Obrazy na stronie
PDF
ePub

neben cвpaz scabies; 13. cpzn: cpznz falx; 14. cтpzм: стρzмz rectus; 15. тpzn: тpznz in тpznzkz acerbus; 16. чpzп : Bод0чpzпz situla; 17. штρzɛ : оyштpzɛz detrimentum.

So ist auch serb. тpk cursus gebildet.

b) 1. гpzx:гpkyz peccatum; 2. cвpzп: cвepkпz für cвpknz ferus: neuslov. srêp, srp; 3.чpzn : 4pħnz testa, eigentlich haustrum. Man vergleiche жpkz in жρk pullus mit sanskr. garbha foetus.

c) 1. връг : изврагъ neben извръгъ ejectio; 2. връз : повразъ vinculum, penna; 3. врът : вратъ collum: russ. воротъ in шиворотъ collare; кєзврат» immutabilis; обрать meta; разврать seditio; CZвPATZ GUOTρOP excitatio. os. 4. 19; Bpaтz in BρATZKZ volubilis: russ. верткiй für ein altslov. врѣтѣкѣ; 4. връх : врахъ trituratio; 5. гръд : градъ hortus, urbs; оградъ hortus; 6. дръг : подрагъ fimbria; 7. зрък: зракъ visus; 8. крът : кратъ (два краты bis) und кратъ in кратъкѣ brevis; 9. мръз : мразъ gelu; 10. мръз : омразz molestia; 11. мрък : мракъ caligo; 12. пръх : прахъ pulvis; 13. свръв : свракъz neben свръкъ scabies; 14. сръг: срагъ severus: russ. строгій; 15. смрѣд : смрадъ foetor; 16. cтрzɣ: cтpaɣz terror; 17. Xрzк: Xрaкz altruss. sputum. Хряк Хракъ

Russ. шороxь strepitus ist auf die Wurzel upzy, die auch dem altslov. шpшн oestrus, neuslov. sršen, zu Grunde liegt, zurückzuführen. Dunkel ist пpнпpaтz vestibulum. Den denominativen Verben гравити rapere, омразити foedare, пражити frigere und трапити excruciare, welches jedoch bis jetzt im altslov. noch nicht nachgewiesen worden ist, liegen wahrscheinlich auf die hier bezeichnete Weise aus гръв, мръз, пръг, тръп gebildete Nomina zu Grunde.

d) 1. гръм : громъ tonitru; 2. грът : гротъ хбуди poculum: čech. hrot infundibulum; 3. ряд : родъ generatio: 4. xpzm: Xpomz claudus; 5. стрzг: острогz napeμ3oký castra. 1. paral. 14. 15.

Siebzehnte Classe.

Der Vocal des Thema wird entweder unverändert gelassen oder zu a gesteigert (Vergl. Gramm. I. 144).

a) 1. spkг sptrz ripa (vergl. goth. bairgs in bairgahei und Burnouf. Journal des Savants. 1833. 601. Schleicher. 104. 123); 2. 6plзr: &pkзrz, пpoɛpkзrz diluculum; 3. kr : skrz fuga, приkгz profugus, пpkákгz transfuga; 4. B'KA: KkAz in kдокz gnarus, neuslov. svedok testis, im russ. правов₺ь juris peritus. Pavsk. II. 1. 16; 5. c: kсz daemon (vergl. serb. Hв: die Wurzeln skc und див bedeuten beide splendere); 6. крѣп: крѣпъ, крѣпъкz fortis; 7. крѣс : крѣсъ solstitium; 8. cтpkг: cтpkгz tributum. 3. reg. 4. 6. kruš.; 9. c'ka: cxc‍kдz, neuslov. sosed. russ. cocь vicinus; npkekAz insidiae; russ. домось Stubenhocker; 10. сkк: осkкz ovile; пockкz sectio; czckкz russ. cуcкь aгсa; serb. исjек pars exsecta agni assati: anders zu deuten ist coycbkz für cxcaкz zpv fons. opis. 82.

Serb. врисак sonus acer; порез vectigal; russ. рѣзъ usura, головорѣзъ Henker.

h) 1. akз : bzзas3% ascensio; gz^43% introitus; 34^43% latibulum; ×зл4з% exitus; russ. лазь Schluf des Wildes; пpолaзь transitus; 2. pkз: 06р4зz vultus, eigentlich Umriss; 3. cka: caдz planta, hortus.

Achtzehnte Classe.

Der Vocal des Thema wird entweder unverändert gelassen oder zu oy oder Ba gesteigert (Vergl. Gramm. I. 145).

а) 1. Бык : БЫКz taurus; 2. стыд : стыдъ pudor und in кєстыдинъ impudens und in стыдъкъ pudicus. 3. cup: c'ыpz caseus.

Serb. подриг ructus von der Wurzel рыг; prov.-russ. обыкъ von вык.

b) 1. Брыс : оброүс, оукроусz sudarium; 2. вык : наоүкъ doctrina; 3. дых : доүүz animus; 4. слых : слоүүх auditus; послоүү» testis; 5. стыд : стоүди neben стыдя pudor.

c) KWC KRAсz fermentum.

Auch serb. хват in дохват : ударио га на дохват (uti eum assequi potuit), russ. хватъ in уxвать Ofengabel stützen sich wie das altslov. 【BATHти auf die Wurzel xuт. XBATHTH хыт.

Neunzehnte Classe.

Der Vocal des Thema bleibt entweder unverändert oder wird zu gesteigert (Vergl. Gramm. I. 142.)

а) 1. ВА3 : ПРИВАз» vinculum; 2. глад : погладѣ aspectus; russ. взглядъ aspectus, верхоглядъ Maulaffe; 3. гpaз: гpaзz in грaзzкz limosus; 4. Aar: Aarz iμás lorum; 5. mak: makz in makzkz mollis; 6. 3BAK: 3BAKZ, neuslov. žvenk, neben звжк% sonus; 7. Tar: Tarz lorum (vergl. czтäгz závlapos junctura); 8. Tar: Tarz labor, fortis; HETATZ iners.

Man beachte russ. ознобъ frigus von ЗАБ.

b) 1. Блад : Бждя lenocinium; 2. Ваз: Ж3%, ВЖ3%; ВЪЗВЖ3%; НАЖ37; 06Ж3%; ПОЖЗА; СЪЖЗЪ, съвѣзъ vinculum ; $38 in жзѣкъ angustus; 3. драг : држгъ, neuslov. dróg, in држжнює tigna; 4. дав : ДЖБ≠ arbor, quercus; 3. даг : ДЖГ& in недѣгъ morbus; 6. Звак : звѣкъ neben Звакъ sonus; 7. ЗАБ : 3*Бх dens; 8. крат : прикрѣтъ severus; 9. лак : лѣкъ 9х0kıós curvus, arcus; лѣкѣ седльнѣ, облѣкъ umbo sellae; paзлжкz separatio; CZARKZ inflexus, neuslov. slôk macer; 10. Mat: MXтz turba; 11. пpar: пp‍kпpärz cingulum, cxпpxгz jugum, conjux; 12. пpar: пparz locusta, eigentlich Springer (vergl. serb. cкакаваш, althochd. hawispranga, heuwiscreccho, ersteres von springan, letzteres von scrican salire); 13. par: pxгz, noparz ludibrium; 14. Tpac: тpxсz terrae motus; 15. Tar : BZCTXrZ lorum, czтärz závdapos lignum quod inter juncturas aedificiorum est, eigentlich junctura. habac. 2. 11.—12.) neuslov. tôg (für Tærz) zäh; 16. tan: Tänz obtusus; 17. Xpacт: Xpxстz strepitus; 18. штад : скѣдъ parcus.

Hieher gehört wohl auch штжкъ strepitus, ferner die den Verba погржзити demergere und сжчити siccare von гpaз und caк zu Grunde liegenden Nomina. Man vergleiche auch neuslov. jôk planctus und jokati plangere neben jek Widerhall und jekati gemere: Wurzel AK.

Zwanzigste Classe.

Der Vocal des Thema bleibt unverändert.

1. глЖБ : глжБъ in глжкокъ profundus: prov.-russ. преглубый ; 2. гржв : грѣвъ plebejus (eigentlich rugosus: let. grumb se rugare); 3. кжс: кжcz frustum; 4. não: nxnz umbilicus; 5. på: pæ6% pannus; 6. стоп : застжох opitulator; 7. тржд : трждъ morbus.

B. Suffix z an abgeleiteten Verbalthemen.

1. Themen auf и.

a) Das auslautende и des Thema wird von dem Suffix durch j getrennt:

1. повари : поварий coquus; 2. слави : славий luscinia.

Dem мрARHй formica scheint ein mit Maze, sankr. brû, zusammenhangendes Verbum мpaɛh zu Grunde zu liegen; auch im griech. und lat. wird nach Benfey. 2. 113. die Ameise die summende genannt : Hópur und formica von bhram. сõднй judex steht für cд, daher sing. gen. cxt; vielleicht auch мpabíй für мpaвн. Vergl. Gramm. III. §. 44.

Denkschriften der philos.-histor. Cl. IX. Bd.

19

b) Das auslautenden wird zugeschwächt und dieses & mit z zu einem praejerirten Vocal verbunden, der auf den vorhergehenden Consonanten auf die in der Lautlehre angegebene Weise wirkt. Der zweite Theil des praejerirten Vocals fällt nach der Verwandlung des Consonanten ab.

1. води : вождь dux für водь»; 2. врачи : врачь medicus; 3. гради : граждь stabulum; 4. моли : Богомоль religiosus; 5. плати, прати: плашть, прашть pallium; 6. поусти : кръвопоушть venae sectio.

So ist auch zПA clamor, russ. вопль, gebildet, ungeachtet hier radical ist: вznн vom goth. vopi in vopjan; das serb. вanaj würde altslov. вzпй lauten. Hieher gehört auch czpaшTM occursus von сzpaти, Praesensstamm zum Infinitivstamme czpkrт. Dunkel ist cyɣo^an^ь larus. Man beachte auch die Adj. Блжждинъ errans und доүшқыштыня animam capiens, denen möglicherweise Nomina wie клжждь und ɣшть zu Grunde liegen. Das dem entlehnten magyar. varázs incantatio entsprechende altslov. Bρ, dessen slav. Ursprung indessen Boller (Sitzungsber. 17. 385) in Abrede stellt, ist noch nicht nachgewiesen worden: nach unserer Ansicht ist es auf врaжн (vaticinari, magicas artes exercere) und auf die Wurzel Bpzr sonum edere zurückzuführen.

Zwischen Wörtern wie сAAвнй und вожд tritt nur der Unterschied ein, dass beim erstern der Hiatus aufgehoben wird, beim letzteren nicht, was hier die Verschmelzung des aus и entstandenen mit z zu einem präjerirten Vocale und die Veränderung des vorhergehenden Consonanten zur Folge hat: man vergleiche коупны und коуплы für компы aus компьа, коупна.

2. Themen auf a.

Die russ. Substantiva вихляй homo stultus, гуляй bewegliches Befestiguugswerk, коровай (neuslov. kravaj in kravajec) placentae genus, нагоняй, нaпрягай objurgatio, pacтeraй placentae genus sind wahrscheinlich auf die Verba вихля, гуля, крава für краю (vergl. russ. краюха frustum panis), нагоня, напряга, растега für растяга zurückzuführen. Hieher gehört wohl auch негодяй Taugenichts, und die den Wörtern волочайка femina vaga und попрошайка zudringlicher Mensch zu Grunde liegenden Formen. виXляй wäre daher als виX.ля-j-ь aufzufassen.

3. Themen auf k.

Prov.-russ. 6огатВй homo dives.

4. Themen auf oy.

Russ. поцѣлуй osculum: ночевъ Nachtstation; serb. целив osculum.

II. Das Suffix z bildet als secundäres Suffix 1. zusammengesetzte Adjectiva, die den Besitzer dessen bezeichnen, was die einzelnen Theile der Zusammensetzung bedeuten, d. i. diese Adjectiva sind possessive Composita, die von den indischen Grammatikern bahuvrîhi genannt werden.

БЕЗБОГ åðooç qui sine deo est; БезБрадъ imberbis; Бєзврат» immutabilis; к€3ЖБъ edentulus: BAAгосpzдz εúxάpòtoç fortis; EAAгоxɣz eйooμoç bene olens; sororAAcz fatidicus, eigentlich dei vocem habens; кѣлорѣкъ candidas manus habens; велок» реалóðauos magnos oculos habens; влѣкодлакъ Werwolf, eigentlich lupi speciem habens; BAOгAAEZ Bouxépaλos caput bovinum habens; гæcто¤рaд% δασυπώγων densam barbam habens; ΑBolepors δίκερως bicornis; KeToKοινή σκληραύχην duram cervicem habens; зAATOCAOвz aurea verba habens; з^aт00уcтz xpuodoτoμos aureum os habens; 320чьстZ, neuslov. zločest, impius; нночAдz unum filium habens, nicht unigenitus, daher Epitheton des Vaters, nicht des Sohnes; козирогъ aiтохépws capricornis (von козий); кратовлася brevem comam habens; кривоносъ aduncum nasum habens; кρzноносz pivóτuntos cui nasus amputatus est; AacкосρZAZ, wofür auch AacкρZĄZ,

yaorρíμapyos gulosus; AжKOнoсz aduncum nasum habens; мнлoсρzдz misericors, eigentlich entweder „ein weiches Herz habend“, oder, wie misericors und barmherzig, „für Arme ein Herz habend". Bopp. Vergl. Gramm. 1434; HEBOгz pauper, let. nebaga für nabaga, worin Gorz die Bedeutung „Reichthum“ hat; ПлOCKоAHILL latam faciem habens; пьcoглвz canis caput habens; paзoкz strabus; pacnomacz discinctus ; роусовлася flavam comam habens; срѣдовѣкъ qui mediae est aetatis; стрѣмоглавъ qui capite deorsum fertur; neuslov. stoklas avena fatua, eigentlich centum aristas habens; тpзxz tridens; oytorz pauper: of entspricht hier dem sanskr. vi in Zusammensetzungen wie viguna qui sine virtute est, vidêha qui sine corpore est; ЧЕТверогоув& quadruplex; четврѣногъ quadrupes; чръноризъ vestem nigram gestans; ЧАСТОЗРАНЬ densa grana habens; шестокрилъ sex alas habens; динорогz unicornis etc. Hieher gehört auch тризь тріт wv, théts trimus: овѣня тризъ, коза триза, юница триза. тризъ halten wir nämlich für eine Verkürzung von тризимъ, dessen zweites Glied in назимя (агна назимо) évtaúσtos unius anni. opis. 15. (daher serb. назимаш рогсus, назиме porcus anniculus, назимиша рorca annicula) sich unverkümmert erhalten hat. So ist auch дBиз zu erklären, das den serbischen Wörtern двизак, двизац aries bimus, двизица, двизорка, двиска, двизе ovis bima zu Grunde liegt. Abfall des m gewahren wir auch in der Sprache der ungrischen Chorvaten: vernost prekršit nis (für nisam) otila, na drugoga muža mislila nis (für nisam), nis (für nisam) njegovu zlu volju spunila. Genov. Auch lat. bimus, trimus, quadrimus sind Zusammensetzungen von bi, tri, quadri mit hiems. Aufrecht. Zeitschr. für vergl. Sprachforsch. 4. 413. gegen Pott. Etymol. Forsch. 2. 297., Benfey. Griech. Wurzellex. 1. 311. und Kuhn. Zeitschr. für vergl. Sprachforsch. 2. 130. Man vergleiche lit. dveju, trijų žêmû bimus, trimus. Unter diesen Umständen darf auch lit. gìs, gis in dveigis bimus, treigis trimus, ketvergis quadrimus etc. als eine Verstümmelung aus gima, wofür jetzt žêma, gedeutet werden. Pott, De princ. 1. 65., fasst gis, gis als natus auf und vergleicht sanskr. dvidža bis natus.

Zu den Composita possessiva ziehen wir auch die mit мkpz, мupz und CAARZ Zusammengesetzten Personennamen: владимѣрѣ, владимирѣ; владиславъ, d. i. а владь, влади i. e. imperio nomen habens ; ferner ein dem altslov. czнoузнz ávaßátys qui equum conscendit zu Grunde liegendes czнoyзz d. i. cz-н-0узz (aus Boзz) qui cum curru est, womit man sanskr. sakama voti compos, eigentlich votum secum habens und goth. gaguds pius, eigentlich deum secum habens, vergleichen kann. Man erinnere sich hiebei an serb. und čech. Adjectiva, die praegnans bedeuten: сјањна овца, скозна коза, скотна мачка, стеона крава, суждребна кобила, супрасна крмача, суштена кучка; čech. shřebná klisna, skotná ovce, sprasná svině, stelná krava, eigentlich ovis, quae cum agno est; capra, quae cum capella est etc.

Auch празда in непразда praegnans scheint ein possessives Compositum zu sein, denn зьдь ist materia und opa für npo kann mit sanskr. nis (ex) in nirmala fleckenlos und mit lat. ex in exsanguis verglichen werden: пp4здz wäre dem gemäss „, die Materie, den Stoff heraus, weg habend." In отρокz ist от, oтz wie sanskr. apa (ab) in apabhì furchtlos, griech. àñó in άñódρt pilis carens, lat. ab in abnormis und wie goth. af in afguds gottlos und poкz als Sprache aufzufassen, oтpoкz demgemäss als „qui fari nequit, infans,, zu erklären.

GACHOCAOBZ, GAMAOCAOBZ sind nach griechischen Mustern: podoλoyos, hypoλóyos gebildet.

bildet als secundäres Suffix 2. Adjectiva aus Singular Genitiven, die von seз abhängig sind, wobei der Auslauta oder и von dem Suffix durch j getrennt wird. Der Bedeutung nach sind diese Bildungen den Composita possessiva gleich, die Bildung jedoch eine ganz eigenthümliche:

БезоБъдай pauper. ant. 125. von oБѣдо divitiae; Безратий inexpugnabilis: по чьто на безратни миръ оустите pати cur in mundum inexpugnabilem excitatis bella. sup. 239. 8.; 5з0умaй demens: o HзApaнAIO Евзоүмай о Israël demens. sup. 287. 14.; ВЕСпосАгай coelebs: то оүко дѣльма твоює БЕСПОСАГА

МАТЕРЕ и дѣвица милой ма блядьницж propter hane igitur tuam innuptam matrem et virginem miserere mei meretricis. sup. 291. 7., Беспосагаи матн bei Vostokov; БЕШТИНАЙ inordinatus : градъ ЖЕ СЛЫША втѣрый събора Бесчинаює множьство разумѣвай urbem vero audiens antiquam synagogae inordinatam multitudinem intellige. sup. 237. 26.

z bildet als secundäres Suffix 3. волоүй bovinus: волоуы жилы, womit man serb. волујски neben волOвски und овнуjски vergleiche. Es wäre vielleicht nicht unrichtig, auch die Adjectiva possessiva auf oɛz als durch z gebildet aufzufassen, wornach paroвz gleich panor-z aus paɓz-z wäre. In oутрké crastinus ist z an den sing. loc. gefügt worden: oyrрk cras. Das Adj. з^т% aureus von зAATO: dagegen entspricht deutsch guldên einem altslov. Adj. auf -kнz.

Selten sind durch secundäres z gebildete Substantiva: oгAABZ capistrum von und raaga.

§. 2. Suffix o: subst. neutr.; primär.

6ρzдо clivus (ρza); Apzɛo, Apkвo arbor (sanskr. dru-ma griech. òópu, opus goth. triu: hinsichtlich des ist вkдpo und sanskr. uda aqua zu vergleichen) von Apoy, einer Erweiterung des Ap, daher Aρzв-o, eigentlich der seiner Rinde entkleidete, zum Balken gestaltete Baum (man vergl. oдpz). Kuhn. Zeitschr. für vergl. Sprachf. 4. 86.; 3ea0 in зAн€ olera: vergl. poln. zioła; нго jugum (sanskг. juga griech. Cuyóv lat. jugum goth. juk lit. jungas); matкo lac (mazк); пepo penna (von np, daher unverwandt mit dem sanskr. patatra, griech. Tepóv, althochd. fedara); nнво роtus (пнв); porro vestis, merx, ursprünglich alles Bewegliche (pɣ, poyx); т^a plur. pavimentum ; 440 frons. Hieher gehört auch oɛZдO thesaurus. sup. 241. 2. haereditas. sup. 392. 20., zusammengesetzt aus îâz und д, dessen k abgefallen: man vergl. lit. abdas (vestis, wobei an porro vestis und merx und an ризьннша aerarium von pнзa vestis zu erinnern ist) und altslov. cxдZ.

Dunkel sind kнo dos; oлoво plumbum (lit. alvas let. alva); npo far (sanskr. pura griech. pó): Maco caro (sanskr. mânsa goth. mims); cтpzвo vexpós cadaver. jer. 19. 7.

§. 3. Suffix e: subst. neutr.; primär.

AжE lectus (Aer); mopie mare (lit. marês: das unfruchtbare Meer, atpúɣetos bei Homer) scheint als der Tod der Vegetation von mp seinen Namen erhalten zu haben. (Curtius. Zeitschrift für vergl. Sprachforschung. 1. 33.); naewte, dual naштн, humeri, dorsum (naeт); xx catena (BAз). Hieher gehört auch копию hasta (vergl. коупли neben копии) und лице vultus, jenes von коп, dieses von лик abzuleiten. Dunkel ist noлe campus, das von Kuhn in Weber's Ind. Stud. 1. 349. mit sankr. pada, griech. év, umbr. perum, deutsch Feld zusammengestellt wird.

Das Suffix e ist das sanskr. Suffix ja aus ia, das in копн aufgelöst wird; lat. iu: incendium, colloquium. Bopp. 1297. Vergl. §. 4.

§. 4. Suffix HIE: subst. neutr., secundär.

Das Suffix и bildet Substantiva a) aus Adjectiven; b) aus Part. praet. pass. und c) aus Substantiven. a) aus Adjectiven: БЕШТАДИЮ orbitas; Вєсєлнє laetitia; гобьзнює ubertas; излишнює abundantia; лакомню ingluvies; ласкосрѣднює, ласкрѣднює edacitas; милосрднює misericordia; наличиює similitudo (vergl. serb. налик); напрасьниє iracundia; ништнює paupertas ; окилиює abundantia ; острию acies; различию discrimen; скараднює foeditas; съдравию bona valetudo; съличию rhythmus; сжштию essentia; оуБожию paupertas etc.

« PoprzedniaDalej »