imia capta de grege sacrum Herculi, adhibitis ad ministerium dapemque Potitiis ac Pinariis, quæ tum familiæ maxime inclitæ ea loca incolebant, factum. Forte ita evenit, ut Potitii ad tempus præsto essent, iisque exta adpo- Potitii et nerentur; Pinarii, extis adesis, ad ceteram venirent da- Pinarii. pem. inde institutum mansit, donec Pinarium genus fuit, ne extis sollemnium vescerentur. Potitii, ab Evandro edocti, antistites sacri ejus per multas ætates fuerunt: donec, tradito 54 servis publicis sollemni familiæ ministerio, genus omne Potitiorum interiit. Hæc tum sacra Romulus una ex omnibus peregrina suscepit; jam tum inmortalitatis virtute partæ, ad quam eum sua fata ducebant, fautor. 53 Romulus. VIII. Rebus divinis rite perpetratis, vocataque ad conci- Rempublilium multitudine, quæ coalescere in populi unius corpus cam ordinat nulla re, præterquam legibus, poterat, 55 jura dedit: quæ ita sancta generi hominum agresti fore ratus, si se ipse venerabilem insignibus imperii fecisset, quum cetero habitu se augustiorem, tum maxime 56 lictoribus duodecim sumtis, fecit. Alii ab numero avium, quæ augurio regnum portenderant, eum secutum numerum putant. 57 me haud pœnitet eorum sententiæ esse, quibus et 58 adparitores et hoc genus ab Etruscis finitimis, unde 59 sella curulis, unde 60 toga prætexta sumta est, numerum quoque ipsum ductum Macrobium 1. 111. Saturn. c. 5. quæ ad sacrificium destinata eximebantur e grege. 53 Donec tradito] Vid. infra 1. IX. c. 29. 54 * Servis publicis] Servis Reipublicæ, qui non huic illive civi, sed communi Reipublicæ servirent. 55 Jura dedit] Romuli leges, et totum, quem ille descripsit, ordinem civitatis, fuse exponit Dion. II. 56 Lictoribus] Lictores dicebantur, teste Festo, quod fasces virgarum li gatos præferebant regibus, ac deinde magistratibus iis qui imperium habebant. Intra virgas illas securis ita obligata erat, ut ferrum in summo fasce extaret. Eorum munus erat, ut populum summoverent, sontes virgis cæderent et securi ferirent. 57 Me haud pænitet eorum sententiæ esse] Hoc nobis suspectum esset loquendi genus, nisi eodem rursus infra, c. 39. Livius uteretur : eorum magis sententiæ sum: et 1. XXVII. c. 25. cujus · sententiæ et Fabius fuit. 38 Et apparitores, et hoc genus] Et apparitores, et hoc apparitorum genus, nempe lictores. Apparitores communi vocabulo appellantur ii omnes, qui præsto sunt imperiis seu regum, seu magistratuum exequendis. Lictores 59 Sella curulis] Ex ebore. Sellæ 60 Toga prætexta] Toga propri Romanorum vestis, albo colore. Tunice superinjiciebatur. Toga præ. texta purpuram in ora habebat : unde eam Græci vocant περιπόρφυρον. Pretexta dicebatur a prætexendo, quia nimirum purpura ei prætexta erat. utebantur magistratus, pueri ingenui, &c. Ea tio est " minor: sed ipse Romulus circuibat, docebatque : patrum id superbia factum, qui connubium finitimis negassent illas tamen in matrimonio, in societate fortunarum ' omnium civitatisque, et, quo nihil carius humano generi sit, 'liberum fore. Mollirent modo iras; et, quibus fors corpora ' dedisset, darent animos. Sæpe ex injuria postmodum gra'tiam ortam eoque melioribus usuras viris, quod adnisurus pro se quisque sit, 74 ut, quum suam vicem functus officio sit, parentum etiam patriæque expleat desiderium.' Accedebant blanditiæ virorum, factum purgantium cupiditate atque amore: quæ maxime ad muliebre ingenium efficaces preces sunt. X. Jam admodum mitigati animi raptis erant. at raptarum parentes tum maxime sordida veste lacrimisque et querelis civitates concitabant. nec domi tantum indignationes continebant, sed congregabantur undique ad Titum Tatium, 75 regem Sabinorum: et legationes eo, quod maximum Tatii nomen in his regionibus erat, conveniebant. Caninenses Crustuminique et Antemnates erant, ad quos ejus injuriæ pars pertinebat. Lente agere iis Tatius Sabinique visi sunt. Ipsi inter se tres populi communiter bellum parant. Ne Crustumini quidem atque Antemnates, pro ardore iraque Caninensium, satis se inpigre movent. Bellum Cæ- ita per se ipsum 76 nomen Caninum in agrum Romanum inpetum facit. Sed effuse vastantibus fit obvius cum exercitu Romulus, levique certamine docet, vanam sine viribus iram esse exercitum fundit fugatque: fusum persequitur: 77 regem in proelio obtruncat et spoliat. duce hostium occiso, urbem primo inpetu capit. Inde exercitu victore reducto, ipse cum factis vir magnificus, tum factorum ostentator haud minor, spolia ducis hostium cæsi suspensa fabricato ad id apte 78 ferculo gerens, in Capitolium adscendit ibique ea quum ad quercum pastoribus sacram deposuisset, simul cum dono designavit templo Jovis fines, cognomenque addidit Deo : 79 Jupiter Feretri,' inquit,hæc ' tibi victor Romulus rex regia arma fero, templumque iis re ninense. Jupiter Feretrius. 80 6 gionibus, quas modo animo metatus sum, dedico, sedem opimis spoliis, quæ, regibus ducibusque hostium cæsis, me auctorem sequentes, posteri ferent.' Hæc templi est origo, quod primum omnium Romæ sacratum est. ita deinde Diis visum, nec irritam conditoris templi vocem esse, qua laturos ea spolia posteros nuncupavit: nec, multitudine compotum ejus doni vulgari laudem. 81 bina postea, inter tot annos, tot bella, opima parta sunt spolia. adeo rara ejus fortuna decoris fuit. : XI. Dum ea ibi Romani gerunt, Antemnatium exercitus Antemnates per occasionem ac solitudinem hostiliter in fines Romanos victi. incursionem facit. raptim et ad hos Romana 82 legio ducta 83 palatos in agris obpressit. Fusi igitur primo inpetu et clamore hostes oppidum captum. duplicique victoria ovantem Romulum Hersilia conjux, precibus raptarum fatigata, orat, ut parentibus earum det veniam, et in civitatem accipiat ita rem coalescere concordia posse. facile inpetratum. Inde contra Crustuminos profectus, bellum inferen- Crustumini Ibi' minus etiam, 84 quod alienis cladibus ceciderant victi. animi, certaminis fuit. Utroque coloniæ missæ. plures inventi, qui propter ubertatem terræ in Crustuminum nomina U. C. 5. darent. et Romam inde frequenter migratum est, a pa- A. C. 747. rentibus maxime ac propinquis raptarum. Novissimum ab Sabinis bellum ortum, multoque id maximum fuit. nihil enim per iram aut cupiditatem actum est: nec bellum. ostenderunt bellum prius, quam intulerunt. Consilio etiam additus dolus. Sp. Tarpeius Romanæ præerat arci. jus filiam virginem auro conrumpit Tatius, ut armatos in arcem accipiat. aquam forte ea tum sacris extra moenia P quod jum Eæd. Hu ma legio sub Romulo trium millium 83 Palantes] Plurimi scripti, tum 84 Quod jam alienis] Particulam jam a Sigonio insertam omittunt sex Gronovio inspecti codices, tres è nostris. Sabinum Jupiter petitum ierat. Accepti obrutam armis necavere: seu ut vi capta potius arx videretur, seu prodendi exempli caussa, ne quid usquam fidum proditori esset. 85 Additur fabulæ, quod vulgo Sabini aureas armillas magni ponderis brachio lavo, gemmatosque magna specie annulos habuerint, pepigisse eam, quod in sinistris manibus haberent; eo scuta illi pro aureis donis congesta. Sunt, qui eam ex pacto tradendi, quod in sinistris manibus esset, 86 directo arma petisse dicant et fraude visam agere, sua ipsam peremptam mercede. XII. Tenuere 87 tamen arcem Sabini: atque inde postero die, quum Romanus exercitus instructus, quod inter Palatinum Capitolinumque collem campi est, complesset, non prius descenderunt in æquum, quain, ira et cupiditate recuperandæ arcis stimulante animos, in adversum Romani subiere. Principes utrimque pugnam ciebant; ab Sabinis Mettus " Curtius, ab Romanis Hostus Hostilius. hic rem Romanam iniquo loco ad prima signa animo atque audacia sustinebat. Ut Hostus cecidit, confestim Romana inclinatur acies; fusaque est ad veterem portam Palatii. Romulus, et ipse turba fugientium actus, arma ad cœlum tollens, Jupiter, 'tuis, inquit, jussus avibus hic in Palatio prima urbi fundamenta jeci. arcem jam, scelere emtam, Sabini habent. inde 'huc armati, superata media valle, tendunt. At tu, pater 'Deûm hominumque, hinc saltem arce hostes: deme terrorem Romanis, fugamque foedam siste. Hic ego tibi templum 88 Statori Jovi, quod monumentum sit posteris, tua præsenti ope servatem urbem esse, voveo.' Hæc precatus, 9 veluti si "sensisset auditas preces, 'Hinc,' inquit, Romani, Jupiter optimus maximus resistere atque iterare pugnam jubet.' Restitere Romani, tamquam cœlesti voce jussi. ipse ad primores Romulus provolat. Mettus Curtius ab Sabinis princeps ab arce decucurrerat, et effusos egerat Romanos, toto quantum foro spatium est. nec procul jam a porta Palatii erat, clamitans, Vicimus perfidos hospites, imbelles hostes. Jam sciunt, longe ' aliud esse virgines rapere, aliud pugnare cum viris.' In eum, 89 • Mettius. Sic semper Eæd. u si del. Eæd. existimandum sit de allata modo fabella, illud tamen, illud certe constat tenuisse arcem Sabinos. 88 Statori] A sistendo. Modo dixit fugamque fœdan siste. 89 Veluti sensisset] Complures MSS tum e Gronovianis, tum e nostris, veluti si sensisset. hæc gloriantem, cum globo ferocissimorum juvenum Romulus inpetum facit. Ex equo tum forte Mettus pugnabat: 90 eo pelli facilius fuit: pulsum Romani persequuntur. et alia Romana acies, audacia regis accensa, fundit Sabinos. Mettus in paludem sese, strepitu sequentium trepidante equo, conjecit: 91 adverteratque ea res etiam Sabinos tanti periculo viri. Et ille quidem, adnuentibus ac vocantibus suis, favore multorum addito animo, evadit. Romani Sabinique in media convalle duorum montium redintegrant prælium. sed res Romana erat superior. 6 rimunt. XIII. Tum Sabinæ mulieres, quarum ex injuria bellum Matronæ ortum erat, crinibus passis scissaque veste, victo malis mu- prælium diliebri pavore, ausæ se inter tela volantia inferre, ex transverso impetu facto, dirimere infestas acies, dirimere iras; hinc patres, hinc viros orantes, ne se sanguine nefando soceri generique respergerent: 92 ne parricidio macularent partus suos, nepotum illi, liberum hi progeniem. Si adfinitatis ' inter vos, si connubii piget, in nos vertite iras: nos caussa 'belli, nos vulnerum ac cædium viris ac parentibus sumus. me'lius peribimus, quam 93 sine alteris vestrâm viduæ aut orbæ vivemus.' Movet res tum multitudinem, tum duces. Si- U. C. 7. lentium et repentina fit quies. inde ad foedus faciendum du- A. C. 745. ces prodeunt: nec pacem modo, sed et civitatem unam ex nit. duabus faciunt regnum consociant, imperium omne conferunt Romam. Ita geminata urbe, ut Sabinis tamen aliquid daretur, Quirites a Curibus adpellati. 4 monumentum ejus Quirites ubi primum ex profunda emersus palude equus pugnæ, Curtium in vado statuit, Curtium lacum adpellarunt. Ex bello tam tristi læta repente pax cariores Sabinas viris ac parentibus, et ante omnes Romulo ipsi, fecit. Itaque, quum populum in 95 curias triginta divideret, nomina earum curiis 90* Eo pelli facilius fuit] Ideo (quia nempe ex equo pugnabat, qui semel exsternatus sessorum vel invitum abripit et aufert) pelli Mettium facilius fuit. 91 Adverteratque ea res etiam Sabinos] Ea res animos oculosque Sabinorum illuc converterat. Olim hic legebatur averteratque. Lipsius mutavit: recte nisi malis advertitque, ut habetur in uno e regiis codd. $2 Ne parricidio] Ne partus suos, qui Sabinorum nepotes, Romanorum liberi erant, hac macula respergerent, ut parricidarum progenies dicerentur. Nepotum et liberum progeniem, i. e. nepotes et liberos. 93 Sine alteris vestrum viduæ aut orba] Viduæ, si Romanos maritos no stros amiserimos bello; orbæ, si Sa- 94 Monumentum] Locum eum, ubi 95 Curias] Curia hic accipitur pro decima parte tribus. Romulus enim, ut habetur apud Dion. 1. 11. diviso universo populo in partes tres, quas sive a numero, sive a tributo dando tribus appellavit, unamquamque rur Pax conve unde dicti. |