Obrazy na stronie
PDF
ePub

exercitus a te ignavia ratus, et prope ignominiæ caussa 69 des- U. C. 397. 6 titutum sine armis, oravit me, ut suam caussam apud te age- A. C. 355. rem. Equidem, sicubi loco cessum, si terga data hosti, si signa

6

foede amissa objici nobis possent, tamen hoc a te inpetrari æquum censerem, ut nos virtute culpam nostram corrigere, et 'abolere flagitii memoriam nova gloria patereris. Etiam ad Alliam fusæ legiones eamdem, quam per pavorem amiserant, pa'triam, profectæ postea ab Veiis, virtute recuperavere. nobis, 'Deûm benignitate, felicitate tua populique Romani, et res et gloria est integra. Quamquam 7o de gloria vix dicere ausim, si nos et hostes haud secus, quam foeminas, abditos intra vallum ' omnibus contumeliis eludunt; et tu imperator noster, quod ægrius patimur, exercitum tuum sine animis, sine armis, sine manibus judicas esse; et prius, quam expertus nos esses, de nobis ita desperasti, ut te mancorum ac debilium ducem ju'dicares esse. Quid enim aliud esse caussæ 71 credemus, cur veteranus dux, fortissimus bello, compressis, quod aiunt, manibus sedeas? utcumque enim se habet P res, te de nostra virtute dubitasse videri, quam nos de tua, 72 verius est. Sin autem non < tuum istuc, sed publicum est consilium, et consensus aliquis 'Patrum, non Gallicum bellum, nos ab urbe, a Penatibus nostris ablegatos tenet; quæso, ut ea, quæ dicam, non a militi'bus imperatori dicta censeas, sed a plebe Patribus; quæ, sicut

[ocr errors]

vos vestra habeatis consilia, sic se sua habituram dicat. Quis " tandem succenseat, milites nos esse, non servos vestros ? ad ❝ bellum, non in exsilium, missos? si quis det signum, in aciem 'educat, ut viris ac Romanis dignum sit, pugnaturos? si nihil 'armis opus sit, otium Romæ potius, quam in castris, acturos? 'hæc dicta sint Patribus. Te, imperator, milites tui oramus, ut nobis pugnandi copiam facias. quum a vincere cupimus, tum te duce vincere; tibi lauream insignem deferre; tecum triumphantes urbem inire; tuum sequentes currum Jovis optimi 'maximi templum gratantes ovantesque adire.' Orationem Tullii exceperunt preces multitudinis; et undique, ut signum daret, ut capere arma juberet, clamabant.

[ocr errors]

XIV. Dictator, quamquam rem bonam exemplo haud probabili actam cernebat, tamen facturum, quod milites vellent, se recepit; Tulliumque secreto, quænam hæc res sit, aut quo acta more, percunctatur. Tullius magnopere a dictatore petere, 'ne se oblitum disciplinæ militaris, ne sui, neve imperatoriæ

[blocks in formation]
[ocr errors]

U. C. 397.majestatis, crederet: multitudini concitatæ, quæ ferme 73 aucA. C. 355. toribus similis esset, non subtraxisse se ducem ; 74 ne quis ' alius, quales mota creare multitudo soleret, exsisteret. nam se quidem nihil non arbitrio imperatoris acturum. 75 illi quo6 que tamen videndum magnopere esse, ut exercitum in potestate haberet. Differi non posse adeo concitatos animos. ip❝ sos sibi locum ac tempus pugnandi sumturos, si ab imperatore non detur.' Dum hæc loquuntur, jumenta forte pascentia extra vallum Gallo abigenti duo milites Romani ademerunt. In eos saxa conjecta a Gallis: deinde ab Romana statione clamor ortus, ac procursum utrimque est. 76 Jamque haud procul justo prœlio res erant, ni celeriter diremtum certamen per centuriones esset. Adfirmata certe eo casu Tulli apud dictatorem fides est. nec recipiente jam dilationem re, in posterum diem edicitur, acie pugnaturos. Dictator tamen, ut qui magis animis, quam viribus, fretus ad certamen descenderet, omnia circumspicere atque agitare cœpit, ut arte aliqua terrorem hostibus incuteret. Solerti animo rem novam excogitat, qua deinde 77 multi nostri atque externi imperatores, nostra quoque quidam ætate, usi sunt. Mulis 78 strata detrahi jubet: binisque tantum 79 centunculis relictis, agasones, partim captivis, partim agrorum armis ornatos, inponit. His fere mille effectis centum admiscet equites. et nocte super castra in montes evadere, ac silvis se occultare jubet : 80 neque inde ante moveri, quam ab se acciperent signum. Ipse, ubi inluxit, in radicibus montium extendere aciem cœpit 81 sedulo, ut adversus montes consisteret hostis. 82 Instructo vani terroris adparatu, qui quidem terror plus pene veris viribus profuit, primo credere duces ⚫ movere Crev.

79 * Auctoribus] Ducibus, iis quorum auctoritate et consilio regitur.

74 Ne quis alius, quales mota creare multitudo soleret] Ne quis alius talis dux exoriretur, quales sunt ii quos mota creare multitudo solet. Qui dam editi qualem; minus aut eleganter, aut proprie. Quam expressimus, Gronovio duce, scripturam, eam firmat unus e regiis codd.

75* Illi quoque tamen] Tamen in eo rem esse, ut dictatorem quoque ipsum oporteat magnopere cavere, ne exercitum regere et in officio continere non possit.

76 Jamque haud procul justo prælio res erant] Mallemus erat.

77 Multi nostri...imperatores] U Marius adversus Teutonas pugnatuVid. Frontin. 1. 11. Strateg. c.

rus.

4.

78 Strata] Clitellas.

t Instructo jam Gron.

79 Centunculis] Pannis, qui ex utraque parte penderent.

80 Neque inde ante movere] Hæc est lectio duorum e codd. nostris antiquissimorum, et unius a Jac. Gronovio inspecti. Editi hactenus habebant moveri. Sed movere eleganter dicitur intellecto se. Sic apud A. Gell. 1. 1v. c. 6. terram movisse: et in senatusconsulto ibidem memorato, hastas Martias movisse. Sic Cic. de Fin. 1. 11. n. 31. moventem voluptatem opponit stanti. Vid. et nostrum infra x.4.

Si Sedulo] Data opera. Sic 1. XXII. c. 25. et in ducendo bello sedulo tempus terere. Vid. et XXIII. 23. et xxxIII.

11.

82 Instructo vani terroris apparatu] Hic editi addunt voculam jam, quam neque Gronovius, neque nas ullo in scripto reperimus. Ideo delendam censuimus.

Gallorum, non descensuros in æquum Romanos; deinde, ubi U. C. 397. 83 degressos repente viderunt, et ipsi avidi certaminis in prælium A. C. 355. ruunt: priusque pugna coepit, quam signum ab ducibus daretur.

84

quo vincun.

XV. Acrius invasere Galli dextrum cornu: neque sustineri potuissent, ni forte eo loco dictator fuisset, Sex. Tul- Prolium lium nomine increpans rogitansque: Siccine pugnaturos tur Galli 'milites spopondisset? ubi illi clamores sint arma poscentium? ubi minæ injussu imperatoris proelium inituros? en ipsum imperatorem clara voce vocare ad prælium, et ire armatum ante prima signa. ecquis sequeretur eorum, qui modo dueturi 'fuerint; in castris feroces, in acie pavidi?' Vera audiebant. itaque tantos pudor stimulos admovit, ut ruerent in hostium tela, alienatis a memoria periculi animis. Hie primo inpetus prope vecors turbavit hostes: eques deinde emissus turbatos avertit. Ipse dictator, 4 postquam labantem una parte vidit aciem, 85 signa in lævum cornu confert, quo turbam hostium congregari cernebat; et iis, qui in monte erant, signum, quod convenerat, dedit. Ubi inde quoque novus clamor ortus, et tendere obliquo monte ad castra Gallorum visi sunt; tum metu, ne excluderentur, omissa pugna est, cursuque effuso ad castra ferebantur. ubi quum obcurrisset eis M. Valerius, magister equitum, (qui, 6 profligato dextro cornu, obequitabat hostium munimentis) ad montes silvasque vertunt fugam: plurimique ibi a fallaci equitum specie 7 agasonibusque excepti sunt: et eorum, quos pavor pertulerat in silvas, atrox cædes posi sedatum proelium fuit. Nec alius post M. Furium, quam C. Sulpicius, justiorem de Gallis egit triumphum. Sulpicius auri quoque ex Gallicis spoliis satis magnum pondus, saxo triumphat. quadrato septum, in Capitolio sacravit. Eodem anno et

a consulibus vario eventu bellatum. nam Hernici a C. Plau- Hernici

tio devicti subactique sunt. Fabius collega ejus incaute victi. atque inconsulte adversus Tarquinienses pugnavit: nec Contra Tarin acie tantum ibi cladis acceptum, quam quod trecen- quinienses tos septem milites Romanos captos Tarquinienses inmola- res male runt. qua fœditate supplicii aliquanto ignominia populi Romani insignitior fuit. Accessit ad eam cladem et vastatio

83 Degressos] Sic bene Sigonius pro digressos. Vid. not. 30. ad 111. 8. supra.

& Postquam labantem una parte vidit aciem] Intellige aciem hostium, * quæ labare incipit ab una parte, id est, a sinistro cornu suo, quo invaserant dextrum cornu Romano

rum.

85* Signa in lævum cornu confert] Venit cum is signis copiisque quas circa se habebat ad lævum cornu sui

exercitus, adversus quod congregari et
conglobari videbat hostes.

86 Profligato dextro cornu] Qui le-
get attentius hujus pugnæ descriptio-
nem, facile agnoscet hic pro dextro
cornu reponendum esse sinistro.

87 Agasonibusque] Sigonius testatur legi in vett. libb. agasonibus sine Tò que: et ei assentiuntur duo e nostris. Nempe fallax illa equitum species nihil aliud erat, quam agasones mulis impositi.

gesta

A. C. 355.

U. C. 397. Romani agri, quam Privernates, Veliterni deinde, incursione repentina facerunt. Eodem anno 88 duæ tribus, 89 Pomptina et 90 Publilia, additæ. 91 Ludi votivi, quos M. Furius dictaLex de am- tor voverat, facti: et de ambitu ab C. Potelio tribuno plebis, auctoribus Patribus, tum primum ad populum latum est eaque rogatione novorum maxime hominum ambitionem, qui nundinas et 92 conciliabula obire soliti erant, compressam credebant.

bitu tum primum

lata

U. C. 398.

A. C. 354.
C. Marcio,

Cn. Manlio
II. Coss.

Bellum

XVI. Haud æque læta Patribus insequenti anno, C. Marcio, Cn. Manlio consulibus, 93 de unciario fœnore a M. Duilio, L. Mænio tribunis plebis rogatio est perlata: et plebs aliquanto eam cupidius scivit accepitque. 94 Ad bella nova, priore anno destinata, Falisci quoque hostes exorti, duplici crimine: quod et cum Tarquiniensibus juventus eorum militaverat; et eos, qui Falerios perfugerant, quum male pugnatum est, repetentibus fecialibus Romanis non reddiderant. Ea provincia Cn. Manlio obvenit: Marcius exercitum in agrum Privernatem, integrum pace longinqua, induxit: militemque præda inplevit. Ad copiam rerum cis et Pri- addidit munificentiam, quod, nihil in publicum secernendo, vernatibus. augenti rem privatam militi favit. Privernates quum ante Privernates moenia sua castris permunitis consedissent; vocatis ad concionem militibus, Castra nunc,' inquit, vobis hostium, urbemque prædæ do, si nihi pollicemini, vos fortiter in acie operam navaturos, nec prædæ magis, quam pugnæ, paratos esse. Signum poscunt ingenti clamore: 95 celsique et spe haud dubia feroces in proelium vadunt. Ibi ante signa Sex. Tullius, de quo ante dictum est, exclamat: Adspice, Imperator,' inquit, quemadmodum exercitus tuus tibi promissa præstet: piloque posito, stricto gladio in hostem inpetum facit. Sequuntur

cum Falis.

victi.

[ocr errors]
[ocr errors]
[blocks in formation]

Hujus

So Publilia] Alias Popillia.
nominis origo parum certa est.
91 Ludi.... quos M. Furius] Vid.
not. 83. ad c. 42. 1. vi.

92 Conciliabula] Leca paulo cele-
briora, in quibus jus etiam dicebatur.
Vid. Turn. 1. 1. Advers. c. 11.

93 De unciario fœnore] Quid sit unciarium fœnus, clare et eleganter exponit Dujatius his fere verbis Usuræ centesimæ, quibus in centenos nummos unus per singulos menses, duodecim proinde per singulos annos penduntur, mensura sunt reliquarum, et fœnebris, ut ita dicam, As. He

maxime fuere apud veteres Romanos usuræ. Minores eam habent ad centesimas rationem, quam habent portiones assis ad assem in uncias distributum. Hinc sæpe mentio apud scriptores occurrit de bessibus, semissibus, &c. usuris. Unciaria igitur usura est duodecima pars centesimæ, quum unum pro centenis in annum penditur. Hæc fuse probata reperies apud Gronovium 1. 1. de Pec. vet. c. 13. Ceterum hanc legem de unciario fœnore adscribit duodecim tabulis Tacitus vi. Ann. c. 16.

94 Ad bella] Melius legeretur: Ad bella priore anno destinata, Falisci quoque novi hostes exorti.

95 Celsi] Elatis animis. Sic fere Horat. A. P. v. 342. cels.......... Ramnes.

cesima ma

Tullium antesignani omnes, primoque inpetu avertere hos- U. C. 398. tem: fusum inde ad oppidum persecuti, quum jam scalas A. C. 354. moenibus admoverent, in deditionem urbem acceperunt. triumphus de Privernatibus actus. Ab altero consule nihil memorabile gestum : nisi quod legem, novo exemplo ad Su- Lex de vitrium in castris tributim 96 de vicesima eorum, qui manumit- numissoterentur, tulit. Patres, quia ea lege haud parvum vectigal rum, in inopi ærario additum esset, auctores fuerunt. Ceterum castris lata. tribuni plebis, non tam lege, quam exemplo, moti, ne quis postea 97 populum sevocaret, capite sanxerunt. nihil enim non per milites, juratos in consulis verba, quamvis perniciosum populo, si id liceret, 98 ferri posse. Eodem anno C. Li- C. Licinius cinius Stolo a M. Popillio Lænate sua lege 99 decem milli- sua lege bus æris est damnatus, quod mille jugerum agri cum filio possideret, 'emancipandoque filium fraudem legi fecis

set.

damnatus.

M. Fabio

Coss.

XVII. Novi consules inde, 2 M. Fabius Ambustus secun- U. C. 399. dum et M. Popillius Lænas secundum, duo bella habuere. A. C. 353. Facile alterum cum Tiburtibus, quod Lænas gessit: qui, Ambusto hoste in urbem compulso, agros vastavit. Falisci Tarquini- II. M. Poensesque alterum consulem 3 prima pugna fuderunt. inde ter- pillio ror maximus fuit, quod sacerdotes eorum, facibus ardentibus Fabius a 4 anguibusque prælatis, incessu furiali militem Romanum Faliscis insueta turbaverunt specie: et tunc quidem velut lymphati fusus et adtoniti munimentis suis trepido agmine inciderunt; de- aciem. inde, ubi consul legatique ac tribuni puerorum ritu vana

[ocr errors]

y iterum Gron. Crev.

96 De vicesima] Ut, quum quis servum manumitteret, vicesimam partem pretii ejus ærario dependeret. Hoc vectigal ad inferiorum etiam Principum ætatem permansit.

97 Populum sevocaret] Abductum ab urbe, a magistratibus ac tribunis, populum in concilium vocaret.

98 Ferri posse] Olim fieri. Emendavit Sigonius certissima conjectura, quam firmant Hearnii codd. et unus e nostris. Ita habuit quoque Thuanæus a prima

manu.

99 Decem millibus æris] Id est, marcis argenti Parisiensibus 15. cum unciis 5.

z consules Gron.

hi unica. Ad cujus emancipationis
imaginem postea institutum, ut, his
simulato et dicis causa peractis vendi-
tionibus et manumissionibus, liberi e
potestate patris exirent. Hoc autem
Stolonis commentum non abhorrebat
a jurisprudentum placitis, ut observat
Dujatius. Sed ideo nulla illius eman-
cipationis habita ratio est, quia eam in
fraudem legis factam apparebat.

2 M. Fabius Ambustus secundum, et
M. Popillius Lanas iterum] Campa-
nus et Andreas et nostri codd. habent:
M. Fabius Ambustus II. et M. Popillius
Lænas II. Et sic scripsisse Livium
probabile est, nec inepta affectatione
huic adjecisse vocem secundum, illi
iterum.

1 Emancipando] E manu emittendo per imaginariam venditionem ter repetitam. Lege enim Romuli cautum 3 Prima pugna] Initio pugnæ. erat, ac deinde in XII. tabulas ab De- 4 Anguibus] Id est, ut scribit Flo. cemviris relatum, ut, si pater filium rus de Fidenatibus agens, 1. 1. c.12. ter, filiam et ceteros liberos, i. e. ne- discoloribus serpentum in modum vitpotes neptesve e filio, semel vendidisset, manumissi postea ab emptore, sui juris fierent, ille trina manumissione, VOL. I.

tis.

5 Consul] Vulgo consules. Sed unus tantum consul adversus Faliscos Tar. E Ç

restituit

« PoprzedniaDalej »