Obrazy na stronie
PDF
ePub

pertinentis, extra ordinem excurrens tractatio". cf. Jul. Victor (H. p. 427 sq.), Mart. Cap. (H. p. 487), Cassiod. (H. p. 502), Fortunat. (H. p. 113): „post narrationem semper inducemus excessum, quem διέξοδον vel παρέκβασιν Graeci vocant? « „Auch ἐκδρομή oder παρεκδρομή (Arist. Eust.) wurden für παράβασις und παρέκβασις gebraucht (Ernesti lex. t. lat. p. 106); Porphyr. zu Hor. od. II, 1, 1, sq. „έv nagɛxßáσɛɩ i. e. in translatione bellorum civilium calamitatem refert".

Bei den Römischen Figurensammlern sind noch folgende termini zu finden:

Megtoos bei Rutil. Lup. (H. p. 10 sq.): „singulas res separatim disponendo et suum cuique proprium tribuendo". Bei Cic. (de or. III, 53): digestio, (nach Or. 40): „aliud alii tribuens dispertit". Carm. de fig. (H. p. 66) übersetzt: ɛg

ós: distribuela. Herodian (Sp. V. III, p. 94): μegioμos δὲ πράγματος ἑνὸς εἰς πολλὰ διαίρεσις εἰς δήλωσιν τῶν ὑποκειμένων, wie (Ilias 9, 593): άνδρας μὲν κτείνουσι, πόλιν δέ τε πῦρ ἀμαθύνει, τέκνα δέ τ' ἄλλοι άγουσι βαθυζώνους τε γυvaixas. Vid. auch Anon. (ib. p. 120); ferner Anon. Seguer. (Sp. V. I, p. 428 u. p. 449); Rufus (ib. p 465); Hermogen. (Sp. V. II, p. 325 sq.). Verwandt ist die distributio des Cornific. (IV, 35): „cum in plures res aut personas negotia quaedam certa dispertiuntur“; bei Cic. (de or. III, 53): distributio; bei Jul. Rufinian (H. p. 53): diaigeois, distributio vel designatio z. B. (Virg. A. 2, 29): Hic Dolopum manus, hic saevus tendebat Achilles, Classibus hic locus, hic acies certare solebant. Ueber diese daigɛots vid. Anon. Seg. (Sp. V. I, p. 449).

Пagouoλoyia bei Rutil. Lup. (H. p. 11): „cum aliquot res adversario concedimus, deinde aliquid inferimus, quod aut majus sit quam superiora, aut etiam omnia quae posuimus infirmet." Das Carm. de fig. (H. p. 68) übersetzt Paromologia: „Est suffessio, cum sensi pro parte fatemur." „Verum Academia est. Esto: tamen omnia nulli In dubium revocant, at quaedam, et pleraque, si vis". Quintil. erwähnt die Fig. IX, 3, 99.

Ferner bei Rut. Lup. (H. p. 11): 'Avayzaiov, cum volumus ostendere necessitudinem aut naturae aut temporis aut alicujus personae"; erwähnt bei Quint. IX, 2, 106 und IX, 3, 99.

Die Meraßaos bei Rut. Lup. (p. 12 sq.) als Apostrophe ist oben erwähnt; er führt noch ein alterum genus" derselben auf, ,,cum ab alia re ad id quod demonstrare instituimus orationem - revocamus". Carm. de fig. (H. p. 66): Mɛraßaris. At remeatio fit, cum rursus me redigo ad rem. ,,Verum longius excessi nec tempore in ipso Fortasse indulgens animis: ergo redeo illuc." Bei Cornif. (IV, 26) ist dies transitio; bei Cic. (de or. III, 53): reditus ad propositum, und (or. 40): „ut se ipse revocet". (cf. auch Quint. IX, 3, 25.) Bei Eustath. zu Ilias 1, 304. (ebenso Schol. Hom. Ilias 16, 1) wird als von ähnlicher Bedeutung die παραγραφή genannt: χρώμεθα τούτῳ τῷ σχήματι, ὅτι συμπληρώσαντες τὰ φθάσαντα ἐπὶ ἑτέραν διήγησιν μεταβαίνομεν. Rut. Lup. (H. p. 13) hat ferner 'AMλoiwois, über welche Carm. de fig. (H. p. 64): Differitas fit, differre hoc ubi dicimus illi. „Excitat hunc cantus galli, te bucina. torva. Te ciet armatus victus, huic otia cordi." Es ist dies die zweite Art der avrissos bei Alexander (Sp. V. III, p. 37.); wie auch Quint. (IX, 3, 92) sie beurtheilt, der sie mit mutation übersetzt. Weiter bei Rut. Lup. (H. p. 13): Aıxaιohoyia, ,cum aequitatem causae quam maxime brevi sententia complectimur"; erwähnt von Quint. IX, 3, 99. Ferner Rut. Lup. (H. p. 21): Tάgis, „cum una quaeque res novissimorum verborum sententia clare distinguitur. Stratoclis: Nam vehementer eorum vitiis invehi non licebat, reticere omnino non expediebat, suspiciose loqui potissimum placebat". Bei Cic. (de or. III, 54): ordo; Quint. (IX, 4, 23 sq.): „de ordine"; „cavendum, ne decrescat oratio et fortiori subjungatur aliquid infirmius augeri enim debent sententiae et insurgere". (cf. oben Bd. II, 2 p. 44 sq.: anticlimax.)

[ocr errors]

Bei Aquila Rom. (H. p. 36): Ausg8vynevov, disjunctum und Tsvyuέvov, injunctum. Ersteres: „ut diversis redditionibus verborum membra, quae vocamus xλa, disjungat ac separet, sive duo, sive plura" wie: „Capuam colonis deductis. occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam, Cumas multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis devincient"; letzteres: diversam vim habet vim a figura superiore: ibi enim copia verborum jactatur, hic brevitas", wie „Quorum ordo ab humili, fortuna a sordida, natura a turpi oratione abhorret".

Hierher gehört Cornif. (IV, 27): disjunctio, conjunctio, adjunctio; auch Cic. (de or. III, 54): quod de singulis rebus propositis ductum refertur ad singula", vorher „adjunctio" und ,, dijunctio". (Vid. oben Bd. I, p. 503).

"

Bei Jul. Rufinian. (H. p. 42): άnodiwię, rejectio vel reprobatio quarundam rerum, quasi in quaestionem non venire dignarum", vielleicht die, declinatio" bei Cic. (de or. III, 34) und (or. 39): „cum aliquid praetereuntes, cur id faciamus, ostendimus. Ferner J. Ruf. (H. p. 43): Savoia, cum proδιάνοια, ponitur non id quod fieri oportet, sed quod fit". cf. Arist. Poet. 6: διάνοια δέ, ἐν οἷς ἀποδεικνύουσί τι ὡς ἔστιν ἢ ὡς οὐκ ἔστιν, ἢ καθόλου τι αποφαίνονται. Jul. Ruf. (Η. p. 46) hat weiter: IIporpoan, adhortatio, wie (Virg. A. 5, 189): nunc, nunc insurgite remis, hortor vos, socii. cf. Arist. Rhet. 1, 3: συμβουλῆς δὲ τὸ μὲν προτροπὴ τὸ δὲ ἀποτροπή.

وو

"

Die Togεugis des Ps. Rufinian (H. p. 49), übersetzt: ,,subjunctio vel subinsertio vel subnexio", ist die oben (Bd. I, p. 504) von Donat angeführte. Desselben διακοπή sive diaστon", übers. separatio (H. p. 50), „cum inter duo eadem verba diversum ponitur aliquid medium", wie Virg. Ge. IV, 447: Scis, Proteus, scis ipse, ist eine überflüssig aufgestellte Art der Wiederholung von Wörtern. (cf. oben Bd. II, 1, p. 208 sq.) - Desselben 'Avaσxɛvý (H. p. 61), übers. destructio vel evacuatio, qua ab adversariis maxima proposita destruimus ac redarguimus velut falsa", bezeichnet sonst den der probatio, πίστις oder κατασκευή entgegengesetzten Theil der Rede, welcher auch refutatio, Auous heisst. Quint. (II, 4, 18) bezeichnet ανασκευή und κατασκευή mit opus destruendi confirmandique." (Vid. Hermog. prog. (Sp. V. II, p. 8), Priscian (H. p. 554), Cic. de inv. (1, 42), Sulp. Vict. (H. p. 315), Isid. (H. p. 513.)). Die υπόκρισις Desselben (Η. p. 61) ist übers. pronuntiatio, „cum adversarium gestu et pronuntiatione extollimus vel abjicimus et spernimus, ut in illo (Virg. Ecl. 3, 25): Cantando tu illum? aut unquam tibi fistula cera juncta fuit?" Porphyr. zu Hor. sat. 1, 4, 74: in medio qui scripta foro recitent, sunt multi bemerkt: μὲν ὑποκρίσει per ανθυποgogo hoc pronuntiandum est"; ebenso zu Hor. ep. 1, 18, 71: et semel emissum: „¿v úróxpɩɩ terribiliter pronuntiandum est“

und zu ep. 1, 20, 2—4. -- Υπόκρισις und pronuntiatio sind die termini für Vortrag, der im Ton der Rede und in der Geberde sich darstellt. Dion. Hal. (de admir. vi dic. in Dem. cp. 53) sagt von Demosthenes in Bezug auf die nóngσis: διττὴν δὲ τὴν φύσιν αὐτῆς οὖσαν ὁρῶν, περὶ ἄμφω τὰ μέρη σφόδρα ἐσπούδασε. καὶ γὰρ τὰ πάθη τὰ τῆς φωνῆς, καὶ τὰ σχήματα του σώματος οὐ μικρῷ πόνο κατειργάσατο. Ueber pronuntiatio vid. z. B. Fortunat. (H. p. 330): „Pronuntiationem quid Tullius vocat? actionem. Pronuntiatio quibus modis constat? voce, vultu, gestu."

[ocr errors]

Das Carm. de fig. (H. p. 63) stellt unter die Figuren Κόμμα übers. particula; Κώλον, membrum; Περίοδος, circuitus, auch Toixwλov. Terjuga. (wie: si neque divitiis polles neque corpore praestas nec corde exsuperas, cur te dicam esse beatum?) (H. p. 69.), über welche vid. oben Bd. I, p. 565 sq. Das ebendas. (H. p. 65) genannte Sinonέvov, disparsum, ist die oben (Bd. II, 2, p. 9) angeführte dissipatio. Quint. (IX, 3, 39): „illa dispersa sunt, quae a Cicerone dissipata dici puto" (cf. Cic. or. c. 71.). Weiter ebenda (p. 67): "Merάopaois. Fit variatio, cum simili re nomina muto." Μετάφρασις. „Regnavit libyco generi, regnavit et Argis Inachiis, dominatus item est apud Oebaliam arcem." cf. Ge. Choerob. (Sp. V. III, p. 251). Die ferner (p. 68) aufgestellte IIpótαơi5. » Propositum id, cum proponas, quod deinde repellas." Est ornanda domus spoliis? Hic ornat amicam exuviis. Leges discendum est? Discit amores," gehört zum Dialogismos (cf. Bd. II, 2, p. 81 sq.). Noch findet sich (p. 68): Πάντα πρὸς πάντα. Cuncta ad cuncta, ut: „Gens graia, afra, hispanica servit: Nam partim meritost ultus, partim insidiantes praevenit, partim victor virtute subegit."

[ocr errors]

"

Bei dem Anon. Eckst. (H. p. 73) ist als Figur aufgestellt „avanɛqalaiwois, latine recapitulatio", „revocat judici ανακεφαλαίωσις, vel auditori in memoriam, quae latius dixerat“. (cf. oben Bd. II, 1, p. 210.) Die ανακεφαλαίωσις (auch ανάμνησις vid. Apsin.) (Sp. V. I, p. 385 sq.) vid. bei Cic. (Inv. I, 98): „enumeratio est per quam res dictae reminiscendi causa unum sub aspectum subjiciuntur". vid. auch Cornif. II, 30; Fortunat. (H. p. 119) der dvaxsq. mit recapitul. oder enumeratio über

--

setzt; Eustath. (zu Ilias I, 365 sq., p. 120) unterscheidet zwei Arten der ανακεφαλαίωσις; ὥστε ἔχομεν ἐνταῦθα δύο τρόπους ανακεφαλαιώσεων, ἕνα μὲν τὸν αὐτὰ ἐκεῖνα ξηρὰ τὰ προλεχθέντα πάντα φράζοντα, ἕτερον δὲ τὸν ἐπιδρομάδην τοῖς καιρίοις μόνοις ἐπεξιόντα. Bei Demselben (H. p. 74): „'EɛTaσuós, exquisitio, cum res complures divisas cum interrogatione exquirentes singulis quae conveniunt adplicamus" (wie Cic. Cat. 1, 28: Quid tandem te impedit? cet.). Ueber die rhetorische Untersuchung, TασTIxov eidos, vid. u. A. Anaxim. (Sp. V. I, p. 238) und Quint. (III, 4, 9). Bei Dems. (p. 75) ferner: diagógnois, differentia personarum. Cicero in Philippicis (Phil. II, § 42): Ille sensim dicebat, quae ad causam adtinebant, tu currens dicis aliena." Also eine Antithesis. Endlich (p. 77): 891ɛgyia, aus Quint. VIII, 3, 55, ist ein vitium, eine „supervacua operositas".

[ocr errors]
[ocr errors]

Es wäre schliesslich noch zu erwähnen bei Beda (H. p. 611): „Hirmos, id est convenientia, dicitur, quando series oratinis tenorem suum usque ad ultimum servat, nulla videlicet alia. vel causa vel persona mutata, ut in psalmo (Ps. 54 (53), 3): Deus in nomine tuo salvum me fac, et cetera, usque dum ait: non proposuerunt Deum ante conspectum suum.“ Bei Donat. (ars gr. III, 5, 2) wird ɛiguóc ebenso erklärt und citirt (Virg. Aen. VI, 726): Principio coelum ac terras, camposque liquentes Lucentemque globum Lunae Titaniaque astra Spiritus intus alit. Ebenso Diomed. (p. 442), Charis. (IV, 6, 17), Isidor (or. I, 35, 18), der citirt Virg. A. 1, 159 - 165. Longin (Sp. V. I, p. 272) spricht von dem κατὰ φύσιν εἱρμός, der von Aristoteles (Rhet. III, 9) als sipourvn Mégis bezeichnet wird (entgegengesetzt der λέξις καταστραμμένη), über welche Aquila Rom. (H. p. 27): oratio perpetua, quam Graeci siguέrny égv appellant, ita connectitur, ut superiorem elocutionem semper proxima sequatur atque ita seriem quandam significatus rerum. explicet. Ea praecipue historiae et descriptioni convenit, quae tractum et fusum genus eloquendi, non conversum neque circumscriptum desiderat." (Bei Demetr. (Sp. V. III, p. 263) ist dies διῃρημένη ἑρμηνεία, also paratactische Schreibart im Gegensatz zur syntactischen.)

"

Wir haben oben an einzelnen Stellen (cf. Bd. II, 1, p. 78, 87,

« PoprzedniaDalej »