U. C. 319. M. Corne sare in omnes opiniones licet: quum auctor pugnæ, recentibus spoliis in sacra sede positis, Jovem prope ipsum, cui vota erant, Romulumque intuens, haud spernendos falsi tituli testes, se A. Cornelium Cossum consulem scripserit. XXI. M. Cornelio Maluginense, L. Papirio Crasso consulibus, exercitus in agrum Veientem ac Faliscum ducti: lio, L. Pa prædæ abactæ hominum pecorumque: hostis in agris nuspirio Coss. quam inventus, neque pugnandi copia facta. urbes tamen Pestilentia. non obpugnatæ, quia pestilentia populum invasit. Et seditiones domi quæsitæ sunt, nec motæ tamen, ab Sp. Mælio tribuno plebis; qui, favore nominis moturum se aliquid ratus, et Minucio diem dixerat, et rogationem de publicandis bonis Servilii Ahale tulerat falsis criminibus a Minucio circumventum Mælium arguens, Servilio cædem civis indemnati objiciens. 6 quæ vaniora ad populum ipso auctore fuere. Ceterum magis vis morbi ingravescens curæ erat, terroresque ac prodigia; maxime quod crebris motibus. terræ ruere in agris nunciabantur tecta. Obsecratio itaque a populo, 7 duumviris præeuntibus, est facta. Pestilentior inde annus, C. Julio iterum et L. Virginio consulibus, tantum metum vastitatis in urbe agrisque fecit, ut non modo prædandi caussa quisquam ex agro Romano non exiret, bellive inferendi memoria Patribus aut plebi esset; sed ultro Fidenates, qui se primo aut oppido, aut montibus, 10 aut muris tenuerant, populabundi descenderent in agrum RoBellum cum manum. deinde, Veientium exercitu adcito, (nam Falisci Fidenatibus perpelli ad instaurandum bellum, neque clade Romanorum, neque sociorum precibus, potuere) duo populi transiere Anienem; atque haud procul Collina porta signa habuere. Trepidatum itaque, non in agris magis, quam in urbe, est. Julius consul in aggere murisque explicat copias. a Virginio senatus in æde Quirini consulitur. Dictatorem dici U. C. 320. C. Julio II. L. Virginio Coss. et Veienti bus. 2 sese Gron. Crev. rarissimum in bello decus sibi peperis- 6 Que vaniora] Quanquam hic irri- memorat. 7 Duumviris] Librorum Sibyllinorum custodibus. 8 Præeuntibus] Certam verborum, in quæ obsecratio fieret, formulam prius recitantibus, quæ totidem verbis vel a populo, vel a magistratu aliquo referretur. Moris quippe Romanis erat, ut in devotionibus in fœderibus sanciendis, et aliis ejusmodi ritibus sacris peragendis, pontifex aliquis, aut sacerdos, prior pronunciaret solennia verba, ne per inscitiam laberetur is, qui ea proferre debebat. Vid. 1. vi. 9. 9 Tantum metum] Recte censet Tan. Faber expungendam esse vocem metum. 10 * Aut muris] Castellorum, Servilius 11 A. Servilium placet, cui Prisco alii, alii Structo fuisse U. C. 320. cognomen tradunt. Virginius, dum collegam consuleret, A. C. 432. moratus, permittente eo, nocte dictatorem dixit. is sibi ma- dictator gistrum equitum Postumum Æbutium Elvam dicit. XXII. Dictator omnes luce prima extra portam Collinam adesse jubet. quibuscumque vires subpetebant ad arma ferenda, præsto fuere: signa ex ærario promta feruntur ad dictatorem. Quæ quum agerentur, hostes in loca altiora concessere. eo dictator agmine infesto subit: nec procul Nomento signis conlatis, fudit Etruscas legiones. compulit inde in urbem Fidenas, valloque circumdedit. Fidenas obSed neque scalis capi poterat urbs alta et munita; neque pugnat. in obsidione vis ulla erat, quia frumentum non necessitati modo satis, sed copiæ quoque, abunde ex ante convecto subficiebat. Ita, expugnandi pariter cogendique ad deditionem spe amissa, dictator in locis, propter propinquitatem notis, ab aversa parte urbis maxime neglecta, quia suapte natura tutissima erat, agere in arcem cuniculum instituit. ipse, diversissimis locis subeundo ad moenia quadrifariam diviso exercitu, qui alii aliis succederent ad pugnam, continenti die ac nocte prælio ab sensu operis hostes Cuniculo avertebat: donec, perfosso a castris monte, erecta in arcem capit. via est; 12 intentisque Etruscis ad vanas a certo periculo minas, clamor supra caput hostilis captam urbem ostendit. Eo anno C. Furius Pacilus et M. Geganius Macerinus censores 13 villam publicam in campo Martio 14 probaverunt: ibique primum census populi est actus. с III. L. Vir.. XXIII. Eosdem consules insequenti anno refectos, Ju- U. C. 321. lium tertium, Virginium iterum, apud Macrum Licinium A. C. 431. invenio. Valerius Antias et 15 Q. Tubero M. Manlium et C. Julio Q. Sulpicium consules in eum annum edunt. ceterum in ginio II. tam discrepante editione et Tubero et Macer libros linteos Coss. auctores profitentur: neuter, tribunos militum eo anno fuisse, traditum a scriptoribus antiquis dissimulat. libros haud dubie sequi linteos placet: 16 et Tubero incertus a Q. Crev. Rup. b Numento Gron. e discrepanti Gron. Crev. 11 Q. Servilium] Vulgo A. Servilium. Sigonius monuit mutandum esse prænomen, ex capp. 45. et 46. infra, et Fastis Capitolinis. 12 Intentis....ad vanas a certo periculo minas] Intentis ad vanas minas, de periculo certo non cogitantibus. 13 Villam publicam] Villam in campo Martio ad publicos usus, puta excipiendos legatos, censum agendum etc. ædificatam. 14 Probaverunt] Eam ædificandam locaverant ædificatam probaverunt, recte Licinio et ex ordine factam esse pronunciave runt. 15 Q. Tubero] Hunc scriptorem laudat Dionysius, versus finem libri primi, tanquam acris ingenii virum, et in his. toria diligentem. Quæ laudes optime quadrant in Tuberonem illum, quo accusante Ligarium Cicero defendit, a quo et historiæ scribendæ datam operam esse idem Cicero docet in celebri illa ad Q. fratrem epistola. 16 Et Tubero.... sed inter] Particulam et delet Muretus: Tò sed mutat in sit. Eleganter et vere. U. C. 329. Fidenates signum daturum. tum ut memor regiæ pugnæ, memor opimi doni, Romulique ac Jovis Feretrii, rem gereret. Legiones inpetu ingenti confligunt. Romanus odio accensus, inpium Fidenatem, prædonem Veientem, ruptores induciarum, cruentos legatorum infanda cæde, respersos sanguine colonorum suorum, perfidos socios, inbelles hostes compellans, factis simul dictisque odium explet. XXXIII. Concusserat primo statim congressu hostem : quum repente, patefactis Fidenarum portis, nova erumpit. erumpunt acies, inaudita ante id tempus invisitataque. ignibus armata ingens multitudo, facibusque ardentibus tota conlucens, velut fanatico instincta cursu, in hostem ruit: forma facibus ar mati. que insolitæ pugnæ Romanos parumper exterruit. Tum dictator, magistro equitum equitibusque, tum ex montibus Quinctio adcito, proelium ciens, ipse in sinistrum cornu, 63 quod, incendio similius * quam prælio, territum cesserat flammis, adcurrit: claraque voce, Fumone victi,' inquit, velut examen apum loco vestro exacti, inermi cedetis hosti? 'Non ferro exstinguetis ignes? non faces has ipsas pro se quisque, si igni, non telis, pugnandum est, ereptas ultro in'feretis? Agite, nominis Romani ac virtutis patrum vestræque 6 memores, vertite incendium hoc in hostium urbem; et suis 'flammis delete Fidenas, quas vestris beneficiis placare non potuistis. Legatorum hoc vos vestrorum colonorumque sanguis, vastatique fines monent.' Ad imperium dictatoris mota cuncta acies: faces partim emissæ excipiuntur, partim vi eripiuntur: utraque acies armatur igni. Magister equitum et ipse novat pugnam equestrem. frenos ut detrahant equis, imperat: et ipse princeps, calcaribus subditis evectus, effreno equo in medios ignes infertur: et alii concitati equi libero cursu ferunt equitem in hostem. Pulvis elatus, mixtusque fumo, lucem ex oculis virorum equorumque aufert. ea, quæ militem terruerat, species nihil terruit equos. ruinæ igitur similem stragem eques, quacumque pervaserat, dedit. Clamor deinde accidit novus: qui quum utramque mirabundam in se aciem vertisset, dictator exclamat, 'Quinctium legatum et suos 'ab tergo hostemadortos:' ipse, redintegrato clamore, infert Vincuntur acrius signa. Quum duæ acies, duo diversa prœlia, circumvenVeientes et tos Etruscos et a fronte et ab tergo urguerent, neque in castra retro, neque in montes, unde se novus hostis objecerat, iter fugæ esset, 64 et equitem passim liberi " frenis dispulissent Fidenates. inusitataque Gron. Crev. MS. Veith. t similis MS. Veith. " et equitum p. liberis etc. x distulissent Doer. Rup. 63 Quod incendio similius, quam prælio] Quod quum videretur potius aliquod incendium, quam præliantum acies. 64 Et equitem] Et equitatum Roma. num liberi frenis equi per totum passim campum diffudissent, ita ut undique objiceretur fugientibus hostibus. : denæ, equi, Veientium maxima pars Tiberim effusi petunt. Fi- U. C. 329. denatium qui supersunt, ad urbem Fidenas tendunt. Infert A. C. 423. pavidos fuga in mediam cædem obtruncantur in ripis : alios, in aquam compulsos, gurgites ferunt: etiam peritos nandi lassitudo et vulnera et pavor degravant; pauci ex multis tranant. alterum agmen fertur per castra in urbem. eadem et Romanos sequentes inpetus rapit; Quinctium maxime, et cum eo degressos modo de montibus, recentissimum ad laborem militem, quia ultimo prœlio advenerat. XXXIV. Hi, postquam mixti hostibus portam intravere, Capta Fiin muros evadunt; suisque capti oppidi signum ex muro tollunt. Quod ubi dictator conspexit, (jam enim et ipse in deserta hostium castra penetraverat) cupientem militem discurrere ad prædam, spe injecta majoris in urbe prædæ, ad portam ducit; receptusque intra muros, in arcem, quo ruere fugientium turbam videbat, pergit. Nec minor cædes in urbe, quam in proelio, fuit; donec, abjectis armis, nihil præter vitam petentes, dictatori deduntur. Urbs castraque diripiuntur. Postero die 65 singulis captivis ab equite ad centurionem sorte ductis, et, quorum eximia virtus fuerat, binis, aliis sub corona venumdatis, exercitum victorem opulentumque præda triumphans dictator Romam reduxit : jussoque magistro equitum abdicare se magistratu, ipse deinde abdicat die sextodecimo, reddito in pace imperio, quod in bello trepidisque rebus acceperat. 66 Classi* quoque Classibus ad Fidenas pugnatum cum Veientibus, quidam annales retulere rem æque difficilem atque incredibilem ; nec nunc lato satis ad hoc amne; et tum aliquanto, ut a veteribus accepimus, artiore: nisi in trajectu forte fluminis prohibendo, aliquarum navium concursum in majus (ut fit) celebrantes, navalis victoriæ vanum titulum adpetivere. : pugnatum ad Fidenas. XXXV. Insequens annus tribunos militares consulari U. C. 330. potestate habuit A. Sempronium Atratinum, L. Quinctium A. C. 422. A. SemproCincinnatum L. Furium Medullinum, L. Horatium Barba- nio, &c. Tr. tum. Veientibus annorum viginti induciæ datæ, et Æquis Mil. y eodem Gron. Crev. MS. Veith. 2 Classibus Gron. Crev. 65 Singulis] Quum Romani, non quidem omnes, sed tantum ab equite ad eenturionem, sorte duxissent singulos captivos sibi addicendos; quorum autem eximia virtus fuerat, binos. 66 Classibus] Vetustius fuit, inquit in voee Procincta Festus, multitudinem hominum, quam navium, classem appellari. Itaque et classis procincta dicitur apud Festum ibid, et apud Gellium 1. 1. c. 11. pro acie instructa: et classes quoque A. C. 421. Mil. in tribunis militum creandis terirentur. U. C. 331. triennii, quum plurium annorum petissent. Et ab seditionibus urbanis otium fuit. Annum insequentem, neque bello foris, neque domi seditione insignem, ludi bello voti celebrem, et tribunorum militum adparatu, et finitimorum conAp. Clau- cursu, fecere. Tribuni consulari potestate erant Ap. Claudio, &c. Tr. dius Crassus, Sp. Nautius Rutilus, L. Sergius Fidenas, Sex. Julius Julus. 67 spectaculum comitate etiam hospitum, ad quod publico consensu venerant, advenis gratius fuit. Post ludos conciones seditiosæ tribunorum plebi fuerunt, objurQueruntur gantium multitudinem, quod, admiratione eorum, quos Tr. Pl. quod odisset, stupens, in æterno se ipsa teneret servitio: et non 'modo ad spem consulatus in partem revocandam adspirare non auderet, sed ne in tribunis quidem militum creandis. plebeii præ- (quæ communia essent comitia Patrum ac plebis) aut sui aut 6 suorum meminisset. Desineret ergo mirari, cur nemo de com'modis plebis ageret: eo inpendi laborem ac periculum, unde ' emolumentum atque honos speretur. Nihil non adgressuros 'homines, si magna conatis magna præmia proponantur. Ut quidem aliquis tribunus plebis ruat cæcus in certamina periculo ingenti, fructu nullo; ex quibus pro certo habeat, Patres, adversus quos tenderet, bello inexpiabili se persecuturos; apud plebem, pro qua dimicaverit, nihilo se honoratiorem fore, neque sperandum, neque postulandum esse. Magnos animos magnis honoribus fieri. 68 neminem se ple'beium contemturum, ubi contemni desissent. Experiendam rem denique in uno aut altero esse, sitne aliquis plebeius ❝ferendo magno honori; an portento simile miraculoque sit, 'fortem ac strenuum virum aliquem exsistere ortum ex plebe. 'Summa vi expugnatum esse, ut tribuni militum consulari potestate et ex plebe crearentur. Petisse viros domi militiæque spectatos: primis annis sugillatos, repulsos, risui Patribus 'fuisse desisse postremo præbere ad contumeliam os. Nec se 'videre, cur non lex quoque abrogetur, qua id liceat, quod numquam futurum sit. minorem quippe ruborem fore in juris ini'quitate, quam si per indignitatem ipsorum prætereantur.' XXXVI. Hujus generis orationes, cum adsensu auditæ, incitavere quosdam ad petendum tribunatum militum, alium alia de commodis plebis laturum se in magistratu profitentem. Agri publici dividendi coloniarumque deducendarum ostentatæ spes; et vectigali possessoribus agrorum inposito, in stipendium militum erogandi æris. Captatum deinde 67 Spectaculum] Spectaculum, ad quod finitimi publico consensu venerant, advenis illis gratius fuit, propter comitatem etiam Romanorum, qui eos hospitio excipiebant. Ceterum multo elegantius id videtur, quod Gronovius a Rhenano monstratum subjicit: Spectaculum comi tate etiam hospitii, in quam publice consenserant (Romani,) advenis gratius fuit. 68 Neminem] Neminem plebeium abjecte de se ipso sensurum, et pusillo futurum animo, si magnis honoribus eorum erigerentur animi. |