Campani, non vallum modo castrorum, sed moenia etiam urbis prospectantes repleverant. Quum iam ante ferocibus dictis rem nobilitassent, infestis hastis concitarunt equos. Dein libero spatio inter se ludificantes, sine vulnere pugnam extrahebant. Tum Campanus Romano, Equorum, inquit, hoc, non equi tum, erit certamen, nisi e campo in cavam hanc viam demittimus equos: ibi nullo ad evagandum spatio cominus conserentur manus. Dicto prope citius equum in viam Claudius deiecit. Taurea, verbis ferocior, quam re, Minime sis, inquit, cantherium in fossam. Quae vox in rusticum inde proverbium prodita. Claudius, quum ea via longe perequitasset, nullo obvio hoste in campum rursum evectus, increpans ignaviam hostis, cum magno gaudio et gratulatione victor in castra redit. Huic pugnae equestri rem (quam vera sit, communis existimatio est) mirabilem certe, adiiciunt quidam annales: quum refugientem ad urbem Tauream Claudius sequeretur, patenti hostium portae invectum, per alteram, stupentibus miraculo hostibus, intactum evasisse.

XLVIII. Quieta inde stativa fuere, ac retro etiam consul movit castra, ut sementem Campani facerent: nec ante violavit agrum Campanum, quam iam altao in segetibus herbac pabulum praebere poterant. Id convexit in Claudiana castra super Suessulam; ibique hiberna aedificavit. M. Claudio proconsuli imperavit, ut, retento Nolae necessario ad tuendam urhem praesidio, ceteros milites dimitteret Romam, ne oneri sociis, et sumptui reipublicae essent. Et Ti. Gracchus a Cumis Luceriam in Apuliam legiones quum duxisset, M. Valerium inde practorem Brundisium cum eo, quem Luceriac habuerat, exercitu misit, tuerique oram agri Sallentini, et providere, quod ad Philippum bellumque Macedonicum attineret, iussit. Exitu aestatis eius, qua haec gesta perscripsi

mus, literae a P. et Cn. Scipionibus venerunt, quantas, quamque prosperas in Hispania res gessissent: sed pecuniam in stipendium, vestimentaque, et frumentum exercitui, et sociis navalibus omnia deesse. Quod ad stipendium attineat, si aerarium inops esset, se aliquam rationem inituros, quo modo ab Hispanis sumant: cetera utique ab Roma mittenda esse: nec aliter aut exercitum aut provinciam retineri posse. Literis recitatis, nemo omnium erat, quin, et vera scribi, et postulari aequa, fateretur: sed occurrebat animis, quantos exercitus terrestres navalesque tuerentur, quantaque nova classis mox paranda esset, si bellum Macedonicum moveretur. Siciliam ac Sardiniam, quae ante bellum vectigales fuissent, vix praesides provinciarum exercitus alere: tributo sumptus suppeditari: quum ipsum tributum conferentium numerum tantis exercituum stragibus, et ad Trasimenum lacum, et ad Cannas, imminutum; tum, qui superessent pauci, si multiplici gravarentur stipendio, alia perituros peste. Itaque, nisi fide staret respublica, opibus non staturam. Prodeundum in concionem Fulvio praetori esse, indicandas popu lo publicas necessitates, cohortandosque, qui redempturis auxissent patrimonia, ut reipublicae, ex qua crevissent, ad tempus commodarent; conducerentque ea lege praebenda, quae ad exercitum Hispaniensem opus essent, ut, quum pecunia in aerario esset, iis primis solveretur. Haec praetor in concione edixit, et qua die vestimenta, frumentum Hispaniensi exercitui praebenda, quaeque alia opus essent navalibus sociis, esset locaturus.

XLIX. Úbi ea dies venit, ad conducendum tres societates aderant hominum undeviginti, quorum duo postulata fuere: unum, ut militia vacarent, dum in eo publico essent: alterum, ut, quae in naves imposuissent, ab hostium tempestatisque vi publico pe

riculo essent. Utroque impetrato, conduxerunt, privataque pecunia respublica administrata est. Hi mores, eaque caritas patriae per omnes ordines velut tenore uno pertinebat. Quemadmodum conducta omnia magno animo sunt, sic summa fide praebita, nec secus quam si ex opulento aerario, ut quondam, alerentur. Quum hi commeatus venerunt, Illiturgi oppidum ab Hasdrubale, ac Magone, et Hamilcare Bomilcaris filio, ob defectionem ad Romanos oppugnabatur. Inter haec trina castra hostium Scipiones, quum in urbem sociorum magno certamine ac strage obsistentium pervenissent, frumentum, cuius inopia elat, advexerunt: cohortatique oppidanos, ut eodem animo moenia tutarentur, quo pro se pugnantem Romanum exercitum vidissent, ad castra maxima oppugnanda, quibus Hasdrubal praeerat, ducunt. Eodem et duo duces, et duo exercitus Carthaginiensium, ibi rem summam agi cernentes, convenerunt. Itaque eruptione e castris pugnatum est. Sexaginta hostium millia eo die in pugna fuerunt, sexdecim circiter Romanis. Tamen adeo haud dubia victoria fuit, ut plures numero, quam ipsi erant, Romani hostium occiderint: ceperint amplius tria millia hominum, paullo minus mille equorum, undesexaginta militaria signa, septem elephantos, quinque in proelio occisis: trinisque castris eo die potiti sunt. Illiturgi obsidione liberato, ad Intibili oppugnandum Punici exercitus traducti, suppletis copiis ex provincia, ut quae maxime omnium belli avida, modo praeda aut merces esset, et tum iuventute abundante. Iterum signis collatis, eadem fortuna utriusque partis pugnatum. Supra tredecim millia hostium caesa, supra duo capta, cum signis duobus et quadraginta, et novem elephantis. Tum vero omnes prope Hispaniae populi ad Romanos defecerunt: multoque maiores ea aestate in Hispania, quam in Italia, res gestae.

VARIETAS LECTIONUM

EDITIONIS DRAKENBORCHIANAE

LIB. VII. Cap. 8. ab Signinis] ab signis. — Cap. 21. Rutilus] Rutulus. Cap. 26. mare superum] mare inferum. Cap. 34. demitteret] demitterent. — Cap.38. Suessulanorumquej Suessanorumque. Cap. 40. ventum, et] ventum est. — Ibid. haud minore ab adversariis verecundia, quam ab suis, silentium datum] haud minor ab adversariis verecundia, quam ab suis silentium, datum. - · Cap. 41. et, ne particeps eorum esset, ab Lautulis fugisset] et ne particeps eorum esset, qui ab Luutulis fugissent.

LIB. VIII. Cap. 8. incedebant] incidebant. — Cap. 10. hostiam] hostia. Cap. 11. consiliis] conciliis.. ·Cap. 15. pri mus de plebe] primum de plebe. Cap. 25. abscisa] abscissa. - Cap. 36. comitate] comitati.

LIB. IX. Cap. 1. exsatient: placari qui nequeant] exsatient. Placari nequeunt. - Cap. 5. ad parentes] uc parentes. Cap. 6. iacere] tacere. Cap. 9. in quod] in quo. Cap. 11. hos tibi] hosti tibi. Cap. 13. Et obsessis] obsessis. Cap. 16. Forentanis] Ferentanis. Cap. 23. abscidamus] abscindumus. Cap. 24. per vias] per viam. -- Cap. 25. inquirendo] inquirendos. Cap. 30. epularum] epularum caussa. — Cap.41. Gallica clade] a Gallica clade. Cap. 43. vetusta gentis gloTia] vetustate gentis gloriae. - Cap. 45. quattuor millia] quatuor millibus.

1

LIB. X. Cap. 2. ab tergo] ab tergo sint. Cap. 12. et stativa, el trepide] et stativa trepide. Cap. 13. in Lucanum hostem] adversus Lucanum hostem. Cap. 14. octingenti] trecenti. Cap. 18. Quum] Dum. Cap. 21. vocare] vocari. Ibid. sollicitare] sollicitari. - Cap. 22. praerogativa] praerogativae. — Cap. 25. mobiliorem] nobiliorem.· Ibid. propraetore] pro praetore. — Cap. 26. in collem] in colle. — - Cap. 29. pro praetore] propraetorem. Ibid. mille septingenti] mille ac ducenti. Cap. 31. quaeque] quae.· Ibid. Samnitium omnes] Samnitium legiones omnes, Ibid. quem pigeat] quem

1

non pigeat. Cap. 33. septingentos] ducentos. Cap. 34. septingenti] ducenti. — Cap. 36. In medium] In medio. - Cap. 37. republica] respublica. Cap. 38. edictum] eis dictum. Cap. 39. forsitan] forsun. Cap. 43. octingenti] trecenti. — Cap. 46. mille] millia.

LIB. XXI. Cap. 10. assensu] adsensum. · Ibid. sed tune Tarento] sed Tarento. Cap. 12. aliquantum] aliquantulum. Cap. 17. treceni] trecenti. Ibid. codem] eodem anno. - Cap. 19. in Gallias] in Galliam. Cap. 22. ad mille octingenti] ad mille octingentos. Ibid. ne quod ne quid. Cap. 23. quos et ipsos] quos et ipse. Cap. 25. sexcentos cecidisse] adcisas res.-Cap. 25. sedes sune] sedes. Cap. 27. equis virisque] equites virique. — Ibid. instratos] instructos. Cap. 31. Isara] Arar.- Ibid. Inde mediis] Mediis. - Ibid. vi plus poterat] vi plus poterant. Ibid. gurgites] gurgites faciens. Cap. 32. ad Alpes cum bona pace] cum bona pace ad Alpes.· Cap. 33. diversis] perversis. Ibid. decurrunt] discurrunt. Ibid. et captivo cibo ac pecoribus] et captivorum pecoribus. : Cap. 34. nequaquam, ut inter pacatos, incomposito agmine] nequaquam ut inter pacatos, composito agmine. — Cap. 35. per artas praecipites vias] praecipites per artas vias. Cap. 36. pedes fallente pede se fullente. — Ibid. prolapsi si iterum corruerent prolapsis, iterum corruissent. Ibid. connitendo] continendo. Cap. 38. Taurinis] in Taurinis. degressum] degresso.—Ibid. ei iugo Alpium] et iugo Alpium.— Cap. 39. volentes] volentis. Cap. 43. Quum] Dum. - Ibid. contra] circa. Cap. 45. Victumulis] Victumviis. Cap. 46. venerat] ierat. Cap. 48. iactati] iactanti. Cap. 49. circa a praetore] circa praetorem. Ibid. oram, qui] oram qui Cap. 52. sequente] sequentes. — Cap. 54. equiti quoque tegendo] ad equites quoque tegendos. — Cap. 56. Trepidantes propeque] Trepidantesque prope. Ibid. alia] alii. Cap. 57. expugnandi] obpugnandi. Cap. 58. Hand longi inde temporis] Haud longis inde temporibus. — Cap. 59. mediis] medius. - Cap. 63. cuive senatorius pater fuisset] quive senatoris pater fuisset.

erunt.

--

-

Cap. 5.

LIB. XXII. Cap. 1. divis] Divi. — Ibid. quin et ut libertinae et ipsae] quin et libertinae ut ipsae. Cap. 2. habendoque trahendoque. Cap. 4. collibus] vallibus. rapidos] rapido. — Cap. 10. qui cis Alpes sunt) datum dónum duit populus Romanus Quiritium] hisce duellis; datum donum duit populus Romanus Quiritium. -- Ibid. antidea] unteidea.— Cap. 12. diem] die.. Ibid. premendo que superiorem] premendorumque superiorum arte. — Cap. 13. abhorrens] abhorrens os.— Cap. 18. praevenisset] pervenisset. Cap. 19. offuso] effuso.Cap. 20. qui cis Iberum incolunt] qui Iberum incolunt. - Cap