Obrazy na stronie
PDF
ePub

U. C. 365. torque alter urbis haud vanis laudibus adpellatur. Servatam A. C. 387. deinde bello patriam iterum in pace haud dubie servavit, quum prohibuit migrari Veios, et tribunis rem intentius agentibus post incensam urbem, et per se inclinata magis plebe ad id consilium. eaque caussa fuit non abdicandæ post triumphum dictaturæ, senatu obsecrante, ne rempublicam in incerto relinqueret statu.

Senatus

consultum

L. Omnium primum, ut erat diligentissimus religionum de rebus ad cultor, quæ ad Deos inmortales pertinebant, retulit; et sereligionem natusconsultum facit, Fana omnia, quod ea hostis possedisspectanti. "set", restituerentur, 86 terminarentur, expiarenturque, expia

bus.

'tioque eorum in libris per duumviros quæreretur. Cum Cæretibus hospitium publice * fieret, quod sacra populi Romani 'ac sacerdotes recepissent, beneficioque ejus populi non in'termissus honos Deûm inmortalium esset: ludi Capitolini fierent, quod Jupiter optimus maximus suam sedem atque arcem populi Romani in re trepida tutatus esset: collegiumque ad eam rem M. Furius dictator constitueret ex iis, qui in Capitolio atque arce habitarent.' Expiandæ etiam vocis nocturnæ, quæ nuncia cladis ante bellum Gallicum audita neglectaque esset, mentio inlata, jussumque templum in Nova via Aio Locutio fieri. Aurum, quod Gallis ereptum erat, quodque ex aliis templis inter trepidationem 87 in Jovis cellam conlatum, quum, in quæ referri oporteret, confusa memoria esset, sacrum omne judicatum, et sub Jovis sella poni jussum. Jam ante in eo religio civitatis adparuerat, quod, quum in publico deesset aurum, ex quo summa pactæ mercedis Gallis confieret, a matronis conlatum acceperant, ut sacro auro abstineretur. Matronis gratiæ actæ, honosque additus, ut earum, sicut virorum, post mortem sollemnis laudatio esset. lis peractis, quæ ad Deos pertinebant, quæque Rursus mo- per senatum agi poterant; tum demum, agitantibus tribunis vetur actio plebem adsiduis concionibus, ut, relictis rainis, in urbem paratam Veios transmigrarent, in concionem, universo senatu prosequente, escendit, atque ita verba fecit:"

transmigrandi

Veios.

Camillus

[ocr errors]

LI. Adeo mihi acerbæ sunt, Quirites, contentiones cum dissuadet. tribunis plebis, ut nec tristissimi exsilii solatium aliud habuerim, quoad Ardeæ vixi, quam quod procul ab his certa

■ hostes possedissent Gron. Crev. * publice hospitium Eæd. y ascendit Esed.

86 Terminarentur] Conceptis verbis templorum fines terminabantur. Romulus, 1. 1. c. 10. templum iis regionibus quas modo animo metutus sum, dedico.

87 In Jovis cellam....sub Jovis sella] Cella est sacrarium, quod Gal

Sella est

lice dicimus une chapelle.
sedes in qua posita erat statua. Hoc
discrimen scripturæ diligenter obser-
vatum est in scriptis nostra, et in
Gronovii editione ; in quibusdam
aliis, magno sensus dispendio, neglec-
tum.

[ocr errors]

'minibus eram : et ob eadem hæc, 88 non, si me senatus- U. C. 365. consulto populique jussu revocaretis, rediturus umquam fue- A. C. 387. 'rim. Nec nunc me, ut redirem, mea voluntas mutata, sed vestra fortuna perpulit. quippe, ut in sua sede maneret patria, id agebatur; non ut ego utique in patria essem. et 'nunc quiescerem ac tacerem libenter, nisi hæc quoque pro 'patria dimicatio esset; cui deesse, quoad vita subpetat, ' aliis turpe, Camillo etiam nefas est. Quid enim repetiimus? quid obsessam ex hostium manibus eripuimus, si recuperatam ipsi deserimus? et quum, victoribus Gallis, capta tota 'urbe, Capitolium tamen atque arcem Diique et homines Romani tenuerint, habitaverint; victoribus Romanis, recupe'rata urbe, arx quoque et Capitolium deseretur? et plus ' vastitatis huic urbi secunda nostra fortuna faciet, quam adversa fecit? Equidem, si nobis cum urbe simul positæ traditæque per manus religiones nullæ essent, tamen tam 'evidens numen hac tempestate rebus adfuit Romanis, ut omnem neglegentiam divini cultus exemtam hominibus putem. "Intuemini enim horum deinceps annorum vel secundas res, ' vel adversas : invenietis 89 omnia prospere evenisse sequen'tibus Deos, adversa spernentibus. Jam omnium primum "Veiens bellum (per quot annos, quanto labore gestum !) non ' ante cepit finem, quam monitu Deorum aqua ex lacu Al'bano emissa est. Quid hæc tandem urbis nostræ clades nova? num ante exorta est, quam spreta 9o vox cœlo emissa 'de adventu Gallorum? quam gentium jus ab legatis nostris 'violatum ? quam a nobis, quum vindicari deberet, eadem 'neglegentia Deorum prætermissum? Igitur victi captique ' ac redemti tantum pœnarum Diis hominibusque dedimus, ut terrarum orbi documento essemus. Adversæ deinde res ' admonuerunt religionum. Confugimus in Capitolium ad 'Deos, ad sedem Jovis optimi maximi: sacra in ruina rerum 6 nostrarum alia 91 terræ celavimus, alia, avecta in finitimas urbes, amovimus ab hostium oculis. Deorum cultum, dez si 1. nisi Gron. a deseritur Gron. Crev. b alia certe celavimus alia adfecta in f. terras, amov. MS. Veith.

88 Non.... rediturus unquam fuerim] Certo consilio apud animum meum statuerim nunquam redire, etiamsi me revocaretis. † Andreas et Campanus, et, teste Hearnio, Sigonius edidere non si: quibus adstipulatur unus ejusdem Hearnii codex, cujus in margine hæc lectio adscribitur: et servant om nes nostri. Vulgo num nisi quod ineptum est. Quo enim alio modo redire in patriain Camillus poterat, nisi senatusconsulto populique jussu revocatus? At quomodo edidimus, nervosa etiam oratio est. His adde quod apud

90

[blocks in formation]

U. C. 365.

Iserti ab Diis hominibusque, tamen non intermisimus. RedA. C. 387.didere igitur patriam, et victoriam, et antiquam belli decus amissum et in hostes, qui cæci avaritia in pondere auri foedus ac fidem fefellerunt, verterunt terrorem fugamque et ' cædem.

:

LII.Hæc culti neglectique numinis tanta monumenta in ' rebus humanis cernentes, ecquid sentitis, Quirites, quantum 'vixdum e naufragiis prioris culpæ cladisque emergentes paremus nefas? Urbem auspicato inauguratoque conditam habemus nullus locus in ea non religionum Deorumque est plenus: sacrificiis sollemnibus non dies magis stati, quam ❝ loca sunt, in quibus fiant. Hos omnes Deos, publicos privatosque, Quirites, deserturi estis? 92 Quam par vestrum 'factum est, quod in obsidione nuper in egregio adolescente C. Fabio, non minore hostium admiratione, quam vestra, conspectum est; quum inter Gallica tela degressus ex arce 'sollemne Fabiæ gentis in colle Quirinali obiit? An gentilicia sacra ne in bello quidem intermitti, publica sacra et 'Romanos Deos etiam in pace deseri placet? et pontifices 'flaminesque neglegentiores publicarum religionum esse, < quam privatus in sollemni gentis fuerit? Forsitan aliquis dicat, aut Veiis ea nos facturos, aut huc inde missuros sacer'dotes nostros, qui faciant: quorum neutrum fieri salvis cere· moniis potest. et ne omnia generatim sacra omnesque percenseam Deos; in 93 Jovis epulo num alibi, quam in Capitolio, 94 pulvinar suscipi potest? Quid de æternis Vestæ ignibus 95 signoque, quod imperii pignus custodia ejus templi tenetur, loquar? quid de ancilibus vestris, Mars Gradive, 96 tuque Qui'rine pater? hæc omnia in profano deseri placet sacra, æqualia urbi, quædam vetustiora origine urbis? Et videte, quid inter nos ac majores intersit. illi sacra quædam 97 in monte Albano 'Lavinioque nobis facienda tradiderunt. An ex hostium urd Lavinoque Crev.

cer Grou. Crev.

terra: quod et exstare in margine unius
MS. testatur Gronovius.

92 Quam par vestrum factum est, quod]
Supple, ei facto, quod. Nisi quis
forte malit: Quam par vestro factum est,
quod.

93 Jovis epulo] Vid. not. 48. ad c. 13.
sup.
·94 Pulvinar suscipi] Pulvinar est
lectus alicui deo stratus. Hie sumi
videtur pro ipsa celebritate lectisternii.
Itaque pulvinar suscipi idem est ac lec-
tisternium institui. De lectisternio vid.
not. 48. ad c. 13. supra.

95 Signoque] Palladio, quod ab Enea
in Italiam advectum esse, vulgaris opinio
est Vid. Dion. libb. 1. et 11. et Plut. in
Cam.

6 Tuque Quirine pater] Observandum ancilia non Martis tantum Gra

divi, sed etiam Quirini patris sacra hoc loco haberi: cujus rei fortasse aliud testimonium ægre reperias. Sed nimirum Mars et Quirinus duo sunt nomina ejusdem dei, ut diximus ad 1. 20. supra.

97 In monte Albano, Lavinoque] Tum in monte Albano, tum in eo in Laviquo Lavinium conditum est. nium erat in oolle quodam situm, teste Dionys. 1. 1. Hic ergo ipse collis dicitur hoc loco mons Lavinus, ut apud Virgilium Lavina littora. Vulgati habent hic Lavinioque. Mutavimus ex auctoritate quatuor nostrorum codd.

'bibus Romam ad nos transferri sacra 98 religiosum fuit: hinc U. C. 365. sine piaculo in hostium urbem Veios transferemus? Recorda- A. C. 387. 'mini agitedum, quoties sacra instaurentur, quia aliquid ex patrio ritu neglegentia casuve prætermissum est. Modo quæ res, post prodigium Albani lacus, nisi instauratio sacrorum auspiciorumque renovatio, adfectæ Veienti bello reipublicæ remedio fuit? At etiam, tamquam veterum religionum memores, et peregrinos Deos transtulimus Romam, et ❝ instituimus novos. Juno Regina, transvecta a Veiis, nuper in 6 Aventino quam insigni ob excellens matronarum studium 'celebrique dedicata est die? Aio Locutio templum, propter ' cœlestem vocem exauditam in Nova via, jussimus fieri: Capitolinos ludos sollemnibus aliis addidimus; collegiumque ' ad id novum, auctore senatu, condidimus. Quid horum opus fuit suscipi, si una cum Gallis urbem Romanam relicturi 'fuimus? si non voluntate mansimus in Capitolio per tot 6 menses obsidionis? si ab hostibus metu retenti sumus ? 'De sacris loquimur et de templis : quid tandem de sacerdotibus? Nonne in mentem venit, quantum piaculi committatur? Vestalibus nempe una illa sedes est, ex qua eas nihil umquam, præterquam urbs capta, movit. Flamini Diali noctem unam manere extra urbem nefas est. Hos Veientes " pro Romanis facturi estis sacerdotes, et Vestales tuæ te deserent, Vesta? et flamen peregre habitando in singulas noctes tantum sibi reique publicæ piaculi contrahet? Quid alia, quæ auspicato agimus omnia fere intra pomoerium, 'cui oblivioni, aut cui neglegentiæ damus? Comitia curiata, 99 quæ rem militarem continent; comitia centuriata, quibus 'consules tribunosque militares creatis, ubi auspicato, nisi ubi adsolent, fieri possunt? Veiosne hæc transferemus? an comitiorum caussa populus tanto incommodo in desertam ' hanc ab Diis hominibusque urbem conveniet?'

[ocr errors]

6

[ocr errors]

LIII. Sed res ipsa cogit vastam incendiis ruinisque relin quere urbem, et ad integra omnia Veios migrare, nec hic ' ædificando inopem plebem vexare. Hanc autem jactari 'magis caussam, quam veram esse, ut ego non dicam, adparere vobis, Quirites, puto; qui meministis, ante Gallorum. ⚫ adventum, salvis tectis publicis privatisque, stante incolumi ' urbe, hanc eamdem rem actam esse, ut Veios transmigraremus. Et videte, quantum inter meam sententiam vestramque intersit, tribuni. Vos, etiamsi tunc faciendum non fuerit, nunc utique faciendum putatis: ego contra, (nec id 'mirati sitis prius, quam, quale sit, audieritis) etiamsi tunc

98 Religiosum fuit] Religioni habuimus, nefas esse duximus.

99 Qua rem militarem continent] Centuriatis comitiis potestas; curiatis

imperium proprie dictum mandabatur.
De discrimine potestatis et imperii vid.
not. 24. ad 11.56. De lege curiata vid.
c. 38. 1. Ix. et Cic. Ep. ad Fam, 1. 9.

U. C. 365.migrandum fuisset, incolumi tota urbe, nunc has ruinas reA.C.1387.linquendas non censerem. Quippe tum caussa nobis in

g

2

'urbem captam migrandi victoria esset, gloriosa nobis ac
posteris nostris; nunc hæc migratio nobis misera ac turpis,
"Gallis gloriosa est. non enim reliquisse victores, sed amisisse
'victi, patriam videbimur. hoc ad Alliam fuga, hoc capta urbs,
hoc circumsessum Capitolium necessitatis inposuisse, ut de-
sereremus penates nostros, exsiliumque ac fugam nobis ex eo
'loco conscisceremus, quem tueri non possemus. et Galli ever-
'tere potuerunt Romam, quam Romani restituere non vide-
buntur potuisse? Quid restat, nisi ut, si jam novis copiis
veniant, (constat enim vix credibilem multitudinem esse) et
'habitare in capta ab se, deserta a vobis, hac urbe velint, si-
'natis? Quid? si non Galli hoc, sed veteres hostes vestri,
' Æqui Volscive, faciant, ut commigrent Romam, velitisne
illos Romanos, vos Veientes esse? an malitis hanc soli-
'tudinem vestram, quam urbem hostium, esse? non equidem
'video, quid magis nefas sit. Hæc scelera, quia piget ædifi-
'care1, hæc dedecora pati parati estis? Si tota urbe nullum
'melius ampliusve tectum fieri possit, quam casa illa condi-
toris est nostri, non in casis, ritu pastorum agrestiumque,
'habitare est satius inter sacra penatesque vestros, quam
' exsulatum publice ire? Majores nostri, convenæ pastores-
que, quum in his locis nihil, præter silvas paludesque, esset,
novam urbem tam brevi ædificarunt: nos, Capitolio, arce
'incolumi, stantibus templis Deorum, ædificare incensa
'piget? et, quod singuli facturi fuimus, si ædes nostræ defla-
grassent, hoc in publico incendio universi recusamus facere?'
LIV. 'Quid tandem? si fraude, si casu Veiis incendium or-
tum sit, ventoque (ut fieri potest) diffusa flamma magnam
partem urbis absumat; Fidenas inde, aut Gabios, aliamve
quam urbem quæsituri sumus, quo transmigremus? Adeo nihil
tenet solum patriæ, nec hæc terra, quam matrem adpellamus;
sed in superficie tignisque caritas nobis patriæ pendet? Equi-
'dem, fatebor vobis, etsi minus injuriæ vestræ, quam meæ
e si del. Gron. Crev. futi Eæd. E non equidem malitis MS. Veith. h readi-
ficare Gron. Crev. MS. Veith. ædificaverunt Gron. Crev. incensam Eæd.

6

3

i

An malitis] An contra placebit hoc solum potius vastum et desertuin remanere, dummodo vestræ ditionis sit, quam incoli et frequentari ab hos tibus, hostiumque urbem dici et esse.

Casa....conditoris.... nostri] Casa in qua Romulus habitabat, quum pastoritiam vitam ageret; e lignis et arundine compacta; humilis, absque ulla contignatione. Ea erat ad Palatinum montem, et ut saera servabatur ab iis quibus ea cura mandabatur.

Quum quid vetustatis aut tempestatum injuria vitiatum foret, id sarciebatur quam proxime fieri poterat ad pristine formæ similitudinem. Hæc fere Dion. 1. 1.

3 Etsi minus injuria vestræ, quam mea calamitatis meminisse juvat] Hæc est mens Camilli, ut dicturus de exilio suo, cujus mentio ingrata populo futura erat, vitare conetur aurium offensionem, atque ideo exilium suum non tam injuriæ civium, quam suo

« PoprzedniaDalej »