Obrazy na stronie
PDF
ePub

§. 147. Suffix акъ : subst. masc. adj.; secundär.

Das Suffix AK substantivirt Adjectiva:

stultus. matth. 23. 19.; дивникъ homo ferus. nотос. 112.; сиракъ homo pauper; юнакх juvenis von Бой, дивий, сирѣ, юнѣ.

Aкz wird ferner an Pronomina und an Numeralia gefügt:

Высакъ quisque; высакоикъ omnis generis; двоикъ duplex; инак» diversus; какѣ qualis; скъ talis; такъ talis: Comparativ тачай deterior; троикъ triplex; икъ qualis. relat.; єдинакz aequalis. Hieher gehört обоикъ in окошко utroque modo und мѣногакъ in мяногачьскъ multis modis; Dobr. 332. bietet третыкъ, richtig трєтникъ, trium annorum. Mit нєик» debilis neuslov. jak serb. јак validus vergleiche man das griech. olóç re: olóv Té éatı fieri potest. Mit сикх identisch ist сикъ, wofür auch сиць vorkommt.

§. 148. Suffix икъ: subst. masc.; secundär.

Das Suffix икъ scheint primär zu sein in стражикъ russ. сторожокъ momentum staterae von стрѣг. In allen übrigen Fallen ist es secundär und wird in ножикъ culter, помѣник» liber defunctorum. gram. 258. und in пktanêz gallus zur Bildung von Deminutiva an Substantiva und zur Bildung von Substantiva verschiedener Bedeutung a) an Adjectiva auf нz und b) an Participia praet. pass. gefügt:

а) кѣлильникъ, вѣльник» fullo; виновникъ reus; вратьник» janitor; възливальникъ, възлнильникъ poculum; вѣсадьник» eques; вѣньчальник» отєqаvitys victor; въспрнатьник» čozEóç caupo; вѣрѣникь fidelis; вѣстьник» nuntius; вѣтраникъ flabellum; глагольникъ rhetor; глоканикъ vectigalium exactor; гостильник», гостинникъ caupo; грокорыльникъ tumuli adgestor; громьникъ brontologium; грѣшьникъ peccator; гжсльник» citharoedus; даньникъ tributarius; ДЕСАТАНИКЪ decurio; длъжникъ debitor; домовиникъ pater familias; дрожьвьник» amicus; доровьник» spiritualis; дымьник» fumarium; дѣиньник» auctor; жезльник» lictor; жрѣТВьникѣ altare ; забральникъ propugnator; забытыникъ obliviosus; занманикъ mutuans. dobr. 314. Законопоставьник» legislator; законникъ juris consultus; затворникъ xl tatóç inclusus; зелийникъ medicus; зиждьникъ conditor; зла'гьникъ numus aureus; зрѣцальникѣ охопós speculator. јег. 6. 17.; игриникъ comoedus; идолотрѣвиникъ idolorum cultor; известьникъ coementarius, einst 2. paral. 34. 11. von известь &aŽEOTOS calx ; имельник» i EUTYs auceps; испоржчьникх Eqquos ἔγγυος fidejussor; источникъ fons; ковьникъ seditiosus; коньннк» eques; копийникz jaculator; кръчьМАНИКѣ, крѣчьбьник» саиро; коудесьник» incantator: vergl. russ. кудесы plur. f.; коумирьникъ delubrum; КХННЖьник» seriba; латєльник» insidiator; ликовьникъ saltator; лѣтовьник» chronographus; молитвьник» sacerdos, euchologium; мольбьник» sacerdos; мѣздѣникѣ mercede conductus; мастьник» ultor; мѣдѣникъ numus; навадьник» calumniator; нанмыннкъ conductor; напръсьникъ pectorale; насильникъ tyrannus; наслѣдникъ haeres; наставникѣ praefectus; настольникѣ in throno sedens; насѣмрѣтьник» capitis damnatus; начальник» dux; обитальникъ incola; окоитьник» õíèwGooç fallax. prov. 11. 13.; обрѣтатєльникъ inventor; обкштаникъ particeps; овѣдѣннк» coenaculum; оглагольникѣ accusator; оградѣникъ hortulanus; опрѣсьник» azymum; оржжьник» armatus; осмогласьник» octoëchus; отравьник» veneficus; отрѣбьник» panis furfureus; отѣметьник» апоatárs rebellis; отѣчьникъ patericum; оштиникъ für ошѣстьникѣ eremita; пахарьникъ pincerna. gram. ; плѣньник» captivus; поборьникъ

propugnator; погребьник» panis subcinericius ; податьникъ dans; поклонникъ adorator; постєльникъ praefectus cubiculi.gram. ; посъльник» legatus; потаковьник» adulator; правьдьник» justus; праздникъ festum; праштыникъ funditor; приставьникх procurator; присѣдѣникъ, присѣдѣльник assessor; прогоньникъ persecutor; продальник» venditor; пръвосѣдальникѣ praeses; преводьник» traducens; прѣгждьник» citharoedus; пѣнажьник» numularius. dobr. 315.; пятьник» viator; рожаннкѣ arcus: vergl. рожаниць; радникъ clericus; сановьник» dignitate praeditus; свирѣникъ, свирѣльник» tibicen; свѣтильникъ lucerna; свѣштьник» candelabrum; снтьникъ juncus; скврѣньникъ foedus; скотопашьник» реcorum nutritor; скѣдельникѣ figulus, vas fictile; срєбрьникъ numus argenteus; срѣдыннк» mediator; стлябьник», стлѣпьник» stylites; съвѣтѣникѣ consiliarius; съдружникѣ socius; съноүзьник» auriga; cъродьникъ consanguineus; сжжитьник» cohabitator; сжпрыникъ adversarius; танБьник» sacris initiatus; тальникѣ obses; тряговьникѣ, трѣжьникъ mercator; трѣбаникъ altare; трѣвьникѣ pratum; тьмыничьник» vinetus; обойникъ homicida; оугодникъ gratus; оукоризньникъ injuriosus; оун вѣстьник» sponsae assidens; хлѣбьник» panifex; ďызьник» cubicularius; Хждожьникъ artifex ; цѣльвьникъ medicus; часовникъ horologium; чельник» princeps; чрѣвобасньник» e ventre vaticinans; шоунчьник» qui ad sinistram est; шьпьтьникъ susurro; ЖЖЫННКѣ, ЖЗАННкъ vinctus etc. b) избраникъ electus; кажєникъ eunuchus; кръмлюєникъ alumnus; обрѣченикѣ sponsus; плєтєникъ xavoūv corbis; постриженикъ tonsus; посланикъ missus; рѣвеникъ puteus; свештеникѣ sacerdos; оученнкъ discipulus etc.

Man füge noch златикѣ numus aureus von злать hinzu. Die Substantiva, in denen нк% an kнz gefügt wird, bezeichnen theils Personen theils Sachen: вратьник» janitor; жратвьникъ altare; sie sind theils activ, theils passiv aufzufassen: въсприютьник» caupo, eigentlich hospites excipiens, von притѣнѣ aus приюти, дѣаньник» auctor von джиньня aus динию; затворникъ inclusus; плѣньникъ captivus; погребкник» panis subcinericius, als ob es lautete затворієникѣ, плѣніюєник», погребеникѣ; обржчьникъ und плетьникъ findet man neben обръченикѣ sponsus und плетеникъ canistrum. Exorcista heisst ОБЛИНЬНИКЕ; ОБлиник» würde incantatus bedeuten. бѣлильникъ, вѣньчальникъ etc. sind auf Бѣлильнѣ, вѣньчальнѣ aus бѣлилъ, вѣньчалѣ zurückzuführen: so ist auch прочелникъ Royoîérns logotheta. gram. 62. 195. für прочьльник» zu deuten. Eigenthümlich sind войникъ miles, въсүыштыникѣ. sup. 76. 23., лишєвьник» foenerator und отреченикъ renuncians. зълорыштрыникъ malignus enthält ďыштрь, eine Nebenform für ďытръ: man vergleiche вѣждрѣ und въдрѣ. In змнюютьник» діóòtos ab angue ictus. opis. 81. scheint urz für истъ ein Part. praet. pass. zu sein: man vergleiche ито cibus und serb. нијет von нес. Vergl. Gramm. III. S. 469. In обоитьник» õ¿wagos fallax halten wir т für ein euphonisches Einschiebsel.

§. 149. Suffix нка: subst. fem.; secundär.

Ближнка propinquus, propinqua; чрѣника vaccinium myrtillus. dobr. 316.; жжика consanguineus, consanguinea.

§. 150. Suffix икъ: subst. masc.; secundär.

рождакъ consanguineus; тажакъ agricola von родъ, тагъ.

§. 151. Suffix кZв: subst. fem.; secundär.

третиыкъг: юница єсть третныкы даралíç ёстı TPLETYS. isai. 15. 3. proph.

§. 152. Suffix kHz: subst. mase.

члов‍kкZ let. cilveks homo scheint mit чAOY, KAOуy für caoy sanskr. śru zusammenzuhangen und ursprünglich den Hörenden oder Sprechenden bedeutet zu haben: hinsichtlich des Suffixes vergl. man kukuvik bei Stulli.

§. 153. Suffix Acкz: adj.; secundär.

Das Suffix LCкz bildet Adjectiva aus Substantiva, seltener aus andern Adjectiva: Балинскѣ ariolorum. dobr. 330.; винарьскъ vinitorum; выдовскъ viduarum; господискъ dominicus; грѣчьскъ graecus; дѣтьскъ infantium; женьскѣ foeminarum; житарьскѣ panificum; житийскъ vitae; запланиньскъ transalpinus; земьскъ terrestris; кедрьскъ cedrorum; кънажьскѣ ргіпcipum; людьскъ hominum ; мирьскъ mundanus ; мнишьскъ monachicus; морьскъ marinus; моурьскъ aethiopicus; мжжьск& virilis; НЕБЕСАСК& coelestis; осһльскъ asininus; плѣтьскъ carnalis; поганьскя gentilis; погроутарьскъ panificum; поклисарьскъ apocrisiarii. alex. ; польскѣ camporum: пждьчьскъ custodum; pнмácкz гоmanus; pоусâскz russicus; camapɩcêz σayμapíwv jumentorum sarcinariorum ; словѣньскѣ slovenicus; старичьскъ anilis; старичьскъ senilis; тКлесьскъ corporalis. dobr. 330.: цѣсарьскѣ, царьскъ regius; чловѣчьскя humanus; южьскѣ noti; ієсєньскъ autumnalis dobr. 330.; з'чCKZ gentilis.

израильскъ besteht neben израилитьскѣ. Dass жидовскъ judaeorum und штоудовскѣ gigantum nicht von den Adjectiva жидовz und штOудORZ, sondern von den Substantiva selbst abzuleiten seien, würde man mit Bestimmtheit behaupten können, wenn дѣтиньскъ infantium, звѣриньскъ ferarum und сOTOнHнLCкz satanicus nicht der Ableitung von den Adjectiva günstig wären. Entschieden von Adjectiva stammen ab высачьск omnis und дохованьскъ spiritualis. жродичьскъ stultus steht wahrscheinlich für жродичьскъ von einem жродиць; zweifelhaft ist боичьскъ timidus. nomoc. 111. Die Verwandlung eines c vor in w ist in der Lautlehre nicht gegründet, Formen wie рнашск8, poyшckz daher nicht zu billigen. Man merke HашьскZ. Svjat. mat. 9.

Das Suffix Cкz entspricht dem sanskr. Suffix i-ka griech. -zó lat. i-cu; die deutschen und slav. Sprachen schalten zwischen i und k ein s ein, die lit. ein š, daher goth. isk, althd. ise, lit. iškas.

Über das Suffix Lскz im altslov. siehe Dobr. 330., im serb. Vuk Stef. Karadžić 120., im russ. Puchmayer 116., im čech. Dobr. 73., im lit. Schleicher 126. und allgemein Bopp. Vergl. Gramm. 1399.

§. 154. Suffix KIKZ: subst. mase.

Das Suffix IKZ findet sich nur in 3K lingua von Aa3 für AHз: hinsichtlich des Nasals ist lat. lingo, hinsichtlich des Begriffes lat. lingua und lit. lêžuvis lingua von lêž lingere und hinsichtlich des j für a serb. úеãен neben jeлен altslov. AEн, ital. luglio neben giuglio für lat. julius und ital. giglio für lat. lilium zu vergleichen. In Betreff des Suffixes Kz ist zu bedenken, dass es ein aus für En

und κz zusammengesetztes Suffix sein kann, man vergl. Kaмкz, das für KAMEн-Kg steht: in diesem Falle wäre ein 3-4 anzunehmen.

§. 155. Suffix KA: subst. masc., fem.; primär.

BAAAKA dominus von BAAA; MOTкa lit. matikas m. angels. mattor, mettor ligo ist dunkel.

§. 156. Suffix rz: subst., masc.; primär, secundär.

Плoyгz aratrum althd. pfluoch neuhd. Pflug. Kuhn in Webers Ind. Stud. I. 354. und Schleicher ΠΛΟΥΓ 104. bringen naoyrz sansk. aritra remus, aritr remex und griech. ¿péσow, ¿petuós mit griech. apopov, ἐρετμός ȧpotýp und lat. aratrum, arator zusammenstellend und auf altslov. гpes fodere und remigare hinweisend— mit nлoy navigare in Verbindung: wir möchten an let. pljau (mähen, ursprünglich vielleicht schneiden) erinnern.

Secundär sind ннO-гz, selten Herz, solivagus, von Hнz; cɛaporz deus lucis, ignis. Šaf. im Časopis česk. mus. 1844. 483. Slav. Bibl. II. 310. von einem Thema crapz und das russ. чeтвеpгú dies jovis. Entlehnt sind Gatorz baculus, xxдoгz peritus goth. handugs und чpzтorz cubiculum.

§. 157. Suffix ra: subst. fem.; primär, secundär.

caoyra servus von cлoy, russ. Bыслyra meritum; cтpoyгa fluctus von crpoy: neben cтpoyra besteht строy. poзгa palmes ist mit poзz (Monumenta linguae palaeoslovenicae. XI.), das regelmässig paзz lautet, zusammenzustellen. ocтpo-ra acies hat ocтpz acutus zum Thema. cHaгa vis ist von cнa let. sna zusammendrellen abzuleiten (vergl. cHAA): in der Bedeutung, die cнara im neuslov. hat, nämlich mundities, deutet es auf sanskr. snâ lavare. Neuslov. mêzga Baumsaft ist auf мar aquam emittere zurückzuführen, während russ. Mязга, мeзгa liber mit maco zusammenzuhangen scheint.

§. 158. Suffix orz: subst. masc.; primär.

canorz calceus von can; Traporz mittelhd. tware von Top, im Lexicon der Akademie Tropoгz geschrieben. Russ. пирогь hängt wahrscheinlich mit пupz, gewiss nicht mit po far zusammen. Hieher ziehen wir auch mнoгz multus, indem wir es von M&H minuere ableiten: Mнorz würde dann eigentlich minutus bedeuten und ein Seitenstück zum lat. multus von molo abgeben. Zu denken ist dabei an die durch Theilung entstandene Anzahl von Theilen: man sehe jedoch Haupt, Wiener Jahrbb. 76. 123., der goth. manags althd. manac vergleicht und dafür hält, Mнoгz könnte wie franz. maint ital. manto aus dem Deutschen entlehnt sein.

Верига catena von вр.

§. 159. Suffix Hra: subst. fem.; primär.

Neben Repнгa, wofür auch Bepoyra, besteht Bepka vectis. Hieher gehört russ. вязига; ferner ВЕРИГА, коврига, das mit κBρ zusammenhängt: vergl. neuslov. cvrtje; кулиra als scolopax foedoa, wofür auch куликь, hängt mit kop sonum edere, als Rodung hingegen mit Koуp urere zusammen: vergl. пeрежoгa.

Denkschriften der philos -histor. Cl. IX. Bd.

160. Suffix tarz: subst. mase.

кpzчaгz vas fictile ist dunkel: zu кρzч metallum gehört es wohl nicht.

§. 161. Suffix tara: subst. fem.; secundär.

винига uva serb. вињага vitis, uva silvestris von вино; воштага flagellum von воскъ; крѣчага vas fictile ist dunkel. Serb. мутљага blateroneben мутљаг aqua turbida; пречага assis transversus, gradus; pynчara foramen: dunkel sind para magnus acervus und Tojara baculus. Einem altslov. tarz scheint russ. язь, poln. iazg zu entsprechen: russ. дребезгь für дребязгь poln. drobiazg. Die russischen Bildungen auf яra, das meist secundär ist, setzen altslov. auf æra voraus: б0дягa, брpoдяra erro, бѣдняга homo miser, головяга in головяжки, гривняга, дворняга, деревяга, комяга poln. komięga, летяга, полтиняга, сермяга poln. siermięga.

§. 162. Suffix ura: subst. fem.

COAгa pertica, wofür auch weara, ist dunkel; eben so russ. л0дыга.

§. 163. Suffix yz: subst. masc.; primär.

cмkɣz risus, nocмkyz irrisio: cмk; cnkyz celeritas: cnk.

[ocr errors]

Hieher gehören auch жннуz sponsus und xyz poln. węch olfactus, das im Altslov. nur im Verbum уATи odorari vorkommt; das nicht mehr nachweisbare nkyz, woher altslov. n'ku pedes poln. piechota etc., ist auf nɛa zurückzuführen und dessen Bedeutung mag ambulatio gewesen sein: man vergleiche kɣz für A-уz nach Vergl. Gramm. III. §. 130.; пpaɣz pulvis hängt wahrscheinlich mit np conculcare zusamBEA-XZ men; ɣATH setzt ein Substantivum arz aus a voraus.

§. 164. Suffix ya: subst. fem.; primär.

Ocлora inobedientia: caoy; crpkɣa tectum: cтp.

слоу; стрѣха стр.

[ocr errors]

Russ. неряха homo inordinatus hängt mit радъ ordo; пряха Spinnerinn mit пряд; растеряха qui facile perdit mit dem Verbum растеря; сваха mit сватъ zusammen. In завироха blatero und обироха Gauner ist wohl oxa Suffix. Dunkel sind ольха alnus deutsch Else und черемуха, wofür auch черемxа, prunus padus.

§. 165. Suffix aɣz: subst. masc.; secundär.

сиромахъ pauper von einem vorauszusetzenden сиромъ.

Das Collectivum CEOUL affines stützt sich auf ein unbelegtes cBoyz: man vergl. serb. сиромаш fem. pauperes mit сnpoмaɣz pauper.

§. 166. Suffix aɣa: subst. fem.; secundär.

сиромаха mulier pauper.

« PoprzedniaDalej »