6

U. C. 306.tribuni 53 eodem fœdere obligatos se fateantur tollendæ ad'pellationis caussa, in quam conspirasse decemviros criminati 6 sint; 54 ait se provocare ad populum: inplorare leges de provocatione, et consulares, et tribunicias, eo ipso anno latas. "Quem enim provocaturum, si hoc indemnato indicta caussa 'non liceat? cui plebeio et humili præsidium in legibus fore, 'si Ap. Claudio non sit? se documento futurum, utrum novis 'legibus dominatio, an libertas firmata sit: et 55 adpellatio provocatioque adversus injuriam magistratuum ostentata tan'tum inanibus literis, an vere data sit.'

LVII. Contra ea Virginius, unum Ap. Claudium et legum expertem et civilis et humani fœderis esse, aiebat.Respi'cerent tribunal homines, castellum omnium scelerum: ubi ' decemvir ille perpetuus, bonis, tergo, sanguini civium infes6 tus, virgas securesque omnibus minitans, Deorum hominumque contemtor; carnificibus, non lictoribus, stipatus, jam ab rapinis et cædibus animo ad libidinem verso, virginem ingenuam in oculis populi Romani, velut bello captam, ab e complexu patris abreptam, ministro cubiculi sui clienti dono dederit. Ubi crudeli decreto nefandisque vindiciis dexteram patris in filiam armaverit: ubi, tollentes corpus semianime virginis, sponsum avunculumqued in carcerem duci jusserit ; stupro interpellato magis, quam cæde, motus. et illi carcerem ædificatum esse, quod domicilium plebis Romanæ vocare sit 'solitus. Proinde, ut ille iterum ac sæpius provocet, sic 56 se 'iterum ac sæpius judicem illi ferre, ni vindicias ab libertate in servitutem dederit. si ad judicem non eat, pro damnato ' in vincula duci jubere.' Ut haud quoquam inprobante, sic magno motu animorum, quum tanti viri supplicio suamet plebi In carcerem jam nimia libertas videretur, in carcerem est conjectus. tribunus ei diem 57 prodixit. Inter hæc ab Latinis et Hernicis legati gratulatum de concordia Patrum ac plebis Romam venerunt; donumque ob eam Jovi optimo maximo coronam auream in Capitolium tulere parvi ponderis, prout res haud opulentæ erant, colebanturque religiones pie magis, quam magnifice. Iisdem auctoribus cognitum est, quos Volscosque summa d tollentem-avumque MS. Veith.

ducitur.

bea del. Gron. Crev. ca Eæd.
53 Eodem fædere....tollende appella.
tionis causa, in quam] Posses referre
Tò quam ad nomen appellationis. Sed
id vetat
vox eodem, quæ manifeste
respicit relativum sequens. Itaque non
dubitamus, quin legendum sit in quod.
54 Ait] Lege cum Jac. Gronovio
at. Sic 1. 1. c. 41. Si tua re subita
consilia torpent, ad tu mea sequere. Vid.
et c. 31. hujus libri, et ix. 1.

55 Appellatio] Jus appellandi tribunos.
Provocatio ad populum.

56 Se....judicem illi ferre, ni] Vid. not. 4. ad c. 24. hujus libri.

57 Prodixit] Sic habent tres e scriptis nostris vel optimi et antiquissimi, ut conjecerant doctissimi viri Barn. Brissonius, et Henr. Valesius. Vulgus editorum dederat prædixit. Sensus est: Diem longiorem judicio dixit, judicium remisit in aliam diem remotiorem. Sic supra 11. 61. ut diem ipsi sua voluntate prodicerent.

vi bellum adparare. Itaque partiri provincias consules jussi. U. C. 306: Horatio Sabini, Valerio Æqui Volscique evenere. Quum ad A. C. 446. ea bella delectum edixissent, favore plebis non juniores modo, sed emeritis etiam stipendiis, pars magna voluntariorum, ad nomina danda præsto fuere. eoque non copia modo, sed genere etiam militum, veteranis admixtis, firmior exercitus fuit. Priusquam urbem egrederentur, leges decemvirales, quibus' tabulis duodecim' est nomen, in æs incisas in publico Tabula XII. proposuerunt. Sunt, qui jussu tribunorum ædiles functos eo ministerio scribant.

f

LVIII. C. Claudius, (qui, perosus decemvirorum scelera, et ante omnes fratris filii superbiæ infestus, Regillum, antiquam im patriam, se contulerat) is magno jam natu, quum ad pericula ejus deprecanda redisset, cujus vitia fugerat, sordidatus cum gentilibus clientibusque in foro prensabat singulos; orabatque, Ne Claudiæ genti eam inustam maculam C. Claudius vellent, ut carcere et vinculis viderentur digni: virum, ho- pro Appio deprecatur. noratissimæ imaginis futurum ad posteros, legum latorem 'conditoremque Romani juris, jacere vinctum inter fures nocturnos ac latrones. Averterent ab ira parumper ad cogni' tionem cogitationemque animos: et potius unum tot Clau'diis deprecantibus condonarent, quam propter unius odium 'multorum preces adspernarentur. Se quoque id generi ac nomini dare, nec cum eo in gratiam redisse, cujus adversæ 'fortunæ velit subcursum. Virtute libertatem recuperatam esse: clementia concordiam ordinum stabiliri posse.' Erant, quos moveret sua magis pietate, quam ejus, pro quo agebat, caussa. sed Virginius, sui potius ut misererentur,' orabat, 'filiæque nec gentis Claudia 58 regnum in plebem sortitæ, 'sed necessariorum Virginiæ et 8 59 trium tribunorum preces ' audirent; qui, ad auxilium plebis creati, ipsi plebis fidem atque auxilium inplorarent." Justiores hæ lacrimæ videbantur. itaque, spe incisa, priusquam prodicta dies adesset, Appius 60 sibi mortem conscivit. Subinde arreptus a P. Nu- Appius sibi mitorio Sp. Oppius, proximus invidiæ 1 quod in urbe fuerat, sciscit. quum injustæ vindicia a collega dicerentur. Plus tamen facta injuria Oppio, quam non prohibita, invidiæ fecit. testis pro- Oppius ductus, qui, septem et viginti enumeratis stipendiis, octies i ex

6

e sed emeriti stip. MS. Veith.

f

neve virum MS. Veith. get del. Crev. h invidiæ proximus Gron. Crev.

58* Regnum in plebem sortita] Cui fato videretur datum, ut regnum et tyrannicam dominationem in plebem

exerceret.

59 Trium tribunorum] Jusserat legi Sigonius, et trium. Voculam et, tanquam superfluam, ex auctoritate quatuor scriptorum delevimus.

60 Sibi mortem conscivit] Dionys, tra

dit homines vulgo existimasse eum jussu
tribunorum necatum.

61 Extra ordinem donatus] Non
cum manipulo suo aut centuria, sed
solus et extra commilitonum ordi-
nem donatus. Sæpe universus ali-
quis manipulus ob insignem in re
militari præstitam operam donaba-
tur. Sed præcipuo splendore eminebant

necem con

accusatur.

In vincula ductus, ibi moritur.

U. C. 306. tra ordinem donatus, donaque ea gerens in conspectu populi, A. C. 446, scissa veste tergum laceratum virgis ostendit, nihilum deprecans, quin, si quam suam noxam reus dicere posset, privatus ' iterum in se1 sæviret.' Oppius quoque ductus in vincula est, et ante judicii diem finem ibi vitæ fecit. Bona Claudii Oppiique tribuni publicavere, collegæ eorum exsilii caussa solum verterunt bona publicata sunt. et M. Claudius, adsertor Virginia, die dicta damnatus, ipso remittente Virginio ultimam pœnam, dimissus Tibur exsulatum abiit: Manesque Virginiæ, mortuæ quam vivæ felicioris, per tot domos ad petendas poenas vagati, nullo relicto sonte tandem quieverunt,

Duillii Trib.

tas.

LIX. Ingens metus incesserat Patres, vultusque jam plebis æqui- iidem tribunorum erant, qui decemvirorum fuerant, quum M. Duilius tribunus plebis, 62 inhibito salubriter modo nimiæ potestatis, Et libertatis,' inquit, nostræ, et pœnarum ex inimicis satis est, itaque hoc anno nec diem dici cuiquam, nec ' in vincula duci quemquam sum passurus. Nam neque vetera 'peccata repeti jam obliterata placet, 63 quum nova expiata ( sint decemvirorum suppliciis; et nihil admissum iri, quod vim ' tribuniciam desideret, spondet perpetua consulum amborum in ' libertate vestra tuenda cura.' Ea primum moderatio tribuni metum Patribus demsit, eademque auxit consulum invidiam; quod adeo toti plebis fuissent, ut Patrum salutis libertatisque prior plebeio magistratui, quam patricio, cura fuisset; et ante inimicos satietas poenarum suarum cepisset, quam obviam ituros licentiæ eorum consules adpareret. Multique erant, qui mollius consultum dicerent, quod legum ab iis latarum Patres auctores fuissent. 64 neque erat dubium, quin, turbato reipublicæ statu, tempori subcubuissent.

k

LX. Consules, rebus urbanis compositis, fundatoque plebis statu, in provincias diversi abiere. Valerius adversus Bellum cum conjunctos jam in Algido exercitus Equorum VolscorumÆquis et Volscis. 65 sustinuit consilio bellum. Quod si extemplo rem que fortunæ commisisset, 66 haud scio, an (qui tum animi ab

in se iterum Gron. Crev.

ea dona, quæ unus quis miles aut cen-
turio extra ceterorum ordinem referret.

62 Inhibito....modo nimiæ potestati]
Apposito et adhibito modo nimium jam
ferocienti potestati tribunitiæ. Quem.
admodum hic inhibere modum potestati,
sie infra IV. 53. Damnum aliamve
coercitionem detrectantibus militiam inhi-
benti. Et eodem lib. c. 56. consulibus
quoque.. •vim super tali re inhibitam.
Vulgo potestatis: mendose, procul du-
bio, et contra Latinæ linguæ proprie-
tatem. Gronovius monstraverat legen-
dum potestati: quod nos eo libentius
recepimus, quod siç plane habet anti-

k consilium MS. Veith. quissimus e scriptis nostris a prima manu: littera s in fine atramento recentiore allita est.

63 Quum nova] Scripti nostri omnes, ut et aliquot e Gronovianis, quum et nova.

64 Neque erat dubium, quin] Et constabat Patres, turbato reipublicæ statu, quum in totum senatorium ordinem partem invidiæ Decemviralis, quasi contagione quadam, manasse intelligerent, cessisse tempori.

65 Sustinuit....bellum] Traxit, nec se statim pugnæ commisit.

66* Haud scio an] Supple, non. Hæc loquendi forma idem valet, ac fortasse.

decemvirorum infelicibus auspiciis Romanis hostibusque U. C. 306. erant) magno detrimento certamen staturum fuerit. Castris, A. C. 446. mille passuum ab hoste positis, copias continebat. hostes medium inter bina castra spatium acie instructa conplebant. provocantibusque ad proelium responsum Romanus nemo reddebat. tandem fatigati stando, ac nequidquam exspectando certamen, Æqui Volscique, postquam concessum propemodum de victoria credebant, pars in Hernicos, pars in Latinos prædatum abeunt. relinquitur magis castris præsidium, quam satis virium ad certamen, quod ubi consul sensit', reddit inlatum antea terrorem: instructaque acie ultro hostem lacessit. Ubi illi, conscientia quid abesset virium, detractaverem pugnam, crevit extemplo Romanis animus, et pro victis habebant paventes intra vallum. Quum per totum diem stetissent intenti ad certamen, 67 nocti cessere et Romani quidem pleni spei corpora curabant. Haudquaquam pari hostes animo nuncios passim trepidi ad revocandos prædatores dimittunt. recurritur ex proximis locis; ulteriores non inventi. Ubi inluxit, egreditur castris Romanus, vallum invasurus, ni copia pugnæ fieret. et, postquam multa jam dies erat, neque movebatur quidquam ab hoste, jubet signa inferri consul. motaque acie, indignatio quos et Volscos incessit, si victores exercitus vallum potius, quam virtus et 68 arma tegerent. Igitur et ipsi efflagitatum ab ducibus signum pugnæ accepere. Jamque pars egressa portis erat, deincepsque alii servabant ordinem, in suum quisque locum descendentes, quum consul Romanus prius, quam totis viribus fulta constaret hostium acies, intulit signa: 69 adortusque nec omnes dum eductos, nec, qui erant, satis explicatis ordinibus, prope fluctuantem turbam trepidantium huc atque illuc, eireumspectantiumque se ac suos, addito turbatis mentibus clamore atque inpetu, invadit. Retulere primo pedem hostes. deinde, quum animos conlegissent, et undique duces, victisne cessuri essent, increparent, restituitur pugna.

LXI. Consul ex altera parte Romanos 'meminisse' jubebat, 'illo die primum liberos pro libera urbe Romana pugnare. 'Sibimet ipsis victuros, non ut decemvirorum victores præmium 'essent. Non Appio duce rem geri, sed consule Valerio, a li'beratoribus populi Romani orto, liberatore ipso. Ostenderent,

I sensit consul Gron. Crev.
" nocte Gron.

67 Nocti cessere] Sic plurimi MSS. Gronovio inspecti, et omnes nostri; melius quam quomodo vulgati, nocte.

68 Arma tegerent] Dederat Sigonius contegerent. Sed reclamant quinque e nostris codicibus: quorum nobis potior

m detrectavere Doer. contegerent Gron. auctoritas fuit.

69 Adortusque nec omnes dum educ tos] Adortusque eos, quum necdum omnes educti essent, nec ii, qui erant educti, satis temporis ad explicandos ordines habuissent.

U, C. 306.

Vincuntur.

prioribus proeliis per duces, non per milites, stetisse, ne vincerent. Turpe esse, contra cives plus animi habuisse, quam con'tra hostes et domi, quam foris, servitutem magis timuisse. "Unam Virginiam fuisse, cujus pudicitiæ in pace periculum esset: unum Appium civem periculosæ libidinis. at, si fortuna 'belli inclinet, omnium liberis ab tot millibus hostium periculum 'fore. 70 Nolle ominari, quæ nec Jupiter, nec Mars pater pas'suri sint 71 iis auspiciis conditæ urbi accidere.' Aventini Sacrique montis admonebat, ut, ubi libertas parta esset paucis ante mensibus, eo imperium inlibatum referrent; ostenderentque, eamdem indolem militibus Romanis post exactos decemviros esse, quæ ante creatos fuerit: nec, æquatis legibus, inminutam virtutem populi Romani esse.' Hæc ubi inter signa peditum dicta dedit; avolat P deinde ad equites, ‘Agite, juvenes,' inquit, 'præstate virtute peditem, ut honore atque or'dine præstatis. Primo concursu pedes movit hostem. pulsum vos, inmissis equis, exigite e campo. Non sustinebunt inpetum. < et nunc cunctantur magis, quam resistunt.' Concitant equos, permittuntque in hostem, pedestri jam turbatum pugna: et, perruptis ordinibus, elati ad novissimam aciem, pars libero spatio circumvecti, jam fugam undique capessentes plerosque a castris avertunt, præterequitantesque absterrent. Peditum acies, et consul ipse, visque omnis belli fertur in castra captisque cum ingenti cæde, majore præda potitur. Hujus pugnæ fama perlata non in urbem modo, sed in SaBellum cum binos ad alterum exercitum. In urbe lætitia modo celeSabinis. brata est; in castris animos, militum ad æmulandum decus accendit. Jam Horatius 72 eos, excursionibus sufficiendo, præliisque levibus experiundo, adsuefecerat sibi potius fidere, quam meminisse ignominiæ decemvirorum ductu acceptæ ; parvaque certamina in summam totius profecerant spei. Nec cessabant Sabini, feroces ob re priore anno bene gesta, lacessere atque instare, rogitantes, 'Quid latrocinii modo procursantes pauci recurrentesque tererent tempus, et in multa proelia parvaque carperent summam unius belli ? Quin illi con6 grederentur acie, inclinandamque semel fortunæ rem darent? LXII. Ad id, quod sua sponte satis conlectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur. Jam

P advolat Gron. Crev. MS. Veith.

70* Nolle ominari] Ea erat veterum superstitio, ut ipsam malorum mentio. nem sævi esse ominis existimarent. Ideo hic consul abstinet ab enumerandis sigillatim malis, quæ victis timenda forent, sed ea intelligi vult potius, quam a se nominari.

71* Iis auspiciis] Talibus, tam felicibus, tam magnis auspiciis.

72 Eos excursionibus sufficiendo] Si vox

:

excursionibus in dandi casu accipietur, sensus erit; eos subministrando quodammodo, eorum opera utendo ad excursiones si in auferendi casu; eos excursionibus exercendo, et quasi imbuendo: quo sensu Cicero in Hortens. dixit, Sufficiunt lanam medicamentis; et Virg. 1. 1. Æn. v.210. Ardentesque oculos suffecti sanguine et igni.