U. C. 286. ituros. Dum cunctatur consul, virtute militum fretus, loco A. C. 466. parum fidens, conclamant se ituros: clamoremque res est secuta. Fixis in terram pilis, quo leviores ardua evaderent, cursu subeunt. Volscus, effusis ad primum inpetum missilibus telis, saxa objacentia pedibus ingerit in subeuntes, turbatosque ictibus crebris urget ex superiore loco. sic prope oneratum est sinistrum Romanis cornu, ni referentibus jam gradum consul, increpando simul temeritatem, simul ignaviam, pudore metum excussisset. Restitere primo obstinatis animis deinde, 55 ut in obtinentes locum vires ferebant, audent ultro gradum inferre ; et, clamore renovato, commovent aciem. tum rursus, inpetu capto, enituntur, atque exsuperant iniquitatem loci. Jam prope erat, ut in summum clivi jugum evaderent, quum terga hostes dedere: effusoque cursu pene agmine uno fugientes sequentesque castris incidere. In eo pavore castra capiuntur. qui Volscorum effugere potuerunt, Antium petunt. Antium et Romanus exercitus ductus paucos circumsessum dies deditur, 56 nulla obpugnantium nova vi; sed quod jam inde ab infelici pugna castrisque amissis ceciderant animi.

z in del. Doer. Rup. deinde obtinentes locum MS. Veith.

55 Ut in obtinentes locum vires ferebant] Postquam vires dabant invadere hostem, qui superiorem locum obtinebat.

56 Nulla oppugnantium nova vi] Non quod vires Romanorum majores tunc essent quam priore anno, quo Antium oppugnare ausi non fuerant.

EPITOME LIBRI III.

1

SEDITIONES de agrariis legibus factæ. Capitolium, ab exsulibus et servis occupatum, cæsis is receptum est. Census bis actus est. priore lustro censa sunt civium capita centum quatuor millia ducenta quatuordecim, præter orbos orbasque. sequenti, centum septemdecim millia ducenta novemdecim. Quum adversus Equos res male gesta esset, L. Quinctius Cincinnatus dictator factus, quum rure intentus rustico operi esset, ad id bellum gerendum arcessitus est. Is victos hostes sub jugum misit. Tribunorum plebis numerus ampliatus est, ut essent decem, trigesimo sexto anno a primis tribunis plebis. Petitis per legatos, et adlatis Atticis legibus, ad constituendas eas proponendasque decemviri pro consulibus sine ullis aliis magistratibus creati, altero et trecentesimo anno, quam Roma condita erat: et, ut a regibus ad consules, ita a consulibus ad decemviros translatum imperium. Hi, decem tabulis legum positis, quum modeste se in eo honore gessissent, et ob id in alterum quoque annum eumdem esse magistratum placuisset, duabus tabulis ad decem adjectis, quum complura impotenter fecissent, magistratum noluerunt deponere, et in tertium annum retinuerunt: donec 3 inviso eorum imperio finem adtulit libido Ap. Claudii. Qui, quum in amorem virginis incidisset, submisso, qui eam in servitutem peteret, necessitatem patri ejus Virginio inposuit, rapto ex taberna proxima cultro, ut filiam interimeret ; quum aliter eam tueri non posset, ne in potestatem stuprum inlaturi veniret. Hoc tam magnæ luxuriæ exemplo plebs incitata montem Aventinum occupavit, coegitque decemviros abdicare se magistratu. ex quibus Appius et unus collegarum, qui præcipue pœnam meruerant, in carcerem conjecti; ceteri in exsilium acti. Res præterea contra Sabinos, et Volscos, et Equos prospere gestas continet, et parum honestum populi Romani judicium: qui, judex inter Ardeates et Aricinos sumtus, agrum, de quo ambigebatur, sibi adjudicavit.

1 Decem tabulis legum positis] Imo propositis. Sic enim Livius, c. 34. hujus libri. Et hoc solenne verbum est in ejusmodi rebus.

2 Duabus tabulis ad decem adjectis] Hæc, quæ non reperiebantur in veteribus editis, concinnavit Sigonius partim ex vestigiis depravatæ antiquæ lectionis, partim ex Livio ipso.

4

3 Invicto eorum imperio] Gronovius legit injusto.

4 Quum in amorem virginis] In Pithoei Var. lect. notatur Virginia virginis, quod verum videtur.

5 Luxuria] Duo ex MSS. Hearnii, injuria: quod non displicet.

U. C. 287.

Ti. Æmilio

II. Q. Fabio

Coss.

LIBER III.

ANTIO capto, Ti. Emilius et Q. Fabius consules fiunt. A. C. 465. Hic erat Fabius Quintus, qui unus exstinctæ ad Cremeram genti superfuerat. Jam priore consulatu Æmilius dandi agri plebi fuerat auctor. Itaque secundo quoque consulatu ejus et agrarii se in spem legis erexerant, et tribuni rem contra consules sæpe tentatam, adjutore utique consule, obtineri posse rati, suscipiunt; et consul manebat in sententia sua. Possessores et magna pars Patrum, 2 tribuniciis se jactare actionibus principem civitatis, et largiendo de alieno popularem fieri querentes, totius invidiam rei a tribunis in consulem averterant. Atrox certamen aderat, ni Fabius consilio neutri parti acerbo rem expedisset. T. Quinctii ductu et auspicio agri capti priore anno aliquantum a Volscis esse: Ântium, propinquam, opportunam, et maritimam urbem, coloniam deduci posse: ita sine querelis possessorum plebem in agros ituram, civitatem in conAntium co- cordia fore. Hæc sententia accepta est. Triumviros agro lonia dedu- dando creat a T. Quinctium, A. Virginium, P. Furium. jussi

citur,

U. Ç. 288.

nomina dare, qui agrum accipere vellent. Fecit statim (ut fit) fastidium copia; adeoque pauci nomina dedere, ut ad explendum numerum coloni Volsci adderentur: cetera multitudo poscere Romæ agrum malle, quam alibi accipere. Æqui a Q. Fabio (is eo cum exercitu venerat) pacem petiere, irritamque eam ipsi subita incursione in agrum Latinum fecere. II. Q. Servilius, insequenti anno (is enim cum Sp. Postumio consul fuit) in quos missus, in Latino agro stativa Q. Servilio II. Sp. Poshabuit. intra castra quies necessaria morbo inplicitum extumio Coss. ercitum tenuit. Extractum in tertium annum bellum est, U. C. 289. Q. Fabio et T. Quinctio consulibus. Fabio extra ordinem, Q. Fabio II. quia is victor pacem Equis dederat, ea provincia data. qui T. Quinctio haud dubia spe profectus, famam nominis sui pacaturam

A. C. 464.

A. C. 463.

III. Coss.

a creant MS. Veith.

1 Hic erat Fabius Quintus] Qui quidem pugnæ Cremerensis tempore dictus est prope puberem ætatem. fuisse. Hic autem annus ab illa pugna undecimus agitur. Unde apparet Fabium quarto fere et vicesimo ætatis anno consulem factum esse: quod et Valerio Corvo contigisse memorabitur infra vII. 26.

2 Tribunitiis se jactare actionibus] Eum qui principem locum in civitate teneret, sibi favorem et gloriam aucu pari ex iis quæ apud populum tribuni agerent, vel agendo eadem quæ tribuni.

3 Creat] Creandos curat consul. Veteres editi, et aliquot scripti, inter quos unus e nostris, habent creant: quod intelligendum erit de populo.

4 Intra castra] Omnes scripti nostri, ut et Gronoviani, et vett. editi, si Campanum excipias, carent præpositione intra. Itaque cum Gronovio videmur legere debere, stutiva habuit. Castris quies necessaria ... exercitam tenuit. Ut infra hoc libro c. 26. Castris se pavidus tenebat.

Equos, legatos in concilium gentis missos nunciare jussit; U. C. 289. 'Q. Fabium consulem dicere, se ex Equis pacem Romam tu- A. C. 463.

bellum.

lisse, ab Roma Equis bellum adferre, eadem dextra armata, Equicum quam pacatam illis antea dederat. quorum id perfidia et perjurio fiat, Deos nunc testes esse, mox fore ultores. Se tamen, utcumque sit, etiam nunc, pœnitere sua sponte Æquos, quam pati hostilia, malle. Si poeniteat, tutum receptum ad ex' pertam clementiam fore: sin perjurio gaudeant, Diis magis 'iratis, quam hostibus, gesturos bellum.' Hæc dicta adeo nihil moverunt quemquam, ut legati prope violati sint, exercitusque in Algidum adversus Romanos missus. Quæ ubi Romam sunt nunciata, indignitas rei, magis quam periculum, consulem alterum ab urbe excivit. ita duo consulares exercitus ad hostem accessere acie instructa, ut confestim dimicarent. Sed quum forte haud multum diei superesset, unus ab statione hostium exclamat: 'Ostentare hoc est, Romani, non gerere bellum. in noctem inminentem aciem instruitis. longiore luce ad id certamen, quod instat, nobis opus est. Cras'tino die oriente sole redite in aciem : erit copia pugnandi, ne 'timete.' His vocibus irritatus miles in diem posterum in castra reducitur, longam venire noctem ratus, quæ moram certamini faceret. Tum quidem corpora cibo somnoque curant. ubi inluxit postero die, prior aliquanto constitit Romana acies; tandem et qui processere. Prolium fuit utrimque vehemens; quod et Romanus ira odioque pugnabat, et Equos conscientia contracti culpa periculi, et desperatio futuræ sibi postea fidei, ultima audere et experiri cogebat. Non tamen sustinuere aciem Romanam Equi: pulsique quum in fines suos se recepissent, nihilo inclinatioribus ad pacem animis ferox multitudo increpare duces, quod in aciem, qua pugnandi arte Romanus excellat, commissa res sit. Equos populationibus incursionibusque meliores esse; et multas passim manus, quam magnam molem unius exercitus, rectius bella gerere.

5

III. Relicto itaque castris præsidio, egressi tanto cum tumultu invasere fines Romanos, ut ad urbem quoque terrorem pertulerint. necopinata etiam res plus trepidationis fecit, quod nihil minus, quam ne victus ac prope in castris obsessus hostis memor populationis esset, timeri poterat ; agrestesque, pavidi incidentes portis, non populationem, nec prædonum parvas manus, sed, omnia vano augentes timore, exercitus et legiones adesse hostium, et infesto agmine ruere ad urbem, clamabant. Ab his proximi audita incerta,

5 Longam venire noctem ratus] Adeo avidus pugnæ, ut noctem, quæ adventaret, longam sibi fingeret, quia moram certa mini esset factura,

6 Audita incerta, eoque vaniora] Incerta, quia audierant tantum, non viderant; adeoque mendaciis auctiora.

U. C. 289. eoque vaniora, ferre ad alios. cursus clamorque vocantium A. C. 463. ad arma haud multum a pavore captæ urbis abesse.

U. C. 290.

A. C. 462.

A. Postumio, Sp.

Furio Coss.

Forte ab Algido Quinctius consul redierat Romam, (id remedium timori fuit) tumultuque sedato, victos timeri increpans hostes, præsidia portis inposuit. Vocato dein senatu, quum, ex auctoritate Patrum 7 justitio indicto, profectus ad tutandos fines esset, Q. Servilio præfecto urbis relicto, hostem in agris non invenit. Ab altero consule res gesta egregie est. qui, qua venturum hostem sciebat, gravem præda, eoque inpeditiore agmine incedentem adgressus, funestam ei populationem fecit. Pauci hostium evasere ex insidiis: præda omnis recepta est. sic finem justitio, quod quatriduum fuit, reditus Quinctii consulis in urbem fecit. 8 Census deinde actus, et conditum ab Quinctio lustrum. censa civium capita centum quatuor millia et ducenta 9 quatuordecim dicuntur, 10 præter orbos orbasque. In quis nihil deinde memorabile actum. in oppida sua se recepere, uri sua popularique passi. Consul, quum aliquoties per omnem hostium agrum infesto agmine populabundus isset, cum ingenti laude prædaque Romam rediit.

e

IV. Consules inde A. Postumius Albus, Sp. Furius Fusus. 11 Furios Fusios scripsere quidam. id admoneo, ne quis inmutationem virorum ipsorum esse, quæ nominum est, putet. Haud dubium erat, quin cum quis alter consulum

с

Eæd. agro

d

b deinde Gron. Crev. a Ered. e centum quatuor et viginti millia ducenta quindecim Gron. Crev. sed pro quindecim habet quatuordecim Crev.

7 Justitio indicto] Fusius explicat noster quid sit justitium, infra c. 27. his verbis: justitium edicit: claudi tabernas tota urbe jubet: vetat quemquam private quicquam rei agere. Dicebatur justitium ex eo quod jus sisteretur, sive jurisdictio intermitteretur. Hoc in tumultuosis ac turbulentis temporibus solebat indici, quum aut propinquum muris bellum, aut violenta intra urbem seditio, cives omnes a privatarum rerum cura ad publicam avocabat.

8 Census....actus] Census a Ser. Tullio rege, ut vidimus 1. 42. institutus, et quater actus, teste Val. Max. 1. III. c. 4. regnante deinde Superbo intermissus, secundo post exactos reges anno revocatus fuerat, auctore Dionys. 1. v. Ter deinde ante hunc annum actum esse, primo a dictatore T. Lartio, anno 256. tum a consulibus Sp. Cassio, Postumo Cominio, anno 261. tertio a L. Furio, A. sive C. Manlio Coss. apno 280. discimus ex eodem Diony

sio. Eum vide libris v. vI. et IX. Igitur hic census de quo nunc agit Livius, nonus est ab urbe condita.

9 Quatuordecim] Sic habet Andreas, et vett. libri Sigonii, et omnes nostri. Vulgo nunc quindecim.

10 Præter orbos orbasque] Atque etiam feminas omnes, pueros, servitia, negotiatores, opifices inquilinos: quorum quidem inquilinorum magna Romæ copia erat, propterea quod Romani fere agris vacabant, nec vulgo tum aut institores erant mercium, aut ulla sellularia arte victum quærebant. Quin etiam id per leges illis non licuisse Dionysius affirmat 1. 11. p. 98. et 1. IX. p. 583 sed hoc non caret difficultate. Ut ut sit, horum omnium, quos modo recensuimus, numerus, eodem Dionysio auctore, 1. 1x. his temporibus civium censorum numerum triplo excedebat.

11 Furios Fusios scripsere quidam] Quos Furios dicimus, quidam scripsere Fusios.