U. C. 375. Vincuntur Oppida norum cap ta. suas. 6 ejus loci, timeant Romani, quanto 21 magis Alliensi die Alliam ipsam, monumentum tanta cladis, reformidaturos? Species profecto his ibi truces Gallorum sonumque vocis in 'oculis atque in auribus fore.' Has inanium rerum inanes ipsas volventes cogitationes, fortunæ loci delegaverant spes Romani contra, Ubicumque esset Latinus hostis, 'satis scire, eum esse, quem, ad Regillum lacum devictum, 22 centum annorum pace obnoxia tenuerint. Locum, insignem memoria cladis, irritaturum se potius ad delendam 'memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat, ne qua terra 'sit nefasta victoriæ suæ. Quin 23 ipsi sibit Galli si obferantur ' illo loco, se ita pugnaturos, ut Romæ pugnaverint in repe'tenda patria, ut postero die ad Gabios; tunc, quum effecerint, 'ne quis hostis, qui moenia Romana intrasset, nuncium 'secundæ adversæque fortunæ domum perferret.' XXIX. His utrimque animis ad Alliam ventum est. Dictator Romanus, postquam in conspectu hostes erant instructi intentique, Videsne tu,' inquit, A. Semproni, loci 'fortuna illos fretos ad Alliam constitisse? 24 nec illis Dii ' inmortales certioris quidquam fiduciæ, majorisve quod sit ' auxilii, dederint. At tu, fretus armis animisque, concitatis 6 equis invade mediam aciem: ego cum legionibus in turbatos ' trepidantesque inferam signa. Adeste, Dii testes fœderis, et expetite poenas, debitas simul vobis violatis, nobisque 25 per vestrum numen deceptis.' Non equitem, non peditem sustinuere Prænestini. primo inpetu ac clamore dissipati ordines sunt. Dein, postquam nullo loco constabat acies, terga vertunt; consternatique, et præter castra etiam sua pavore prælati, non prius se ab effuso cursu sistunt, quam in conspectu Præneste fuit. Ibi 26 ex fuga dissipati, locum, quem tumultuario opere communirent, capiunt: ne, si intra moenia se recepissent, extemplo ureretur ager, depopulatisque omnibus obsidio urbi inferretur. Sed, postquam, direptis ad Alliam castris, victor Romanus aderat, id quoque munimentum relictum: et, vix monia tuta rati, oppido se Præneste includunt. Octo præterea oppida erant sub ditione Prænestinorum. ad ea circumlatum bellum: deincepsque, haud t sibi del. Gron. 21 Magis Alliensi die] Magis quam Alliensem diem. Fortasse melius videatur duas ultimas voces, quæ profecto supervacaneæ sunt, omnino delere. 22 Centum annorum] Vide supra not. 10. ad c. 2. 23 Ipsi sibi Galli] Inseruimus vocem sibi, quam in scriptis et procis editis exstare testatur Gronovius, et habent duo e nostris. 24 Nec illis] Magis placeret Ne illis. 25 Per vestrum numen deceptis] Qui quum confideremus fœderi cui vestrum numen advocatum fuerat, delusi sumus a fordifragis Prænestinis. Sic 1. 1. c. 9. per fas ac fidem decepti. 26 Ex fuga dissipati] Quum dissipati hac illac ex fuga fuissent, jam in unum colligentes se, ibi locum capiunt. A. C. 377. magno certamine captis, Velitras exercitus dictus. Ea U. C. 375. quoque expugnatæ. tum ad caput belli Præneste ventum. Id non vi, sed per deditionem, receptum est. T. Quinctius, semel acie victor, binis castris hostium, novem oppidis vi captis, Præneste in deditionem accepto, Romam revertit: triumphansque signum, Præneste devectum, Jovis Impera- Jupiter Imtoris in Capitolium tulit. Dedicatum est inter cellam Jovis perator. ac Minervæ; tabulaque sub eo fixa, monumentum rerum gestarum, his ferme incisa literis fuit: Jupiter atque Divi omnes hoc dederunt, ut T. Quinctius dictator 27 oppida 6 novem caperet.' Die vicesimo", quam creatus erat, dictatura se abdicavit. P. et C. XXX. Comitia inde habita tribunorum militum consulari potestate; quibus æquatus patriciorum plebeiorumque numerus. Ex Patribus creati P. et C. Manlii, cum L. Ju- U. C. 376. lio: plebes C. Sextilium, M. Albinium, L. Antistium dedit. A. C. 376. Manliis, quod genere plebeios, gratia Julium anteibant, Manliis, &c. Volsci provincia, 28 sine sorte, sine comparatione, extra or- Tr. Mil. dinem data: cujus et ipsos postmodo et Patres, qui dederant, poenituit. Inexplorato pabulatum cohortes misere. quibus velut circumventis, quum id falso nunciatum esset, dum, præsidio ut essent, citati feruntur, ne auctore quidem adservato, qui eos, hostis Latinus pro milite Romano, frustratus erat, ipsi in insidias præcipitavere. Ibi dum iniquo loco sola virtute militum restantes cæduntur, cæduntque, castra interim Romana, jacentia in campo, ab altera parte hostes invasere. Ab ducibus utrobique prodita temeritate atque inscitia res. 29 quidquid superfuit fortunæ populi Romani, id militum etiam sine rectore stabilis virtus tutata Quæ ubi Romam sunt relata, primum dictatorem dici placebat: deinde, postquam quieta res ex Volscis adferebantur, et adparuit, nescire eos victoria et tempore uti, revocati etiam inde exercitus ac duces: otiumque inde, quantum a Volscis, fuit. id modo extremo anno tumultuatum, quod Prænestini concitatis Latinorum populis rebellarunt. " vigesima Gron. Crev. est. 27 Oppida novem caperet] Testatur Festus in voce Trientem tertium, scriptum fuisse in hac tabula T. Quintium novem urbes per novem dies, et decimam Præneste cepisse. Et profecto hoc voluerat Livius, si per librarios licuisset. £8 Sine sorte, sine comparatione] Ita ut tribuni militum nec sortiren tur, nec compararent, i. e. communi consensu inter se constituerent, quis ad bellum egredi, quis Romæ manere deberet. 29 Quidquid superfuit fortunæ populi Romani] Hoc nimis elate inflateque in re sane levi dictum esse, recte observat Gronovius. Lege cum eo: Quidquid superfuit, nempe de his exercitibus, fortuna populi Romani, et militum etiam sine rectore stabilis virtus, tutata est. Solet Livius, quæ insperatam salutem in aliquo periculo attulerunt, ea fortunæ populi Romani delegare. Vid. 1. 46. 11. 40. et alibi sæpius. Victorinus codex habet for tuna, U. C. 377. A. C. 375. &c. Tr. Mil. num. Eodem anno 30 Setiam, ipsis querentibus penuriam hominum, 31 novi coloni adscripti. Rebusque haud prosperis bello, domestica quies, quam tribunorum militum ex plebe gratia majestasque inter suos obtinuit, solatium fuit. XXXI. Insequentis anni principia statim seditione ingenti arsere, tribunis militum consulari potestate Sp. Furio, Q. Servilio secundum, C. Licinio, P. Cloelio, M. Horatio, L. Geganio. Erat autem et materia et caussa seditionis æs ob æs alie- alienum cujus noscendi gratia Sp. Servilius Priscus, Q. Cloelius Siculus censores facti, ne rem agerent, bello inpediti sunt. namque trepidi nuncii primo, fuga deinde ex agris legiones Volscorum ingressas fines, popularique passim Romanum agrum, adtulere. In qua trepidatione tantum afuit, ut civilia certamina terror externus cohiberet, ut contra eo violentior potestas tribunicia inpediendo delectui esset: donec conditiones inpositæ Patribus, ne quis, quoad bellatum esset, tributum daret, aut jus de pecunia credita diceret. Eo laxamento plebi sumto, mora delectui non est facta. Legionibus novis scriptis, placuit, duos exercitus in Volscorum agrum Volscum legionibus divisis duci. Sp. Furius, M. agri devas- Horatius dextrorsus maritimam oram atque Antium, Q. Servilius et L. Geganius læva ad montes Ecetram pergunt. Neutra parte hostis obvius fuit. Populatio itaque non illi vagæ similis, quam Volscus latrocinii more, discordia hostium fretus, et virtutem metuens, per trepidationem raptim fecerat; sed 32 ab justo exercitu justa ira facta, spatio quoque temporis gravior. Quippe a Volscis, timentibus, ne interim exercitus ab Roma exiret, incursiones in extrema finium factæ erant: Romano contra etiam in hostico morandi caussa erat, ut hostem ad certamen eliceret. Itaque, omnibus passim tectis agrorum, vicisque etiam quibusdam exustis, non arbore frugifera, non satis in spem frugum relictis, omni, quæ extra moenia fuit, hominum pecudumque præda abacta, Romam utrimque exercitus reducti. tantur. XXXII. Parvo intervallo ad respirandum debitoribus dato, postquam quietæ res ab hostibus erant, 33 celebrari de integro jurisdictio; et tantum abesse spes veteris levandi fœnoris, ut tributo novum foenus contraheretur in murum, a censoribus locatum saxo quadrato faciundum, cui succumbere oneri coacta plebes; quia, quem delectum inpedi y etiam Doer. 30 Setiam] Hoc Sigonio debetur. Antea etiam. Thuanæus codex servat vestigium litere S ante etiam, sed junctæ cum voce præcedenti. 31 Novi coloni] Jam eo coloni missi fuerant quarto ante anno, quod ex z erat caussa Gron. Crev. Velleio sub finem lib. 1. colligitur. A. C. 374. Mil. Volsci et rent, non habebant tribuni plebis. Tribunos etiam militares U. C. 378. patricios omnes, coacta principum opibus, fecit, L. Emi- L. Æmilio lium, P. Valerium quartum, C. Veturium, Ser. Sulpicium, V. &c. Tr. L. et C. Quinctios Cincinnatos. Iisdem opibus obtinuere, ut adversus Latinos Volscosque, qui conjunctis legionibus ab Satricum castra habebant, nullo inpediente omnibus junioribus sacramento adactis, tres exercitus scriberent: unum ad præsidium urbis ; alterum, qui, si qui alibi motus exstitisset, ad subita belli mitti posset; tertium longe validissimum P. Valerius et L. Æmilius ad Satricum duxere: ubi quum aciem instructam hostium loco æquo invenissent, extemplo pugnatum: et, ut nondum satis claram victoriam, sic prosperæ spei pugnam imber ingentibus procellis fusus diremit. Postero die iterata pugna: et aliquamdiu æqua virtute fortunaque Latinæ maxime legiones, longa societate militiam Romanam edoctæ, restabant. eques inmissus ordines turbavit; turbatis signa peditum inlata: quantumque Romana se invexit acies, tantum hostes gradu demoti. et ut semel inclinavit pugna, jam intolerabilis Romana vis erat. Fusi hostes quum Satricum, quod duo millia inde aberat, non castra, peterent, ab equitatu maxime cæsi. castra capta direptaque. Ab Satrico nocte, quæ proelio proxima fuit, fugæ simili agmine petunt Antium : et quum Romanus exercitus prope vestigiis sequeretur, plus tamen timor, quam ira, celeritatis habuit. Prius itaque moenia intravere hostes, quam Romanus extrema agminis carpere aut morari posset. inde aliquot dies vastando agro absumti, nec Romanis satis instructis adparatu bellico ad moenia adgredienda, nec illis ad subeundum pugnæ casum. XXXIII. Seditio tum inter Antiates Latinosque coorta; quum Antiates, victi malis subactique bello, in quo et nati erant, et consenuerant, deditionem spectarent; Latinos ex diutina pace nova defectio recentibus adhuc animis ferociores ad perseverandum in bello faceret. finis certaminis fuit, postquam utrisque adparuit, nihil per alteros stare, quo minus incepta persequerentur. Latini profecti a societate pacis, ut rebantur, inhonestæ sese vindicaverunt. Antiates, incommodis arbitris salutarium consiliorum remotis, urbem agrosque Romanis dedunt. Ira et rabies Latinorum, quia nec Romanos bello lædere, nec Volscos in armis retinere potuerant, eo erupit, ut Satricum urbem, quæ receptaculum primum eis adversæ pugnæ fuerat, igni concremarent: nec aliud tectum ejus superfuit urbis, (quum faces pariter sacris profanisque (injicerent) quam matris Matutæ templum. Inde eos nec sua religio, nec verecundia Deûm arcuisse dicitur, sed vox horrenda, edita templo cum tristibus minis, ni nefandos ignes procul delubris amovissent. Incensos ea ra Tusculum a Latinis tum. сар U. C. 378. bie inpetus Tusculum tulit, ob iram, quod, deserto communi A. C. 374. concilio Latinorum, non in societatem modo Romanam, sed etiam in civitatem, se dedissent. Patentibus portis quum inproviso incidissent, primo clamore oppidum præter arcem captum est. in arcem oppidani refugere cum conjugibus ac liberis, nunciosque Romam, qui certiorem de suo casu senatum facerent, misere. Haud segnius, quam fide populi Romani dignum fuit, exercitus Tusculum ductus. L. Quinctius et Ser. Sulpicius tribuni militum duxere. 34 clausas portas Tusculi, Latinosque simul obsidentium atque obsessorum animo hinc moenia Tusculi a tueri vident, illinc arcem A Romanis obpugnare; terrere una ac pavere. Adventus Romanorum receptum. mutaverat utriusque partis animos. Tusculanos ex igenti metu in summam alacritatem, Latinos ex prope certa fiducia mox capiendæ arcis, quoniam oppido potirentur, in exiguam de se ipsis spem verterat. Tollitur ex arce clamor ab Tusculanis: excipitur aliquanto majore ab exercitu Romano. Utrimque urguentur Latini: nec inpetus Tusculanorum, decurrentium ex superiore loco, sustinent: nec Romanos, subeuntes moenia molientesque obices portarum, arcere possunt. Scalis prius moenia capta; inde effracta claustra portarum. et quum anceps hostis et a fronte et a tergo urgueret; nec ad pugnam ulla vis, nec ad fugam loci quidquam superesset; in medio cæsi ad unum omnes. Recuperato ab hostibus Tusculo, exercitus Romam est reductus. XXXIV. Quanto magis prosperis eo anno bellis tranquilla omnia foris erant, tanto in urbe vis Patrum in dies miseriæque plebis crescebant; 35 quum eo ipso, quod necesse erat solvi, facultas solvendi inpediretur. Itaque, quum jam ex re nihil dari posset, fama et corpore, judicati atque addicti, creditoribus satisfaciebant, 36 pœnaque in vicem fidei cesserat. Adeo ergo obnoxios submiserant animos non infimi solum, sed principes etiam plebis, ut non modo ad tribunatum militum inter patricios petendum, quod tanta vi, ut liceret, tetenderant; sed ne ad plebeios quidem magistratus capessendos petendosque ulli viro acri experienti a Tusculi del. Gron. 34 Clausas portas Tusculi] Hic supervacanea est vox Tusculi: eadem opportuniore loco a nobis paulo infra inserta fuit, auctoribus compluribus MSS. tum Gronovianis, tum nostris: mania Tusculi. 35 * Quum eo ipso] Quum necessitas ipsa solvendi sine mora facultatem solvendi impediret. Si tempus datum esset debitoribus, si non institissent illis magna acerbitate creditores, sol vere potuissent. At quum cogerentur statim repræsentare pecunias quas mutuas acceperant, ea ipsa necessitate ad summas angustias redigeban tur. 36 Pana..in vicem fidei cesserat] In locum solutionis pœna successerat. Debitores quum fidem solutionis præstare non possent, pœna a lege indicta creditoribus satisfaciebant. |