A. C. 301. U. C. 451. emtis, inpetus factus; territique nautæ coguntur naves in alteram ripam amnis transjicere. et in terra prosperum æque in palatos prædatores proelium fuerat: refugientibusque ad stationem Græcis Veneti obsistunt. Ita in medio circumventi hostes cæsique; pars capti classem indicant regemque Cleonymum tria millia abesse. Inde, captivis proximo vico in custodiam datis, pars fluviatiles naves, ad superanda vada stagnorum apte planis alveis fabricatas, pars captiva navigia armatis complent. profectique ad classem, inmobiles naves, et loca ignota plus, quam hostem, timentes, circumvadunt: fugientesque in altum acrius, quam repugnantes, usque ad ostium amnis persecuti, captis quibusdam incensisque navibus hostium, quas trepidatio in vada intulerat, victores revertuntur. Cleonymus, vix quinta parte navium incolumi, nulla regione maris Hadriatici prospere adita, discessit. Rostra navium spoliaque Laconum, in æde Junonis veteri fixa, multi supersunt, qui viderunt. Patavii 11 monumentum navalis pugnæ eo die, quo pugnatum est, quotannis sollemni certamine navium in flumine oppidi medio dictator. exercetur. III. Eodem anno Romæ cum Vestinis, petentibus amicitiam, ictum est foedus. Multiplex deinde exortus terror. Etruriam rebellare, ab Arretinorum seditionibus motu orto, nunciabatur: ubi Cilnium genus præpotens, divitiarum invidia pelli armis cœptum: simul 12 Marsos agrum vi tueri, in quem colonia Carseoli deducta erat, quatuor millibus hominum scriptis. Itaque propter eos tumultus dictus M. M. Valerius Valerius Maximus dictator, magistrum equitum sibi legit M. Æmilium Paullum. id magis credo, quam Q. Fabium ea ætate atque eis honoribus Valerio subjectum. 13 ceterum ex Maximi cognomine ortum errorem haud abnuerim. Profectus dictator cum exercitu proelio uno Marsos fundit. compulsis deinde in urbes munitas, Milioniam, Plestinam, Fresiliam, intra dies paucos cepit: et parte agri multatis Marsis foedus restituit. Tum in Etruscos versum bellum. et, quum dictator auspiciorum repetendorum caussa profectus Romam esset, magister equitum, pabulatum egressus, Etruscum bellum. .... 11 Monimentum navalis pugnæ. runt. 12 Marsos agrum vi tueri, in quem colonia Carseoli deducta erat] Vid. not. 2. ad c. 1. supra. 13 Ceterum ex Maximi] Hic magni errores implicant et nominum, et temporum: unde et aliqua apud Livium obscuritas. Vid. Sigon. in Fast. Capit. et Pighii Annales: qui ambo ex Fastorum fragmentis inserendum hic annum unum censent, quo dictatores sine consulibus fuerint 1°. Q. Fabius Maximus, deinde M. Valerius Corvus. ex insidiis circumvenitur; signisque aliquot amissis, foeda U. C. 451. militum cæde ac fuga in castra est compulsos. qui terror non A. C. 301. eo tantum a Fabio abhorret, quod si qua alia arte cognomen suum æquavit, tum maxime bellicis laudibus: sed etiam, quod, memor Papirianæ sævitiæ, numquam, ut dictatoris injussu dimicaret, adduci potuisset. IV. Nunciata ea clades Romam majorem, quam res erat, terrorem excivit. nam, ut exercitu deleto, ita justitium indictum; custodia in portis, vigilia vicatim exacta; arma, tela in muros congesta. Omnibus junioribus sacramento adactis, dictator, ad excercitum missus, omnia spe tranquilliora et composita magistri equitum cura, castra in tutiorem locum redacta, cohortes, quæ signa amiserant, extra vallum sine tentoriis destitutas invenit; exercitum avidum pugnæ, quo maturius ignominia aboleretur. Itaque confestim castra inde in agrum Rusellanum promovit. Eo et hostes secuti. 14 et quamquam ex bene gesta re summam et in aperto certamine virium spem habebant; tamen insidiis quoque, quas feliciter experti erant, hostem tentant. Tecta semiruta vici, per vastationem agrorum deusti, haud procul castris Romanorum aberant. Ibi abditis armatis, pecus in conspectu præsidii Romani, cui præerat Cn. Fulvius legatus, propulsum. ad quam inlecebram quum moveretur nemo ab Romana statione, pastorum unus, progressus sub ipsas munitiones, inclamat alios, cunctanter ab ruinis vici pecus propellentes, quid cessarent, quum per media castra Romana tuto agere pos"sent?' Hæc quum legato Cærites quidam interpretarentur, et per omnes manipulos militum indignatio ingens esset, nec tamen injussu 15 movere auderent; jubet peritos linguæ adtendere animum, pastorum sermo agresti, an urbano, propior esset. Quum referrent, sonum linguæ, et corporum habitum, et nitorem, cultiora, quam pastoralia, esse; ite igitur, dicite,' inquit, detegant nequidquam conditas insi"dias: omnia scire Romanum: nec magis jam dolo capi, quam armis vinci, posse.' Hæc ubi audita sunt, et ad eos, qui consederant in insidiis, perlata, consurrectum repente ex latebris est, et in patentem ad conspectum undique campum prolata signa. Visa legato major acies, quam quæ ab suo præsidio sustineri posset. itaque propere ad dictatorem auxilia adcitum mittit; interea ipse inpetus hostium sustinet. V. Nuncio adlato, dictator signa ferri, ac sequi armatos b militum ingens esset indignatio Gron. Crev, 14 Et quanquam] Particulam et insertam a Sigonio ignorant quinque nostri codices: nec sane illa quidquam opus est. Eo et hostes secuti, quanquam.... cse auderent Gron. 15 Movere auderent] Vulgati habent movere se. Sed prænomen se omittunt omnes nostri scripti, et sex Gronovio inspecti. Simile exemplum vide supra Yu, 14. A. C. 301. U. C. 451. jubet. sed celeriora prope omnia imperio erant. Rapta extemplo signa armaque; et vix ab inpetu et cursu tenebantur. quum ira ab accepta nuper clade stimulabat, tum concitatior accidens clamor ab increscente certamine. Urguent itaque alii alios, hortanturque signiferos, ut ocius eant. quo magis festinantes videt dictator, eo inpensius retentat agmen, ac sensim incedere jubet. Etrusci contra, 16 principio exciti pugnæ, omnibus copiis aderant. Et super alios alii nunciant dictatori, omnes legiones Etruscorum capessisse pugnam; nec jam ab suis resisti posse: et ipse cernit ex superiore loco, in quanto discrimine præsidium esset. Ceterum, satis fretus esse etiam nunc tolerando certamini legatum, nec se procul abesse periculi vindicem, quam maxime vult fatigari hostem, ut integris adoriatur viribus fessos. Quamquam lente procedunt, jam tamen ad inpetum capiendum, equiti utique, modicum erat spatium. prima incedebant signa legionum, ne quid occultum aut repentinum hostis timeret: sed reliquerat intervalla inter ordines peditum, qua satis laxo spatio equi permitti possent. 17 Pariter sustulit clamorem acies; et emissus eques libero cursu in hostem invehitur, 18 incompositisque adversus equestrem procellam subitum pavorem obfundit. Itaque, ut prope serum auxilium jam pene circumventis, ita universa requies data est. integri accepere pugnam: nec ea ipsa longa, aut anceps fuit. Fusi hostes castra repetunt, inferentibusque jam signa Romanis cedunt, et in ultimam castrorum partem conglobantur. Hærent fugientes in augustiis portarum pars magna aggerem vallumque conscendunt, si aut ex superiore loco tueri se, aut superare aliqua et evadere possent. Ferte quodam loco male densatus agger pondere superstantium in fossam procubuit: atque ea quum Deos pandere viam fugæ conclamassent, plures inermes, quam armati, evadunt. Hoc proelio fracta iterum Etruscorum vires: et, pacto annuo stipendio, et duûm mensium frumento, permissum ab dictatore, ut de pace legatos mitterent Romam. Pax negata: induciæ biennii datæ. dictator triumphans in urbem rediit. Habeo auctores, sine ullo memorabili prœlio pacatam ab dictatore Etruriam esse, seditionibus tantum Arretinorum compositis, et Cilnio genere d superastantium Gron. 19 16 Principio exciti pugnæ] Principio statim pugnæ a suis insidiatoribus commissæ exciti e castris. 17 Pariter] Uno eodemque tem pore. 18* Incompositis... adversus] Quum incompositi essent præ ardore pugnandi, atque adeo imparati ad exci piendum equitatus effuso cursu inva dentis impetum. 19 Superstantium] Hæc est scriptura nostrorum omnium codicum, ut et Sigoniani. Vulgo superastantium:` quod fortasse mendum est operarum per multas deinceps editiones, ut fit, propagatum, cum plebe in gratiam reducto. Consul ex dictatura factus M. Valerius. non petentem, atque adeo etiam absentem, creatum 20 credidere quidam; et per interregem ea comitia facta. id unum non ambigitur, consulatum cum Appuleio Pansa gessisse. e M. Valerio beios, de sa VI. M. Valerio et Q. Appuleio consulibus, satis pacatæ U. C. 452. foris res fuere. Etruscum 21 adversa belli res et induciæ A. C. 300. quietum tenebant: Samnitem, multorum annorum cladibus v. Q. Apdomitum, hauddum foederis novi pœnitebat. Romæ quo- puleio Coss. que plebem quietam et exoneratam deducta in colonias. multitudo præstabat. tamen, ne undique tranquillæ res essent, certamen injectum inter primores civitatis. patricios Certamen plebeiosque, ab tribunis plebis Q. et Cn. Ogulniis, qui, inter patriundique criminandorum Patrum apud plebem occasionibus cios et plequæsitis, postquam alia frustra tentata erant, eam actionem cerdotiis. susceperunt, qua non infimam plebem accenderent, sed ipsa capita plebis, consulares triumphalesque plebeios: quorum honoribus nihil, præter sacerdotia, quæ nondum promiscura erant, deesset. Rogationem ergo promulgarunt, ut, quum quatuor augures, quatuor pontifices ea tempestate essent, placeretque augeri sacerdotum numerum, quatuor pontifices, quinque augures, de plebe omnes, adlegerentur. Quemadmodum ad quatuor augurum numerum, nisi morte duorum, id redigi collegium potuerit, non invenio; quum inter augures constet, inpalem numerum debere esse, ut tres antiquæ tribus, Ramnes, Titienses, Luceres, suum quæque augurem habeant; aut, si pluribus sit opus, pari inter se numero sacerdotes multiplicent: sicut multiplicati sunt, quum ad quatuor quinque adjecti novem numerum, ut terni in singulas essent, expleverunt. Ceterum, quia de plebe adlegebantur, juxta eam rem ægre passi Patres, quam quum consulatum vulgari viderent. Simulabant ad Deos id magis, quam ad se, pertinere: ipsos visuros, ne sacra sua pol 22 e adversa Gron. Crev. 20 Credidere quidam] Magis placeret tradidere: et eo ducit unus e nostris libris, in quo legitur tra credidere. Nimirum librarius dum dubitat utrum apponere deberet, utriusque verbi primam syllabam expressit, ut eligeret peritus lector. 21 Adversæ belli res] Testatur Gronovius scriptos plerosque, et antiquius editos omnes habere adversa. Consentiunt quinque e nostris MSS. Atque quum in eodem versu paulo ante jam reperiatur vocabulum res, illud hic temere additum esse suspicatur idem Gronovius, Liviumque dedisse hoc loco ad VOL. I. versa belli, ut alibi incerta belli, subita 22 Imparem numerum] Nempe ter- U. C. 452. luantur. id se optare tantum, ne qua in rempublicam clades A. C. 300. veniat. Minus autem tetendere, adsueti jam tali genere Decii oratio tiis cum plebe com certaminum vinci. et cernebant, adversarios non id, quod olim vix speraverint, adfectantes magnos honores, sed omnia jam, in quorum spem dubiam erat certatum, tamen adeptos, multiplices consulatus, censurasque et triumphos. VII. Certatum tamen suadenda dissuadendaque lege inter Ap. Claudium maxime ferunt, et inter P. Decium Murem. qui quum eadem ferme de jure Patrum ac plebis, quæ pro lege Licinia quondam contraque eam dicta erant, quum plebeiis consulatus rogabatur, disseruissent; 23 retulisse dicitur Decius parentis sui speciem, qualem eum multi, qui in concione erant, viderant, incinctum Gabino cultu, super telum stantem, de sacerdo- quo se habitu pro populo ac legionibus Romanis devovisset. tum P. Decium consulem purum piumque Deis inmortalibus visum, æque ac si T. Manlius collega ejus devoveretur. eummunicandis. dem P. Decium, qui sacra publica populi Romani faceret, "legi rite non potuisse? id esse periculum, ne suas preces minus audirent Dii, quam Ap. Claudii? castius eum sacra pri'vata facere, et religiosius Deos colere, quam se? 24 quem pœnitere votorum, quæ pro republica nuncupaverint tot consules ' plebeii, tot dictatores, aut ad exercitus euntes, aut inter ipsa bella? Numerarentur duces eorum annorum, quibus plebeio" rum ductu et auspicio res geri cœptæ sunt: numerarentur * triumphi. 25 jam ne nobilitatis quidem suæ plebeios pœnitere. 'pro certo habere, si quod repens bellum oriatur, non plus spei 'fore senatui populoque Romano in patriciis, quam in plebeiis 'ducibus. Quod quum ita se habeat, cui Deorum hominumve 'indignum videri potest,' inquit,' eos viros, quos vos sellis curu'libus, toga prætexta, 26 tunica palmata, et 27 toga picta, et 28 co f Romanis abest Gron. Crev. 23* Retulisse....parentis sui speciem] Revocasse et vi orationis præsentem quodammodo ob oculos stitisse imaginem parentis sui. 24* Quem pœnitere votorum] Ideo nempe neminem poenituit illorum votorum, quia apparuit ex prospero bellorum eventu vota accepta diis fuisse. 25 * Jam ne nobilitatis quidem sua plebeios pœnitere] Nobilitas apud Romanos ducebatur ab majorum honoribus. Itaque ii plebeii quorum patres consulatum, aut præturam, aut censuram, aut dictaturam gesserant, no. biles erant. 26 Tunica palmata] Tunica intextis palmis ornata. Eam triumphantes gestabant. 27 Toga picta] Toga purpurea, quæ diversarum rerum figuras acu pictas haberet. Eam primo purpuream vocitatam, ac fuisse sine pictura tradit Festus in voce Picta. Et sane togam pictam et togam purpuream promiscue usurpasse Livius videri potest, si quis contulerit c. 15. 1, xxx. cum c. 11.1. XXXI. Toga picta erat et ipsa triumphantium insigne. De toga picta fuse disserit Ald. Manut. in Quaesitis per Ep. De toga. 28 Corona triumphali] Quam antiquitus e lauro fuisse, postea ex auro fieri cœptam scribit Gell. 1. v. c. 6. Dionys. Hal. 1. III. ad tempora usque Tarquinii Prisci refert originem coronarum aurearum a regibus primum, deinde a triumphantibus gestatarum. |