U. C. 454. sul creatur. XIII. Eodem anno 50 Carseolos colonia in agrum EquiA. C. 298. colorum deducta. Fulvius consul de Samnitibus triumphavit. Quum comitia consularia instarent, fama exorta, Etruscos Samnitesque ingentes conscribere exercitus; palam omnibus conciliis vexari principes Etruscorum, quod non Gallos quacumque conditione traxerint ad bellum: increpari magistratus Samnitium, quod 51 exercitum, adversus Lucanum hostem comparatum, objecerint Romanis: itaque suis sociorumque viribus consurgere hostes ad bellum, et haudquaquam pari defungendum esse certamine. Hic terror, quum inlustres Q. Fabius viri consulatum peterent, omnes in Q. Fabium Maximum, invitus con- primo non petentem, deinde, ut inclinata studia vidit, etiam recusantem convertit. 'Quid se jam senem, ac perfunctum ' laboribus laborumque præmiis, sollicitarent? Nec corporis, nec animi vigorem remanere eumdem : et fortunam ipsam vereri, ne cui Deorum nimia jam in se, et constantior, quam velint humanæ res, videatur. Et se gloriæ seniorum subcrevisse, et ad suam gloriam consurgentes alios lætum adspicere. 'nec honores magnos fortissimis viris Romæ, nec honoribus Ideesse fortes viros.' Acuebat hac moderatione tam justa studia; quæ verecundia legum restinguenda ratus, 52 legem recitari jussit, qua intra decem annos eumdem consulem refici non liceret. Vix præ strepitu audita lex est: tribunique plebis, nihil id inpedimenti futuram,' aiebant: 'se ad popu ‘lum laturos, uti legibus solveretur.' Et ille quidem in recusando perstabat, 'quid ergo adtineret leges ferri,' rogitans, quibus 53 per eosdem, qui tulissent, fraus fieret? Jam regi 'leges, non regere.' Populus nihilominus suffragia inibat: et, ut quæque 54 intro vocata erat centuria, consulem haud duquod exercitum Lucanum h. c. adjecerint Doer. Rup. 50 Carseolos....in agrum Equico larum] Vid. not. 2. ad c. 1. hujus libri: et observa insuper ex c.3. hanc coloniam nunc potius suppleri, quam deduci. 51 Exercitum adversus Lucanum] Omnes nostri MSS. quemadmodum et Gronoviani, carent T adversus. Antiquissimus regiorum habet exercitui Lucanum: quod idem quum reperiret in aliquot e suis Gronovius, non incommode legi posse putabat exercitum in Lucanum. 52 Legem..qua intra decem annos] Hanc legem reperies c. 42. 1. VII. Ejus hæc vis esse debuit, ut solidum decennium inter geminum ejusdem hominis consulatum effluxisse juberetur. Alioquin ea non teneretur Fabius, qui consul ultimum fuit anno 445. et nunc creatur in annum 455. Ceterum ea lex parum diligenter his temporibus servabatur, et aliquoties quum in aliis, tum in ipso Fabio neglecta fuerat. Sed et doctissimi viri, Sigonius, Pighius, Dodwellus, annum unum per duas ordine dictaturas transactum, etsi non ex Livii mente, at fortasse ex rei veritate inserendum censuere inter eos annos quos 451. et 452. numeravimus: qui annus insititius efficit ut toti decem anni ab ultimo Fabii consulatu jam elapsi sint. Inde judicat idem Dodwellus, Diss. x. de Cyclis Rom. sect. 68. quæ de decennali lege disseruisse memoratur ad populum Fabius, ea Livium in alienum locum transtulisse; et si quid ea in re veri sit, id potius locum habuisse quum in annum 453. consulem eum non petentem populus creare vellet, supra c. 9. 53 Per eosdem qui tulissent] Nempe tribunos plebis. 54 Intro vocata] In ovile. Vid not 45. ad c. 11. 1. 1. bie Fabium dicebat. Tum demum consensu civitatis victus, U. C. 454. 'Dii adprobent,' inquit, quod agitis, acturique estis, Qui- A. C. 298. ' rites. Ceterum, quoniam in me, quod vos vultis, facturi 'estis, in collega sit meæ apud vos gratiæ locus. P. Decium, expertum mihi concordi collegio virum, dignum vobis, dignum parente suo, quæso, mecum consulem faciatis.' Justa suffragatio visa. omnes, quæ supererant, centuriæ Q. Fabium, P. Decium consules dixere. Eo anno plerisque dies dicta ab ædilibus, quia plus, quam quod lege finitum erat, agri possiderent. nec quisquam ferme est purgatus: 55 vinculumque ingens inmodicæ cupiditatis injectum est. Q. Fabio cunt. XIV. Consules novi, Q. Fabius Maximus quartum et U. C. 455. P. Decius Mus tertium, quum inter se agitarent, utih alter A. C. 297. Samnites hostes, alter Etruscos deligeret; quantæque in hanc aut in illam provinciam copiæ satis, et uter ad utrum cio III. bellum dux idoneus magis esset; ab Sutrio et Nepete et Coss. Faleriis legati, 56 auctores, concilia Etruriæ populorum de petenda pace haberi, totam belli molem in Samnium averterunt. Profecti consules, quo expeditiores commeatus es- Ambo Coss. legiones dusent, et incertior hostis, qua venturum bellum foret, Fabius in Samnium Sidicinum in Samnium agrum, per Soranum, Decius per legiones ducunt. Ubi in hostium fines ventum est, uterque populabundus effuso agmine incedit. explorant tamen latius, quam populantur. Igitur non fefellere ad Tifernum hostes in occulta valle instructi, quam ingressos Romanos superiore ex loco adoriri parabant. Fabius, inpedimentis in locum tutum remotis, præsidioque modico inposito, præmonitis militibus adesse certamen, quadrato agmine ad prædictas hostium latebras subcedit. Samnites, desperato inproviso tumultu, quando in apertum semel discrimen evasura esset res, et ipsi acie justa maluerunt concurrere. itaque et in æquum descendunt, ac fortunæ se, majore animo, quam spe, committunt. Ceterum, sive quia Prælium ex omnium Samnitium populis, quodcumque roboris fue- atrox cum rat, contraxerant, seu quia discrimen summæ rerum gebat animos, aliquantum aperta quoque pugna præbuerunt terroris. Fabius, ubi nulla ex parte hostem loco moveri vidit, 57 M. Fulvium et M. Valerium, tribunos mi h i videt Eæd. ut Gron. Crev. 55 Vinculumque ingens immodica cupiditatis injectum est] Possis supplere possessoribus agrorum. Sed magis placeret legere cupiditati. 56 Auctores] Quum nunciassent, edocuissent. 57 Maximum filium] Aliquot codices, tum Gronoviani, tum nostri, et * Maximum filium Crev. au Samnitibus U. C. 455. litum, cum quibus ad primam aciem procurrerat, ire ad A. C. 297. equites jubet, et adhortari, ut, si quando umquam equestri ope adjutam rempublicam meminerint, illo die adnitantur, 'ut ordinis ejus gloriam invictam præstent. Peditum cer'tamine inmobilem hostem restare; omnem reliquam spem in inpetu esse equitum.' et ipsos nominatim juvenes, 58 pari comitate utrumque, nunc laudibus, nunc promissis onerat. Ceterum, 58 quando ne ea quoque tentata vis proficeret, consilio grassandum, si nihil vires juvarent, ratus, Scipionem legatum hastatos primæ legionis subtrahere ex acie, et ad montes proximos, quam posset occultissime, circumducere jubet: inde adscensu abdito a conspectu erigere in montes agmen, aversoque hosti ab tergo repente se ostendere. Equites, ducibus tribunis, haud multo plus hostibus, quam suis, ex inproviso ante signa evecti, præbuerunt tumultus. Adversus incitatas turmas stetit inmota Samnitium acies, nec parte ulla pelli aut perrumpi potuit. Et, postquam irritum inceptum erat, recepti post signa prælio excesserunt. Crevit ex eo hostium animus; nec sustinere frons prima tam longum certamen increscentemque fiducia sui vim potuisset, ni secunda acies jussu consulis in primum subcessisset. Ibi integræ vires sistunt invehentem se jam Samnitem: et 60 tempore inprovisa ex montibus signa clamorque sublatus 61 non vero tantum metu terruere Samnitium animos. nam et Fabius Decium collegam adpropinquare exclamavit, et pro se quisque miles, adesse alterum consulem, adesse legiones, gaudio alacres fremunt; errorque utilis Romanis oblatus fugæ formidinisque Samnites inplevit, maxime territos, ne ab altero exercitu integro intactoque fessi obprimerentur: et, quia passim in fugam dissipati sunt, minor cædes, quam pro tanta victoria, fuit. tria millia et quadringenti cæsi; capti trecenti ferme et triginta: signa militaria capta trią et viginti. Vincunt XV. Samnitibus Apuli se ante proelium conjunxissent, ni ad trecentos Gron. Crev. ostendit. Ideo nobis vulgata lectio, 58 Pari comitate utrumque] Quam- 59 Quando ne ea quoque tentata vis proficeret] Hic aliquid mendi latere suspicamur. Sensus esse debet, si forte accideret ut ea quoque vis tentata nihil proficeret. 60 Tempore] In tempore, tempestive. Sic Cic. 1. 111. de Offic. n. 58. Ad canam tempore venit Canius. 61 Non vero tantum] Non verum tantum, i. e. a vera causa profectum metum injecerunt Samnitibus. Nam et vanum quoque iis terrorem obtulerunt, nempe advenire alteram consulem cum exercitu. Hæc clara sunt, nec sollicitari debuerant parum eleganti Clerici conjectura, qui otiosam immittit vocem, legitque non vero tan tum motos metu. rem P. Decius consul iis ad Maleventum castra objecisset, ex- U. C. 455. tractos deinde ad certamen fudisset. Ibi quoque plus fugæ A. C. 297. Apuli a Defuit, quam cædis. duo millia Apulorum cæsa: spretoque eo cio casi. hoste, Decius in Samnium legiones duxit. Ibi duo consulares exercitus, diversis vagati partibus, omnia spatio quinque mensium evastarunt. Quadraginta et quinque loca in Samnio fuere, in quibus Decii castra fuerunt: alterius consulis sex et octoginta. nec valli tantum ac fossarum vestigia relicta, sed multo illis insigniora monumenta vastitatis circa regionumque depopulatarum. Fabius etiam urbem Cimetram cepit. ibi capta armatorum duo millia quadringenti : cæsi ferme pugnantes ad quadringentos triginta. Inde, comitiorum caussa Romam profectus, maturavit eam agere. quum 62 primo vocatæ Q. Fabium consulem dicerent Q. Fabius omnes centuriæ, Ap. Claudius consularis candidatus, vir consulatum acer et ambitiosus, non sui magis honoris caussa, quam ut patricii recuperarent duo consularia loca, quum suis, tum totius nobilitatis viribus, incubuit, ut se cum Q. Fabio consulem dicerent. Fabius primo, de se eadem fere, quæ priore anno, dicendo, abnuere. circumstare sellam omnis nobilitas; orare, ut ex cœno plebeio consulatum extraheret, majestatemque pristinam tum honori, tum patriciis gentibus redderet. Fabius, silentio facto, media oratione studia hominum sedavit. 'facturum enim se fuisse' dixit, ut duorum 'patriciorum nomina reciperet, si alium, quam se, consulem 'fieri videret: nune se sui rationem comitiis, quum contra recusat. L. Volum. leges futurum sit, pessimo exemplo non habiturum.' Ita L. U. C. 456. Volumnius de plebe cum Ap. Claudio consul est factus, A. C. 296. priore item consulatu inter se comparati. Nobilitas objec- nio II. Ap. tare Fabio, fugisse eum Ap. Claudium collegam, eloquentia Claudio II. civilibusque artibus haud dubie præstantem. Coss. XVI. Comitiis perfectis, veteres consules jussi bellum in Samnio gerere, prorogato in sex menses imperio. Itaque insequenti quoque anno, L. Volumnio, Ap. Claudio consulibus, P. Decius, qui consul in Samnio relictus a collega fuerat, proconsul idem populari non destitit agros, donec Samnitium exercitum, nusquam se prœlio committentem, postremo expulit finibus. Etruriam pulsi petierunt: et, quod Samnites legationibus nequidquam sæpe tentaverant, id se tanto ag- pulsi finibus mine armatorum, mixtis terrore precibus, acturos efficacius rati, postulaverunt principum Etruriæ concilium. Quo coacto, per quot annos pro libertate dimicent cum Romanis, 62 Primo vocata.... omnes centuria] Omnes eæ centuriæ, quæ primæ in ovile vocabantur ad ferendum suffragium. Nimirum ex centuriæ quæ primo loco, post prærogativam tamen, Omnes ut apparet ex c. 22. infra, suffragia suis Etruriam petunt. U. C. 456. A. C. 296. Tres in bes a Ro manis cap tæ. exponunt. omnia expertos esse, si suismet ipsorum viribus tolerare tantam molem belli possent: tentasse etiam haud 'magui momenti finitimarum gentium auxilia : petisse pacem a populo Romano, quum bellum tolerare non possent: rebellasse, quod pax servientibus gravior, quam liberis bellum, esset. Unam sibi spem reliquam in Etruscis restare. Scire, gentem Italiæ opulentissimam armis, viris, pecunia, esse: 'habere adcolas Gallos, inter ferrum et arma natos, feroces quum suopte ingenio, tum adversus Romanum populum: quem captum a se auroque redemtum, haud vana jactantes, memorent. Nihil abesse, si, sit animus Etruscis, qui Porse'næ quondam majoribusque eorum fuerit, quin Romanos, 63 omni agro cis Tiberim pulsos, dimicare pro salute sua, 'non de intolerando Italiæ regno, cogant. Samnitem illis 'exercitum paratum, instructum armis, stipendio, venisse: 'confestim secuturos, vel si ad ipsam Romanam urbem ob'pugnandam ducant.' XVII. Hæc eos in Etruria jactantes molientesque bellum domi Romanum urebat. nam P. Decius, ubi comperit per exploratores profectum Samnitium exercitum, advocato consilio, Quid per agros,' inquit, 'vagamur, vicatim circum'ferentes bellum? quin urbes et moenia adgredimur? nullus jam exercitus Sannio præsidet. cessere finibus, ac sibimet ipsi exsilium conscivere.' Adprobantibus cunctis, ad MurSamnio ur- gantiam, validam urbem, obpugnandam ducit: tantusque ardor militum fuit, et caritate ducis, et spe majoris, quam ex agrestibus populationibus, prædæ, ut uno die vi atque armis urbem caperent. ibi duo millia Samnitium et centum pugnantes circumventi captique : et alia præda ingens capta est. quæ ne inpedimentis gravibus agmen oneraret, convocari milites Decius jubet. 'Haccine,' inquit, victoria sola, aut hac 'præda contenti estis futuri? Vultis vos pro virtute spes gerere? omnes Samnitium urbes, fortunæque in urbibus relictæ, vestræ sunt; quando legiones eorum, tot præliis fusas, 'postremo finibus expulistis. Vendite ista, et inlicite lucro mercatorem, ut sequatur agmen, ego subinde subgeram, quæ ' vendatis. Ad Romuleam urbem hinc eamus, ubi vos 65 labor ' haud major", præda major manet.' Divendita præda, uitro adhortantes imperatorem ad Romuleam pergunt. Ibi quoque sine opere, sine tormentis, simul admota sunt signa, nulla vi m concilio Gron. 63 Omni agro cis Tiberim] Intellige agrum ad dextram Tiberis situm, qui homini posito in Etruria cis Tiberim est. Spem faciunt Samnites Etruscis recuperandi quidquid agri a Romanis captum ex Etruria fuerat, n magnus Gron. Crev. 64 Pro virtute spes gerere] Dignas virtute vestra spes gerere. 65 Labor haud magnus] Concinnius est, quod complures MSS. teste Gronovio, et omnes nostri præferunt: Latur haud major, præda major manet. · |