Obrazy na stronie
PDF
ePub

Es tritt 2. an Adjectiva auf ьня und bildet

a) Benennungen für Personen; es steht da in vielen Fällen dem нкz für das masc. gegenüber: Блждьница meretrix; грѣшѣница peccatrix; двѣрьница janitrix; донльница nutrix; добротворнтєльница benefica; доĘшерастлительница animam perdens; застжпьница adjutrix; игральница comoeda; кръмительница nutrix; крячьмьница, кръчьБаница сора; настольница in solio sedens; начальница dux; обланьница incantatrix: оклюница würde mulier incantata sein; наложьница pellex; обржчьница sponsa: vergl. плѣнѣница; одолѣтельница vietrix; отравьница venefica; отхательница eripiens; плачевьница друѵойта lugens; плѣнѣница captiva; податьница datrix ; помоштиница adjutrix; посадьница pellex; потворьница maga; приводьница adducens; пръвосѣдьница praeses; прѣдѣница quae in antica parte est; съдѣловиница adjutrix; съсждохранительница custos; сжжитьница conjux; тъкатєльница textrix; тжжабыница друña lugens: хлѣбьница pistrix; Хранительница custos.

b) Benennungen für Sachen:

Божьница templum poln. bóžnica lit. bažničia let. baznica; варьница coquina, fornax calcarius; витальница deversorium; възглавница cervical; вясельница domicilium; въсходьница опертон editior domus locus; ВСЕприємница deversorium; горница coenaculum; гостилница, гостиньница deversorium; гробьница coemeterium; дескница dextra; дойница nutrix; доупльница arbor cava; дѣнѣница lucifer; житьница horreum; заушьница glandula parotis, alapa; златиница numus aureus; идольница delubrum ; изливальница libatorium; кадильница thuribulum; каменомітьница lapides jaculans, catapulta ; капиштьница delubrum; ковальница officina fabri neuslov. kovačnica; кожушьница vestis pellicea; колесьница currus; комѣкальница calyx; кошьница sporta; крошьница canistrum; кръстильница baptisterium; коумирьница delubrum; ложьница cubile; мильница mola; молитвиница oratio; мольбьница sacerdos; мрътвьница myrica ; мытьница telonium; мѣдьница octava oboli pars; Масьница, масосѣчьница macellum ; нарамьница humerale; ножкница vagina; обитальница deversorium; облачильница vestiarium; обѣдиница coenaculum; овоштиница pomarium; окройница vestis; олѣтарьница altare; омывальница pelvis, malluvium; оржжаница armamentarium; павЕЧЕРьница officium vespertinum ; ПЕШТАНИЦА fornax; пивьница cella vinaria; плѣвьница palearium; погривальница coemeterium; подъглавиница cervical ; полоуноштиница тedia nox; порамьница humerale ; прѣгждиница cithara; пѣвьница, пѣснѣница, wofür пѣсница, cithara; ризница vestiarium; сельница habitatio; смокѣвьница ficus; смрӑЧЕВАНИЦа juniperus; сокальница coquina; срєбрьница numus argenteus; стражильница custodia; страньница hospitium; стрѣльница turris. 1. macc. 4. 60; съкровиштьница promtuarium; съсждохранильница custodia ; сѣньница tentorium; сѣдильница tribunal; тьмыница carcer; оукожьница templum; оусакальници nares; улҟвопродавница locus vendendo pani; Храмьница domus; Хранильница conditorium; цѣвьница cithara; четвородесатиница, ЧЕТЫРЕДЕСАТАНИца quadragesima; жзильница, жзьница carcer.

3. ица tritt an die Suffixe а) авъ, b) анъ, с) атъ, d) єнѣ, е) лъ, f) ѣнѣ und g) an verschieene andere Suffixe:

«) жегавица febris; кыкавица sternutatio; пнивица hirudo; пласавица saltatrix; праскавица instrumentum musicum. alex., eigentlich tumultus; скакавица cicada; трасавица tremor.

b) пнґница ebriosus.

c) кръговатица sphaera; мжжатица femina maritata; ногатица оперфоѵ summa aedium pars. dan. 6. 10.

d) a) гжсеница eruca ; жлхтєница хøóxos crocus; златеница icterus; сестреница, сестрѣница soror.

3) ведЕНИЦА concubina ; обрѣченица sponsa; очрѣвлюница byssus; плетеница, пленица catena; поуштеница uxor dimissa; пышеница triticum; рожденица nativitas, matrix, richtiger vielleicht рождЕньница; ръвєница canalis; чрѣвлюница, чрѣмлюєница byssus.

e) a) теплица, топлица thermae.

3) вонилица mentha; грѣлица turtur: Wurzel гр; донлица nutrix; кръмилица nutrix; небывалица imperita.

f) Багрѣница vestis purpurea; гжсѣница neben жскница харпт eruca. ioël. 1. 4. Вройхоѕ locusta. psalm. 104. 34. cod. sec. XIII. ; льнѣница vestis linea; плаштаница linteum; стъклѣница poculum. g) ВАЗАНИЦА ligamen; горьница coenaculum; господьница dominica ; жлътица aureus: здравица propinatio; лѣвица manus sinistra; небрѣгомица иxor neglecta; cоугоувица депоîs pallium duplicatum; точеница футívn resina; тресновица vestis fimbriata; таньчица vestis aestiva; оутрьница hora matutina; шоуйца manus sinistra.

Hier mag auch онѣсица quidam aus онъ с angeführt werden. Dass bei ластовица hirundo ов aus x entstanden ist, zeigt ластица.

C. Die durch ица aus Numeralia abgeleiteten Substantiva bilden Abstracta:

двоица dualitas; ДЕСАТИЦА, Десаторица decas; осморица numerus octonarius; ПАТЕРИЦА, ПАТЕРАница numerus quinarius; ПАТИДЕсАтьница pentecoste; седмица, седмерица, седморица numerus septenarius; схторица. dobr. 308. сътьница centuria; троица trinitas; четверица, четворица numerus quaternarius; юдиница neben iєдиньница. svjat. unitas.

Hieher gehören auch мъножица multitudo. dobr. 308., das wir nur im sing. instr. in der Bedeutung saepe gefunden: выволнца in der Bedeutug Bovxódiov grex, kruš. 1. reg. 27. 9.; 30. 20.; endlich hinsichtlich der Bedeutung wohl auch горьянца піхpia amaritudo; грозьница febris; лихновица, прѣлишица abundantia; опачица impedimentum; · соушаница siccitas (von соушенѣ, wie serb. бројаница neben бројенице rosarium). Man vergl. hinsichtlich der Bedeutung дѣтьца liberi. Zahlreicher sind die Abstracta auf ица im russ.: безвкусица, безводица, безволосица, безсонница etc. prov. ободворица.

ས་

Das Suffix нца scheint sich aus dem Suffix нка entwickelt zu haben, daher сребрьница neben сребреника.

Über das Suffix ица im altslov. siehe Dobr. 307., im serb. Vuk Stef. Karadžić 35., im russ. Puchmayer 79. 86. und im čech. Dobr. 43. 44.

§. 176. Suffix Аць: subst, masc. ; primär.

Мсць mensis hängt mit der Wurzel wkc metiri zusammen, sanskr. más, mása: мѣсаць ist der Mond als der Zeitmesser, лоуна als der Leuchtende. Dunkel ist злюць lepus: neuslov. zajec, zavec serb. зајац, als ob das altslov. занць für зајьць lautete.

§. 177. Suffix cz: subst. masc.; primär.

часъ tempus: ча; serb. стас statura: ста. Mit dem Suffix cz ist xz zu vergleichen: вжух, смѣрѣ, cnkyz.

In ne^ecz pullus wird cz zur Bildung eines Adjectivs verwandt: Wurzel scheint nak, woher auch плѣснь; es würde dann пельсъ für плѣсъ stehen, wie ожерелиє für und neben ожоѣли, пелены neben плҟны vorkommt.

Denkschriften der philos.-histor. CI. IX. Bd.

29

§. 178. Suffix ec: subst. neutr.; primär.

Aиво res mira, nur im plur. gebräuchlich, im sing. gilt das masc. AHB: дHB; Apkво arbor: Apoy; KOAо гota: KоA, vergl. kr curvari. Pott. I. 84.; Aнко, meist AнLE, facies. opis. 131.: AHK; OKO oculus: OK, sanskr. akši griech. 6xts in boos für özje lat. oculus goth. augo preuss. aki: acki-wisti palam lit. akis let. acs; CAORO verbum: cAoy, vergl. sanskr. śravas gloria.

Der plur. Aснa uterus, richtiger AожEсLнA, setzt ein Subst. Aoro oder aoжE, AожECE voraus. Neuslov. gehört hieher auch pero, peresa; russ. Spuren dieses Suffixes finden sich in колесo und in den Adjectiva древесный, словесный, чудесный; моріє mare hat selten морєса. opis. 88. für мори; небо coelum ist sanskr. nabhas griech. véços lat. nubes, neb-ula althd. nib-ul lit. debesis: Grimm. II. 88. denkt bei nubes an lat. nubo, eigentlich verhüllen, und vergleicht span. velarse nubere; oуAɛca membra neben OуAH: im sing. gilt nur oyдz; orro auris (sanskr. ghoša griech. ous lat. auris goth. auso lit. ausis) vielleicht für caoyxo; чpkво venter. Für unorganisch halten wir das Suffix ec in гpaнo στixos versus. opis. 150. 151. 270., дkлo, тkao und in HeтO.

§. 179. Suffix нjzc, kjzc, adj.; secundär.

Das Suffix njzc, kjsc dient zur Bildung des Comparativs: нjz verkürzt sich im Inlaute zu, welches so wie и von нй auf den vorhergehenden Consonanten die Wirkung eines präjerirten Vocals äussert; z wird nach j abgeworfen, auch c fällt nach dem bekannten von Bopp entdeckten Gesetze im Auslaut ab, während es im Inlaute als u auftritt, weswegen нjzш aus нjzсaz als Thema anzusehen; das Suffix ist daher nur für den sing. nom. mase. нjzс, kjzс, für alle übrigen Casus нjzcz, kjzchz; der sing. nom. neutr. lautet nach Abwerfung des c und nach Verkürzung des нй zu ▲ auf aus, welches im neutr. dem sanskr. a eben so entspricht, wie im masc. das & demselben gegenübersteht: BоAнй, Bол€; BOALWA, GOALшоу etc., добрѣй, добрѣю; добрѣйша, добрѣйшоу etc. Dunkel ist beim Comparativ nur die Geltung des im sing. nom. masc. als eines präjerirten Vocals: мaaжднй. Unorganisch ist mнeгa. alex. für миньшааго. Der sing. nom. fem. hat im Auslaute и für 4: больши, добрѣйшн. Das regelmässige Suffix des Comparativs ist kjzc; wjze findet man bei folgenden Adjectiva:

Ближий ргоріог: Близъ; колий major, колює plus, хорфóтероѵ venustius: воля; Бръжий citior : Брѣзъ ; выший altior: высъ ; ваштий major, amplior: катъ ; глжклий profundior : глжвъ; горий deterior : горя; гржвлий indoctior: гржка; далий remotior: далѣ; крѣплий fortior (vergl. sup. 42. 22.; 424. 27.; 452. 3.): крѣпъ ; лиший uberior, abundantior: лихъ; лоүчий melior: лоукъ; льжий levior, nach dobr. 428. einst iob 6. 4.: Akгz; aшITHй vehementior: AтZ; моштнй pejor: moтz; миний minor: манх; нижий inferior, humilior: низ»; поуштий рejor. int. nest. 37. в.: поусть; рачий gratior : ракъ; слаждий dulcior: сладъ; cоулий potior: соулъ; тачий deterior : такѣ; тврѣждий firmior. dobr. 332. : тврѣдѣ; трѣклий magis necessarius: трѣкѣ; тажий gravior: ТАГЫ : оүний melior: оүнъ; хоуждий vilior: X\дъ; ширий latior: ширх.

Hieher gehören auch die adverbialen Comparative: naч, np‍kжд, auch Aperate scheint als Comparativ gedeutet werden zu sollen. napeй potius ist das škipet. Tape primus. Falsch ist es soakй, гopkй. Aaa‍ké, «p‍knakŭ, dobr. 332. 333. zu schreiben; auch дazзkй, Taчeй sind nicht zu billigen.

Die übrigen Stämme nehmen kjzc an:

maakŭ, maa‍kŭшh, mankie: manz; kjze kann manchmal auch an Subst. angefügt werden: мäжaй. Manche haben ијъс oder ѣјъс: выший, высочай; глжвлий, глжкочай; горий, горьчай mit

verschiedener Bedeutung; грæ¤лнй, грæákй; so auch coyaнй, coyakй. cloz. 80. assem. ostrom. 19. 235. ephr.; тачий, тачай. assem. neben dem minder richtigen тачки. evang.-šiš.; оуний, оүнѣй. assem. evang.-šiš.; ferner in кротки, кротъчай; льжай, льгъчай etc. Falsch sind младший, сладший, чистший. dobr. 333.

Das Suffix кz sammt dem vorhergehenden Vocal muss vor нjzс abfallen, wodurch das Thema einsylbig wird: сладѣкъ, слаждий; vor kjъс kann es abgeworfen werden : льжай, льгѣчай. Auch im Sanskrit werden vor îjas manche Suffixe ausgestossen: mati-mat, mat-îjas; kšip-ra, kšêp-îjas. Bopp. Vergl. Gramm. 408., Benfey. Vollständ. Gramm. §. 599.

Dem Suffix ujxc entspricht im Sanskrit ijas: mradijas, млаждий für младијъс, младијъ, младни. Das Slavische adoptirt hier wie bei dem folgenden Suffix die schwächere Form. In kй ist das auslautende z des Thema als a, wofür es steht, mit dem î von ijas zuk zusammengeschmolzen: дospkй ist demgemäss gleich добријъс für довранјъс.

§. 180. Suffix zc: part.; primär.

Das Suffix ze dient zur Bildung des Part. praet. act.: c fällt im Auslaute ab, während es im Inlaute als u auftritt, weswegen zш aus zckz als Thema anzusehen; man vergl. griech. tetuquĩa für tetuyúo-t-a mit Tenzши aus тen-zc--H. Das Suffix lautet daher nur für den sing. nom. masc. und neutr. zc, für alle übrigen Casus zcaz. Von dem vocalischen Auslaut des Themas muss z durch в getrennt werden, was zur Annahme Veranlassung gab, & sei ein Bestandtheil des Suffixes: narz für naerzc: naet, sing. gen. naɛtzwa; 6'Wez für 6'W-B-%C: 6'N, 6'WBzua; der sing. nom. fem. hat è für a: naeтzшн, 6'WB8WH. Wäre Bc das wahre Suffix, so waren Formen wie начинъ, распьня unmöglich und начаВЪ, РАСПАВЪ nothwendig. Vergl. Gramm. III. §. 161.; unmöglich wären ferner Formen wie XBAAL aus XRAAн-Zс, XBAAнX, XBAAZ wie zпAL aus zпнz, und XвaлнEZ nothwendig. Das nach Vocalen eintretende & hat хвалня, вѣпль вѣпнѣ, auch in der Praxis hie und da Verwirrung angerichtet: Vergl. Gramm. III. §. 322. 460. 648. 747. 838. 942. 948.

Dem Suffix zc entspricht im Sanskrit us, das in den stärkeren Formen vat und vans lautet: babhûv-uši lit. (bu-v-es) bu-v-usi, let. (bi-j-is) bi-j-usi sind altslov. gw-g-zwн.

F. Aus Palatalen bestehende Suffix e.

§. 181. Suffix : subst. masc.: primär.; adj.: secundär.

I. Das Suffix ч bildet Subst., die meist Nomina agentis sind, seltener ein Werkzeug bezeichnen:
Бичь flagellum: ви; Бричь novacula: Бри.

Russ. Bичь gewundene Ruthe; čech. rýč Grabscheit.

Bei den Verben der fünften Classe erhält sich der Classenvocal a:

Hграчь canens; KOBAч& faber ferrarius; кoпaчь άμлehouрyós vinitor. opis. 90.; opaч arator; стригачь tonsor; тъкачь textor. Dunkel ist сокачь coquus.

II. ласкочь adulatorius; лжкочь astutus; юночь in юночивьство juventus; man füge auch далечь in далече, изъ далеча für und neben далкъ longinquus hinzu.

Neuslov.: berač mendicus (vergl. poln. žebrak) gonjač Treiber. Serb. бepaч vindemiator, messor; бодач bos petulcus; играч lusor etc.; дубач scalprum excavatorium; завијач fascia: застирач

stragulum etc. Russ. драчъ Hobel, Raufbold; ковачъ faber ferrarius; скрипачъ Geiger; толкачъ Mörserkeule; тpубачь Trompeter; čech.: dříč Schinder; chtíč cupido, die sich an die inf. dříti, chtíti anlehnen.

§. 182. Suffix чна (nom. нй): subst. masc.; primär, secundär.

Das Suffix чн bildet:

a) Als primäres Suffix, als welches es eine Erweiterung des Suffixes h zu sein scheint, Nomina agentis: нчнй balneator; дzмьчнй typ sufflatorium, flabellum; житопродвьчнй frumenti venditor; зьдьчий faber; издавьчий traditor. alex.; иконожєгъчий imagines comburens; клепачий апратур significans: cpвроклEпьчнй аручpoxóños argentarius. greg.-naz.; кρzмчнй gubernator navis; кръчагъчий figulus; компьчий mercator, прѣкоупьчий propola; мѣрьчий mensor; отравьчий veneficus; письчий scriba: живописьчий pictor, отъписьчий librarius, паматописьчий commentariorum scriptor, подпнсьчий subscribens; плѣничий praedo; поливьчий ÈÿÉTYS infundens; просьчий mendicus; тепьчий apparitor; оүкийчий homicida. pat.-šaf. 120.; чръпьчий, виночрапьчий pincerna; шaрчнй рictoг.

b) Als secundäres Suffix bildet чH Benennungen für bleibende Beschäftigungen:

6нрчнй inquisitor. dobr. 310. exactor vectigalium; гaabotaжьчнй vestes aestivas faciens; корañьчнй nauta; кzнигzчнй scriba; сaнLчнй, сaмzчнй о¤μ‡s dignitate praeditus, oixovópos oeconomus. opis. 90.; cокAчнй, сокAльчнй μáɣεрos coquus.

§. 183. Suffix 446: adj.; secundär.

Das Suffix 44 für aкz findet sich nur in zwei als Adverbia fungirenden sing. acc. neutr.: TAч tum; дннч tamen.

§. 184. Suffix Hч: adj.; secundär.

зазоричь, vielleicht suspiciosus; которичь rixosus; разоумичь in разоүмичьня prudens: man vergl. auch Богатичьня. pat.-mih., dessen Bedeutung dunkel; дверичьня aulae und соличьня salis.

§. 185. Suffix : subst. masc.; primär.

Das Suffix жbildet einige Substantiva, die ursprünglich Nomina actionis waren:
врътєжь Textovixos xoxías cochlea. cip.; гравєж
tumultus; пджь casus; пaжь incendium; пAAтe
russ.); пoклджь depositum; pжм öрtov fines.
pactum. gram. 180. 183.

raptus. dobr. 301.; градежь sepes; МАТЕЖЬ
ofóvia stipendia. 1. macc. 14. 32. (aus dem
1. macc. 14. 33. (aus dem russ.); TZKZMEжL

Fremd ist калежь calyx: vergl. крижь mit crux. Im Neuslov. findet man Nomina agentis auf ež: derež, gulež; im Serb. Nomina actionis: гpaбex rapina; дерex Prügelbank; дpиjeмeæ dormitatio; крпежconsarcinatio; лавеż latratio; мутex aqua turbida; Nomen agentis: лyпex fur; Nomina collectiva: пилеж soboles frequens; ситнеж quisquiliae; трухлеж res putres und das fem. младеж juvenes; dunkel ist мадеж neben младеж m. naеvus neuslov. madež russ. мaтeжь macula. Das Russ. hat Subst. masc. auf eжь, ursprünglich Nomina actionis: гpaбex Raub; долбежь Zapfenloch; грабежъ

« PoprzedniaDalej »