A. C. 294. tolioque occupato, et alio turbatæ urbis statu nuncii veniunt. A. C. 458. L. Mamilius Tusculi tum dictator erat. is, confestim conTusculani Romanis vocato senatu, atque introductis nunciis, magno opere cenauxilium set, 'Ne exspectent, dum ab Roma legati, auxilium petentes, ferunt. ' veniant: periculum ipsum, discrimenque, ac 79 sociales Deos, fidemque foederum id poscere. Demerendi beneficio tam poten'tem, tam propinquam civitatem, numquam parem occasionem 'daturos Deos.' Placet ferri auxilium; juventus conscribitur, arma dantur. Romam prima luce venientes, procul speciem hostium præbuere. Æqui aut Volsci venire visi sunt. deinde, ubi vanus terror abiit, accepti in urbem, agmine in forum descendunt. ibi jam P. Valerius, relicto ad portarum præsidia collega, instruebat aciem. Auctoritas viri moverat, adfirmantis, 'Capitolio recuperato, et urbe pacata, 80 si edoceri se sissent, quæ fraus ab tribunis occulta in lege ferretur, memorem se majorum suorum, memorem cognominis, 81 quods populi colendi velut hereditaria cura sibi 82 a majoribus tradita Pugna ad.. ' esset, concilium plebis non inpediturum.' Hunc ducem secuversus Her- ti, nequidquam reclamantibus tribunis, in clivum Capitoli

donium.

Valerius

tur.

r

81

num erigunt aciem. adjungitur et Tusculana legio. certare socii civesque, utri recuperata arcis suum decus facerent. dux uterque suos adhortatur. Trepidare tum hostes: nec ulli statis rei, præterquam loco, fidere. trepidantibus inferunt signa Romani sociique. Jam in vestibulum perruperant templi, quum P. Valerius, inter primores pugnam ciens, Cos. occidi- interficitur. P. Volumnius consularis vidit cadentem. is, dato negotio suis, ut corpus obtegerent, ipse in locum vicemque consulis provolat. Præ ardore inpetuque tantæ rei sensus non pervenit ad militem: prius vicit, quam se pugnare sine duce sentiret. Multi exsulum cæde sua fœedavere templum; multi vivi capti; Herdonius interfectus. Recupera- Ita Capitolium recuperatum. De captivis, ut quisque liber tur Capito. aut servus esset, 83 suæ fortunæ a quoque sumtum supplicium est. Tusculanis gratiæ actæ : Capitolium purgatum atque lustratum. In consulis domum plebes 84 quadrantes, ut funere ampliore efferretur, jactasse fertur.

lium.

XIX. Pace parta, instare tum tribuni Patribus, ut P.

Quinctius.

'Valerii fidem exsolverent:' instare Claudio, 85 ut collegæ Deos U. C. 294. 'Manes fraude liberaret, agi de lege sineret.' Consul, ante- A. C. 458. ' quam collegam sibi subrogasset,' negare' passurum agi de 6 lege.' Hæ tenuere contentiones usque ad comitia consulis subrogandi. Decembri mense, summo Patrum studio, L. Quinc- Subfectus tius Cincinnatus, pater Kæsonis, consul creatur, qui magis- Valerio L. tratum statim occipereret. Perculsa erat plebes, consulem habitura iratum, potentem favore Patrum, virtute sua, tribus liberis, quorum nemo Kæsoni cedebat magnitudine animi; consilium et modum adhibendo, ubi res posceret, priores erant. Is, ut magistratum iniit, assiduis concionibus pro tribunali, non in plebe coercenda, quam senatu castigando, ve'hementior fuit: 'cujus ordinis languore perpetui jam tribuni plebis, non ut in republica populi Romani, sed ut in perdita domo, lingua criminibusque regnarent. Cum Kæsone filio 6 suo virtutem, constantiam, omnia juventutis belli domique 'decora pulsa ex urbe Romana et fugata esse. loquaces, sedi

tiosos, semina discordiarum, iterum ac tertium tribunos Invehitur in 6 pessimis artibus regia licentia vivere. A.' inquit, 'ille Virgi- tribunos. nius, quia in Capitolio non fuit, minus supplicii, quam Ap. "Herdonius, meruit? plus hercule aliquanto, qui vere rem ' æstimere velit. Herdonius, si nihil aliud, hostem se fatendo prope denunciavit, ut arma caperetis: hic, negando bella esse, arma vobis ademit, nudosque servis vestris et exsulibus objecit. Et vos (C. Claudii pace, et P. Valerii mortui loquar) prius in clivum Capitolinum signa intulistis, quam hos hostes de foro tolleretis? 86 Pudet Deorum hominumque. quum hostes in arce, in Capitolio essent, exsulum et servorum dux, profanatis omnibus, in cella Jovis optimi maximi 6 habitaret, Tusculi ante, quam Romæ, sumta sunt arma. In dubio fuit, utrum L. Mamilius Tusculanus dux. an P. Valerius et C. Claudius consules Romanam arcem liberarent et qui ante Latinos, ne pro se quidem ipsis, quum in 'finibus hostem haberent. adtingere arma passi sumus; nunc, ́nisi Latini sua sponte arma sumsissent, capti et deleti eramus. Hoc est, tribuni, auxilium plebi ferre, inermem eam 'hosti trucidandam objicere? Scilicet, si quis vobis humilli'mus homo de vestra plebe, (quam partem, velut" abruptam a cetero populo, vestram patriam peculiaremque rempublicam fecistis) si quis ex his domum suam obsessam a familia

t atque Gron. Crev.

85 Ut college Deos Manes] Ut collegam mortuum fraudis crimine liberaret, præstando fidem ab illo datam.

86 Pudet deorum hominumque] Pudore perfundor, quum cogito deos hominesque tanti flagitii nobis conscios

" veluti Eæd.

esse. Sic Terent. Heaut. Act. 11.
sc. 2. v. 18. meo patri....cujus nunc
pudet me, id est, de quo cogitare non
possum, quin me pudor vitæ meæ
capiat.

U. C. 294.

'armata nunciaret, ferendum auxilium putaretis. Jupiter A. C. 458. optimus maximus, exsulum atque servorum septus armis, nulla humana ope dignus erat? et hi postulant, ut sacro'sancti habeantur, quibus ipsi Dii 87 neque sacri, neque sancti sunt? At enim, divinis humanisque obruti sceleribus, 88 legem vos hoc anno perlaturos dictitatis? Tum hercule illo die, quo ego consul sum creatus, male gesta respublica est, pejus 'multo, quam quum P. Valerius consul periit, si tuleritis. 'Jam primum omnium,' inquit, Quirites, in Volscos et Æquos mihi atque college legiones ducere in animo est. 'Nescio quo fato magis bellantes, quam pacati, propitios 'habemus Deos. quantum periculum ab illis populis fuerit, si Capitolium ab exsulibus obsessum scissent, suspicari de 'præterito, quam re ipsa experiri, est melius.

XX. Moverat plebem oratio consulis: erecti Patres restitutam credebent rempublicam: consul alter, comes animojurisjurandi sior, quam auctor, suscepisse collegam priorem actionem tam reverentia. gravis rei facile passus. 89 in peragendis consularis officii par

Religiosa

tem ad se vindicabat. Tum tribuni, eludentes velut vana dicta, 90 persequi quærendo, quonam modo exercitum educturi 6 consules essent, quos delectum habere nemo passurus esset? 'Nobis vero,' inquit Quinctius, nihil delectu opus est; quum, quo tempore P. Valerius ad recipiendum Capitolium arma plebi dedit, omnes in verba juraverint, conventuros se jussu consulis, nec injussu abituros. Edicimus itaque, omnes, qui in verba jurastis, crastina die armati ad lacum Regillum adsitis.' Cavillari tum tribuni, et populum exsolvere reli'gione velle: 'privatum eo tempore Quinetium fuisse, quum sacramento adacti sint.' Sed nondum hæc, quæ nunc tenet seculum, neglegenția Deâm venerat: nec interpretando sibi quisque jusjurandum et leges aptas faciebat, sed suos potius mores ad ea adcommodabat. Igitur tribuni, ut impediendæ rei nulla spes erat, 91 de proferendo exercitu agere. eo magis, quod, et augures jussos adesse ad Regillum lacum,' fama exierat, locumque inaugurari, ubi auspicato cum populo agi

x P. del. Gron. Crev.

87 Neque sacri, neque sancti sunt] Sacrum est id quod religio consecravit: sanctum, quod ne violetur, sanctione cautum est. Itaque sanctus minus valet, quam sacer.

88 * Legem vos....perlaturos....si tuleritis] Ferre legem et perferre hoc differunt, quod is fert legem, qui eam proponit populo sciscendam; perfert is qui hoc assequitur, ut illa a populo accipiatur, jubeatur.

89 In peragendis] In iis quæ peragenda erant: ubi peragere opus foret

ea, quorum auctor Quintius erat, consulem agebat, consulis partes implebat.

90 Persequi quærendo] Instare, ulterius progredi, quærendo. Sic plane infra VI. 14. Exsequebantur quærendo.

91 De proferendo exercitu] Horum verborum sensus admodum obscurus est. Modius, deleta voce exercitu, legit, de proferenda nempe re agere. Proferre rem est differre, protrahere.

posset; ut, quidquid Romæ vi tribunicia rogatum esset, id U. C. 294. comitiis ibi abrogaretur. Omnes id jussuros, quod con- A. C. 458. 'sules vellent. neque enim provocationem esse longius ab urbe 'mille passuum: et tribunos, si eo adveniant, in alia turba 'Quiritium subjectos fore consulari imperio.' Terrebant hæc: sed ille maximus terror animos agitabat, quod sæpius Quinctius dictitabat, 'Se consulum comitia non habiturum. Non ita civitatem ægram esse, ut consuetis remediis sisti possit. dictatore opus esse reipublicæ, ut, qui se moverit ad sollicitandum 'statum civitatis, sentiat sine provocatione dictaturam esse.'

XXI. Senatus in Capitolio erat. eo tribuni cum pertur bata plebe veniunt. multitudo clamore ingenti, nunc consulum, nune Patrum, fidem inplorant. nec ante moverunt de sententia consulem, quam tribuni se in auctoritate Patrum futuros esse polliciti sunt. Tunc, referente consule de tribunorum et plebis postulatis, senatusconsulta fiunt,' Ne( que tribuni legem eo anno ferrent, neque consules ab urbe 'exercitum educerent. In reliquum magistratus continuari, 'et eosdem tribunos refici. judicare senatum contra rempub'licam esse.' Consules fuere in Patrum potestate: tribuni, reclamantibus consulibus, refecti. Patres quoque, ne quid Quinctius cederent plebi, et ipsi L. Quinctium consulem reficiebant. senatum Nulla toto anno vehementior actio consulis fuit. 'Mirer,' in- castigat. quit, si vana vestra, Patres conscripti, auctoritas ad plebem esta? 9 Vos elevatis eam. quippe, quia plebs senatuscon'sultum in continuandis magistratibus solvit, ipsi quoque 'solutum vultis, ne temeritati multitudinis cedatis: tamquam id sit plus posse in civitate, plus levitatis ac li'centiæ habere. levius enim vaniusque profecto est, sua decreta et consulta tollere, quam aliorum. Imitamini, Patres conscripti, turbam inconsultam: et, qui exemplo ⚫ aliis esse debetis, aliorum exemplo peccetis potius, quam alii vestro recte faciant; dum ego ne imiter tribunos, nec me contra senatusconsultum consulem renunciari patiar. Té ' vero, C. Claudi, adhortor, ut et ipse populum Romanuin hac "licentia arceas: et de me hoc tibi persuadeas, me ita accepturum, ut non honorem meum a te inpeditum, sed 95 gloriam 'spreti honoris auctam, invidiamque, que ex continuato eo inpenderet, levatam putem.' Communiter inde edicunt, 'Ne quis L. Quinctium consulem faceret. si quis fecisset, se id suffragium non observaturos.'

b

XXII. Consules creati Q. Fabius Vibulanus tertium et

▾ omne Gron.

a ad plebem auctoritas est? Gron. Crev.

z dietabat Ead.
ber del. Gron.

9 Vos elevatis eam] Vos eam imminuitis, pondus ei detrahitis.

98 Gloriam spreti honoris auctam]

Auctum me gloria spreti honoris, id
est, consulatus.

U. C. 295.

A. C. 457.

Q. Fabio

III. L. Cornelio Coss.

A. C. 457.

Volscis.

U. C. 295. L. Cornelius Maluginensis. Census actus eo anno. lustrum propter Capitolium captum, consulem occisum, condi religiosum fuit. Q. Fabio, L. Cornelio consulibus, principio anni statim res turbulentæ. Instigabant plebem tribuni, bellum ingens a Volscis et quis Latini atque Hernici nunciabant. jam Antii Volscorum legiones esse: et ipsam coloniam ingens metus erat defecturam. ægreque inpetratum a tribunis, ut 94 bellum præverti sinerent. Consules inde partiti provincias. Fabio, ut Antium legiones duceret, datum: Cornelio, ut Romæ præsidio esset; ne qua pars hostium, qui quis mos erat, ad populandum veniret. Hernici et Latini jussi milites dare ex fœdere : duæBellum cum que partes sociorum in exercitu, tertia civium fuit. Postquam ad diem præstitutum venerunt socii, consul extra portam Capenam castra locat. inde, lustratu exercitu, Antium profectus, haud procul oppido stativisque hostium consedit. Ubi quum Volsci, quia nondam ab Equis venisset exerci-tus, dimicare non ausi, quemadmodum quieti vallo se tutarentur, pararent; postero die Fabius, non permixtam unam sociorum civiumque, sed trium populorum tres separatim acies circa vallum hostium instruxit. Ipse erat medius cum legionibus Romanis. inde signum observare jussit, ut pariter et socii rem inciperent, referrentque pedem, si receptui cecinisset. equites item 95 suæ cuique parti 96 post principia conlocat. Ita trifariam adortus castra circumvenit: quum undique instaret, non sustinentes inpetum Volscos vallo deturbat. Transgressus inde munitiones, pavidam turbam inclinatamque in partem unam castris expellit. Inde effuse fugientes eques, cui superare vallum haud facile fuerat, quum ad id spectator pugnæ adstitisset, libero campo adeptus, parte victoriæ fruitur, territos cedendo. Magna et in castris et extra munimenta cædes fugientium fuit: sed præda major; quia vix arma secum efferre hostis potuit. deletusque exercitus foret, ni fugientes silvæ texissent.

Vincuntur
Volsci.

Arx Tusculana ab

et,

XXIII. Dum ad Antium hæc geruntur, interim Equi, robore juventis præmisso, arcem Tusculanam inproviso Aquis capta. nocte capiunt : reliquo exercitu haud procul moenibus Tusculi considunt, ut distenderent hostium copias. Hæc celeriter Romam, ab Roma in castra Antium perlata, movent Romanos haud secus, quam si Capitolium captum nuncia

S4 Bellum præverti] Belli priorem curam geri, quam legis.

95 Sua cuique parti] Planius foret vel suæ quosque parti, vel suos cuique parti. Tamen et Livius itidem, si editis fidem habeamus, 1. xxv. c. 17. motibus..suæ cuique genti assuetis; XXVI. 29; et Virg. Ecl. vi. v. 54. sua quæque sub

arbore poma. An dicemus hæc quoque vitiosa esse et apud Livium legi debere motibus.. suæ quibusque genti assuetis; apud Virgilium, sua quaque sub arbore poma ?

96 Post principia] Post primam aciem, quæ tota ex peditibus erat. Eamdem locutionem notavimus supra 11, 65.