§ 151. O sztuce budowniczéj pisali:

1) JÓZEF ROGALIŃSKI Wydał: Sztuka budownictwa na swoje porządki podzielona. Poznań 1760 z tabl. przedruk. i popraw. w Warsz. 1775 w 8ce. Jestto opis czterech kolumn podług zwyczajnych porządków.

Pięć porządków budowniczych podług prawidel Jakoba Barocego z Winioli. Warsz. 1791 w 4ce 52 stron. i 28 tablic.

2) XAW. MICHAL BOHUSZ prałat wileński wydał: O budowli włościańskiej trwałej, cieplej, tańszej, od ognia bezpiecznej i do kraju naszego przystosowanej. Warsz. 1811 in folio 63.

3) GIZYCKI FRANCISZEK wydał: 1) Myśli o poprawie budowli wiejskich między Bugiem a Dniestrem. Krzemieniec 1810. 2) O przyozdobianiu siedlisk wiejskich. War. 1827. 3) Budownictwo zastosowane do potrzeb ziemianina polskiego. War. 1827 r.

4) SEBAST. hr. SIERAKOWSKI kustosz koronny, rektor akad. krak. prałat kated. wydał: Architektura obejmująca wszelki gatunek murowania i budowania, we 3ch częściach. Tom I zawierający text ma 388 str. Tom II obejmuje wzory czyli tablice sztychowane, których jest 115 in folio maj. Kraków r. 1812. Jan Sniadecki w obszernym tego szacownego z wielu miar dzieła rozbiorze, umieszczonym w Dzienniku wileńskim tom I r. 1815 takie przy końcu daje zdanie: „Autor założył sobie dzieło swoje zrobić dla wszystkich zrozumiałem, obeznać publiczność krajową, artystów i rzemieślników z praktycznemi wiadomościami sztuki, ostrzedz o popełnionych w niej blędach i wadach, tego zamiaru zdaje nam się dopełnił z pożytkiem dla powszechności a dla siebie. z zaletą i chwalą. Winniśmy autorowi w tém dziele wiele wyrazów budownictwa prawdziwie polskich, które on wydobył od mularzy, cieśli, stolarzy, stracharzy i innych rzemieślników, i ten jest jeden z własnych i skutecznych sposobów zbogacenia języka."

§ 152. W astronomii odznaczali się naukami swemi: 1) MARCIN ODLANICKI POCZOBUT urodził się 1728 w grodzieńskiem. Początkowe nauki pobierał u Jezuitów w Wilnie a następnie wszedł do ich zakonu. W r. 1754 został wysłany do Pragi dla wykształcenia się w grecczyznie i lacinie, zkąd wrócił w r. 1756. W r. 1761 wysłany został z innymi młodzieńcami z funduszu księcia Michała Czartoryjskiego kancl. lit. dla ćwiczenia się w wyższych naukach w Niemczech, Włoszech i Francyi. W Marsylii, gdzie jezuickie było obserwatoryum, a później po zniesieniu tamtego zakonu, w Awenionie nad obserwacyami pracował. Uważane przez niego w Neapolu wielkie zaćmienie słońca 1 kwietnia 1764 roku Hell astronom wiedeński w Efemerydach swoich ogłosił. Z powrotem do kraju objął katedrę matematyki i astronomii w Wilnie i o założenie nowego obserwatoryum postarał się, nie szczędząc na to własnego majątku. Król Stanisław August uczcił zasługę Poczobuta wybitym w roką 1775 dla niego medalem z napisem: Sic itur ad astra. Liczne jego obserwacye drukiem ogłoszone zjednały mu miejsce w Towarzystwie królewskiém nauk w Londynie i w gronie korespondentów akademii nauk w Paryżu. W r. 1780 mianowany rektorem akad. wileńskiej od komissyi edukacyjnej, odebrał polecenie zreformowania szkół w Litwie, co też zaszczytnie dopełnił. W r. 1793 gdy fundusze edukacyjne zagrożone zostały w Litwie, wspólnie z Janem Śniadeckim po 7miu miesięcznych pracach na sejmie grodzieńskim odzyskał takowe. Tegoż roku dnia 5 września w przytomności króla i licznych gości obserwował zaćmienie słońca w Augustowie pod Grodnem, dokąd z Wilna sprowadzono instrumenta i to posłużyło do dokładnego poznania położenia Grodna. W r. 1795 nietykalność edukacyjnego funduszu u księcia Repnina uzyskał. W r. 1796 miał zaszczyt witać w murach akad. wileńsk. cara Pawła I. W r. 1799 usunąwszy się od steru, nieprzyjąwszy wyjednanego dla siebie biskupstwa w Rzymie, oddawszy majątek synowcowi, a obserwatoryum i własnym kosztem nabyte niektóre instrumenta i książki Janowi Śnia

deckiemu swojemu zastępcy i przyjacielowi, w r. 1808 pospieszył na lono dawnych towarzyszów zakonnych w Dyneburgu i tamże 20 lutego 1810 życie zakończył. Prace jego astronomiczne zawierają się w 34 księgach obejmujących ob serwacye tyluż lat. De la Lunde ułożył z nich tablice Merkuryusza trudnego i malo dotąd uważanego planety. Do siedmiu gwiazd przez Flamstaeda oznaczonych, dodał dziewięć przez siebie uważanych i złożył w nich konstelacyą Ciotka Poniatowskich i ich położenie w Efemerydach berlińskich czyli kalendarzach astronomicznych na r. 1785 ogłosił. W roz prawie: O dawności Zodyaku egipskiego w Denderach (Tintiris) wydanej w Wilnie w 1803 r. Przedruk w Rocz. Tow. war. Przyj. nauk tom III), która także wyszła w franc. tłumaczeniu, okazał przez rachuby astronomiczne, że starożytność tego malowidła nie jest z czasów tak odległych jak sądził Denon, który je przerysował z ruin egipskich w Tinthyris. Przełożył Poczobut z francuzkiego języka dzieło p. Clairaut: Początki geometryi, w Wilnie 1772 8ka większa. Powód do wydania tego dzieła opisuje Jan Śniadecki w życia Poczobuta do którego odsyłamy.

2) JAN ŚNIADECKI urod. w Żninie w wojew. gnieź. d. 29 sierpnia z Andrzeja i Franciszki małżonków 1756 r. Uczeń szkół lubrańskich w Poznaniu, później akad. krak. udał się po osiągnieniu stopni za granicę, aby się tam w matematyce i astronomii udoskonalił, i tak wycelował w tych umiejętno ściach, że zwrócił na siebie uwagę uczonych mężów w Niemczech, Francyi i Anglii. Koestner, Jngenhous, Cousin, Cassini, Lalande, Herschel, Hornsby, Maskelyne, najbieglejsi podtenczas astron omowie, zaszczycali go przyjaźnią i korrespondencyą. Listy Śniadeckiego pisane z Anglii do Cassiniego i Cousina odczytywane były na posiedzeniach akademii nauk w Paryżu, a na odwrót z Francyi zdawał Śniadecki sprawę Doktorowi Hornsby, professorowi astronomii w Oxfordzie o wszystkiem co go zajmowało z postępu nauk astronomicznych tego kraju. Stawał się zatem nasz ziomek pośrednikiem pomiędzy astronomami Anglii i Franeyi, w braku pism

i

czasowych i literackich styczności. Z tak głośnego u postronnych imienia ten rzadki téż przytrafił mu się zaszczyt, że po dwakroć ofiarowano mu posadę astronoma za granicą. Roku 1780 jednocześnie powołany został przez prezesa komissyi edukacyjnej księcia biskupa płockiego, na katedrę matematyki i astronomii w Krakowie z pensyą 6,000 zltp. przez rząd hiszpański, który za pośrednictwem p. d'Alemberta pod warunkami o wiele korzystniejszemi, do urządzania uważalni w Madrycie go zapraszał. Podobnie w r. 1802 kiedy go rząd austryacki od wszystkich obowiązków w akademii krak, uwolnił, razem dwoje wezwań otrzymał: na astronoma do Bononii i na obserwatora w Wilnie. W obu atoli razach idąc za szlachetném postanowieniem swojém poświę cenia tylko ojczyźnie swoich nauk i talentów, odrzucał najpowabniejsze dochody, jakie mu indziej ofiarowano i przestał na malém, byle w kraju został. Zanim objął katedrę wileńską, odbył trzecią podróż za granicę do Hollandyi, Francyi i Włoch, i zbogacony wiadomościami jakich nikt w kraju w takiej rozciągłości nie posiadał, wrócił do Wilna i pełnił obowiązki aż do r. 1825, będąc przytém rektorem uniwersytetu. Obsypany godnościami i szacunkiem uczonych obcych i współobywateli, uzyskał żądane uwolnienie tegoż roku. Ostatek życia przepędził na wsi, w majętności Jaszunach 4 mile odległej od Wilna, w domu synowicy swojej. Umarł dnia 21 listopada roku 1830, a 74 swego życia. Zasługi jego dla astronomii na obserwacyach polegają. Dziewięcioletnie prace w obserwatoryum krak. były umieszczone w języku łacińskim w Efemerydach wiedeńskich od r. 1798–1815, tudzież w miesięcznej korespondencyi barona Zach z roku 1802. Postrzeżenia zaś czynione z uważalni wileńskiej od 1807–1824, ogłoszone były częścią w nowych pamiętnikach akad. nauk w Petersburgu, a w zupełności obwieszczały je rok po roku Efemerydy berlińskie. Piękną polszczyzną napisał: 1) Rachunku algebraicznego teorya przystosowana do linii krzywych. Kraków 1783, 2 tomy. 2) Rozprawa o Koperniku która na wszystkie główne języki w Europie przełożoną zo

stała) r. 1802. 3) Jeografia czyli opisanie matematyczne i fizyczne ziemi Warsz. 1803, Wilno 1809 i 1818. 4) Trygonometrya kulista analitycznie wyłożona. Wilno 1817 i 1820. Pisma jego wyszły w Wilnie r. 1818 w 4 tomach. Tom I zawiera żywoty uczonych. Tom II zagajenia i rozprawy naukowe. Tom III listy i rozprawy w naukach. Tom IV rozprawy filozoficzne i filozofią umysłu ludzkiego. Ogólny zbiór pism Śniadeckiego wydał Michał Baliński w Lipsku roku 1839 w 7 tomach. Na początku zamieścił żywot uczony i publiczny Jana Śniadeckiego. Styl Śniadeckiego poprawny, jasny, i że tak rzec można przezroczysty. Filozofia rozumu ludzkiego czyli logika, jasno i zwięźle wyłożona od każdego czytaną być winna, ktokolwiek pragnie styl pisania uformować.

3) WINCENTY WIŚNIEWSKI herbu Poraj, urodz. w Warszawie r. 1784. W r. 1807 astronom akademii petersburgskiej, wiele obserwacyi swoich udzielił astronomowi berlinskiemu Bodemu, który je w astronomicznych Efemerydach berlińskich od 1807 r. począwszy, aż do rocznika na rok 1816 umieścił. Gazety literackie z nadzwyczajnemi mówiły pochwałami o tym naszym rodaku. Od kilku lat zajęty był podróżami w celu oznaczenia różnych miejsc co do ich położeń jeograficznych i t. d.

7) JÓZEF LESKI ur. 1760 † w Warszawie dnia 13 lipca 1825. Oddany na początkowe nauki do Gdańska, pod professorem Szyllerem wydoskonalił się przez trzy lata w języku niemieckim, który mu był potém wielką pomocą. W roku 1772 wstąpił do korpusu kadetów, gdzie szczególniéj przykładał się do matematyki. Tam kollegował z Jasińskim, Sokolnickim, Kościuszką, Niemcewiczem i t. d. Otrzymawszy stopień gefreitera, a później podbrygadyera został 1789 nauczycielem jeometryi, rysunków sytuacyjnych i miernictwa praktycznego w szkole rycerskiej. Umieszczony później w korpusie inżynieryi koronnéj w stopniu majora, jako adjutant Kościuszki w r. 1794 wysłany będąc z ważnemi papierami do wodza stojącego pod Raszynem, znienacka trafil na for