' tandem', inquit, 'num castra vallata non habetis?' Ad hoc 94 * Apto] Idoneo, habili, nec ad majorem justo numerum excrescente. U.C. 457. mam ad con- quum subclamatum esset; 'duplici quidem vallo, et fossa, et tamen in ingenti metu esse: habetis igitur,' inquit, ‘adfatim "lignorum. redite, et vellite vallum.' Redeunt in castra, terroremque ibi, vellentes vallum, et iis, qui in castris remanserant, militibus, et ipsi Appio fecerunt. Tum pro se quisque alii aliis dicere,' consulis se Q. Fabii facere jussu.' Postero inde die castra mota, et Appius prætor Romam dimissus. inde nusquam stativa Romanis fuere. negabat utile esse, uno loco sedere exercitum : itineribus ac mutatione locorum 95 nobiliorem ac salubriorem esse. fiebant autem itinera, quanta fieri sinebat hiems hauddum exacta. Vere inde primo, relicta secunda legione ad 96 Clusium, quod Camars olim adpellabant, præpositoque castris L. Scipione pro prætore, Redit Ro- Romam ipse ad consultandum de bello rediit: sive ipse sponte sua, quia bellum ei majus in conspectu erat, quam quantum esse famæ crediderat; sive senatusconsulto adcitus. nam in utrumque auctores sunt. Ab Ap. Claudio prætore retractum quidam videri volunt; quum in senatu et apud populum (id quod per literas assidue fecerat) terrorem belli Etrusci augeret: 'non subfecturum ducem unum, nec exerci'tum unum, adversus quatuor populos. 97 Periculosum esse, sive juncti unum premant, sive id diversi gerant bellum, ne ' ad omnia simul obire unus non possit. Duas se ibi legiones Romanas reliquisse: et minus quinque millia peditum equitumque cum Fabio venisse. sibi placere, P. Decium consulem primo quoque tempore in Etruriam ad collegam proficisci : 'L. Volumnio Samnium provinciam dari. Si consul malit in suam provinciam ire, Volumnium in Etruriam ad consulem cum exercitu justo consulari proficisci.' Quum magnam partem moveret oratio prætoris, P. Decium censuisse ferunt, ut omnia integra ac libera Q. Fabio servarentur, donec vel ipse, si per commodum reipublicæ posset, Romam venisset, vel aliquem ex legatis misisset; a quo disceret senatus, quantum in Etruria belli esset, quantisque administrandum copiis, et quot per duces esset. XXVI. Fabius, ut Romam rediit, et in senatu et productus ad populum mediam orationem habuit, ut nec augere, nec minuere videretur belli famam; magisque in altero adsumendo duce aliorum indulgere timori, quam suo aut reipublicæ periculo consulere. 'ceterum, si sibi adjutorem belli |