U. C. 274. A. C. 478. Coss. castris se tenent. rum. 61 XLV. Consules quoque Romani nihil præterea aliud, quam suas vires, sua arma, horrebant: memoria pessimi proximo bello exempli 58 terrebat 9, ne rem committerent eo, ubi duæ simul acies timendæ essent. Itaque castris se tenebant, tam ancipiti periculo 59 aversi. diem tempusque forsitan ipsum leniturum iras, sanitatemque animis adlatuVeiens hostis Etruscique eo magis præpropere agere; lacessere ad pugnam: primo obequitando castris provocandoque; postremo, ut nihil movebant, qua consules ipsos, qua exercitum increpando: 'Simulationem intestinæ discordiæ 60 remedium timoris inventum: et consules magis non 1 con'fidere, quam non credere, suis militibus. Novum seditionis genus, silentium otiumque inter armatos.' ad hæc in novitatem generis originisque, qua falsa, qua vera jacere. Hæc, quum sub ipso vallo portisque streperent, haud ægre consules pati. at inperitæ multitudinis nunc indignatio, nunc pudor, pectora versare, et 62 ab intestinis avertere malis: nolle inultos hostes; nolle successum, non Patribus, non consulibus: externa et domestica odia certare in animis. Tandem superant externa. adeo superbe insolenterque hostis eludebat. frequentes in prætorium conveniunt, posposcit miles cunt pugnam, postulant, ut signum detur. Consules, velut deliberabundi, capita conferunt, diu conloquuntur. pugnare cupiebant; sed retro revocanda, et abdenda cupiditas erat, ut adversando remorandoque incitato semel militi adderent inpetum. Redditur responsum, inmaturam rem agi, nondum tempus pugnæ esse: castris se tenerent. Edicunt inde, ut abstineant pugna. si quis injussu pugnaverit, ut in hostem animadversuros. Ita dimissis, quo minus consules velle credunt, crescit ardor pugnandi. accedunt insuper hostes ferocius multo, ut statuisse non pugnare consules cognitum est. Quippe inpune se insultaturos, non credi militi arma, rem ad ultimum seditionis erupturam, finemque venisse Romano imperio. His freti obcursant portis, ingerunt probra, ægre abstinent, quin castra obpugnent. Enim vero non ultra contumeliam pati Romanus posse: totis castris undique ad consules curritur. non jam sensim, ut ante, per centurionum principes postu Pugnam Rom. a terrebantur Gron. Crev. MS. Veith. 58 Terrebantur] Parum interest. Sed r multitudini Gron. Crev. 59 Aversi] A consilio prodeundi in aciem. 60 Remedium timoris] Artificium dissimulando timori. 61 Confidere] Militum animis ac robori. Credere voluntati. 62 Ab intestinis avertere malis] Sensim avocare a civilibus odiis. u lant; sed passim omnes clamoribus agunt. Matura res U. C. 274. erat; tergiversantur tamen. Fabius deinde t, ad crescentem A. C. 478. tumultum jam metum seditionis collega concedente, quum silentium classico fecisset; 'Ego istos, Cn. Manli, posse vincere scio; velle ne scirem, ipsi fecerunt. Itaque certum atque decretum est, non dare " signum, nisi victores se redituros ex hac pugna jurants. Consulem Romanum miles se'mel in acie fefellit; Deos numquam fallet.' Centurio erat M. Flavoleius, inter primores pugnæ flagitator. Victor,' inquit, M. Fabi, revertar ex acie.' Si fallat, Jovem patrem, Gradivumque Martem, aliosque iratos invocat Deos. Idem deinceps omnis exercitus in se quisque jurat. Juratis datur signum, arma capiunt; eunt in pugnam, irarum speique pleni. Nunc jubent Etruscos probra jacere, nunc armatis sibi quisque lingua promtum hostem obferri. Omnium illo die, qua plebis, qua Patrum, eximia virtus fuit. Fabium nomen, Fabia gens maxime enituit. multis civilibus certaminibus infensos plebis animos illa pugna sibi reconciliare statuunt. Instruitur acies : nec Veiens hostis Etruscæque legiones detrectant. XLVI. Prope certa spes erat, non magis secum pugnaturos, quam pugnaverint cum quis. majus quoque aliquod, in tam irritatis animis et 63 occasione ancipiti, haud desperandum esse facinus. Res aliter longe evenit. nam non alio ante bello infestior Romanus (adeo hinc contumeliis hostes, hinc consules mora exacerbaverant) prœlium iniit. Vix explicandi 64 ordinis spatium Etruscis fuit, quum, 65 pilis in--Prolium ter primam trepidationem abjectis temere magis, quam committitur. emissis, pugna jam in manus, jam ad gladios, ubi Mars est atrocissimus, venerat. Inter primores genus Fabium_insigne spectaculo exemploque civibus erat. ex his Q. Fabium, (tertio hic anno ante consul fuerat) principem in confertos Veientes euntem, ferox viribuset armorum arte Tuscus, incautum inter multas versantem hostium manus, gladio per pectus transfigit. telo extracto, præceps Fabius invulnus abiit. Sensit utraque acies unius viri casum, cedebatque inde Romanus: quum M. Fabius consul transiluit jacentis corpus", objectaque parma, Hoc jurastis,' inquit, 'milites fugientes vos in castra redituros? adeo ignavissimos ttergiversatur tamen Fabius. Deinde MS. Veith. u dari Gron. x jurent Gron. Crev. MS. Veith. y Si fallam... invoco MS. Veith. z obiit MS. Veith. a tum omnium visu M. F. c. transiliit corpus jacentis MS. Veith. a 63 Occasione ancipiti] Ubi victoria incerta futura erat. Romani certam ex Equis victoriam deseruerant. Quid fiet igitur, inquiebant Veientes, hac in occasione, ubi certamen anceps futurum est? 64 Ordinis] Mallet Gronovius, et merito quidem, ordines. 65 Pilis inter primam] Inter initia pugnæ, dum acies ex propero ad pugnam procursu nondum bene constiterant, pilis negligenter et in incertum abjectis U. C. 274.hostes magis timetis, quam Jovem Martemque, per quos juA. C. 478.rastis? At ego injuratus aut victor revertar, aut prope te hic, Veientes. 'Q. Fabi, dimicans cadam.' Consuli tum K. Fabius prioris anni consul, Verbisne istis, frater, ut pugnent, te inpetraturum credis? Dii inpetrabunt, per quos juravere. Et nos, 'ut decet proceres, ut Fabio nomine est dignum, pugnando 'potius, quam adhortando, accendamus militum animos. Sic in primum infestis hastis provolant duo Fabii, totamque moverunt secum aciem. XLVII. Prœlio ex parte una restituto, nihilo segnius in altero cornu Cn. Manlius consul pugnam ciebat: ubi prope similis fortuna est versata. nam ut altero in cornu Q. Fabium, sic in hoc ipsum consulem Manlium, jam velut fusos agentem hostes, et inpigre milites secuti sunt; et, ut Vincuntur ille gravi vulnere ictus ex acie cessit, interfectum rati, gradum retulere. cessissentque loco, ni consul alter, cum aliquot turmis equitum in eam partem citato equo advectus, vivere clamitans collegam, se victorem fuso altero cornua desse, rem inclinatam sustinuisset. Manlius quoque ad restituendam aciem se ipse coram obfert. Duorum consulum cognita ora accendunt militum animos. simul et 66 vanior jam erat hostium acies, dum, abundante multitudine freti, subtracta subsidia mittunt ad castra obpugnanda. In quæ haud magno certamine inpetu facto, dum prædæ magis, quam pugnæ memores terunt tempus; triarii Romani, qui primam inruptionem sustinere non potuerant, missis ad consules nunciis, quo loco res essent, conglobati 67 ad prætorium redeunt, et sua sponte ipsi prælium renovant: et Manlius consul, revectus in castra, ad omnes portas milite obposito, hostibus viam clauserat. Ea desperatio Tuscis rabiem magis, quam audaciam, accendit. nam quum incursantes, quacumque exitum ostenderet spes, vano aliquoties inpetu issent; globus juvenum unus in ipsum consulem insignem armis invadit. Prima excepta a circumstantibus tela. sustineri deinde vis nequit 8. Consul mortifero vulnere ictus cadit, fusique circa omnes. Tuscis crescit audacia. Romanos terror per tota castra trepidos agit. et ad extrema ventum foret, ni legati, raptó consulis corpore, patefecissent una porta hostibus viam. Ea erumpunt; consternatoque agmine abeuntes in victorem alterum incidunt consulem. ibi iterum cæsi fusique passim. Victoria egregia parta, b in del. MS. Veith. c tererent Gron. Crev. d memores tempus terut MS. Veith. e esset MS. Veith. 'prælium ipsi Gron. Crev. & nequiit Crev. potius, quam certa manu vibratis in 67* Ad prætorium] Ad eam regionem castrorum, in qua tentoria con66 Vanior] Minus densa, minus con- sulum erant. ferta, minus firma A. C. 478. tristis tamen duobus tam claris funeribus. Itaque consul, U. C. 274. decernente senatu triumphum, Si exercitus sine imperatore triumphare possit, pro eximia eo bello opera facile passurum,' respondit:se, familia funesta Q. Fabii fratris morte, republica ex parte orba consule altero amisso, publico privatoque deformem luctu lauream non accepturum.' Omni acto triumpho depositus triumphus clarior fuit. adeo spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit. Funera deinde duo deinceps college fratrisque ducit. idem in utroque laudator, quum, concedendo illis suas laudes, ipse maximam partem earum ferret. Neque inmemor ejus, quod initio consulatus inbiberat, reconciliandi animos plebis, saucios milites curandos dividit Patribus. Fabiis plurimi dati: nec alibi majore cura habiti. Inde populares jam esse Fabii: nec hoc ulla, nisi salubri reipublicæ, arte. 68 K. Fabio XLVIII. Igitur non Patrum magis, quam plebis, studiis U. C. 275. K. Fabius cum T. Virginio consul factus, 58 neque bella, A. C. 477. neque delectus, neque ullam aliam priorem curam agere, III. T. Virquam ut, jam aliqua ex parte inchoata concordiæ spe, pri- ginio Coss. mo quoque tempore cum Patribus coalescerent animi plebis. Itaque principio anni censuit, priusquam quisquam agrariæ legis auctor tribunus exsisteret, 69 occuparent Patres ipsi suum munus facere: captivum agrum plebi quam maxime æqualiter darent. 7° verum esse, habere eos, quorum sanguine ac sudore partus sit. Adspernati Patres sunt questi quoque quidam, nimia gloria 71 luxuriare et evanescere vividum quondam illud Kæsonis ingenium. Nullæ deinde urbanæ factiones fuere. Vexabantur incursionibus quorum Latini. eo cum exercitu Kæso missus, in ipsorum quorum agrum depopulandum transit. Equi se in oppida receperunt, murisque se tenebant: eo nulla pugna memorabilis fuit. At a Veiente hoste clades accepta temeritate alterius consulis. actumque de exercitu foret, ni K. Fabius in tempore subsidio venisset. Ex eo tempore neque pax neque bellum cum Veientibus fuit; res 72 proxime formam latrocinii venerat. Legionibus Romanis cedebant in urbem. ubi abductas senserant legiones, agros incursabant; bellum quiete, quietem bello in vicem eludentes. Ita neque omitti tota res, neck perfici poterat. æquum MS. Veith. i proxima in formam MS. Veith. neque Gron. Crev. 68 Neque bella] Lege belli. h 69 Occuparent Patres] Darent prius operam quam citissime Patres, ut hoc munus ab ipsorum benignitate plebs haberet. 70 Verum] Equum. 71 Luxuriare et evanescere] Levem jactantioremque fieri, et in vana consilia k pronum, vanæ gloriæ appetentem. Si- 72 Proxime formam latrocinii ve- A. C. 477. U. C. 275. et alia bella aut præsentia instabant, ut ab Equis Volscisque, non diutius, quam recens dolor proximæ cladis transiret, quiescentibus: ut mox moturos se adparebat Sabinos semper infestos, Etruriamque omnem. sed Veiens hostis, assiduus magis, quam gravis, contumeliis sæpius, quam periculo, animos agitabat: quod nullo tempore negligi poteFabii susci- rat, aut averti alio 79 sinebat. Tum Fabia gens senatum piunt bel- adiit. consul pro gente loquitur: Assiduo magis, quam Veientibus. magno præsidio, ut scitis, Patres conscripti, bellum Veiens eget. Vos alia bella curate: Fabios hostes Veientibus Jum cum ' date. Auctores sumus, tutam ibi majestatem Romani nominis fore. Nostrum id nobis velut familiare bellum, privato sumtu gerere in animo est. Respublica et milite illic 'et pecunia vacet.' Gratiæ ingentes actæ. Consul e curia egressus, comitante Fabiorum agmine, qui in vestibulo curiæ senatusconsultum expectantes steterant, domum rediit. Jussi armati postero die ad limen consulis adesse, domos inde discedunt. XLIX. Manat tota urbe rumor: Fabios ad cœlum laudibus ferunt. Familiam unam subissem civitatis onus : Veiens bellum in privatam curam, in privata arma versum. Si sint duæ roboris ejusdem in urbe " gentes; deposcant, hæc Volscos sibi, illa Equos: populo Romano tranquillam pacem agente, omnes finitimos subigi populos posse. Fabii postero die arma capiunt. quo jussi erant, conveniunt. Consul, 74 paludatus egrediens, in vestibulo gentem omnem suam instructo agmine videt. acceptus in medium, signa ferri jubet. Numquam exercitus neque minor numero, neque clarior fama et admiratione hominum, per urbem incessit. 75 Sex et trecenti milites, omnes patricii, omnes unius m subiisse Ed. a voces in urbe desunt in MS. Veith. postera Gron. Crev. MS. Veith. adit Gron. Crev. 73 Sinebat] Placuit igitur senatui, ut presidium in finibus agri Romani continenter haberetur. Sed duplex angebat difficultas, tum quod pecunia, exhausto continuis bellis ærario, non suppeteret; tum quod non facile reperirentur, qui in militiam gravem et assiduam nomina darent. Ideo Fabia gens suam senatui et reipub. operam offert. Dion. 1. IX. 74 Paludatus] Paludamento indutus. Paludamentum proprie chlamys imperatoria. Livius tamen usurpavit, 1. 1. c. 26. pro veste militari Curiatii, qui non fuit imperator. Sed reponit Gronovius, in nota ad XLI. 10. Curiatium, etsi non imperatorem, tamen instar imperatoris alicujus fuisse, hominem illustrissimum, cujus et fratrum virtuti summa rei Albane permissa esset: nihil itaque mirum esse Cos insignitius ornatos fuisse. * Vid. not. 82. ad c. 26. 1. 1. 75 Sex et trecenti milites] Ex Dionysio, totum agmen e quatuor fere hominum millibus constabat; at major pars e clientibus et sodalibus Fabiorum erat; e Fabia gente sex et trecenti viri. Perizonius Animadv. Hist. c. 5. variis nec fortasse spernendis argumentis convellere nititur unanimem scriptorum omnium de sex et trecentis Fahiis consensum: et probabiliter admodum suspicatur totum agmen sex et trecentorum virorum fuisse, sed quorum multo maxima pars e clientibus et sodalibus Fabiorum esset. Eum adi, diversarumque, quas affert, rationum momenta sedulo expende, |