nału (w r. 1848) pisze o dzieło Milla: P. Mill, wzniosłszy się myślą do najwyższych dziedzin polityki, prawa i administracyi, skreślił dzieło nietylko ekonomiczne, lecz zarazem głęboko filozoficzne. Mniej bacząc na kwestye niestałe i czasowe, badał niezmienne i wieczne zjawiska życia społecznego; kreśląc rozległy obraz rozwoju cywilizacyi i pracy, nie ominął żadnego z nieodmiennych i wrodzonych dążeń natury ludzkiej, i zakreślił należne miejsce każdemu z warunków szczęścia i rozwoju ludzkości, jako to moralności, bezpieczeństwu i bogactwu. Dzieło więc jego pozostanie na zawsze zbiorem prawd i przestróg, w którém przyszli myśliciele będą czerpali swoje teorye, a ludzie możni sposoby i środki rozumnego rządzenia sprawami społeczeństwa.

7) HENRYK THÜNEN wydał: Państwo odosobnione w stósunku do rolnictwa i ekonomii społecznej, dzieło oryginalnie w języku niemieckim napisane. Warszawa 1859.

8) L. hr. SKORUPKA wydał: Ekonomia polityczna. Kraków r. 1852.

Inni ten przedmiot tłumaczyli jak Leon Rogalski przełożył dzieło Thiersa. Władysław Garbiński Chevaliera: O podziale pracy. Wiktoryn Zieliński Blancyniego: Ekonomia przemysłowa 3 tomy, Warsz. 1843 i 44.

9) STANISŁAW BUDZIŃSKI przełożył z W. Ellisa: Zasady Ekonomii społecznej. Warszawa 1858. Fryd. hr. Skarbek wydał orygin. Gospodarstwo narodowe stosowane czyli zasady nauki gospodarstwa narodowego, zastosowane do praktyki. Znajomość kraju. Rolnictwo. Warsz. 1860, w 8ce str. 301.

10) A. S. przełożył z franc. z 2go wydania Garniera J. Zasady ekonomii politycznej, czyli wykład głównych wiadomości tej nauki. Wilno 1852.

11) F. S. KUPISZEWSKI przełożył z niemieckiego podług trzeciej powiększonej i poprawnej edycyi Zasady Ekonomii politycznej dla poświęcających się tej nauce i trudniących się stosowaniem jej do spraw życia społecznego przez Wilhelma Roscher. Warszawa, w drukarni banku pol

skiego 1860. Między ekonomistami należącymi do szkoły historycznej, pierwszorzędne zajmuje miejsce Wilhelm Roscher obok młodego ekonomisty Kniesa professora w uniwersytecie w Freiburgu Bryzgowskim i Hildebrandta w uniwersytecie w Zürich. Mamy w jego Zasadach jasne poglądy na ekonomie polityczne różnych narodów tak starożytnych, jako téż nowożytnych, zasadzające się na datach historycznych najpewniejszych, obrobione z wielką bystrością i polityka i fiziologa. Godném przeto osądził je téż przełożenia na język francuzki znany ekonomista we Francyi p. Ludwik Wołowski a teraz na język polski F. S. Kupiszewski w Warszawie 1860. Tłumacz nie zraził się takim ogromem dzieła i przystąpił do tłumaczenia ze znajomością i przywiązaniem do przedmiotu, który zawiera oprócz wytłumaczonych już zasad ekonomii politycznej, jeszcze ekonomią rólnictwa, ekonomią przemysłu i handlu, a nakoniec zarządu państwa i gminy. Mamy przeto przetłumaczone dzieło ważne w zakresie ekonomii politycznej, odpowiadające zupełnie teraźniejszemu stanowisku téj nauki, i dopełniające ten dział w literaturze naszéj. W r. 1862 wydał tłumaczenie drugiej części tego znamienitego dzieła pod tytułem: Nauka ekonomii rólnictwa i płodów surowych dla poświęcających się tej nauce.

12) DANGIEL ZYGMUNT wydał: Ogólne zasady ekonomii politycznej. Tom I, Warszawa 1862.

13) JÓZEF SUPIŃSKI. Jak nietylko w tak nazwanej literaturze pięknéj, ale i w rozlicznych kierunkach wiedzy ludzkiej, nowocześnie znakomite narodowe powstają talenta, z oryginalnemi, a więc polskiemi występujące pomysłami, dowodzą świeże prace przytoczonego autora. Jego,.Mysl ogólna Fizyologii powszechnej" (Lwów nakładem Kajetana Jabłońskiego 1860 roku) zasługuje na wszechstronne uwzględnienie i ocenienie.

Józef Supiński urodził się w r. 1804 we wsi Romanów pode Lwowem. Ojciec jego był sędzią w dobrach księżny marszałkowéj Lubomirskiej (dziś Potockich i Lubomirskich). W r. 1816 wziął go wuj jego Józef Mroziński (jenerał wojsk

polskich, znany pisarz o języku polskim) do Warszawy, gdzie przeszedł liceum i wydział prawno-administracyjny w uniwersytecie warszawskim. W r. 1826, jako magister praw wszedł do ministerium spraw wewnętrznych, gdzie po rok 1830 pełnił obowiązek sekretarza sekcyi. Gdy po wypadkach listopadowych jeneral Chłopicki został dyktatorem, bióro jego złożoném zostało między innemi z czterech sekretarzy, w rzędzie których znajdował się Supiński, jak o tém doniosły dzienniki ówczesne. Po upadku dyktatury, wszedł do wojska, a po wzięciu Warszawy z korpusem Rybińskiego do Prus; zkąd przeszedł do Francyi, gdzie wkrótce przybyła żona jego z Warszawy. Pracując na utrzymanie swoje i rodziny doszedł stopniowo urzędu Chef de comptabilité w kasie departamentowej w Lionie. Później był dyrektorem. jednej z pierwszych fabryk pod Paryżem. Stęskniony za rodzinną ziemią powrócił do niej w r. 1844, mianowicie do Lwowa, gdzie został buchalterem galicyjskiej kasy oszczędności i urząd ten po dziś piastuje.

Literatura, poezya i ekonomia polityczna była od lat młodych jego ulubionym zajęciem. Między innemi napisał w uniwersytecie rozległy poemat „Karpaty“ którego rozbiorowi Brodziński kilka prelekcyi poświęcił; na rok przed rewolucyą napisał trajedyą wierszem w 5 aktach pod napisem Arces, która trzykrotnie przedstawioną była, później trajedya Regulus, która już za późno wykończoną została. We Francyi był jednym z założycieli szkoły polskiej pod Paryżem dotąd istniejącej.

W roku 1848 we Lwowie był współredaktorem „Dziennika narodowego." Później pisywał artykuły do innych pism treści spółecznej, dziś do ,,Kółka rodzinnego."

W roku 1860 ogłosił: „Mysl ogólna Fizyologii powszechnej". Dzieło to policzyć śmiało możem do najznakomitszych naszego piśmiennictwa, tak pod względem formy jak treści, tak pod względem wzniosłości pomysłów, jak gruntownego i uczonego ich obrobienia. Nie jest to fizyologia w zwyczajném tego wyrazu znaczeniu, stawająca obok dzieł

Magendiego, Jana Müllera, Carusa i naszego Andrzeja Śnia deckiego; jestto raczej filozofia społeczeństwa ludzkiego, dla tego fizyologią powszechną przez autora przezwana, że wedle jego widzenia rzeczy, ogólne prawa świata fizycznego, są prawami wszechistnienia, a zatém i społeczność ludzka, jako część onego, tym samym prawom w rozwoju swoim ulegać musi. Zdanie Augusta Comte:,,że w naszym okresie wszystko staje się fizyką; że już istnieje fizyka nieba i ziemi i pozostaje do utworzenia fizyka ostatnia, to jest spółeczna, i że jej powstanie uzupełni naukę filozofii powszechnej" zdanie to, zda się, naprowadziło naszego autora na rzucenie ogólnego tylko zarysu do filozofii spółecznéj, któréj myśl główna jest następująca: „Ruch jest istnienia warunkiem, a ruchu następstwem zmienność; nieprzerwane istnienie objawiać się musi nieustającym ruchem i przemianami. Ruchowi powszechnemu przodkować musi prawo powszechne, inaczej ruch taki byłby chaosem. Wszelka pojedyńcza istota, choćby tylko pomysł człowieka, jest raz całością w sobie, drugi raz częścią rozleglejszéj całości. Dwojakie stanowisko tej samej rzeczy, pociąga za sobą dwa osobne popędy czyli ruchy, musi być popęd i pewna zasada istnienia dla części, boby te nie istniały odrębnie; musi być druga dla całości, boby ta rozsypać się musiała. Odpowiednio temu podwójnemu stanowisku są tylko dwie sił w naturze: siła rzutu i siła przyciągania. Siła rzutu jest sila każdej jednostki, mocą której powstaje, wzmaga się i utrzymuje; siła przyciągania, jest siła ogólna poza jednostkami rozlana, która sile rzutu opór stawia, w nią się wdziera, niweczy i rozkłada. W tém znaczeniu siłę przyciągania autor nazywa siłą rozkładu. Prawem nieustającego ruchu jest harmonijne zestawienie tych dwóch przeciwnych potęg: rzutu i rozkładu; zestawienie indywidualności z życiem zbiorowém, zgodność samoistnienia z zawisłością. - Spółeczność ludzka jest dziełem człowieka. Trwoga i wiara będące jednego pochodzenia, to jest obawy i korzenia się przed wyższemi siłami i potęgami, — dały zawiązek i spójnię społecznościom ludzkim. Człowiek party

siłami ruchu rozwija tam potrójne swe jestestwo roślinne, zwierzęce i duchowe, a istnienie zbiorowe jest wypływem przyrodzonej siły rozkładu. Własnością samego człowieka jest wiedza i praca, a więc pierwiastkiem zbiorowego ciała, jako dzieła ludzkiego, jest uzbierana wiedza i zaoszczędzona praca. Są to kapitały narastające wśród świata, ulegające panowaniu praw przyrodzonych, to jest silom rozkładu. Autor wykazuje w przeszłości rozwój sił rzutu i rozwój sił rozkładu, równoważący pierwszy. Wiara, lad społeczny i indywidualność czyli religija, rząd i wolność, są trzy wielkie dziejów potęgi. Każda z nich ma swoje okresy świetności, powodzenia i przewagi. Wszystkie trzy będą i przyszłości społecznej potęgami. Bo acz świat widomy coraz więcej ścieśnia granice niewidomego przez pracę i wiedzę, nigdy przecież tych granic nie przebędzie i cała wieczność dzielić człowieka będzie od Twórcy, co jest podścieliskiem wiary. W stowarzyszeniach przyrodzonych, poświęcenie jednostek dla całości, nie zależy od woli jednostek, i dzieje się bez ich wpływu; zaś poświęcenie społeczne dzieje się z woli człowieka, dobrowolném niszczeniem własnej siły rzutu. Tam siła powszechna leży na zewnątrz ciał zbiorowych i jest ich trwania rękojmią - w społeczności ludzkiej, zastąpić ją musi odłam téjże społeczności (rząd) przenoszący się także na zewnątrz ciała zbiorowego. Celem do którego społeczność ludzka dąży, a którego nigdy nie osiągnie do zupełności, jest absolutne w niej praw przyrodzonych, to jest praw boskich panowanie, czyli królestwo Boże na ziemi. Ztąd rząd społeczny będzie wiecznie jéj istnienia warunkiem. Nakoniec narastający zasób wiedzy i pracy musi podobnie wyrównywać indywidualne odstępy człowieczeństwa, jak muł wodą unoszony i nagromadzany, wyrównywa wklęsłości i góry ziemi. Atoli mimo tego dążenia, ani ziemia nie przeobrazi się w wykończoną płaszczyznę, ani ludzkość do jej poziomu ułoży. Wszystko, co celujące zostanie wyłącznością i przywilejem."

Rzeczywiście jest to nowy i oryginalny pogląd na dzieje