A. C. 462.

bellum gereret. Itaque qui ab Ecetranis Volscis præsi- U. C. 290. dium petiere. quo cupide oblato, (adeo civitates hæ 12 perpetuo in Romanos odio certavere) bellum summa vi parabatur. Sentiunt Hernici, et prædicunt Romanis, Ecetranum ad quos descisse. suspecta et colonia Antium fuit, Antium coquod magna vis hominum inde, quum oppidum captum lonia susesset, confugisset ad quos. isque miles per bellum pecta. Æquicum vel acerrimus fuit. Compulsis deinde in oppida. Equis, ea multitudo dilapsa quum Antium redisset, sua sponte jam infidos colonos Romanis abalienavit. Necdum matura re, quum defectionem parari delatum ad senatum esset, datum negotium est consulibus, ut, principibus coloniæ Romam excitis, quærerent quidnam rei esset. qui quum haud gravati venissent, introducti a consulibus ad senatum ita responderunt ad interrogata, ut magis suspecti, quam venerant, dimitterentur. Bellum inde haud dubium haberi. Sp. Furius, consulum alter, cui ea provincia evenerat, pro- Furius Cos. fectus in quos, Hernicorum in agro populabundum hos- male rem tem invenit; ignarusque multitudinis, quia nusquam universa conspecta fuerat, inparem copiis exercitum temere pugnæ commisit. primo concursu pulsus se in castra recepit. neque is finis periculi fuit. namque et proxima nocte et postero die tanta vi castra sunt circumsessa atque obpugnata, ut ne nuncius quidem inde mitti Romam posset. Hernici, Obsidetur et male pugnatum, et consulem exercitumque obsideri, nun- in castris. ciaverunt. tantumque terrorem incussere Patribus, ut (quæ forma senatusconsulti ultimæ semper necessitatis habita est) Postumio alteri consulum negotium daretur, 13 Videre ne 'quid respublica detrimenti caperet.' Ipsum consulem Romæ manere ad conscribendos omnes, qui arma ferre possent, optimum visum est: 14 pro consule T. Quinctium subsidio castris cum sociali exercitu mitti. ad eum explendum Latini, Hernicique, et colonia Antium dare Quinctio subitarios milites (ita tum repentina auxilia adpellabant) jussi.

V. Multi per eos dies motus multique inpetus hinc atque illinc facti, quia, superante multitudine, hostes carpere multifariam vires Romanas, ut non subfecturas ad omnia, adgressi sunt. simul castra obpugnabantur, simul pars exercitus ad populandum agrum Romanum missa, urbemque ipsam, si qua fortuna daret, tentandam. L. Valerius ad præsidium urbis relictus; consul Postumius ad arcendas popula

f

gravate Gron. Crev.

12 Perpetuo in Romanos] Emulationem inter se quamdam perpetui in Romanos odii gesserunt.

13 Videret ne quid] Eo senatusconsulto summa rerum omnium potestas

8 videret Gron. Crev. MS. Veith.
consulibus permittebatur. Vid. Sal-
lust. Cat. c. 29. et Cic. in Cat. 1. n. 4.

14* Proconsule] Hæc prima procon-
sulis mentio occurrit apud Livium.

gerit.

A. C. 462.

U, C. 290. tiones finium missus. Nihil remissum ab ulla parte curæ aut laboris. vigila in urbe, stationes ante portas, præsidiaque in muris disposita, et, quod necesse erat in tanto tumultu, justitium per aliquot dies servatum. Interim in castris. Furius consul, quum primo quietus obsidionem passus esset, in incautum hostem 15 decumana porta erupit, et, quum persequi posset, metu substitit, ne qua, ex parte altera, in castra vis fieret. Furium legatum (frater idem consulis erat) longius extulit cursus: nec suos ille redeuntes, persequendi studio, neque hostium ab tergo incursum vidit. ita exclusus, multis sæpe frustra conatibus captis, ut viam sibi ad castra faceret, acriter dimicans cecidit. Et consul, nuncio circumventi fratris conversus ad pugnam, dum se temere magis, quam satis caute, in mediam dimicationem infert, vulnere accepto, ægre ab circumstantibus ereptus, et suorum animos turbavit, et ferociores hostes fecit, qui, cæde legati et consulis vulnere accensi, 16 nulla deinde vi sustineri potuere, quum compulsi in castra Romani rursus obsiderentur, nec spe, nec viribus pares, venissetque in peA. T. Quin- riculum summa rerum, ni T. Quinctius peregrinis copiis cum ctio libera- Latino Hernicoque exercitu subvenisset. Is, intentos in

tur.

castra Romana Æquos legatique caput ferociter ostentantes ab tergo adortus, simul ad signum a se procul editum ex castris eruptione facta, magnam vim hostium circumvenit, Minor cædes, fuga effusior quorum in agro fuit Romano. in quos palatos, prædam agentes, Postumius aliquot locis, quibus opportuna inposuerat præsidia, inpetum dedit. ii vagi, dissipato agmine fugientes, in Quinctium victorem, cum saucio consule revertentem, incidere. Tum consularis exercitus egregia pugna consulis vulnus, legati et cohortium

h subsistit Gron.

quin Crev. quin pulsi MS. Veith.

15 Decumana porta] Castra Romana quadrata, ut plurimum, fuere, et quatuor habuere portas. Harum ea quae aversissima erat ab hoste, Decumana dicebatur a decimis cohortibus (si credimus Lipsio, 1. v. de militia Romana, Dial. 5.) juxta eam tendentibus. Unaquæque enim legio in decem cohortes dividebatur. Primæ autem cujusque legionis cohortes juxta Prætorium tendebant, quod in fronte castrorum fuit: ceteræ deinde ex ordine usque ad decimas easdemque postremas, quæ in postrema castrorum parte, adeoque prope portam Decumanam locabantur. Reliquæ castrorum portæ fuere Prætoria, quæ Prætorio proxima, et versa in hostem in lateribus Principales duæ, sic dictæ quod in eo

loco essent, ubi tendebant principes ordines, id est, primi ordines, capita et apices castrorum, puta tribuni, præfecti, primique centurionum. Hæc fere Lipsius.

16 Nulla deinde vi sustineri potuere, quin compulsi in castra Romani] Nulla vi hostibus resisti potuit, aut prohiberi quominus compulsi in castra Romani rursus obsiderentur. Ceterum hic vulgo legitur quum compulsi. Sed Tò quin firmant aliquot scripti e Gronovianis, unus e nostris et jam Clericus in textum admiserat. Sorbonicus codex lectionem expeditissimam offert, quæ fortasse multis placebit .. potuere. Compulsi in castra Romani rursus obsidentur.

ultus est cædem, magna clades ultro citroque illis diebus p. C. 290. et inlatæ et acceptæ. Difficile ad fidem est in tam antiqua A. C. 462. re, quot pugnaverint ceciderintve, exacto adfirmare numero. audet tamen 17 Antias Valerius concipere summas. Romanos cecidisse in Hernico agro quinque millia ac trecentos: ex prædatoribus quorum, qui populabundi in finibus Romanis vagabantur, ab A. Postumio consule duo millia et quadringentos casos: ceteram multitudinem, prædam agentem, quæ inciderit in Quinctium, nequaquam pari defunctam esse cæde. interfecta inde quatuor millia, et, exsequendo subtiliter numerum, ducentos, ait, et triginta. 18 Ut1 Romam reditum et justitium remissum est, cœlum1 visum est ardere plurimo igni; portentaque alia aut obversata oculis, aut vanas exterritis ostentavere species. His avertendis terroribus in triduum feria indictæ, per quas omnia delubra 19 pacem Deum exposcentium virorum mulierumque turba inplebantur. Cohortes inde Latina Hernicaque ab senatu, gratiis ob inpigram militiam actis, remissæ domos. Antiates, mille milites, 20 quia serum auxilium post prælium venerant", prope cum ignominia dimissi.

VI. Comitia inde habita. creati consules L. Æbutius, P. U. C. 291. Servilius Kalendis Sextilibus, ut tunc principium 21 anni A. C. 461. L. Æbutio, agebatur, consulatum ineunt. Grave tempus et forte annus P. Servilio pestilens erat urbi agrisque, nec hominibus magis, quam pe- Coss. cori; et auxere vim morbi, 22 terrore populationis pecoribus agrestibusque in urbem acceptis. Ea conluvio mixtorum Pestis Roomnis generis animantium et odore insolito urbanos, et mæ. agrestem confertum in arta tecta, æstu ac vigiliis angebat, ministeriaque in vicem ac 23 contagio ipsa vulgabant mor

ket del. Gron. Crev. Inde R. r. est: j. remissum. Cœlum etc. Eæd. Inde R. r. et just, remissum est. MS. Veith. venerat Gron, quia s. ad aux, p. prædam venerant MS. Veith.

17 Antias Valerius] Historiarum scriptor, Sisennæ æqualis, teste Velleio, 1. 1. c. 9. Vixit ergo Syllanis temporibus. Ejus opus magnæ molis fuit, cujus librum LXXV. memorat Gellius, vII. 9. Suspecta ejus fides est Livio, qui eum arguit in numeris augendis intemperantissimum fuisse, 1. xxxvI. c. 38. atque etiam mendacii plane arcessit, XXVI. 49.

18 Inle Romam reditum est: justitium remissum] Magna scriptorum, sive Gronovianorum, sive nostrorum, manus : Numerum CC. ait, et XXX. Ut Romam reditum est, justitium remissum est. Unde suscpicatur Gronovius: et exequendo subtiliter numerum, CC. ait, et XXXVI. Romam reditum, et justitium remissum est.

19 Pacem deúm] Vid. not. 8. ad 1. 16. supra.

20 Quia serum auxilium. . . . vene. rant] Sic complures scriptos habere affirmat Gronovius: et servant quatuor regii; nelius quam, ut vulgo editur, venerat.

21 Anni] Consularis ; non civilis, cujus initium semper a Januario. Tempus autem solenne ineundis magistra tibus multum variavit usque ad annum urbis 599. (Vid. infra, XLVII. 36.) quo statutum, ut Kal. Januariis consules inirent.

22 Terrore populationis] Andreas, Si. gonius, et tres ex MSS. Hearnii, ter

Tores.

23 Contagio ipsa] Contactus.

A. C. 461.

dantur.

U. C. 291. bos. Vix instantes sustinentibus clades repente legati HerÆqui et nici nunciant, in agro suo quos Volscosque conjunctis Volsci præ- copiis castra posuisse. inde exercitu ingenti" fines suos depopulari. Præterquam quod infrequens senatus indicio erat sociis, adflictam civitatem pestilentia esse, moestum etiam responsum tulere: ut per se ipsi Hernici cum Latinis " res suas tutarentur. Urbem Romanam subita Deûm ira morbo populari. Si qua ejus mali quies veniat, ut anno ante, ut sem'per alias, sociis opem laturos.' Discessere socii, pro tristi nuncio tristiorem domum referentes; quippe quibus per se sustinendum bellum erat, quod vix Romanis fulti viribus sustinuissent. Non diutius se in Hernico hostis continuit. pergit inde infestus in agros Romanos, etiam sine belli injuria vastatos. Ubi quum obvius nemo, ne inermis quidem, fieret, perque omnia, non præsidiis modo deserta, sed etiam cultu agresti, transirent; pervenere ad tertium lapidem Gabina via. Mortuus Æbutius erat Romanus consul. collega ejus Servilius exigua in spe trahebat animam. adfecti plerique principum, Patrum major pars, militaris fere ætas omnis: ut non modo ad expeditiones, quas in tanto tumultu res poscebat, sed vix ad quietas stationes viribus subficerent. Munus vigiliarum senatores, qui per ætatem ac valetudinem poterant, per se ipsi obibant: 24 circuitio ac cura 25 ædilium plebei erat. ad eos summa rerum ac majestas consularis imperii

venerat.

VII. Deserta omnia, sine capite, sine viribus, Dii præsides ac fortuna urbis tutata est, quæ Volscis Aquisque, prædonum potius mentem, quam hostium, dedit. 26 adeo enim nulla spes non potiundi modo, sed ne adeundi quidem Romana moenia, animos eorum cepit, tectaque procul visa atque inminentes tumuli avertere mentes eorum; ut, totis passim castris 27 fremitu orto, quid in vasto ac deserto agro inter tabem pecorum hominumque desides sine præda tempus tererent,quum integra loca,Tusculanum agrum, opimum copiis, petere possent?' signa repente convellerent, transversisque itineribus per Lavicanos agros in Tusculanos colles transirent. eo vis omnis tempestasque belli conversa est. Interim Hernici Latinique, pudore etiam, non misericordia solum, moti, si nec obstitissent communibus hostibus, infesto n ingenti exercitu Gron. Crev.

24 Circuitio ac cura] Circuibant vigilias et eas recte obeundas curabant ediles plebei.

25 Edilium plebei] Hoc primum loco Livius ædiles plebei appellat. Vid. not. 80. ad c. 33. 1. 11.

26 Adeo enim] Volsci Romam oppugnavere, si Dionysio fides. Sed urbs

natura loci et validis munimentis defensa, facile vim hostium arcuit.

Fremitu orto, quid] Fremitu orto rogitantium inter se, quid.... Hoc non moneremus, nisi Tan. Faber videretur locum hunc parum intellexisse, dum vult recidere Tò quid.

agmine Romanam urbem petentibus, nec opem ullam ob- U.c.291. sessis sociis ferrent, conjuncto exercitu Romam pergunt. A. C. 461, Ubi quum hostes non invenissent, secuti famam ac vesti

gia, obvii fiunt descendentibus ab Tusculano in Albanam Latinos vinvallem. ibi haudquaquam æquo proelio pugnatum est, fides- cunt. que sua sociis parum felix in præsentia fuit. Haud minor Romæ fit morbo strages, quam quanta ferro sociorum facta erat. consul, qui unus supererat, moritur. mortui et alii clari viri, M. Valerius, T. Virginius Rutilus, augures; Ser. Sulpicius, 28 curio maximus. et per ignota capita late evagata est vis morbi inopsque senatus auxilii humani, ad Deos populum ac vota vertit. jussi cum conjugibus ac liberis supplicatum ire, pacemque exposcere Deum. Ad id, quod sua quemque mala cogebant, auctoritate publica evocati, omnia delubra inplent. stratæ passim matres, crinibus templa verrentes, veniam irarum coelestium, finemque pesti exposcunt.

L. Lucretio,

VIII. Inde paullatim, seu pace Deum inpetrata, seu graviore tempore anni jam circumacto, defuncta morbis corpora salubriora esse incipere: versisque animis jam ad publicam curam, quum aliquot 29 interregna exissent, P. Valerius Publicola tertio die, quam interregnum inierat, consules U. C. 292. creat L. Lucretium Tricipitinum et T. Veturium Geminum; A. C. 460. sive ille Vetusius fuit. Ante diem tertium Idus Sextiles T. Veturio consulatum ineunt, jam satis valida civitate, ut non solum Coss. arcere bellum, sed ultro etiam inferre posset. Igitur nunciantibus Hernicis, in fines suos transcendisse hostes, inpigre promissum auxilium. duo consulares exercitus scripti. Veturius missus in Volscos ad bellum ultro inferendum. cipitinus, populationibus arcendis sociorum agro obpositus, non ultra, quam in Hernicos, procedit. Veturius primo prœlio hostes fundit fugatque. Lucretium, dum in Hernicis sedet, prædonum agmen fefellit, supra montes Prænestinos ductum, inde 30 demissum in campos. Vastavere agros Prænestinum Gabinumque ex Gabino in Tusculanos flexere colles. urbi quoque Romæ ingens præbitus terror, 31 magis in re subita, quam quod ad arcendam vim parum virium

28 Curio maximus] Unicuique triginta curiarum, in quas divisam fuisse urbem vidimus supra 1. 13. suus fuit curio, qui rem divinam pro suis curialibus faceret. Curionibus omnibus moderator quidam impositus erat, curio maximus; qui quidem comitiis curiatis creabatur.

29 Interregna] Interregni origo supra memorata est a Livio, 1. 1. c. 18. post Romuli mortem. Et res, et nomen mansit etiam post pulsos reges. Quando nullus erat patricius magistratus, paVOL. I.

Tri-Volsci præ.

dones.