T. LIVII PATAVINI LIBER VIII. U. C. 414. A. C. 388. JAM consules erant C. Plautius secundum, L. Æmilius Mamercinus; quum Setini Norbanique Romam, nuncii deII. L. Emi. fectionis Privernatium, cum querimoniis acceptæ cladis ve C. Plautio lio Coss. Victi Privernates. Cum Vol scis dubio natum. nerunt. Volscorum item exercitum, duce Antiati populo, consedisse ad Satricum, adlatum est. utrumque bellum Plautio sorte evenit. Prius ad Privernum profectus extemplo acie conflixit. haud magno certamine devicti hostes: oppidum captum redditumque Privernatibus, præsidio valido inposito: agri partes duæ ademtæ. Inde victor exercitus Satricum contra Antiates ductus. Ibi magna utrimque cæde atrox prælium fuit: et quum tempestas eos, neutro inclinata spe, dimicantes diremisset, Romani, nihil eo certaMarte pug- mine tam ambiguo fessi, in posterum diem prælium parant. Volscis, recensentibus quos viros in acie amisissent, haudquaquam idem animus ad iterandum periculum fuit. nocte pro victis Antium agmine trepido, sauciis ac parte inpedimentorum relicta, abierunt. Armorum magna vis tum inter cæsa corpora hostium, tum in castris inventa est. Ea Lua mater. 2 Luæ matri dare se,' consul dixit: finesque hostium usque ad oram maritimam est depopulatus. Alteri consuli Æmilio, ingresso Sabellum agrum, non castra Samnitium, non legiones usquam obpositæ. ferro ignique vastantem agros legati Samnitium pacem orantes adeunt, a quo rejecti ad selegatos mit- natum, potestate facta dicendi, positis ferocibus animis, pacem sibi ab Romanis, bellique jus adversus Sidicinos petierunt. quæ se eo justius petere, quod et in amicitiam popu Samnites tunt Ro mam. a et del. Gron. 1* Partes dua] Duæ tertiæ partes, trientes duo. † Vid. not. 21. ad 11. 13. supra. 2 Lue matri] Eam Turnebus et post eum Dujatius credunt habitam esse uxorem Saturni, ex A. Gell. x111. 21. ubi vulgo legitur Laciam Saturni, corrupte pro Luam. Lua mater igitur eadem est, quae scapius Ops et Rheu nominatur, et putatur esse Ter ra ipsa. De Lua matre mentio iterum occurrit apud nostrum, XLV. 33. 3 Sabellum agrum] Sampiticum agrum. Samnites, alio nomine Sabellos dictos esse testis est Plin. I. 1. c. 12. quia nempe a Sabinis orti erant, ut memorat Varro de Ling. Lat. 1. vi. c. 3. 4 Quod et in amicitiam] Particula et exstat in aliquot scriptis, teste Gro b 'li Romani secundis suis rebus, non adversis, ut Campani, ve- U. C. 414. 'nissent et adversus Sidicinos sumerent arma, suos semper A. C. 338. 'hostes, populi Romani numquam amicos. qui nec, ut Samnites, in pace amicitiam, nec, ut Campani, auxilium in bello petissent, nec in fide populi Romani, nec in ditione essent.' II. Quum de postulatis Samnitium Ti. Æmilius prætor senatum consuluisset, reddendumque his foedus Patres censuissent, prætor Samnitibus respondit: Nec quo minus perpetua cum eis amicitia esset, per populum Romanum ste'tisse nec contradici, quin, quoniam ipsos belli culpa sua contracti tædium ceperit, amicitia de integro reconcilietur. 'Quod ad Sidicinos adtineat, nihil intercedi, quo minus Sam'niti populo pacis bellique liberum arbitrium sit.' Fœdere icto, quum domum revertissent, extemplo inde exercitus Romanus deductus, annuo stipendio et trium mensium frumento accepto; quod pepigerat consul, ut tempus induciis daret, quoad legati redissent. Samnites, copiis iisdem, quibus usi adversus Romanum bellum fuerant, contra Sidicinos profecti, haud in dubia spe erant mature urbis hostium potiundæ. Tum ab Sidicinis deditio prius ad Romanos coepta fieri est : dein, postquam Patres ut seram eam ultimaque tandem necessitate expressam adspernabantur, ad Latinos jam sua sponte in arma motos facta est. ne Campani quidem (adeo injuriæ Samnitium, quam beneficii Romanorum, memoria præsentior erat) his se armis abstinuere. Ex his tot populis unus ingens exercitus, duce Latino fines Samnitium ingressus, plus popu- Latini vaslationibus, quam præliis, cladium fecit. et, quamquam supe- tant Samniriores certaminibus Latini erant, haud inviti, ne sæpius dimi- agros. candum foret, agro hostium excessere. Id spatium Samnitibus datum est Romam legatos mittendi. qui quum adissent senatum, conquesti eadem se foederatos pati, quæ hostes essent passi, precibus infimis petiere, ut satis ducerent Romani victoriam, quam Samnitibus ex Campano Sidicinoque hoste eri- Id querunpuissent ne vinci etiam se ab ignavissimis populis sinerent, tur Samnites apud Latinos Campanosque, si sub ditione populi Romani essent, Romanos. C pro imperio arcerent Samniti agro; sin imperium abnuerent, armis coërcerent.' Adversus hæc responsum anceps datum, quia fateri pigebat, in potestate sua Latinos jam non Responsum esse, timebantque, ne arguendo abalienarent: Campano- Romanorum rum aliam conditionem esse, qui non fodere, sed per dedi- anceps. 6 e adtinet Gron. Crev. b in del. Gron. novio. Eam quatuor quoque e nostris servant. Unde admittendam duximus. 5 Nec in ditione] Reposuimus particulam in, quæ abest à Gronovianis editionibus, sed reperitur in veteriVOL. I. dadiissent Ead. bus, et in MSS. Hearnii, et in omni- 6 * Ne_arguendo abalienarent] Ne Gg tium U. C. 414. Latini oc untur bel lum in Rom. tionem, in fidem venissent: itaque Campanos, seu velint, seu nolint, quieturos. in fœdere Latino 7 nihil esse, quo* bel'lare, cum quibus ipsi velint, prohibeantur.' III. Quod responsum sicut dubios Samnites, quidnam facturum Romanum censerent, dimisit, ita Campanos metu abalienavit; Latinos, velut nihil jam non concedentibus Romaculte moli- nis, ferociores fecit. Itaque, per speciem adversus Samnites belli parandi crebra concilia indicentes, omnibus consultationibus inter se principes occulte Romanum coquebant bellum. huic quoque adversus servatores suos bello Campanus aderat. Sed quamquam omnia de industria celabantur, priusque, quam moverentur Romani, tolli ab tergo Samnitem hostem volebant; tamen per quosdam, privatis hospitiis necessitudinibusque conjunctos, indicia conjurationis ejus Romam emanarunt. jussisque ante tempus consulibus abdicare se magistratu, quo maturius novi consules adversus tantam molem belli crearentur, religio incessit, ab eis, quorum inminutum imperium esset, comitia haberi. Itaque interregnum initum. duo interreges fuerunt, M. Valerius ac M. Fabius. Creati consules, T. Manlius Torquatus tertium, P. Decius Mus. Eo anno Alexandrum, Epiri regem, in Italiam classem adpulisse constat. quod bellum, si prima satis prospera fuissent, haud dubie ad Romanos pervenisset. Eadem ætas rerum Magni Alexandri est: quem, sorore hujus ortum, in alio tractu orbis, invictum bellis juvenem, fortuna morbo exstinxit. Ceterum Romani, etsi defectio sociorum nominisque Latini haud dubia erat; tamen, tamquam de Samnitibus, non de se, curam ageX. Principes rent, decem principes Latinorum Romam evocaverunt, quibus imperarent quæ vellent. Prætores tum duos Latium habebats, L. Annium Setinum et L. Numisium ↳ Circeiensem, ambo ex coloniis Romanis: per quos, præter Signiam Velitrasque, et ipsas colonias Romanas, Volsci etiam exciti ad arma erant. eos nominatim evocari placuit. Haud cuiquam dubium erat, super qua re adcirentur. itaque, concilio prius U. C. 415. A. C. 337. Latinorum Romam evo cati. f Is creavit consules T. Manlium Torquatum tertium, P. e quod Crev. 7 Nihil esse, quod prohibeantur] Gronovius ex unius codicis auctoritate legi jussit quo. Sed non videmus, cur consensum librorum hic spernere debeamus. Nihil esse quod, id est, propter quod. Usitatissimum est hoc loquendi genus. 8 Eo anno Alexandrum, Epiri regem, classem in Italiam appulisse constat] Hic parum diligentem fuisse Livium putat Henr. Dodwellus, expedi tionemque Alexandri Epirensis rejiciendam potius esse in annum ab hoc qui nunc agitur octavum, quo memorat Livius infra c. 17. victoriam Alexandri de Lucanis et Samnitibus. Vid. Dissert. X. doctissimi viri de cyclis Rom. Sect. 75. 9 Latini habebant] Aliquot scripti, nec numero, nee auctoritate spernendi, Latium habebat, A. C. 337. habito, prætores, quam Romam proficiscerentur, evocatos se U. C. 415. ab senatu docent Romano, et, quæ actum iri secum credant, quidnam ad ea responderi placeat, 10 referunt. IV. Quum aliud alii censerent, tum Annius: Quamquam ' ipse ego retuli, quid responderi placeret, tamen magis ad summam rerum nostrarum pertinere arbitror, quid agendum nobis, quam quid loquendum sit. facile erit, explicatis consi6 liis, adcommodare rebus verba. Nam, si etiam nunc sub 'umbra fœderis, æqui servitutem pati possumus, quid abest, quin, proditis Sidicinis, non Romanorum solum, sed Samni'tium quoque dicto pareamus, respondeamusque Romanis, nos, ' ubi innuerint, posituros arma? Sin autem tandem libertatis desiderium remordet animos, si foedus est, 11 si societas æqua'tio juris est, si consanguineos nos Romanorum esse, quod 'olim pudebat, nunc gloriari licet, si socialis illis exercitus is ' est, quo adjuncto duplicent vires suas, quem secernere ab se consules 12 bellis propriis ponendis sumendisque nolint; cur non omnia æquantur? cur non alter ab Latinis consul datur? ' ubi pars virium, ibi et imperii pars est? Est quidem nobis hoc per se haud nimis amplum, quippe concedentibus, Romam caput Latio esse. sed, ut amplum videri posset, diuturna pa'tientia fecimus. Atqui, si quando umquam consociandi imperii, usurpandæ libertatis tempus optastis, en hoc tempus adest, et virtute vestra, et Deûm benignitate vobis datum. "Tentastis patientiam negando militem. quis dubitat exarsisse eos, quum 13 plus ducentorum annorum morem solveremus? 'pertulerunt tamen hunc dolorem. Bellum nostro nomine cum Pelignis gessimus. qui ne nostrorum quidem finium no'bis per nos tuendorum jus antea dabant, nihil intercesserunt. 'Sidicinos in fidem receptos, Campanos ab se ad nos descisse, 'exercitus nos parare adversus Samnites foederatos suos audierunt, nec moverunt se ab urbe. Unde hæc illis tanta modestia, nisi a conscientia virium et nostrarum et suarum? ' Idoneos auctores habeo, querentibus de nobis Samnitibus ita 6 responsum ab senatu Romano esse, ut facile appareret, ne ipsos quidem jam postulare, ut Latium sub Romano imperio 10* Referunt] Expendendum proponunt, deliberare jubent, Vid. not. 72. ad III. 39. 11 Si societas æquatio juris est] Falsa definitio societatis. Multi enim obnoxia pace et impari fœdere in societatem veniebant. Fortasse Livius scripserat, si societas, ea nempe, quæ est Romanos inter et Latinos, aquati juris est. Lib. XXXIX. c. 37. Si fœdus ratum est, si societas et amicitia ex aquo observatur. GRONOVIUS. * Attamen quum Livius sæpe in orationi bus, non tam, quid verum sit, quam 12 Bellis propriis ponendis] Compo- 13 Plus ducentorum annorum] Si a Tarquinio Superbo numeres, non multum a ducentis annis res abierit. U. C. 415. sit. 14 Usurpate modo postulando eo, quod illi vobis taciti A. C. 337. concedunt. Si quem hoc metus dicere prohibet, en ego 'ipse, audiente non populo Romano modo senatuque, sed 'Jove ipso, qui Capitolium incolit, profiteor me dicturum; ' ut, si nos in foedere ac societate esse velint, consulem alte'rum ab nobis 15 senatusque partem accipiant.' Hæc ferociter non suadenti solum, sed pollicenti, clamore et adsensu omnes permiserunt, ut ageret diceretque, quæ e republica nominis Latini fideque sua viderentur. Legati Latini superba oratio in senatu Rom. V. Ubi est Romam ventum, in Capitolio 16 eis senatus datus est. Ibi quum T. Manlius consul egisset cum eis ex auctoritate Patrum, ne Samnitibus foederatis bellum inferrent; Annius, tamquam victor armis Capitolium cepisset, non legatus, jure gentium tutus, loqueretur, Tempus erat,' inquit, T. Manli, vosque Patres Conscripti, tandem jam vos nobiscum nihil pro imperio agere, quum florentissimum Deûm benignitate nunc Latium armis virisque, Samnitibus bello 'victis, Sidicinis Campanisque sociis, nunc etiam Volscis ad'junctis, videretis; colonias quoque vestras Latinum Romano prætulisse imperium. Sed quoniam vos, regno inpotenti finem ut inponatis, non inducitis in animum; nos, quamquam armis possumus adserere Latium in libertatem, con'sanguinitati tamen hoc dabimus, ut conditiones pacis feramus æquas utrisque, quoniam vires quoque æquari Diis in'mortalibus placuit. Consulem alterum Roma, alterum ex 'Latio creari oportet: senatus partem æquam ex utraque 'gente esse: unum populum, unam rempublicam fieri: et, ut 'imperii eadem sedes sit, idemque omnibus nomen, quoniam ' ab alterutra parte concedi necesse est; quod utrisque bene ' vertat, sit hæc sane patria potior, et Romani omnes vocemur.' Forte ita accidit, ut parem ferociæ hujus et Romani consuT. Manlii lem T. Manlium haberent: qui adeo non tenuit iram, ut, si plena indig- tanta dementia Patres conscriptos cepisset, ut ab Setino homine leges acciperent, gladio cinctum in senatum venturum se esse, palam diceret, et, quemcumque in curia Latinum vidisset, sua manu interemturum. et, conversus ad si nationis responsio. i dicere metus Gron. Crev. 14* Usurpate modo postulando eo, ut clare exprimit idem Annius, c. seq. senatus partem æquam ex utraque gente esse. Vid. et not. 81. ad 11. 13. supra. 16 Eis senatus] Intellige Annium et collegas. Supra dictum est decem principes Latinorum Romam evocatos. Vulgo editi habent ei. Sed rò eis præferunt aliquot scripti a Gronovio inspecti, et quatuor e nostris. Et mox sequitur egisset cum eis. |