A. C. 386. U. C. 366. tum conscriptum armatumque trifariam divisit. partem unam in agro Veiente Etruriæ obposuit: alteram ante urbem castra locare jussit. 12 tribunus militum his A. Manlius, illis, qui adversus Etruscos mittebantur, L. Æmilius præpositus tertiam partem ipse ad Volscos duxit. nec procul ab Volscorum Lanuvio 13 (ad Mæcium is locus dicitur) castra obpugnare castra capit. est adortus. Quibus, ab contemtu (quod prope omnem deletam a Gallis Romanam juventutem crederent) ad bellum profectis, tantum Camillus auditus imperator terroris intulerat, ut vallo se ipsi, vallum congestis arboribus sepirent, ne qua intrare ad munimenta hostis posset. Quod ubi animadvertit Camillus ignem in objectam sepem conjici jussit. et forte erat vis magna venti versa in hostem. itaque non aperuit solum incendio viam, sed, flammis in castra tendentibus, vapore etiam ac fumo crepituque viridis materiæ flagrantis, ita consternavit hostes, ut minor moles superantibus vallum in castra Volscorum Romanis fuerit, quam transcendentibus sepem incendio adsumtam fuerat. Fusis hostibus cæsisque, quum castra inpetu cepisset dictator, prædam militi dedit, quo minus speratam, minime largitore duce, eo militi gratiorem. persecutus deinde fugientes, quum omnem Volscum agrum depopulatus esset, ad dediDedunt se tionem Volscos 4 septuagesimo demum anno subegit. Victor ex Volscis in Æquos transiit, et ipsos bellum molientes: exercitum eorum ad Bolas obpressit; nec castra modo, sed urbem etiam adgressus, inpetu primo cepit. Volsci. Sutrium a sessum. 14 III. Quum in ea parte, in qua caput rei Romanæ Camillus erat, ea fortuna esset, aliam in partem terror ingens ingruerat. Etruria prope omnis armata Sutrium, socios populi Romani, obsidebat: quorum legati, opem rebus adfectis orantes, quum senatum adissent, decretum 15 tulere, ut dictator primo quoque tempore auxilium Sutrinis ferret. Cujus spei moram quum pati fortuna obsessorum non potuisset, confectaque 16 paucitas oppidanorum, opere, vigiliis, vulneribus, quæ semper eosdem urguebant, per pactionem f Murcium Gron. Crev. ravissent se jussu Camilli dictatoris 12 Tribunus militum] Campanus 13 Ad Marcium] Campanus et Andreas ad Metium. Verum hujus loci nomen Sigonius et Jac. Gronovius esse existimant, ad Macium. E minime 1. a minime Eæd. 14 Septuagesimo demum anno] Numerus mendos us. Legendum censet Sigonius septimo et centesimo: ut numeraverit Livius ab eo anno, quo Volsci, jam ante a Tarquinio Superbo lacessiti, bellum renovaverant, Ap. Claudio et P. Servilio consulibus, u. c. 259. 15 Tulere] Abstulere, impetra vere. 16 Paucitas oppidanorum] Oppidani qui pauci erant. urbe hostibus tradita, inermes cum singulis emissi vesti- U. C. 366. mentis, miserabili agmine penates relinquerent; eo forte A. C. 386. tempore Camillus cum exercitu Romano intervenit. cui quum se mœsta turba ad pedes provolvisset, principumque orationem necessitate ultima expressam, fletus mulierum ac puerorum, qui exsilii comites trahebantur, excepisset; parcere lamentis Sutrinos jussit: Etruscis se luctum lacrimasque ferre. Sarcinas inde deponi, Sutrinosque ibi considere, modico præsidio relicto, arma secum militem ferre jubet. Ita expedito exercitu profectus ad Sutrium, id quod rebatur, soluta omnia rebus (ut fit) secundis invenit: nullam stationem ante moenia, patentes portas, victorem vagum prædam ex hostium tectis egerentem. Iterum igitur eodem die Sutrium capitur: victores Etrusci passim trucidantur ab novo hoste, neque se conglobandi, coëundique in unum, aut arma capiendi datur spatium. quum pro se quisque tenderent ad portas, si qua forte se in agros ejicere possent, clausas (id enim primum dictator imperaverat) portas inveniunt. Inde alii arma capere, alii, quos forte armatos tumultus occupaverat, convocare suos, ut proelium inirent. quod accensum ab desperatione hostium fuisset ; ni præcones, per urbem dimissi, poni arma, et parci inermi jussissent, nec præter armatos quemquam violari. Tum etiam, quibus animi 17 in spe ultima obstinati ad decertandum fuerant, postquam data spes vitæ est, jactare passim arma, inermesque, quod tutius fortuna fecerat, se hosti obferre. Magna multitudo in custodias divisa: oppidum ante noctem redditum Sutrinis inviolatum integrumque ab omni clade belli, quia non vi captum, sed traditum per conditiones fuerat. IV. Camillus in urbem triumphans rediit, trium simul Triumphat. bellorum victor. Longe plurimos captivos ex Etruscis ante currum duxit. quibus sub hasta venumdatis, tantum æris redactum est, ut, pretio pro auro matronis persoluto, ex eo, quod supererat, tres pateræ aureæ factæ sint: quas, cum titulo nominis Camilli, 18 ante Capitolium incensum in Jovis cella constat ante pedes Junonis positas fuisse. Eo anno in civitatem accepti, qui Veientium Capenatiumque ac Faliscorum per ea bella transfugerant ad Romanos, agerque iis novis civibus adsignatus. 19 revocati quoque in urbem senatusconsulto a Veiis, qui ædificandi Romæ pigritia, 17 In spe ultima] Tum quum spes ultima eis fuerat in armis et certamine sita. 18 Ante Capitolium incensum] Syllanis temporibus, L. Cornelio Scipione et C. Norbano Coss. anno ab u, c. 669. VOL. I. 19 Revocati ...a Veiis, qui .... Veios se contulerant] Recte observat Gronovius supervacaneum esse To a Veiis. Et vero harum duarum vocum loco Victorinus codex habet ci ves. A a U. C. 366. U. C. 367. occupatis ibi vacuis tectis, Veios se contulerant. et primo fremitus fuit adspernantium imperium: dies deinde præstituta capitalisque poena, qui non remigrasset Romam, ex ferocibus universis singulos, metu suo quemque, obedientes ́fecit. Et Roma quum frequentia crescere, tum tota simul exsurgere ædificiis, et republica inpensas adjuvante, et ædilibus velut publicum exigentibus opus, et ipsis privatis (admonebat enim desiderium usus) festinantibus ad effectum operis. intraque annum nova urbs stetit. Exitu anni comitia tribunorum militum consulari potestate habita. creati T. Quinctius Cincinnatus, Q. Servilius Fidenas quintum, L. Julius Julus, L. Aquillius h Corvus, L. Lucretius Tricipitinus, Ser. Sulpicius Rufus. Exercitum alterum in Equos, non ad bellum, (victos namque se fatebantur) sed ab odio ad pervastandos fines, ne quid ad nova consilia relinquerent virium, duxere: alterum in agrum Tarquiniensem. Ibi oppida Etruscorum Cortuosa et Contenebra 20 vi capta dirutaque. Ad Cortuosam nihil certaminis fuit. inproviso adorti, primo clamore atque impetu cepere: direptum oppidum atque incensum est. Contenebra paucos dies obpugnationem sustinuit; laborque continuus, non die non nocte remissus, subegit eos. quum in sex partes divisus exercitus Romanus 21 senis horis in orbem succederet proelio, oppidanos cosdem 22 integro semper certamini paucitas fessos objiceret; cessere tandem, locusque invadendi urbem Romanis datus est. Publicari prædam tribunis placebat: ́sed imperium, quam consilium, segnius fuit. dum cunctantur, jam militum præda erat; nec, nisi 23 per invidiam, adimi poterat. Eodem anno, ne privatis tantum operibus creCapitolii sceret urbs, 24 Capitolium quoque saxo quadrato substrucsubstructio. tum est: opus vel in hac magnificentia urbis conspiciendum. V. Jam et tribuni plebis, civitate ædificando occupata, 25 conciones suas frequentare legibus agrariis conabantur. ostentabatur in spem Pomptinus ager, tum primum, post Tribb. pl. accisas a Camillo Volscorum res, possessionis haud ambi molitiones. 6 guæ. Criminabantur, multo eum 26 infestiorem agrum ab U.C. 367. nobilitate esse, quam a Volscis fuerit; ab illis enim tantum, A. C. 3850 quoad vires et arma habuerunt, incursiones eo factas. nobiles homines in possessionem agri publici grassari: nec, nisi, ' antequam omnia præcipiant, divisus sit, locum ibi plebi fore.' Haud magno opere plebem moverant, et infrequentem in foro propter ædificandi curam, et 27 eodem exhaustam inpensis, eoque agri inmemorem, ad quem instruendum vires non essent. In civitate plena religionum, tum etiam ab recenti clade superstitiosis principibus, 28 ut renovarentur auspicia, res ad interregnum rediit. interreges deinceps M. Manlius Capitolinus, Ser. Sulpicius Camerinus, L. Valerius Potitus. Hic demum tribunorum militum consulari potestate comitia habuit. L. Papirium, C. Cornelium, C. Ser- U. C. 368. gium, L. Æmilium iterum, L. Menenium, L. Valerium L. Papirio, Publicolam tertium, creat. hi ex interregno magistratum &c. Tr. Mil. occepere. Eo anno ædes Martis, Gallico bello vota, dedicata est a T. Quinctio duumviro sacris faciundis. Tribus quatuor 29 ex novis civibus additæ, 30 Stellatina, Tromentina, Sabatina, Arniensis: eæque 31 viginti quinque tribuum numerum explevere. A. C. 384. VI. De agro Pomptino ab L. Sicinio tribuno plebis actum ad frequentiorem jam populum, mobilioremque ad cupiditatem agri, quam fuerat. Et de Latino Hernicoque bello mentio facta in senatu, majoris belli cura, quod Etruria in armis erat, dilata est. Res ad Camillum tribunum militum consulari potestate rediit. college additi quinque, Ser. Cornelius Maluginensis, Q. Servilius Fidenas sextum, U. C. 369. L. Quinctius Cincinnatus, L. Horatius Pulvillus, P. Valerius. A. C. 383. Principio anni aversæ curæ hominum sunt a bello Etrusco, Camillo V. quod fugientium ex agro Pomptino agmen repente inlatum &c. Tr. Mil. in urbem adtulit, Antiates in armis esse, Latinorumque po- Antiates in 1 Poplicolam Gron. Crev. 26 Infestiorem esse] Invadi acrius, et plebi Romane certius adimi. 27 Eodem] In eamdem rem, id est, in ædificandum. 28* Ut renovarentur auspicia, res ad interregnum rediit] Interregnum non inibatur, nisi quando nulli erant in republica curules Magistratus. Patricii coibant, et per se ipsi auspicato interregem prodebant. Itaque nova plane erant auspicia interregis; et nulla ex parte pendebant ab auspiciis magistratuum anni præcedentis: et si quid in his vitii esset, nihil ad illa hoc vitium pertinere poterat. 29 Ex novis civibus] Vid. supra c. 4. k Narniensis Eæd. 30 Stellatina, Tromentina] Stellatina tribus ab agro, sive campo Stellate dicta est, non eo qui in Campania, sed eo qui in Etruria fuit inter Capenam et Veios. Sabatina a Sabate lacu, qui itidem in Etruria. Tromentina, a Tromento campo. Hæc omnio constant ex Festo. Tromentum campum volunt et ipsum in Etruria fuisse. De nomine sequentis tribus ambigitur. Narniensem alii, alii Arniensem legi volunt: et eam illi quidem a Narnia Umbriæ oppido, hi ab Arno Etruriæ fluvio dictam esse existimant. 31 Viginti quinque tribuum] Vid. supra 11. 21. A aż M. Furio armis. nium rerum collegæ permittunt. 34 U. C. 369. pulos juventutem submisisse ad id bellum; 52 eo abnuentes A.C. 383. publicum fuisse consilium, quod non prohibitos tantummodo voluntarios dicerent militare, ubi vellent. Desierant jam ulla contemni bella. itaque senatus Diis agere gratias, Camillo re- quod Camillus in magistratu esset: dictatorem quippe digimen om- cendum eum fuisse, si privatus esset. et collegæ fateri, 'regimen omnium rerum, ubi quid bellici terroris ingruat, in viro uno esse: sibique destinatum in animo esse, Camillo submit'tere imperium. nec quidquam de majestate sua detractum 'credere, quod majestati ejus viri concessissent.' Conlaudatis ab senatu tribunis, et ipse Camillus, confusus animo, gratias egit. 'Ingens,' inde ait, 'onus a populo Romano sibi, qui 6 se dictatorem 33 jam quartum creasset, magnum a senatu 'talibus de se judiciis ejus ordinis, maximum tam honoratorum collegarum obsequio injungi. Itaque si quid laboris vigiliarumque adjici possit, certantem secum ipsum adrisurum, ut tanto de se consensu civitatis opinionem, quæ maxima sit, etiam constantem efficiat. Quod ad bellum atque 'Antiates adtineat, plus ibi minarum, quam periculi, esse. se tamen, ut nihil timendi, sic nihil contemnendi auctorem esse. Circumsederi urbem Romanam ab invidia et odio finitimorum: itaque et ducibus pluribus et exercitibus administrandam rempublicam esse. Te,' inquit, P. Valeri, socium im'perii consiliique, legiones mecum adversus Antiatem hostem 'ducere placet: te, Q. Servili, altero exercitu instructo paratoque, in urbe castra habere; intentum sive Etruria se inte'rim, ut nuper, sive 35 nova hæc cura, Latini atque Hernici, moverint. Pro certo habeo, ita rem gesturum, ut patre, avo, teque ipso ac sex tribunatibus dignum est. Tertius exercitus ex 36 caussariis senioribusque a L. Quinctio scribatur, qui 'urbi moenibusque præsidio sit. L. Horatius arma, tela, fru6 mentum, 37 quæque belli alia tempora poscent, provideat. Te, Ser. Corneli, præsidem hujus publici consilii, custodem religionum, comitiorum, legum, rerum omnium urbanarum, 32 Eo abnuentes] Ea ratione nitentes ut abnuerent.... : 33 Jam quartum] Ter tantum dictator fuerat Camillus nisi Livius velit hanc esse quasi quartam dictaturam, propterea quod et illam deferendam ei fuisse, si privatus foret, dixerunt Patres; et ejus magistratus quamvis nomine caruerit, potestatem tamen vim. que complexus est, quum regimen omnium rerum penes eum foret. Ceterum ne sic quidem satis decore videtur Camillus quartam sibi dictaturam arrogare. * Omnino reponendum existimamus jam tertium. 34 # Tanto de se consensu civitatis] Hæc absolute dicta intellige. Quum tantus sit de se consensus civitatis : quum cives tam unanimi consensu de se (Camillo) bene judicent. 95* Nova hæc cura] Hi qui novam nobis sollicitudinem creant. 36 Carsariis] Quibus, ob imbecillam valetudinem, vacatio militiæ esse debuisset. 37 Quæque belli alia] Quæque alia belli necessitas poscet. Ceterum hic locus videtur aliquid celare viti Scripti habent bellica vel bellitia tem pora. |