A. C. 486. quod esset, templum Fortunæ Muliebri ædificatum dedicatum U. C. 266. que est. Rediere deinde Volsci, adjunctis quis, in agrum Romanum. sed qui Attium Tullum haud ultra tulere ducem. Hinc ex certamine, Volsci Equine imperatorem conjuncto exercitui darent, seditio, deinde atrox proelium ortum. Ibi fortuna populi Romani duos hostium exercitus, haud minus pernicioso, quam pertinaci certamine, confecit. Con- U. C. 267. sules T. Sicinius et C. Aquillius. Sicinio Volsci, Aquillio A. C. 485. T. Sicinio, Hernici (nam ii quoque in armis erant) provincia evenit. Eo C. Aquillio anno Hernici devicti: cum Volscis æquo Marte discessum Coss. est. 33 III. Proc. XLI. Sp. Cassius deinde et Proculus Virginius consules U. C. 268. facti. 31 cum Hernicis foedus ictum: 32 agri partes duæ ad- A. C. 484. Sp. Cassio emtæ. inde dimidium Latinis, dimidium plebi divisurus consul Cassius erat. Adjiciebat huic muneri agri aliquan- Virginio tum, quem publicum possideri a privatis criminabatur. Id Coss. multos quidem Patrum, ipsos possessores, periculo rerum suarum terrebat. sed et publica Patribus sollicitudo inerat, largitione consulem periculosas libertati opes struere. Tum primum 34 lex agraria promulgata est; numquam Lex agraria. deinde usque ad hanc memoriam sine maximis motibus rerum agitata. Consul alter largitioni resistebat, auctoribus Patribus, nec omni plebe adversante: quæ primo cœperat 35 fastidire, munus vulgatum a civibus isse in socios. sæpe deinde et Virginum consulem in concionibus velut vaticinantem audiebat, ' Pestilens collegæ munus esse. Agros 'illos servitutem iis, qui acceperint, laturos. regno viam fieri. "Quid ita enim adsumi socios et nomen Latinum? Quid adtinuisse, Hernicis, paullo ante hostibus, capti agri partem ter'tiam1 reddi, nisi ut hæ gentes pro Coriolano duce Cassium habeant?' Popularis jam esse dissuasor et intercessor legis agrariæ cœperat. uterque deinde consul certatim plebi indulgere. Virginius dicere, passurum se adsignari agros, dum ne cui, nisi civi Romano, adsignentur. Cassius, quia tertiam partem Gron. Crev. De hujusmodi tamen præmiis mulierum silent Dionys. et Plut. et illa cultus elegantia magnificentiaque parum sapere videtur rudem horum temporum simplicitatem. si Cum Hernicis fœdus] Hanc et Hernici fœderis, et seditionis Cassianæ historiam fusius exequitur Dion. et in multis a Livio dissidet. Eum adi 1. VIII. 32 Agri partes dua] Agri bello capti duæ tertiæ partes ademptæ tertia Hernicis reddita, quod mox Cassio objicietur a collega. 33 Publica sollicitudo Metus et cura pro republica. 34 Lex Agraria] De agro, qui ex hostibus captus ac proinde publicus erat, aut adimendo privatis qui eum occupaverant, aut inopibus dividendo. 35 Fastidire munus vulgatum a civibus isse in socios] Merito resecat Gronovius rd isse. * Sensus est: Fastidire mumus, quod non proprium esset civium, sed communicatum so. ciis quoque, jam vile et vulgare videretur Cassius necatur. U. C. 268. in agraria largitione 36 ambitiosus in socios, eoque civibus A. C. 484. vilior erat, ut alio munere sibi reconciliaret civium animos, jubere, pro Siculo frumento pecuniam acceptam retribui populo. Id vero haud secus, quam præsentem mercedem regni adspernata plebes. adeo propter suspicionem insitam regni, velut abundarent omnia, munera ejus in animis hominum 37 respuebantur. Quem, ubi primum magistratu abiit, damnatum necatumque constat. Sunt, qui patrem auctorem ejus supplicii ferant: eum, cognita domi caussa, verberasse ac necasse, 38 peculiumque filii Cereri consecravisse. signum inde factum esse, et inscriptum, EX CASSIA FAMILIA DATUM. Invenio apud quosdam, idque 39 propius fidem est, 40 a quæstoribus K. Fabio et L. Valerio diem dictam perduellionis, damnatumque populi judicio: U.C. 269. dirutas publice ædes. ea est area ante Telluris ædem. Ser. Corne- rum sive illud domesticum, sive publicum fuit judicium, lio, Q. Fa- damnatur Ser. Cornelio, Q. Fabio consulibus. A. C. 483. bio Coss. Cete XLII. Haud diuturna ira populi in Cassium fuit. 41 Dulcedo agrariæ legis ipsa per se, demto auctore, subibat animos: accensaque ea cupiditas est malignitate Patrum; qui, devictis eo anno Volscis Aquisque, militem præda fraudavere. quidquid captum ex hostibus est, vendidit Fabius con k actorem Gron. 1 K. 1. Casone sic et in sqq. Gron. Crev. 36 Ambitiosus in socios] Ambiendæ fides facilius haberi possit. Vox fisociorum gratiæ studens. dem regitur a præpositione ad suppressa. 37 Respuebantur] Gliscentem seditionem compescuit senatus edicendo, ut decem viri consulares eligerentur, qui agrum publicum finirent, ac pronunciarent, quantum ejus locari quantum populo dividi oporteret: horum autem decemvirorum electio ad sequentis anni consules rejiceretur. Verum hoc senatusconsultum discutienda seditioni factum, postquam illum fructum, qui ex petebatur, attulit, neglectum est. eo 38 Peculium filii] Peculium proprie est id quod servus concedente domino possidet. Similiter usurpatur pro eo quod filius possidet concessu patris, quia nempe quemadmodum servi in domini potestate, ita et liberi in potestate patris erant, et quidquid acquirebant, id patri, non sibi, acquirebant. Nihil itaque habebant vere suum: sed si quæ eis pater utenda permisisset, in ea pater, tanquam in peculium servi dominus, plenam potestatem retinebat. Vide Instit. Justin. 1. 11. tit. 9. et ibi Vinnium. 39* Propius fidem] Credibilius, cui 40 A quæstoribus] Hæc prima apud Livium mentio quæstorum occurrit. Antiquior tamen est eorum origo, quam Plutarchus ad Publicolam consulem, primo constitutæ libertatis anno; Tacitus XI. Ann. c. 22. et alii ad reges etiam referunt. Horum præcipuum munus fuit curam ærarii gerere. Quastores a quærendo dicti sunt, quod conquirerent pecunias publicas, atque etiam maleficia, quæ postea triumviri capitales conquisivere, teste Varr. 1. IV. de lingua Lat. Non insolitum ipsis fuisse accusare ad plebem eos qui se aliquo scelere obstrinxissent, patet tum ex hoc loco, tum ex capp. 24. et 25. 1. 111. Eos habuisse jus vocandi ad concionem populi Dionysius affirmat l. vIII. 41 Dulcedo agrariæ legis] Hoc anno et insequentibus, semper tribuni fraudem Patrum accusabant, postulabantque ut sua ipsi consulta exequerentur, decemvirosque, sicut polliciti fuerant, dividendis agris eligerent. Sed incassum abierunt omnes eorum conatus. sul, ac redegit in publicum. Invisum erat Fabium nomen plebi propter novissimum consulem: tenuere tamen Patres, 44 ut cum L. Æmilio K. Fabius consul crearetur. Eo infestior U. C. 270. facta plebes seditione domestica bellum externum excivit : A. C. 482. bello deinde civiles discordiæ intermissæ. uno animo Patres ac plebes rebellantes Volscos et quos, duce Emilio, prospera pugna vicere. Plus tamen hostium fuga, quam prœlium, absumsit. adeo pertinaciter fusos insecuti sunt equites. Castoris ædes eodem anno Idibus Quinctilibus dedicata est. vota erat Latino bello, 42 Postumio dictatore. filius ejus, duumvir ad id ipsum creatus, dedicavit. Sollicitati et eo anno sunt dulcedine agrariæ legis animi plebis. Tribuni plebis 43 popularem potestatem lege populari celebrabant. Patres, satis superque gratuiti furoris in multitudine credentes esse, largitiones temeritatisque invitamenta horrebant. acerrimi Patribus duces ad resistendum consules fuere. Ea igitur pars reipublicæ vicit. nec in præsens modo, sed in venientem etiam annum M. Fabium 45 Kæso- U. C. 271. nis fratrem, et magis invisum alterum plebi, accusatione A. C. 481. Sp. Cassii, L. Valerium 46 consules dedit. Certatum eo quo- L. Valerio que anno cum tribunis est. vana lex, vanique legis auctores, Coss. jactando irritum munus, facti. Fabium inde nomen ingens post tres continuos consulatus, unoque velut tenore omnes expertos tribuniciis certaminibus, habitum. itaque, ut bene locatus, mansit in ea familia aliquamdiu honos. Bellum inde Veiens initum; et Volsci rebellarunt. sed ad bella externa prope supererant vires: 47 abutebanturque iis inter semetipsos certando. Accessere ad ægras jam omnium mentes prodigia cœlestia, prope quotidianas in urbe agrisque ostentantia minas. 48 motique ira numinis caussam nullam aliam vates canebant, publice privatimque, nunc extis, nunc per aves consulti, quam haud rite sacra fieri. qui terrores tamen eo evasere, ut Oppia, virgo Vestalis, damnata incesti pœnas dederit. M. Fabio, XLIII. 49 Q. Fabius inde et C. Julius consules facti. U. C. 272. A. C. 480. C. Julio Coss. U. C. 273. K. Fabio rio Coss. Q. Fabio II. Eo anno non segnior discordia domi, et bellum foris atrocius fuit. Ab Æquis arma sumta. Veientes agrum quoque Romanorum populantes inierunt. quorum bellorum crescente cura, K. Fabius et Sp. Furius consules fiunt. Ortonam, Latinam urbem, Æqui obpugnabant. Veientes, pleni jam populationum, Romam ipsam se obpugnaturos minabantur. Qui terrores, quum compescere deberent, auxere insuper animos plebis: redibatque non sua sponte plebi mos detrectandi militiam. sed Sp. Licinius tribunus plebis, venisse tempus ratus per ultimam necessitatem legis agrariæ Patribus injungendæ, susceperat rem militarem inpediendam. Ceterum 50 tota invidia tribuniciæ potestatis versa in auctorem est: nec in eum consules acrius, quam 51 ipsius ejus college, coorti sunt: auxilioque eorum delectum consules habent. Ad duo simul bella exercitus scribitur. ducendus Fabio in quos, in Veientes Furio datur. Et in Veientibus quidem nihil dignum memoria gestum est. Fabio aliquanto plus negotii cum civibus, quam cum hostibus, fuit. unus ille vir ipse consul rempublicam sustinuit, quam milites no- exercitus odio consulis, quantum in se fuit, prodebat. Nam quum consul, præter ceteras imperatorias artes, quas parando gerendoque bello edidit plurimas, ita instruxisset aciem, ut, solo equitatu emisso, exercitum hostium funderet, insequi fusos pedes noluit. nec illos, et si non adhortatio invisi ducis, suum saltem flagitium et publicum in præsentia dedecus, postmodo periculum, si animus hosti redisset, cogere potuit gradum adcelerare; aut, si aliud nihil, 52 instare instructos. Injussu signa referunt, mœstique, (crederes victos) exsecrantes nunċ imperatorem, nunc navatam ab equite operam, redeunt in castra. Nec huic tam pestilenti exemplo remedia ulla ab imperatore quæsita sunt. adeo excellentibus ingeniis citius defuerit ars, qua civem regant, quam qua hostem superent. Consul Romam rediit, non tam belli gloria aucta, quam irritato exacerbatoque in se militum odio. U. C. 274. Obtinuere tamen Patres, ut in Fabia gente consulatus maA. C. 478. neret. M. Fabium consulem creant: Fabio collego Cn. M. Fabio II. Manlius datur. Romani lunt vin cere. Cn. Manlio Coss. XLIV. Et hic annus tribunum auctorem legis agrariæ habuit. Ti. Pontificius fuit. is, eamdem viam, velut processisset Sp. Licinio, ingressus, delectum paullisper inpe Intercessio diit. Perturbatis iterum Patribus, Ap. Claudius, 53 Victam tri- U. C. 274. 'buniciam potestatem,' dicere, 'priore anno; in præsentia re A. C. 478. ipsa, exemplo in perpetuum: quando inventum sit, suis ipsam tribunicia, 'viribus dissolvi. Neque enim umquam defuturum, qui et ex collega victoriam sibi, et gratiam melioris partis bono publico velit quæsitam. Et plures, si pluribus opus sit, tribunos ad ' auxilium consulum paratos fore; et unum vel adversus omnes 'satis esse. Darent modo et consules et primores Patrum operam, ut, siminus omnes, aliquos tamen ex tribunis reipublicæ 'ac senatui conciliarent.' Præceptis Appii moniti Patres, et universi comiter ac benigne tribunos adpellare; et consulares, ut cuique privatim 54 aliquid juris adversus singulos erat, partim gratia, partim auctoritate obtinuere, ut tribuniciæ potestatis vires salubres vellent reipublicæ esse. quatuorque tribunorum adversus unum moratorem publici commodi auxilio delectum consules habent. Inde ad Veiens bel- Bellum lum profecti; quo undique ex Etruria auxilia convenerant, Veiens. non tam Veientium gratia concitata, quam quod in spem ventum erat, discordia intestina dissolvi rem Romanam posse. Principesque in omnium Etruriæ populorum conciliis fremebant, Eternas opes esse Romanas, nisi inter semet ipsi seditionibus sæviant. id unum venenum, eam labem 55 civitatibus opulentis repertam, ut magna imperia mortalia ' essent. Diu sustentatum id malum, partim Patrum consiliis, ' partim patientia plebis, jam ad extrema venisse. Duas civitates ex una factas: suos cuique parti magistratus, suas leges esse. Primum in delectibus sævire solitos; eosdem in bello tamen paruisse ducibus. qualicunque urbis statu, manente disciplina militari, 56 sisti potuisse: 57 jam non parendi magi❝stratibus morem in castra quoque Romanum militem sequi. 'Proximo bello in ipsa acie, in ipso certamine, consensu exer'citus traditam ultro victoriam victis Equis: signa deserta, imperatorem in acie relictum, injussu in castra reditum. 'Profecto, si instetur, suo milite vinci Romam posse. Nihil aliud opus esse, quam indici ostendique bellum : cetera 6 sua sponte fata et Deos gesturos.' Eap spes Etruscos armaverat P, multis in vicem casibus victos victoresque. P Hæ-armaverant Gron. Crev. MS. Veith. 53 * Victam] Priore anno ita victam esse tribunitiam potestatem, ut re victa sit tantum semel et in præsentia; exemplo, cujus documentum in omne deinde tempus profutuṛum sit, victa sit in perpetuum. 54* Aliquid juris adversus singulos] Aliqua necessitudo cum singulis. 55 Civitatibus opulentis magna imperia] Harum vocum magnificentia parum sane convenire videtur tenui tati virium Romanarum, illo de quo 56 Sisti potuisse] Vid. not. 61. ad c. 57 Jam non parendi magistratibus morem] Sensus est: jam mos non parendi |