recepta. retur. adeo et recens erat Tusculanorum meritum, et simili- U. C. 295. tudo ipsa periculi reposcere datum auxilium videbatur, A. C. 457. Fabius, omissis omnibus, prædam ex castris raptim Antium convehit. Ibi modico præsidio relicto, citatum agmen Tusculum rapit. nihil præter arma, et quod cocti ad manum fuit cibi, ferre militi licuit. Commeatum ab Roma consul Cornelius subvehit. aliquot menses Tusculi bellatum. parte exercitus consul castra quorum obpugnabat: partem Tusculanis dederat ad arcem recuperandam. Vi numquam Auxilio Ro. eo subiri potuit. fames postremo inde detraxit hostem. 97 Quo manorum postquam ventum ad extremum est, inermes nudique omnes sub jugum ab Tusculanis missi. hos, ignominiosa fuga domum se recipientes, Romanus consul in Algido consecutus, ad unum omnes occidit. Victor ad Columen (id loco nomen est) 98 exercitu relicto castra locat. Et alter consul, postquam moenibus jam Romanis, pulso hoste, periculum esse desierat, et ipse ab Roma profectus. Ita bifariam consules ingressi hostium fines, 99 ingenti certamine hinc Volscos, hinc quos populantur. Eodem anno descisse Antiates, apud plerosque auctores invenio. L. Cornelium consulem id bellum gessisse, oppidumque cepisse, certum adfirmare, quia nulla apud vetustiores scriptores ejus rei mentio est, non ausim. tiones. XXIV. Hoc bello perfecto, tribunicium domi bellum Tribunicia Patres territat. Clamant, fraude fieri, quod foris teneatur conten' exercitus: 'frustrationem eam legis tollendæ esse. se nihilominus rem susceptam peracturos.' Obtinuit tamen P. Lucretius præfectus urbis, ut actiones tribuniciæ in adventum consulum differrentur. Erat et nova exorta caussa motus. A. Cornelius et Q. Servilius 2 quæstores M. Volscio, quod falsus haud dubie testis in Kæsonem exstitisset, diem dixerant. multis enim emanabat indiciis, neque fratrem Volscii, ex quo semel fuerit æger, umquam non modo visum in publico, sed ne adsurrexisse quidem ex morbo, multorumque tabe mensium mortuum; nec his temporibus, in quæ testis crimen conjecisset, Kæsonem Romæ visum: adfirmantibus, qui una meruerant, secum eum tum 3 frequentem ad signa c Romanis jam Gron. Crev. 97 Quo postquam ventum ad extremum est] Postquam eo tandem ventum est, ut fames hostem ex arce Tusculana detraheret. 96 Exercitu relicto] Legendum videtur reducto. Vox relicto procul dubio vitiosa est. 99* Ingenti certamine] Acriter inter se certantes, uter plus damni hostibus inferret. VOL. I. 1 * Frustrationem eam legis tollenda esse] Hac specie, hoc colore fraudulenter uti patricios tollendæ legis causa. 2 Quastores] Vid. not. 40. ad c. 41. 1. 11. 3 * Frequentem ad signa sine ullo commeatu fuisse] Assiduum fuisse ad signa, apud exercitum ; nec ullum sumpsisse ab imperatore commeatum, sive facultatem discedendi ab exercitu. N U. C. 295. sine ullo commeatu fuisse. ni ita esset, multi privatim A. C. 457. ferebant Volscio judices 4, Quum ad judicium ire non au deret, omnes eæ res, in unum congruentes, haud magis dubiam damnationem Volscii, quam Kæsonis 5 Volscio teste fuerat, faciebant. In mora tribuni erant, qui comitia quæstores habere de reo, nisi prius habita de lege essent, passuros negabant. ita extracta utraque res in consulum adventum est. Qui ubi triumphantes victore cum exercitu urbem inierunt, quia silentium de lege erat, perculsos magna pars credebant tribunos. At illi, (etenim extremum anni jam erat) quartum adfectantes tribunatum, in comitiorum disceptationem ab lege certamen averterant. et quum consules nihilo minus adversus continuationem tribunatus, quam si lex minuendæ suæ majestatis caussa promulgata ferretur, tetendissent, victoria certaminis penes tribunos fuit. Eodem anno Æquis pax est petentibus data. Census, res priore anno inchoata, peficitur: idque lustrum ab origine. decimum. urbis decimum conditum. Fuerunt censa civium capita centum septemdecim millia trecenta novemdecim, Consulum magna domi bellique eo anno gloria fuit: quod et foris pacem peperere, et domi, etsi non concors, 7 minus tamen, quam alias, infesta civitas fuit. Lustrum U. C. 296. 6 XXV. L. Minucius inde et C. Nautius consules facti duas A. C. 456. residuas anni prioris caussas exceperunt. Eodem modo L. Minucio, consules legem, tribuni judicium de Volscio inpediebant: sed in quæstoribus novis major vis, major auctoritas erat. Cum C. Nautio II. Coss. d judicem Gron. Crev. MS. Veith. genta novem Gron. Crev. capita CXXV. 4 Ni ita esset] Præter quæstores, qui publice et vi magistratus sui Volscium accusabant, multi privatim et suo nomine eum in jus vocabant, et coram judice secum disceptare jubebant, spondendo se certam quandam pecuniæ summam daturos, si reus probaret non ita se rem habere. In intentione litis actor et reus se mutuo sponsione pro vocabant; et utrique necesse erat spondere, se, nisi rem probaret ita esse quemadmodum contenderet, certam quamdam pecuniæ summam, quæ finiebatur, soluturum. Vid. Asc. Ped. in 1. 1. in Verrem, n. 116. Talium sponsionum exempla habes apud Cic. 111. de Off. n. 77. Val. Max. 1. 11. c. 8. Porro quum actor ferre judicem reo dicitur, intelligendum est ab eo nominatim offerri ac proponi aliquem e judicibus, apud quem de jure utriusque disceptaretur: qui si probaretur reo, tum judex convenisse dicebatur. Quum autem in singulas lites judicem, vel judices dari e centum triginta duo millia quadrinmillia. Consulum MS. Veith. oporteret ab eo magistratu, cujus erat jurisdictio, nempe primis temporibus a consule, postea a prætore; actor et reus communiter ab eo postulabant, ut hic qui convenerat sibi judex daretur. Nonnunquam actor reo dabat, ut ipse judicem diceret, i. e. eum e judicibus, quem ipsi videretur, eligeret et a magistratu postularet. Sic infra, c. 56. Virginius Appium compellat his verbis: Unius tantum criminis ni judicem dices. Ceterum Andreas et vetustiores editi habent hoc loco judices: optimæ membranæ, teste Gronovio, judicis. Itaque ille credit Livium scripsisse judices, quia nempe multi, et alius alium ferebant Volscio judicem. 5 Volscio teste] Ob testimonium Volscii. .... 6 Lustrum decimum] Vid. not. 8. ad c. 3. hujus libri. 7 Minus.... infesta] Minus vexata discordiis. : 8 9 M. Valerio, Valerii filio, Volesi nepote, quæstor erat T. U. C. 296 Quinctius Capitolinus, qui ter consul fuerat. Is, quoniam A. C. 456, neque Quinctiæ familiæ Kæso, neque reipublicæ maximus juvenum restitui posset, falsum testem, qui dicendæ caussæ innoxio potestatem ademisset, justo ac pio bello persequebatur. Quum Virginius maxime et tribuni de lege agerent, duum mensium spatium consulibus datum est ad inspiciendam legem ut, quum edocuissent populum, 10 quid fraudis occultæ ferretur, sinerent deinde suffragium inire. hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit. Nec diuturnam Bellum c quietem qui dederunt: qui, rupto foedere, quod ictum Equis. erat priore anno cum Romanis, imperium ad Gracchum Cloelium deferunt. is tum longe princeps in Equis erat. Graccho duce 1 in Lavicanum agrum, inde in Tusculanum, hostili populatione veniunt, plenique prædæ in Algido castra locant. In ea castra Q. Fabius, P. Volumnius, A. Postumius, legati ab Roma,. venerunt questum injurias, et ex fœdere res repetitum. eos quorum imperator, 'quæ mandata 'habeant ab senatu Romano, ad quercum' jubet dicere: se Leg 'alia interim acturum.' quercus ingens arbor prætorio inmine- spre bat, cujus umbra opaca sedes erat. Tum ex legatis unus abiens, et hæc,' inquit, 'sacrata quercus, et quidquid Deorum " est, audiant foedus a vobis ruptum : nostrisque et nunc querelis adsint, et mox armis ; quum Deorum hominumque si'mul violata jura exsequemur." Romam ut rediere legati, senatus jussit, alterum consulem contra Gracchum in Algidum exercitum ducere: alteri populationem finium Æquorum provinciam dedit. Tribuni suo more inpedire delectum, et forsitan ad ultimum inpedissent; sed novus subito additus terror est, XXVI. Vis Sabinorum ingens prope ad moenia urbis infesta populatione venit. fœdati agri, terror injectus urbi est. Sabini be Tum plebs benigne arma cepit. reclamantibus frustra tribu- lum infenis, magni duo exercitus scripti. alterum Nautius contra Sabinos duxit: castrisque ad Eretum positis, per expeditiones parvas, plerumque nocturnis incursionibus, tantam vastitatem in Sabino agro reddidit, ut, comparati ad eam, f præda Gron. Crev. eodem ut deest. 8 in Algidum educere MS. Veith.-paulo ante in 8 Valerii filio] Is procul dubio idem est, qui biennio post consul, vocatur in Fastis Capitolinis M. Valerius, M'. filius, Volusi nepos. Lege igitur hoc loco cum Sigonio, M'. sive Munii filio. Neque enim, ut idem recte annotat, quum quis nominabatur, a patris nomine gentilitio, sed a prænomine designabatur. Manius ille Valerius fuit dictator anno U. c. 260. ? Quoniam neque] Hæc verba indi care videntur Casonem jam tum in 10 * Quid fraudis occultæ ferretur] 11 In Lavicanumn] Sic scribendum, non quomodo Sigon. et MSS. Lunuvinum. Vid. Cluver. Ital. Ant. p. 777. HEARNIUS. Campanus edidit Lavinium. runt. Minucius male rem U. C. 296. prope intacti bello fines Romani viderentur. Minucio neque A. C. 456. fortuna nec vis animi eadem in gerendo negotio fuit. nam, quum haud procul ab hoste castra posuisset, nulla magnogerit adver- pere clade accepta, castris se pavidus tenebat. Quod ubi Bus Equos. senserant hostes, crevit ex metu alieno, ut fit, audacia: et, nocte adorti castra, postquam parum vis aperta profecerat, munitiones postero die circumdant. quæ priusquam, undique vallo objecto, clauderent exitus, quinque equites, inter stationes hostium emissi, Romam pertulere, consulem exercitumque obsideri. Nihil nec tam inopinatum, nec tam insperatum accidere potuit. Itaque tantus pavor, tanta trepidatio fuit, quanta, si urbem, non castra, hostes obsiderent. Nautium consulem arcessunt. in quo quum parum præsidii videretur, dictatoremque dici placeret, qui rem persulsam restitueret, L. Quinctius Cincinnatus consensu omnium dicitur. 12 Operæ pretium est audire, qui omnia præ divitiis humana spernunt, neque honori magno locum, neque virtuti putant esse, nisi ubi effuse adfluant opes. Spes L. Quinc unica imperii populi Romani L. Quinctius trans Tiberim, tius dictator. contra eum ipsum locum, ubi nunc navalia sunt, quatuor jugerum colebat agrum, quæ prata Quinctia vocantur. Ibi ab legatis, seu fossam fodiens 13 palæ innisus, seu quum araret; operi certe, id quod constat, agresti intentus; salute Ex opere data in vicem redditaque, rogatus, ut, quod bene verteret rustico su-ipsi reique publicæ, togatus mandata senatus audiret,' admi'ratus, rogitansque, 'satin' salva essent omnia?' togam propere e tugurio proferre uxorem Raciliam jubet. Qua simul, absterso pulvere ac sudore, velatus processit, dictatorem eum legati gratulantes consalutant: in urbem vocant: qui terror sit in exercitu, exponunt. Navis Quinctio publice parata fuit, transvectumque tres obviam egressi filii excipiunt; inde alii propinqui atque amici; tum Patrum major pars. Ea frequentia stipatus, antecedentibus lictoribus, deductus est domum et plebis concursus ingens fuit. sed ea nequaquam tam læta Quinctium vidit; et imperii nimium, et virum 14 in ipso imperio vehementiorem rata. Et illa quidem nocte nihil præterquam vigilatum est in urbe. mitur. 6 XXVII. Postero die dictator, quum ante lucem in forum venisset, magistrum equitum dicit L. Tarquitium patricia 1 Nihil tam nec incp. nec insp. MS. Veith tam h senserunt Gron. Crev. posterius del. Gron. Crev. 12 Operæ pretium est] Digna res est, quam audiant et attendant ii, qui omnia.. 13 Pala] Olim palo. Emendavit Gronovius ex verissima conjectura. 14 In ipso imperio] Non male videtur Dujatius recidere particulam in. Plebes rebatur Quintium esse et nimium imperii, id est, nimium imperioso magistratu, dictatura nempe, metuendum; et virum imperio ipso vehementiorem, id est, eum cujus vehementius et imperiosius esset, quam ipsius dictaturæ, ingenium. Supra 11. 30. dictaturam Livius vocavitim perium suo ingenio vehemens. gentis, sed qui, 15 quum stipendia pedibus propter pauper U. C. 296. tatem fecisset, bello tamen primus longe Romanæ juventu- A. C. 456. tis habitus esset. Cum magistro equitum in concionem venit, justitium edicit, claudi tabernas tota urbe jubet, vetat quemquam privatæ quidquam rei agere. Tum, quicumque ætate militari essent, armati, cum cibariis in dies quinque coctis 16 vallisque duodenis, ante solis occasum Martio in campo adessent: quibus ætas ad militandum gravior esset, vicino militi, dum is arma pararet, vallumque peteret, cibaria coquere jussit. Sic juventus discurrit ad vallum petendum. sumsere, unde cuique proximum fuit: prohibitus nemo est: inpigreque omnes ad edictum (dictatoris præsto fuere. Inde composito agmine, 17 non itineri magis apti quam prœlio, si res ita tulisset, legiones ipse dictator, magister equitum suos equites ducit. In utroque agmine, quas tempus ipsum poscebat adhortationes erant: adderent gradum, maturato opus esse, ut nocte ad hostem 18 pervenire possent. consulem exercitumque Romanum obsideri. tertium diem jam clausos esse: quid quæque nox aut dies ferat, incertum esse: puncto sæpe temporis maximarum rerum momenta verti. Adcelera signifer, sequere miles,' inter se quoque, gratificantes ducibus, clamabant. media nocte in Algidum perveniunt: ́et, ut sensere, se jam prope hostes esse, signa constituunt. 19 . XXVIII. Ibi dictator, quantum nocte prospici poterat, equo circumvectus, contemplatusque qui tractus castrorum, quæque forma esset, tribunis militum imperavit, ut sarcinas in unum conjici jubeant, militem cum armis valloque redire in ordines suos. facta, quæ imperavit. Tum, quo fuerant1 ordine in via, exercitum omnem longo agmine circumdat hostium castris, et, ubi signum datum sit, clamorem omnes tollere jubet. clamore sublato, ante se quemque ducere fos- Circumvalsam, et jacere vallum. Edito imperio, signum secutum est. lat Æquos. jussa miles exsequitur, clamor hostes circumsonat. Superat inde castra hostium, et in castra consulis venit: alibi pavorem, alibi gaudium ingens facit. Romani, civilem esse claI fuerat Gron. k apto Gron. Crev. 6 Itaque in fine periodi legendum erit 18 Pervenire possent] Optimi posset. 19 Quo fuerant ordine] Vulgo fuerat. Sed quod edidimus, tenent scripti quos excussit Gronovius optimi, nostri omnes, Campanus, Andreas, et unus e MSS. Hearnii. |