Obrazy na stronie
PDF
ePub

aqua fervens angeführt werden könnte. TтHRA chorda ist auf ein Part. praet. pass. TATZ extensus von TM sanskr. tan zurückzuführen: man vergl. lit. temptiva von tempju extendo und russ. плутива пeben плутиво.

§. 131. Suffix mz: subst. masc.; adj.; part.; primär.

Ahimz fumus: д, sanskr. dhûma griech. Douós lat. fumus lit. dumai althd. doum vapor, man vergl. sanskr. dhûp suffire. Benfey. §. 396. B. leitet dhûma von dhmà ab; кocмz capillus: кoc, vergl. Koca serb. Koca capilli.

Dunkel ist oymz ratio lit. umas. raoуmz scena scheint auf raoy, Erweiterung des ra sonare, hinzuweisen. Neuslov. dim, kosem fasciculus lini; secundär ist m im neuslov. zlom diabolus, dunkel in drm Schusterdrath, zmam neben zmaj draco.

mz dient ferner zur Bildung der Part. praes. pass.:

плет-о-мZ: плет; дѣла-ю-мъ: дѣла; хвали-мъ: хвали etc.

Man vergl. altslov. Beз0Mz mit sanskr. vah-a-m-ânas griech. ex-ó-u-evos lat. veh-i-m-ini lit. vez-aund zur Bildung einiger Adjectiva:

mas;

AAKOMZ gulosus; Mamz stultus; пpkмz súdós rectus; ткZмz par.

мъ verleiht auch active Bedeutung: прославя любимъ Бѣ книгам≈ Jaroslav amabat libros. Pavskij. II. 1. 133.; prov.-russ. обаимъ neben обаюмъ nugator von обаить. Man beachte радимый Pavskij. II. 1. 133.; родимый patrius, innatus, congeneratus: родимешь cognatus, epilepsia.

Hieher gehört auch мимо praeter von ми; обимо in circuitu von оби; ключимѣ neben ключаюмZ idoneus; пACдOTворнмz fertilis; породнмz, das wohl eben so wie nopоднмьскZ άvaɣεvvýcɛws bedeutet, misc. Ein wahres Part. praes. pass. ist пнтомz (serb. питомити cicurem reddere, cicurare) saginatus ; dasselbe gilt wohl nicht von жHHмa pellex. Dunkel ist cнpoмz, das dem cupомaɣz neuslov. siromak zu Grunde liegt; eben so cтpzмz praeruptus. Eigenthümlich ist russ. знакомый.

Auch die beiden Numeralia ordinalia CAMIй septimus (von CEA, für sanskr. sapt in saptan) und OCMAIй octavus (von oc für sanskr. ašț in ašṭan) sanskr. ašṭama enthalten das Suffix mz.

§. 132. Suffix mo: subst. neutr.; primär.; secundär.

mo ist primär in folgenden Wörtern:

nog kсLMO panni detriti: ken, eigentlich das Hangende, neuslov. povèsmo serb. повjecмo fasciculus lini; писмо scriptura neben писма: пьс; пражьмо Äqıtov collyris russ. пряжмо: пражи; pamo humerus neben pama und pama: p. Secundär in skamo leucoma.

Serb. пасмo filorum numerus; dunkel ist плесмо later. Russ. пacмo Gebinde poln. pasm; письмо; пряжмо; рамо; ярмо neben яремъ.

§. 133. Suffix Ma: subst. fem.; primär.

KOCMA capillus. dobr. 288.: Koc; pama neben pamo und pama humerus: p; caama stramen: CTA. vergl. lat. stramen mit sternere und mittelhd. strô, strowes mit streuen: griech. záλapoç lat. calamus scheint nicht verwandt; orcma corium: oyc.

Hieher gehören auch Bдмa saga. opis. 51., das aus dem Russischen aufgenommen scheint; кpzчмa taberna. dobr. 288., das mit кρzчarz, kpzyara verwandt, ursprünglich dasselbe, nämlich Krug, bedeutet

Denkschriften der philos.-histor. Cl. IX. Bd.

27

zu haben scheint; чeсma in чecmннa ргinus; russ. дрeмa, richtig дp₺ымa somnulentia, von Apk, sanskr. drai, drâ, nidrà somnus; neuslov. zmama torpor, slama; serb. помама furor; russ. вьдьма, корма puppis, косма Flocke.

§. 134. Suffix Hмz: subst. masc.; adj.; secundär.

I. кръчимъ faber von кръчь metallum; отьчимъ vitricus von отьць pater.

Neuslov. očim vitricus; serb. noбратим quem fratrem, поочим quem patrem appellamus; russ. нелюдимъ solitarius, отчимъ vitricus, побратимъ.

II. жeжнмz ardens; HEOпaсHMZ inconsideratus.

§. 135. Suffix HмA: subst. fem.; secundär.

дkéíмa puella veãviç. jud. 5. 8. opis. 22.; жεннma raidiozy puella, nakλazý pellex. Serb. посестрима quam soгогem appellamus.

Das Suffix MEH bildet

§. 136. Suffix MEH: subst. neutr. masc.; primär.

a) folgende Subst. neutr.:

ρkмa onus: Ep; вpkмa tempus: Bp; знAмA signum. dobr. 288.: vergl. die fem. lit. zimě cicatrix let. zîme signum; Hмм nomen: знA; NAMA genus: nea; nнсмa littera: nc; pama neben pamo und pama humerus: p; cakma trabs, culmen tecti neuslov. slême Firstbalken, wofür caama. opis. 101. 102. von cra, daher quod sternitur: vergl. lit. šalma trabs longa; c‍kma semen: ck;

чHсMA numerus: чT.

Unbekannten Ursprungs sind BMA uber. dobr. 288. und Tkma vertex. BMA von der Wurzel vam, vomere, also milchspeiend (Pictet, Zeitschr. für vergl. Sprachf. V. 349.) geht nicht an, da am oder allenfalls um mit ma wohl eine andere Form geben würde; nama steht für nema von Nea nach Vergl. Gramm. I. 181. Hieher gehört auch npkema in sec-npkсMEHE continuo, das uns aus пp‍kec-ma zu bestehen scheint: man vergleiche npkстaти cessare. Hieher ist ferner zu ziehen cтama im Verbum denominativum oycтAMEHнTH constituere: man vergl. sanskr. sthâman lat. stamen und lit. stůmen. Der Wurzelvocal wird durchgängig gesteigert: p wird zu p‍k, pa, ▲ zu н: ɛpkma, Bpkma, pama (womit man griech. ap-dpov, ap-apíoxetv lat. ar-mus, ar-tus und deutsch Arm zusammenstelle), cakma, caama, чисма. HMA scheint durch Abschleifung aus зHAMA entstanden zu sein, wofür sanskr. nâman griech. voua lat. nomen goth. namo sprechen: der Ableitung von Hм, die von Dobr. 288. und von Grimm, Deutsches Wörterbuch, Vorrede LI., in Schutz genommen wird, steht hauptsächlich der Umstand entgegen, dass aus нм-мa wohl nur ama entstehen könnte, wie aus помьн-nx—nomanæ hervorgeht: neben dem alle Spuren des Alters an sich tragenden има lebt das jugendliche знамо. Russ. беремя, время, вымя, знамя, имя, племя, сѣмя, тѣмя; пламя, поломя entspricht dem altslov. пламень, eben so стремя dem altslov. стръмень.

b) folgende Subst. masc.:

камєн lapis; крємєн silex; пламен flamma; прамен filum; ремен lorum; стръмен stapia ; чисмен numerus. dobr. 289.; чLMEN hordeum.

Der sing. nom. lautet ursprünglich auf aus nach Vergl. Gramm. I. 63. 64. III. §. 62.: kamīni, NAAMW, LAYLM'W; jünger und gewöhnlicher ist der durch Anfügung des entstandene Ausgang HK : камень, пламень, начьмень. Hinsichtlich der Wurzel vollkommen klar sind nur камень, wofür auch камъ in kam‍kız lapideus, von кa acuere (vergl. griech. ảx in άxý), naamehk von пaa, пpameнь von np seindere (vergl. filum und findere) und чнсMEнь von чLT; KρEMEN& findet sich altslov. nur in kpeмeнhi; ремень ist wahrscheinlich entlehnt; neben ючьмень findet man чим нь und ючьм. kruš.: das Adj. БАЧЬНЯ setzt gar ein ючь voraus: vergl. кам-кня von камень.

Neuslov. kremen, plamen, remen und jermen, stremen, ječmen; russ. рамень (gen. -мня) Gebüsch, ist dunkel; ячмень, пламень sind f. geworden. Im chorv. findet man zlamen für znamen: ne znaš taj zlamen. luč. menčetić. Aus MEN hat sich im russ. das secundäre Femininsuffix мень entwickelt: cуxмень siccitas; узмень σтεvóν angustiae nach Pavskij. II. 1. 197. im sof.-vrem. sub anno 1242.; низменнúй humilis, non altus, setzt ein Subst. низмень vогaus; eben so hängt mit men das Suffix мeнa Pavskij. II. 1. 213. zusammen, das im Опытъ областнаго великорусскаго словаря minder gut мина geschrieben wird: c'змены das zur Aussaat, мены das zum Verbrauch bestimmte Getreide, von c'k, mд. Über das Suffix MEN im altslov. siehe Dobr. 287. 288.; im serb. Vuk Stef. Karadžić 84., im russ. Puchmayer 73., im čech. Dobr. 33., im lit. Schleicher 130. und allgemein Bopp. Vergl. Gramm. 1106 bis 1120.

Eigenthümlich ist im neuslov. das Suffix man: licman bucco, purman neben puran gallus indicus, racman neben recak anas mas von lice, pura, raca, reca.

§. 137. Suffix MEнz: adj.; secundär.

Chorv. česmen (gospoje česmena. luč. 67. 10.) von чacть, nicht чCT; daraus ist česmenit (česmenita srića. luc. 53. 8.) entstanden.

§. 138. Suffix Mнo: subst. neutr.

гoумно neuslov. gumno russ. гуyмно area: vergl. sanskr. gô terra.

Hieher gehört auch das chorv. žrmno mola; auch čech. kamna plur. Ofen (vergl. sanskr. aśmanta) nach Schleicher, Zeitschr. für vergl. Sprachforsch. V. 400.: Wurzel ist ka sanskr. sa; Übergang des Begriffes „Stein“ in den Begriff „Ofen" findet sich im sanskr., im deutschen (auhns) und im slavischen: newTMь fornax neшutepa spelunca neuslov. peč saxum, fornax. Vergl. §. 43.

D. Aus Gutturalen bestehende Suffix e.

§. 139. Suffix кz: subst. masc. adj.; secundär.

Das Suffix Kz bildet I. Substantiva und kann dann an Substantiva und an Adjectiva gefügt werden: im ersten Falle werden Deminutiva gebildet, im letzteren hingegen Adjectiva substantivirt:

а) камыкъ lapillus; пламъкъ flamma; ремък lorum; начѣмъкѣ hordeum von камъ, пламы, ремъ,

[ocr errors][merged small]

Das Suffix Kz bildet II. Adjectiva und wird dann an einige durch primäres z oder ▲ für â gebildete Adjectiva gefügt:

Близѣкъ propinquus; Бридѣкѣ foedus; Бритѣкѣ vehemens; влѣгъкz humidus; вратъкѣ volubilis; ГЛАДВХ laevis: vergl. die Wurzel глод; горькѣ amarus; гразѣкѣ limosus; гыбѣкѣ plicabilis; дрѣзЪКЪ audax. dobr. 331.; ЖЕЖѣкѣ ardens; кратъкъ brevis; кротъкѣ mansuetus; крѣпѣкъ fortis; ЛГѣкъ levis; мръзѣкъ impurus ; макѣкѣ mollis; низѣкѣ humilis; плъзѣкъ lubricus; рѣдѣкъ rarus; сладъкъ suavis; стыдякъ pudicus; тряпк% acerbus; тинькх tenuis; ТАЖьк& gravis; жзъкā angustus. In diesen Wörtern ist gegen die Regel z nicht in o übergegangen, wie es in g’kao-ta, coyi-ta der Fall ist und wie es bei folgenden Adjectiva eintritt:

высокъ altus; вѣдокъ gnarus; глжбокъ profundus ; жесток» durus; широкя latus.

Wurzelhaft dunkel sind близъкъ, гладъкъ, кротъкъ, низѣкъ, рѣдѣкъ, высокъ, жестокѣ und широкѣ. Бритяк» ist auf die Wurzel кри zurückzuführen und Бри-т-х-к% zu theilen, wie russ. зна-т-окъ; denselben Ursprung scheint auch Бридъкъ zu haben: man vergleiche neuslov. bridek amarus, serb. бритка сабља gladius acutus, prov.-russ. бридкій вѣтръ schneidender Wind und, mit unorganischem ҡ, брыткій amarus, čech. britký acutus, bridký poln. brzydki foedus; man vergleiche рѣдъкz mit rarus, das jedoch Benfey, griech. Wurzellex. I. 470., zu rad stellt. Abweichend ist далек» longinquus, dessen e nicht in einem vorhergehenden Weichlaut seinen Grund hat: neuslov. daleko serb. далеко, nicht daljeko, даљеко; ferners велик» magnus, das mit вєлий verwandt. Einige von den Themen der oben angeführten Adjectiva kommen als Adjectiva im Positiv vor, andere nur im Comparativ oder in anderen Ableitungen und in Zusammensetzungen: Близъ (старъ и нжждьнааго близъ. greg.-naz. P. A. Lavrovskij. Istorič. Čten. 1832—3. 207), дръзъ, крѣпъ; Ближий, выший, глжвлий, горий, далий, льжай, нижий, слаждий; тажий, ширий; приближити, гладити, прѣкратити, мутьнити; высина, глжбина, жзина; высота, жестота, льгота; жестосръди etc. Man vergleiche die sanskr. Adjectiva laghu (griech. škazú) svadu (griech. ñòó) anhu (ěүүó) mit льгѣкъ, сладЋКЋ, ЖЗЪКА.

§. 140. Suffix ко: subst. masc.; secundär.

василько Basilius. per. 68. 37.; растко für растиславя. pat.

§. 141. Suffix ка: subst. fem.; secundär.

An Substantiva gefügt bildet Ka Deminutiva; an Adjectiva, substantivirt es dieselben : а) гжська anser; зелька herba; зывыка cunae von einem Thema зыбы; клѣтька cella; кокошька gallina; латька olla; мышька mus; пасторька privigna für падѣштєрька: vergl. падѣштєрнца; жръка superior molae rota steht für жрънъвька.

b) близка affinis; инока monacha.

§. 142. Suffix zкъ: subst. masc.; secundär.

An Substantiva gefügt bildet zкz nicht selten Deminutiva; an Adjectiva und an Participia, substantivirt es dieselben:

a) дарък donum; доходѣкъ reditus; затылѣкъ cerebrum, eigentlich wohl occiput; изломѣкѣ fragmentum; колѣкъ pessulus; наслѣдъкz haereditas; пабирѣкъ racemulus; пародѣкъ uva acerba

подоляк limbus; послѣдъкъ finis; постъпѣкъ vestigium; придҟвякъ cognomen; прикоутъКХ velamen; прноулzкz platea: vergl. oyahya; пpkaoмzкz fragmentum; пänzкz umbilicus, hovdoc ficus immatura. opis. 199.: vergl. čech. poupě gemma; станZкz tentorium. alex.; czeнтzкz volumen; СъПЛЕТZКZ connexio; трасѣкъ tremor; оуломъкъ fragmentum; цвѣтъкZ flos ; чеснѣкъ allium; члѣнѣкъ articulus ; шипѣкъ neben шипокъ rosa. Auch лихотъкz abundantia ist von einem Subst., Anɣoтa, abzuleiten: man vergleiche čech. sirotek und sirota; прkдzкz praedecessor hat пpkдz, Пkczкz pulvis ein vorauszusetzendes n'kcz zum Thema.

b) Вътрък dies martis; данъкъ donum; добытѣкъ facultates; запръТЪК% ovum ventosum; ИЗБЫТХКХ reliquiae; начатѣкѣ initium; недостатъкъ, нестатъкъ defectus; опрѣсьнѣкъ azymum; останѣкъ, остатъкъ reliquiae; прибытѣкъ lucrum; приѣтъкъ òEXTá res acceptae. isai. 60. 7.; ПАТЪКЪ dies veneris; овътък facultates; ЧЕТВРXTZKZ dies jovis. жератъкѣ cinis scheint ein Adjectivum жρatz (vielleicht für жepaтz: vergl. čech. žeřátek) vorauszusetzen.

CAAнOYTZKZ, eine Frucht, die bei den Griechen vaoút, bei den Türken leblebi, in Bosnien слани rpax heisst, ist zu vergleichen mit dem chorv. polutak dimidium.

In 6AHзOKZ ist кz Suffix, in A4ρzкz hingegen Zкz: dies erhellt aus dem dem кz vorhergehenden Vocal, der in 6лиз0к% wohl z wäre, wenn das Suffix zкz lautete, in дρzкz hingegen o, wenn das Suffix к% wäre.

§. 143. Suffix ZKо: subst. neutr. ; secundär.

ивляко ротит ; зєръко lacus. gram. 217.

§. 144. Suffix ZKA: subst. fem.; secundär.

Das Suffix za bildet folgende Substantiva:

гатъка divinatio; доупка fovea; кавяка concubina, eigentlich corvus monedula; котъка felis, ancora; кътъка corymbus; невѣстъка nova nupta; патъка anas; прѣкровяка velamen; прkстжохка transgressio; рабъка perdix; сиротъка orba; тетка amita; христниняка christiana ; юнотъка puella. стрыйка für стрыжка ist patruus; уйка für ујжка amita und avunculus. cip. In AискA vulpes und in пpkпowacka cingulum ist zwischen с und к der Halbvocal ausgefallen.

§. 145. Suffix LKA: subst. fem.; secundär.

Das Suffix ka bildet folgende Substantiva:

дроужька socia; кроушика pirum; почька renes; рѣчька urceus; ЧЕПЬЧЬКА catena. Primär scheint ька in тъчька russ. точка punctum.

§. 146. Suffix oкz: subst. masc.; primär.

Das Suffix oкz bildet folgende Substantiva:

док testis. Russ. видокъ testis; игрокъ lusor; сѣдокъ vector; ходокъ pedes; ѣдокъ homo edax; ѣздокъ eques: in знатокъ homo rei gnarus ist T eingeschaltet.

« PoprzedniaDalej »