res erat cujus leniendæ caussa, postulante nullo, largitor U. C. voluntarius repente senatus factus, 72 Satricum coloniam duo A. C. 382. millia civium Romanorum deduci jussit. bina jugera et semisses agri adsignati. Quod quum et parvum et paucis datum, et mercedem esse prodendi M. Manlii interpretarentur; remedio irritatur seditio. et jam magis insignis et sordibus 73 et facie reorum turba Manliana erat, amotusque post triumphum abdicatione dictaturæ terror et linguam et animos liberaverat hominum.

nem de pro

XVII. Audiebantur itaque propalam voces exprobrantium Querelæ ad multitudini, quod defensores suos semper in præcipitem multitudilocum favore tollat, deinde in ipso discrimine periculi des- dito Manlio. tituat. Sic Sp. Cassium, in agros plebem vocantem, sic

Sp. Mælium, ab ore civium famem suis inpensis propulsantem, obpressos; sic M. Manlium, mersam et obrutam fœnore 'partem civitatis in libertatem ac lucem extrahentem, prodi'tum inimicis. Saginare plebem populares suos, ut jugulentur. Hoccine patiendum fuisse, si ad nutum dictatoris non responderit vir consularis? Fingerent mentitum ante, atque ' ideo non habuisse, quod tum responderet: cui servo um" quam mendacii poenam vincula fuisse? Non observatam " esse memoriam noctis illius, quæ pene ultima atque æterna nomini Romano fuerit? non speciem agminis Gallorum, per 74 Tarpeiam rupem scandentis? non ipsius M. Manlii, 6 qualem eum armatum, plenum sudoris ac sanguinis, ipso pene Jove erepto ex hostium manibus, vidissent? Seli'brisne farris gratiam servatori patriæ relatam? et quem prope cœlestem, 75 cognomine certe Capitolino Jovi parem, fecerint, eum pati vinctum in carcere, in tenebris, ob'noxiam carnificis arbitrio ducere animam? Adeo in uno 6 omnibus satis auxilii fuisse, nullam opem in tam multis uni esse?' Jam ne nocte quidem turba ex eo loco dilabebatur, refracturosque carcerem minabantur: quùm 76 remisso, id " quod erepturi erant, ex senatusconsulto Manlius vinculis Manlius e liberatur. quo facto non seditio finita, sed dux seditioni carcere edu.

6

ret del. Gron. Crev. Eæd.

in præcipitem semper locum Eæd.

" remisso eo quod Eæd. 72 Satricum] Duo MSS. Hearnii, et unus e nostris, Sutrium: cum quibus consentit Velleius, 1. 1. c. 14.

73 Et facie reorum] Et habitu mœsto, sordidato, squalido, qualis reorum esse solebat. Livius infra VIII. 37. eodem sensu eademque forma dixit specie

reorum.

74 Tarpeiam rupem] Saxum Capitolini montis, cui nomen a Tarpeia virgine, quæ ibi sepulta erat. Vid. Plut. in Rom.

u

t responderet

citur.

U. C. 370.
A. C. 382.

U. C. 371.
A. C. 381.

Ser. Cor

datus est. Per eosdem dies Latinis et Hernicis, simul 77 colonis Circeiensibus et a Velitris, purgantibus se Volsci crimine belli, captivosque repetentibus, ut 78 suis legibus in eos animadverterent, tristia responsa reddita; tristiora colonis, quod cives Romani patriæ obpugnandæ nefanda consilia inissent. Non negatum itaque tantum de captivis; sed, 79 in quo ab sociis tamen temperaverant, denunciatum senatus verbis, facesserent propere ex urbe, ab ore atque oculis populi Romani, ne nihil eos legationis jus, externo non civi comparatum tegeret.

XVIII. Recrudescente Manliana seditione, sub exitu anni comitia habita, creatique tribuni militum consulari potestate ex Patribus Ser. Cornelius Maluginensis tertium, P. Valerius Potitus iterum, 80 M. Furius Camillus, Ser. nelio III. Sulpicius Rufus iterum, C. Papirius Crassus, T. Qiunctius &c. Tr. Mil. Cincinnatus secundum. Cujus principio anni et Patribus et plebi peropportune externa pax data: plebi, quod non avocata delectu spem cepit, dum tam potentem haberet ducem, fœnoris expugnandi; Patribus, ne quo externo terrore avocarentur animi ab sanandis domesticis malis. Igitur, quum pars utraque acrior aliquanto coorta esset. 81 in propinquum certamen aderat et Manlius. advocata domum plebe, cum principibus novandarum rerum interdiu noctuque consilia agitat, plenior aliquanto animorum irarumque, quam antea fuerat. Iram accenderat ignominia recens in animo ad contumeliam inexperto: spiritus dabat, quod nee ausus esset idem in se dictator, quod in Sp. Mælio Cincinnatus Quinctius fecisset ; et vinculorum suorum invidiam non dictator modo abdicando dictaturam fugisset, sed ne senatus quidem sustinere potuisset. His simul inflatus exacerbatusque jam per se accensos incitabat plebis animos: Quousque tandem ignorabitis vires vestras, quas natura ne bel

77 Colonis Circeiensibus et a Velitris] Circeiensibus et Veliternis. Eodem modo locutus est supra Livius, hoc ipso libro, c. 12. et coloni etiam a Velitris: et rursum c. 13. † Olim in editis deerat particula a. Eam adjecit Sigonius, et tenent quatuor e scriptis nostris.

78 Suis legibus] Observat Dujatius hoc Latinos quidem et Hernicos dicere potuisse, qui suis legibus uterentur; non autem Circeienses et Veliternos, qui, utpote coloni Romani, Romanas leges haberent. Nisi forte, quia non omnes e Romanis erant, sed veteribus incolis admisti,

aliquid ex

rant.

zesset; jam in Eæd.

pristino jure retinue

79* In quo ab sociis tamen temperaverant] Quibus verbis minisque erga socios, Latinos Hernicosque, licet noxios et jure increpitos, tamen abstinuerant.

80 M. Furius Camillus quintum] Lege sextum. Vid. not. 29. ad c. 10. 1. v.

81 Jam in propinquum certamen aderut; et Manlius] In propinquum tempus. Ceterum particulam jam, quam Gronovius a suis aliquot libris abesse testatur, ignorant itidem quinque e nostris. Unde considerandum venit, an non ille recte

6

Oratio se

luas quidem ignorare voluit? numerate saltem, quot ipsi si- U. C. 371. tis, quot adversarios habeatis. Si singuli singulos adgressuri A. C. 381. " essetis, tamen acrius crederem vos pro libertate, quam illos ditiosa 6 pro dominatione, certaturos. 82 Quot enim clientes circa Manlii. singulos fuistis patronos, tot nunc adversus unum hostem eritis. 'Ostendite modo bellum; pacem habebitis. Videant vos paratos ad vim; jus ipsi remittent. Audendum est aliquid universis, aut omnia singulis patienda. Quousque me circumspectabitis? Ego quidem nulli vestrum deero. ne fortuna mea 'desit, videte. Ipse vindex vester, ubi visum inimicis est, nuk lus repente fui: et vidistis in vincula duci universi eum, qui a singulis vobis vincula depuleram. Quid sperem, si plus in me ' audeant inimici? an exitum Cassii Mæliique exspectem? Bene 'facitis, quod abominamini: Dii prohibebunt hæc: sed num6 quam propter me de cœlo descendent. Vobis dent mentem, oportet, ut prohibeatis: sicut mihi dederunt armato toga'toque, ut vos a barbaris hostibus, a superbis defenderem civibus. Tam parvus animus tanti populi est, 83 33 ut semper vobis

" auxilium adversus inimicos satis sit? nec ullum, nisi quate-
nus imperari vobis sinatis, certamen adversus Patres noritis?
'Nec hoc natura insitum vobis est, sed usu possidemini. Cur
enim adversus externos tantum animorum geritis, ut impe-
rare illis
æquum censeatis? quia consuestis cum eis pro impe-
rio certare, adversus hos tentare magis, quam tueri, liberta-
tem. Tamen qualescumque duces habuistis, qualescumque
'ipsi fuistis, omnia adhuc, quantacumque petistis, obtinuistis
" seu vi, seu fortuna vestra. tempus est, etiam majora conari.
Experimini modo et vestram felicitatem, et me (ut spero)
'feliciter expertum: minore negotio, qui imperet Patribus,
inponetis, quam, qui resisterent imperantibus, inposuistis.
'Solo æquandæ sunt dictaturæ consulatusque, ut caput adtol-
'lere Romana plebes possit. Proinde adeste, prohibete jus de
'pecuniis dici. ego me patronum profiteor plebis, quod mihi
cura mea et fides nomen induit. Vos si quo insigni magis
'imperii honorisve nomine vestrum adpellabitis ducem, eò
'utemini potentiore ad obtinenda ea, quæ vultis.' Inde de
regno agendi ortum initium dicitur: sed nec cum quibus, nec
quem ad finem consilia pervenerint, sat planum traditur.

U. C. 371. A. C. 381. Senatus de co ër Manlio agitat.

Manlio dies
dicitur a
Tr. Pl.

XIX. At in parte altera senatus de 4 secessione, in domum privatam, plebis, forte etiam in arce positam, 85 et inminenti mole libertati, agitat. Magna pars vociferantur,' Servilio 'Ahala opus esse, qui non in vincula duci jubendo irritet publicum hostem, sed unius jactura civis finiat intestinum 'bellum.' Decurritur ad leniorem verbis sententiam, vim tamen eamdem habentem, 86 Ut videant magistratus, ne quid ex perniciosis consiliis M. Manlii respublica detrimenti capiat.' Tum tribuni consulari potestate, tribunique plebi (87 nam et, quia eumdem et suæ potestatis, quem libertatis omnium, finem cernebant, Patrum auctoritati se dedideranti) hi tum omnes, quid opus facto sit, consultant. Quum præter vim et cædem nihil cuiquam obcurreret, eam autem ingentis dimicationis fore adpareret; tum M. Mænius et Q. Publilius tribuni plebis, Quid Patrum et plebis certamen facimus, quod 'civitatis esse adversus unum pestiferum civem debet? Quid 'cum plebe adgredimur eum, quem per ipsam plebem tutius ' adgredi est, ut suis ipse oneratus viribus ruat? Diem dicere 'ei nobis in animo est. nihil minus populare quam regnum Simul multitudo illa non secum certari viderint, et ex 88 advocatis judices facti erunt, et accusatores de plebe, pa'tricium reum intuebuntur, et regni crimen in medio; nulli 'magis, quam libertati, favebunt, suæ.'

est.

XX. Adprobantibus cunctis, diem Manlio dicunt. quod ubi est factum, primo commota plebs est, utique postquam sordidatum reum viderunt; nec cum eo non modo Patrum quemquam, sed ne cognatos quidem aut adfines, postremo ne fratres quidem A. et T. Manlios: quod ad eum diem numquam usu venisset, ut in tanto discrimine non et proximi vestem mutarent. Ap. Claudio in vincula ducto, C. Claudium inimicum Claudiamque omnem gentem sordidatam fuisse. consensu obprimi popularem virum, quod primus a Patribus ad plebem defecisset. Quum dies venit, quæ, præter coetus multitudinis seditiosasque voces, et largitionem et fallax indicium, pertinentia proprie ad regni crimen ab accusatoribus objecta sint reo, apud neminem auctorem invenio. nec dubito haud parva fuisse, quum damnandi mora plebi non in caussa, sed in loco, fuerit.

e plebei Crev.

84 Secessione] Hæc est invidiosa et atrox appellatio, quæ defectionem notat, et rupta debiti legibus et magistratibus obsequii jura.

85 Et imminenti mole libertati] Et periculo, quod immineret liber tati.

86 Ut videant magistratus] Vid. supra 1. III. c. 4.

87 Nam et quia] Dele supervacuam voculam et, quam omittunt duo e nostris codicibus: vel lege nam et hi, nempe tribuni plebis.

88 Advocatis] Vid. not, 1.fad 111.44,

Illud notandum videtur, ut sciant homines, quæ et quanta
decora fœda cupiditas regni "non ingrata solum, sed invisa
etiam, reddiderit. Homines prope quadringentos produxisse
dicitur, quibus sine fotore 90 expensas pecunias tulis-
set, quorum bona venire, quos duci addictos prohibuis-
set. Ad hæc, 91 decora quoque belli non commemorasse
tantum, sed protulisse etiam conspicienda; spolia hostium
cæsorum ad triginta, dona imperatorum ad quadraginta: in
quibus insignes duas 92 murales coronas, civicas octo.
93 Ad
hæc servatos ex hostibus cives produxisse; inter quos 94 C.
Servilium magistrum equitum absentem nominatum, et
quum ea quoque, quæ bello gesta essent, pro fastigio rerum
oratione etiam magnifica, facta dictis æquando, memorasset,
nudasse pectus insigne cicatricibus bello acceptis ; et
idemtidem, Capitolium spectans, Jovem Deosque alios de-
vocasse ad auxilium fortunarum suarum: precatusque esse,
ut, quam mentem sibi Capitolinam arcem protegenti ad
salutem populi Romani dedissent, eam populo Romano in
suo discrimine darent: et orasse singulos universosque, ut
Capitolium atque arcem intuentes, ut ad Deos inmortales
versi, de se judicarent. In Campo Martio quum 95 centuria-
tim populus citaretur, et reus, ad Capitolium manus
tendens, ab hominibus ad Deos preces avertisset; adparuit
tribunis, nisi oculos quoque hominum liberassent ab tanti
memoria decoris, numquam fore in præoccupatis beneficio
animis vero crimini locum. Ita prodicta die, in Pœtelinum

89 Non ingrata solum.. reddiderit] Non solum fructu gratiæ iis debitæ privaverit, Ingratum hic sumitur πаητiкws pro еo cui gratia non persolvitur.

90 Expensas pecunias tulisset] Pecuniam dedisset. Expensum ferre est in tabulas accepti et expensi referre, quasi datum ac solutum : sive, ut habet Ascon. in 11am contra Verrem, scribere se pecuniam dedisse. Sumitur simpliciter pro solvere, dare pecuniam.

91 Decora quoque belli] De his Manlii decoribus agit quoque Plinius, Hist. Nat. 1. vII. c. 28. In quibusdam dissentit a Livio, quædam addit, quæ nosse operæ pretium sit. Ante decimum septimum annum, inquit, bina ceperat spolia. Primus omnium eques coronam muralem acceperat, VI. civicas, XXXVII. dona: XXIII. cicatrices adverso corpore exceperat : P. Servilium magistrum equitum servaverat, ipse vulneratus humerum ac femur.

92 Murales coronas] Muralis erat

corona, qua donabatur ab imperatore,
qui primus murum subiisset, inque
oppidum hostium per vim ascendisset,
Idcirco quasi muri pinnis decorata
erat. Fieri ex auro solebat. Civica
corona appellabatur, quam eivis civi,
a quo servatus erat in prælio, testem
vitæ salutisque perceptæ dabat. Ea
fiebat e fronde querna, vel ilignea.
Vid. A. Gell. 1. v. c. 6. et Plin. 1. xvI.
c. 4.

93 Ad hæc.... cives produxisse] Olim
produxit. Mutavit Rhenanus. Legi
quoque jussit Sigonius ad hæc pro ad
hoc: parvo discrimine; sed tamen in-
vitis omnibus nostris MSS.

94 C. Servilium magistrum equi-
tum] Qui magister equitum fuerat,
Camillo dictatore, sexto ante
Vid. supra c. 2. Plinius eum vocat P.
Servilium.

anno.

95 Centuriatim] Judicium perduel. lionis centuriatis comitiis exercebatur. Aliud exemplum exstat apud nostrum, 1. XLIII. c. 16,

U. C. 371.

A. C. 381.