Obrazy na stronie
PDF
ePub

§. 167. Suffix ovyz: subst. masc.; primär, secundär.

Primär ist conoyxz vapor: con. Man füge hinzu poln. dmuch: miechodmuch.

Russ.

Secundäre Bildungen sind кожоүүх vestis pellicea von кожа und конюхъ equiso von конь. кожухъ, конюхъ, мѣнухъ prov., обоюхъ prov., свинухъ agaricus violaceus bei Pavskij. II. 1. 88. und das dunkle пентюхъ Grobian. ухъ steckt auch in дѣдушка, дядюшка, ванюшка, ильюшка.

§. 168. Suffix ovxa: subst. fem.; secundär.

гороха, гороха sinapi: горы in горькъ; чрѣноура nigella: чрън, russ. чернушка.

Dunkel sind пазуха sinus und тръбоуха, трѣбоуха russ. требуха intestina. Mit пазуха vergl. man neuslov. paziha neben pazdiha für -uha, serb. пазухо poln. pazucha und daraus pacha und let. duse, padusa cavum axillare, um es wahrscheinlich zu finden, dass die ursprüngliche Form падуха war, worin na die Praeposition, доха mit sanskr. dôs, döšà lacertus verwandt ist; зд für findet man auch sonst: ВЕЗДЕТЬ für ВЕДЕТь, гнѣздо für nidus, брада lit. barzda let. bårda, bârzda. Man vergl. lit. papečei Achselhöhle aus pa und petis humerus und pažastis id. aus pa und einem mit sanskr. hasta manus verwandten Substantiv. Pott, De princ. I. 18. Häufig sind die Bildungen mittelst ovxa im Russischen. ΟΥΧΑ

[blocks in formation]

БЕРЬЦЬ : зрѣноБерьЦь grana legens; БиНць : оубниць homicida, Богооубийць Extóvo deum occidens; БНІЦЬ: овнюєць homicida; кодьць pungens; боиць, боєць pugnator; корЬЦЬ luctator; Варьць : мироварыць морфоç unguentorum coctor; видьць videns; врѣжыць : каменоврѣжиць lapidum jaculator; вѣдыць sciens; глоумыць scenicus; гоньць cursor; гр Быць remex; грызыць: костогрызыць ossa rodens; гоубиць: Доушего быць animam perdens; гждьць citharoedus; давьць dator; Благодаваць bona dans; продавьць venditor; дръжыць : Высєдрѣжыць паутохраtop omnipotens; дѣицк : чародѣиць magus; дѣльцы : землюєдѣльць agricola; жрыць sacerdos; Жиньць messor; зидаць, задаць conditor; игрыць histrio; имѣць: мытонмыць publicanus ; Благоприимиць bonum accipiens; ИШТАЦЬ : МꙃШЕЛонштьць turpis lucri cupidus; коузньць faber; компьць mercator; коусьць : невякоўсьць non gustans; ловиць venator; льстьць fraudator; лѣиць : водолћиць aquarius; любиць : Благолюбьць boni amans; мѣрыць: землюємѣрыць geometra; носьць gerens; ПЕЧЫЦЬ : хлѣБОПЕЧЫЦЬ officina pistoria, eigentlich pistor; пиюЦЬ, ПИВАЦЬ: кръвопиюєць, кръвопивиць sanguinem bibens; письць seriba; плєтьць plectens; пловаць nauta: пласьць saltator; просьць mendicus; парыць contentiosus; пѣвьць cantor; свирьць tibicen ;

словиць : двоюєсловиць дал≡үбрEvos collocutor; прѣкословиць contradicens; сопьць tibicen; стрѣЛьць sagittarius; сѣчьць carnifex; сждьць : съносждьць somniorum interpres; творыць opifex; ТЕЧЬЦЬ : скоротечьць cursor; оустьць qui persuadet. pam. 183.; ходьць homo vagus; чьТЬЦь lector; шѣвыць sutor; штипьць haustrum, eigentlich hauriens; идьць edax.

Hieher gehören auch житомамьць, dessen Bedeutung uns jedoch unbekannt ist; пждыць in пѣдьчьскъ custodis; изваць хороүрóлış hystrix, eigentlich meles, von извитн, dessen ursprüngliche Bedeutung ferire, fodere gewesen sein mag; коузниць setzt ein aus коузнь entstandenes коузнити voraus; in мздодатьць mercedem dans ist т euphonisch eingeschaltet, wie in дѣтѣль von дѣ: so ist auch святотатьць neben сватотать sacrilegus zu erklären; vielleicht auch строужатьць tonsor, wofür man строгатьць erwartet: man vergl. russ. побитецъ victor; ятецъ Häscher.

Serb. бодац, дробац, купац etc.

Als secundäres Suffix tritt ku sowohl an Substantiva als an Adjectiva und Participia; im ersteren Falle bildet es Deminutiva, im letzteren hingegen dient es dazu, die Adjectiva und Participia zu substantiviren. Diese Substantivirung ist in vielen Fällen nothwendig, da die Adjectiva und Participia meist nicht ohne weiteres, wie im griech. und lat., als Substantiva angewandt werden, so z. B. kann man sapienti pauca verba sufficiunt nur durch мждрицоу мало словѣ довлюєть übersetzen: мждроу oder мждроуоумоy würde ein Substantiv, etwa чловҟкоу, verlangen.

а) Братьць : самовратьць айтадıç frater germanus; влячыць tribulus; вѣтрыць ventus; грънЬЦЬ olla; домачадьць, домочадьць vernaculus; звоньць tintinnabulum; каменьць, камычыць lapillus; ковъчєжиць arca; кольцы pessulus; коньць finis; корабльць navis; котыць mansiuncula serb. котац; крѣчажыць vas fictile; лоньць olla; мышьць mus; мѣшиць рега; островиць insula; отаць pater: vergl. отынь patris; пальцы pollex: vergl. russ. безпалый; подольць pars vestis inferior; прапориць vexillum; призорыць fenestella; рыльцы vanga; стрыць für стрыиць patruus; съсьць татта; сжчьць surculus; токольць saccus; оуюць avunculus.

Hieher gehören wohl auch агнюць agnus; Близнаци gemini; жрѣвиць pullus equinus; тєльць vitulus; штєньць catulus, denn auch Агна, близна, жрѣка, тЕЛА, ШТЕНА setzen substant. Themen voraus; скопьць eunuchus poln. skop serb. шкопац vervex, eunuchus lit. škapas deutsch Schöps stützt sich auf ein Subst. скопz: vom Verbum unmittelbar kann скопьць eben so wenig abgeleitet werden als das serb. живодерац qui vivus excoriatur; кладеньць puteus scheint durch den Einfluss des gleichdeutigen стоДЕНЬЦЬ aus кладАзь entstanden zu sein, so wie sich нѣмьць germanus wahrscheinlich aus Nemetes unter dem Einflusse von нѣмъ entwickelt hat; hieher rechnen wir auch serb. хитац (барута), заклопац, поклопац operculum, пољубац osculum, ударац ictus etc.

In den lebenden slav. Sprachen wird Ць auch dazu verwandt, um Nomina gentilia zu bilden: serb. бијоградац, подунавац, црногорац etc.; russ. московецъ, ростовецъ, саксонецъ etc. prov.russ. findet man овецъ ovis.

b) Брадатьць barbatus; вѣгльць transfuga; Бѣльць candidam habens tunicam; &ѣшт،ць incantator ; гостиньць hospitium, via: vergleiche poln. gościniec; двоженьць дарос; женатьць mariЖЕНАТЬЦЬ tus; истьць accusator, reus; лъжиВьць mendax; младенци, младьць juvenis; могѣтьць potens; мрътвьць mortuus; мъдрыць sapiens; небывальць ănepoç imperitus; невыкльць indoctus; обитальць incola; правіць : пракьцем via recta; пришельцы advena; прозорьливець cautus; простаць laicus; пръвєньць primogenitus; пѣснивиць cantor; пѣшиць pedes; раздраНЬЦЬ vestes detritas gestans; рогатьць serpens quidam; рожаньць arcus; роумѣньць fucus, purpurissum; самьць mas; СВАТьць sanctus; страдальць patiens; стоуденьць puteus; сыновьць fratris filius; Хытрыць artifex; чесновитьць allium; чрѣвлюєньць rubrica; ЧЕТВоробратЕНЬЦА

patrui filius; юньць juvenis. Eigenthümlich gebildet ist лихновиць diabolus, eigentlich malus. svjat.

Hieher gehören mehrere Possessiva composita, von denen einige als Adjectiva selten oder gar nicht vorkommen: вѣлоризаць laicus; тразЖБыць tridens; чрѣноризаць monachus; шестопєрьць sex alas habens von Бѣлоризъ, трызжыя, das vorkommt, чрѣноризъ, шестоперъ, das in anderer Bedeutung neben шестоперац im serb. sich findet. Auf Adjectiva zurückzuführen sind auch владавьць imperans, дѣлавьць operarius, ласкавьць adulator: es ist jedoch zu bemerken, dass für die Ableitung vom Verbum der Umstand zu sprechen scheint, dass ein Adjectivum владавъ, дѣлавъ nicht vorkommt; doch hat das neuslov. ein das Adjectivum дѣлавя voraussetzendes dèlaven. Sind die angeführten Formen von Verben abzuleiten, so ist влада-8-kць zu theilen. Serb. дрекавац, кекавац, пузавац, пупавац, рикавац, скакавац etc. Mit небывальцЬ, НЕВЫКЛЬЦЬ, пришьльць etc. vergl. man serb. владалац, давалац, комилац, пратилац, просилац etc.; везилац und жетелац weichen in der Bildung ab, дулац in der Bedeutung. Mit гостиниць vergleiche man das altruss. дѣтиньць. реr 68. 20.; 102. 10. und das čech, holubinec, kozinec, psinec, und erinnere sich, dass das Adjectivum possessivum von гость-гостинѣ lautet. коренитьць magus ist entweder von einem Adjectivum коренитъ abzuleiten oder von dem Verbum коренити fascinare: bei der letzteren Ableitung, für welche die Unnachweisbarkeit eines Adjectivum коренитъ und die Bedeutung von коренитьць spricht, ist das Tals ein euphonischer Einsatz anzusehen. Dass das Wort mit корень radix zusammenhängt, zeigt зєлийник medicus und die innige Verwandtschaft der Begriffe medicus und magus. высевластьць пavtoxpátwp ist, wie die Bedeutung lehrt, ebenfalls von einem Verbum abzuleiten: man erinnere sich an властитель, wofür man властель erwartet. новици pecunia hängt wohl mit новъ, кроушиць metallum mit кроухъ, чистыць stannum. opis. 83. mit чистъ zusammen. Dunkel sind казнаць eunuchus; мѣзиньць filius natu minimus, wofür auch мизимьць und МЕЗИНЕЦЬ zu finden ist; пособьць germanus; попоуньць ein Vogel; свиньць plumbum; синьць daemon: vergl. cu und griech. čaćuwv mit div splendere; пътєньць pullus glauben wir so erklären zu sollen : aus der Wurzel път volare entsteht durch x-n&TZ volans, wie гръдѣ aus гръд; daraus durch єн-пътенъ, wie младенѣ in младеньць aus младъ, und aus ПътнZ endlich durch ،ць-пътєньць; сковраньць alauda scheint auf eine dem serb. Kвр ursprünglich identische Wurzel скBρ zurückführbar, aus welcher durch Suffix aнz und Einschaltung des o zwischen к und в сковранъ und daraus сковраньць hervorgeht: aus derselben Wurzel entsteht das serb. скворац (neuslov. skvorec) und чворак; просиньць januarius scheint mit der Wurzel CH lucere zusammenzuhangen.

Um sich den Unterschied zwischen dem primären und secundären & deutlich zu machen, vergleiche man das nicht gebräuchliche съсьць von der Wurzel cъc, Verbum съсатн, mit dem vorkommenden съсиць von съсъ: jenes würde sugens bedeuten, dieses bedeutet mamma.

Das Suffix ьць halten wir für ursprünglich identisch mit dem Suffix икz.

Über das Suffix ьць im altslov. siehe Dobr. 306., im serb. Vuk Stef. Karadžić 7., im russ. Puchmayer 78. 91. und im čech. Dobr. 42.

§. 171. Suffix кЦЕ: subst. neutr.; seenndär.

Das Suffix i bildet Deminutiva aus Substantiva gen. neutr.: варюєнийце cibus; Виньце vinum; горманьце tonsura monachorum. tur. 104.; дрѣвице arbor; житьцє frumentum; зелийце herba; зрънице granum; имѣнийце merces ; копийце hasta. dobr. 309.; корытьце cisterna; кръмильц¢ gubernaculum; окънице fenestella: покрывальце velamen ; полкнице lignum scissum; посланийце epistola; свѣтильце lampas; сельЦЕ fundus ; словице vocula :

съписанийце libellus ; сѣчивице securis ; тѣльце corpus. dobr. 309.; чьтєнийце lectio. dobr. 309.; ЧАДЬЦЕ filiolus; ийц ovum.

Für в steht ий in дрѣвийце, перийце penna neben дрѣвице, als oh das Thema дрѣвню, пєрніє wäre; и hingegen für в in ложици lectus und чадице neben чадкци; dagegen aber auch i für ий in варюєнЬЦЕ neben варюєнийце. ложице und чадице dürften erst zu jener Zeit, wo i nicht mehr lautete, aus ложьце und чадьцє entstanden sein. Im serb. wird für брдце, altslov. etwa врѣдьцє, брдашце gesprochen. In острице acies ist и nicht eingeschaltet, denn das Thema ist острніє. слѣнице sol (altfranz. solel altprovenz. solelh neufranz. soleil von einem lat. soliculus) und срѣдьцє cor werden nicht als Deminutiva gefühlt: jenes stützt sich auf ein Thema слъно, woher Бєслянинъ dvrios qui sine sole est, das letztere auf das Thema сръдо, woher милосрядѣ misericors: für das genus neutrum beider Themen sprechen die Deminutiva слънце, сръДКЦЕ.

Das Suffix ьце ist verwandt mit den Suffixen und ьца, insoferne diese Deminutiva bilden. Über das Suffix Це im altslov. siehe Dobr. 309., im serb. Vuk Stef. Karadžić 89., im russ. це, цо: Puchmayer 79. 88. 99. und im čech. Dobr. 43. 44.

§. 172. Suffix ца: subst. fem.; secundär.

Das Suffix a bildet Deminutiva feminini generis aus Substantiva auf : връвица funiculus, restis, selten връвица. jerem. 10. 20. ostrog., eben so russisch; двѣрьца ostiolum; кадьца cadus; клепьца tendicula; клѣтица cella; мышца brachium von einem dem lat. mus in musculus verwandten мышь fem. ; овица ovis, Thema овь, sanskr, avis griech. čiç lat. ovis goth. avi althd. au: hinsichtlich der Wurzel siehe Curtius, Zeitschr. für vergl. Sprachf. I. 34. und Schleicher, Lit. Gramm. 104. ; тыквица cucurbita ist von тыква, nicht von тыкхвь abzuleiten. Eigenthümlich und vielleicht falsch ist сокальца neben сокальница coquina von сокаль : vergl. ковальница und neuslov. kovačnica; in дѣтьца liberi ist ица bestimmt ein Collectivum zu bilden : vergl. Suffix ица in выволица und ähnlichen Wörtern. частица particula steht für ЧАСТЬЦА.

§. 173. Suffix ица: subst. masc.; primär.

Das Suffix a bildet folgende Nomina agentis masculini generis:

бийца (кн-ј-һца) objurgator; оубийца neben оубойца homicida; доумица consiliarius. pam. 237.: крадьца fur; пийца : винопийца vini potor, кръвопийца sanguinarius, опийца ebriosus; сѣчица carnifex ; идица edax.

§. 174. Suffix иць: subst. masc.; secundär.

гвоздиць parvus clavus; камениць lapillus; кораблиць navicula; любимиць amatus; питомиць alumnus.

Für видѣлиць spectator erwartet man видѣльць.

§. 175. Suffix ица: subst. fem.; primär, secundär.

Als primäres Suffix bildet es, dem Suffix кць entsprechend, Nomina agentis:

Багроносица purpuram gestans; виночръпица pincerna; глоумица scenica ; двородръжица aulam tenens; дворометица aulam mundans; жрица sacerdos; кръвоточица sanguinis profluvio laborans;

коўрнца gallina; любица amator; мѣдролювица фіóершу benevolus; пласица saltatrix; пътица avis; сквръница profanans; тръносѣчица falcicula; чародкица maga.

Die masc. lauten Багроносьць, виночрѣпьць, глоумиць etc.; ein ПЯТЬЦЬ von n&T volare existirt nicht. Man beachte das masc. Любица.

Als secundäres Suffix tritt ица, wieder dem ьць entsprechend, sowohl A. an Substantiva, als B. an Adjectiva und C. an Numeralia: im ersteren Falle bildet es a) Deminutiva ; b) Feminina aus Masculina ; im zweiten Falle hingegen dient es im Allgemeinen dazu, die Adjectiva zu substantiviren; im dritten endlich bildet es Abstracta.

A. a) главица caput; грѣличица turtur; дѣштица tabula; кобылица equa; кожица pellis; коликица tugurium; кънижица libellus; кръстица Tužíov pyxis. opis. 74.; мышьчица brachium; пештерица specus; понивица linteum; пжгвица corymbus; рачица arca; рыбица pisciculus; скриница serinium ; тєслица securis; хыжица casa; цръкъвица templum.

Die deminutive Bedeutung hat sich verloren, wenn das dem Deminutivum zu Grunde liegende Thema entweder gar nicht oder nur selten oder in einer andern Bedeutung als in jener vorkommt, die das Deminutivum hat.

вилица fuscina; владычица domina; вдовица vidua; горюшица sinapi; гжжвица vimen; дѣвица virgo; кобылица locusta; корица cinnamum ; криница olla; кроупица mica panis; лагвица poculum ; лъжица cochlear; лѣствица seala; мръвица mica panis; мѣшица eruca; падѣштєрица privigna russ. падчерица neuslov. pastorka, pasterkinja, daher pastorek privignus: vergl. russ. пасынокъ; паница lanx; полица asser; пришивнца dvtíov беаvóvtwv. 1. paral. 11. 23.; праслица fusus; срачица vestis: neuslov. srajca indusium; соулица hasta; оулица platea; ждица hamus.

лъга findet sich gar nicht, срака selten, кобыла hat eine andere Bedeutung. b) кожица dea; вквєрица sciurus; голжвица columba; дворниковица uxor той дворьникѣ. gram. ; дниконица diaconissa; жоқпаница župana; кралица regina ; кръстниница, христниница christiana ; лисица vulpes; львица leaena; миншица monacha; осьлица, осклатнца asina; отроковица, отрочица puella; пророчица prophetizans; пҟстоуница institutrix; рыснца pardalis; слоница elephas; татица femina furax ; сжжьница captiva; философица femina_philosophans; ходатаица mediatrix ; цѣсарица, царица imperatrix; юленица cerva; юравица perdix.

Веі дворьниковица, ist nicht an das Adjectivum possessivum zu denken, denn z geht manchmal vor vocalisch anlautenden Suffixen in oв über, daher отроковица neben отрочица: man beachte jedoch serb.

пашиница von паша.

ица wird an einige Subst. mase. gefügt, ohne dass die Bedeutung des Thema merklich oder auf eine im Allgemeinen bestimmbare Weise modificirt würde:

кжколица nigella; ножица forfex; огница febris; пладиница meridies; ржкавица chiroteca: vergl. serb. ногавица caliga; съньмица conventus; чрѣпица testa.

Hier mögen auch маслица oliva von масло und сочивица lens von сочиво angeführt werden; dessgleichen сжкръвица cruor und ижица. dobr. 308.

В. Die durch нш von Adjectiva abgeleiteten Substantiva haben nur das Merkmal gemeinschaftlich, dass sie Substantiva und meist fem. sind, in der Bedeutung weichen sie sehr von einander ab. ица tritt 1. an das dunkle агн, тел, штєн und an вѣшть, чрънъ, юня, und steht da dem ьць für das masc. gegenüber:

агница agna; телица vitula; штеница catulus; вѣштица incantatrix; чръница monacha; юница juvenca.

« PoprzedniaDalej »