Obrazy na stronie
PDF
ePub

lai de Blonie decretorum doctoris et cappelani R. D. Episcopi posnaniensis. Tractatus de administrandis rite ecclesiasticis canonice obervandis ipsius R. D. Stanislai Episcopi posnaniensis auctoritate approbatus, per scriptorem Joannem de Gluszyno finitus die XX Octobris anno a nativitate Christi MCCCXXXVIII. Dzieło to w wysokim i powszechnym będące szacunku, wydane było: Argentine 1487. 1492. 1503 1508. Cracovia 1519. 1525. Parisiæ 1516. 1525. 1528. 1540. Lugdun 1553. Venetiis 1544. 1566.

Do liczby znakomitych prawników tego okresu należą: podkanclerzy JAN LUTEK Z Brzezia JAN DŁUGOsz, Benedykt HESSE.

MIKOŁAJ MNISZEWA kanon. katedr. płocki przy końcu 15go wieku był kanclerzem Księstwa mazowieckiego i akta mazowieckie za panowania księcia Konrada z lat 1482 do 1497 własną ręką spisal. STEPHANUS dziekan warszawski kollegialnego kościoła i kanonik plocki a który był po Pio. trze z Chodkowa biskupie płockim, kanclerzem Bolesława młodszego księcia mazowieckiego i ruskiego, zebrał: Statuta Ducum Masoviae w r. 1483.

JAN OSTRORÓG Syn Stanisława wojewody (ktory pod niebytność Władysława Warneńczyka rządził królestwem) uczył się prawa w Bononii i tam został doktorem obojga prawa; stopień ten naukowy, który tak wysoko cenil iż będąc senatorem, zawsze się doktorem prawa podpisywał, Wróciwszy do kraju został kasztelanem międzyrzeckim, zawarł pokój z Krzyżakami r. 1466 i posłował do Rzymu. Mowę mianą do Papieża, zbieracze prawa i dziejów polskich często wydawali. Jego ważna praca nosi tytuł Monumentum pro comitiis generalibus Regni sub rege Casimiro pro Reipublice ordinatione congestum, podane na sejmie piotrkowskim 1459.

Pierwszy TADEUSZ CZACKI Z XVIII tomu aktów Tomickiego, wydobył go na jaw, a HIPPOLIT KOWNACKI przełożył na język polski, i wraz z tłumaczeniem wydał w Pamiętniku Bentkowskiego w r. 1818. Lepsze jednakże wydanie.

z łacińskim textem oryginału i nowem tłumaczeniem wydał Jan Bandtkie w Warsz. w 8ce b. m. i r. (1831).

Ostrorog żyjący w najwalniejszej chwiii historyi polskiej, w czasie wielkiego przesilenia, przy urodzinach władzy sejmow przytomny, patrząc na przeciągłą krwawą i niepożyteczną wojnę z Krzyżakami, których papieże i cesarze na wyspę Tenedos (jak radzili Polacy) przenieść nie dali, widział źródło i przyczynę złego i wady wszystkich sprężyn i kółek polskiego rządu. Był to człowiek wyższy światłem nad wiek, dla tego też go nie zrozumiał i nie posłuchał.

CZEPIEL MIKOŁAJ pochodził z rodziny niemieckiej która się przemysłem znacznego majątku dorobiła. Urodził się 1442, odbywszy początkowe nauki w Poznaniu, słuchał; teologii w akademii krakowskiej, został doktorem i wyświęcił się na księdza. Potém zwiedziwszy akademie włoskie i zabawiwszy nieco dłużej w Rzymie, pełnił obowiązki duchowne przy katedrze poznańskiej. W 1484 kapituła krakowska oceniając jego zasługi i wielką naukę, przyjęła go do swego grona, lecz król Kazimirz Jagiellończyk napisał dnia 13 stycznia 1487 list groźny do kapituły, aby go nie ważyła się wynosić do godności kanonika, wbrew prawu, które plebejuszom do dostojeństw kościelnych przystępu broniły. Mimo tego w r. 1497 Czepiel już natenczas kanonik gnieźnieński i krakowski, protonotaryusz apostolski, doktór prawa kanonicznego, do grona kanoników przyjęty został. Umarł w r. 1518. Był to jeden z najszczęśliwszych kortezanów; liczba jego beneficyów, które bawiąc w Rzymie sobie wyrobił, przechodziła liczbę dni w roku. Andrzej Krzycki uczcił go wierszami. Napisal: Tractatus de natura jurium et bonorum regis. Et de reformatione regni ac ejus regimine. Pod tytułem. znak hallerowskł a na końcu te wyrazy: Finit tractatus quem in lucem edidit Stanislaus Zaborowski R. Poloniae thesauri notarius. Cracovie 1507 w 4ce 50 kart.

Na litwie około r. 1480 wydał Kazimirz Jagiellończyk Sudebnik. Z rękopisu znalezionego w bibliotece kanclerza Rumiancowa wydał pierwszy raz z tłumaczeniem polskiém i

przypisami DANIELOWICZ. Statut Kazimirza Jagiellończyka, pomnik najdawniejszych uchwał litewskich z XV wieku wynaleziony i drukiem ogłoszony staraniem Ignacego Danillowicza, professora w cesarskim uniwersytecie charkowskim. Wilno 1826 w 8ce. Przedrukowany zaś jest w zbiorze praw litewskich Działyńskiego str. 36.

JAN ŁASKI kształcił się w naukach kosztem Krzesława z Kurozwęk biskupa kujawskiego, odbył podróż do Palestyny, za powrotem umieszczony przy Kazimierzu Jagiellończyku. Będąc jeszcze kanclerzem koronnym i proboszczem poznańskim († arcybiskupem gnieźnieńskim d. 19 maja 1531 r.) zebrał z polecenia króla Alexandra ustawy krajowe od r. 1374. i wydał zbiór ten wraz z przywilejami traktatami publicznemi, prawami saskiemi i dziełem Rajmunda Neapolitanczyka pod tytułem: Commune incliti Polonie regni privilegium constitutionum et indultum publicitus decretorum aprobatorumque. Cracovie in edibus Joh. Haller 1506, 27 Januarii in fol. Przedmowa do praw wiślickich nie jest autentyczną, bo nie pochodzi od Kazimierza Wielkiego, lecz jest utworem albo Jakóba z Zaborowa, który dopomagał Łaskiemu w układzie, albo samego kanclerza wydawcy. Statut ten nader jest ważny, nietylko dla swéj starożytności, lecz bardziej dla tego, iż prócz statutu litewskiego jedynym jest zbiorem praw polskich, który z potwierdzenia króla moc obowiązującą otrzymał. Statut ten więcej jak raz jeden był drukowany lubo z datą tąż samą.

§ 47. Nauki matematyczne i przyrodzonè stanęły jeszcze na wyższym stopniu niż filozofia. Michał z Wrocławia i Wojciech z Brudzewa Wielkopolanin nauczyciel Kopernika szczególniej się wsławili, chociaż było i wielu innych uprawiaczy tych nauk i ogół narodu wielkie w nich okazywał zamiłowanie.

MICHAŁ Z WROCŁAWIA W młodości przybywszy do Kra kowa na nauki, był professorem w większém kollegium i ozdobą akademii krakowskiej, gdy ta przy końca 15go wieku zakwitła i przez drukowane u Hallera księgi wsławiła się. Umarł

w podeszłym bardzo wieku r. 1534. Biegły był w filozofii, teologii i matematyce. Napisal Introductorium astronomie Cracoviense elucidans almanach. Kraków 1507 przedruk: 1513 i 1517.

WOJCIECH BLAR Z BRUDZEWA, Wielkopolanin urodzony r. 1445, pobierał nauki w Krakowie a w r. 1483 otrzymał w tamecznej akademii katedrę matematyki, którą zajmował do r. 1494. Był on nauczycielem sławnych mężów: MIKOŁAJA KOPERNIKA, BERNARDA WAPOWSKIEGO, uwieńczonego poety KoNRADA CELTES i wielu innych wsławionych matematyków. Książe Fryderyk Jagiellończyk wysłał go r. 1494 do Litwy na urząd sekretarza do brata swego księcia Alexandra, który wówczas Litwą zarządzał. Akademia bojąc się utracić na zawsze tak znakomitego matematyka i teologa, do roku mu tylko bawić w Litwie przy wielkim księciu pozwoliła, zapewniając mu na ten przeciąg czasu prawo dalszych stopni i używanych dotąd korzyści. Wszakże w. książe Alexander chcąc go dłużej przy boku swoim zatrzymać utracone w akademii stopnie i korzyści, urzędami duchownemi i dochodami przy katedrze wileńskiej wynagrodził; nie długo atoli nim cieszył się; bo czy to klimat, czy odmiana sposobu życia śmierć mu przyśpieszyła. Umarł w r. 1497. Dzieła BAUDZEWSKIEGO (1 Comentaria utilissima in theoreticis planetarum w Medyolanie r. 1495. 2) Introductorium astronomorum Cracoviensium. 3) Tabulae resolute astronomica pro supputandis motibus corporum coelestium. 4) De constructione astrolabi i t. d.

JAKÓB Z KOBYLINA Uczeń BRUDZEWSKIEGO napisał dzieło przez spółczesnych bardzo cenione: Declaratio astrolabi.

MATEUSZ Z SZAMOTUŁ także uczeń BRUDZEWSKIEGO objaśnił dzieło Jana de Sacrobusco o sferze.

MARCIN Z OLKUSZa, akademik krakow. doktór medycyny i astrolog, biegłością medycyny i astronomii pozyskał zaufanie Macieja Korwina, króla węgierskiego, którego został nadwornym lekarzem. Zaprzyjaźniony oddawna z Regiomontanem, sławnym astronomem pomagał mu do ułożenia tablic

[ocr errors]

directionum planetarum, których egzemplarz z r. 1467 dotąd w bibliotece krak. dochowal się. On to przywiózł darowane przez Macieja Korwina akademii krakow. w roku 1494 narzędzia astronomiczne, które dotąd w obserwatoryum jako ciekawy zabytek zachowują się. Z pism jego posiadamy tylko jeden list do Stanisława z Bylicy professora matematyki w Krakowie.

§ 48. Dzieje. Stan wewnętrzny kraju, zmiana w jego granicach i stosunkach między panującym a narodem, nakoniec postęp oświecenia w zachodniej Europie, wpłynęły na charakter dziejopisarstwa naszego w XV wieku. Zmiana granic i rządu wewnętrznego musiała wpływać na sposób widzenia rzeczy, a zatem i na dziejopisarstwo. Z postępem oświecenia mnożyła się liczba uczonych, między którymi coraz więcej ochota i ciekawość do dziejów ojczystych obudzać się musiały.

a) JANEK C. JANKO C. archidyakon gniezn. właściwie zwał się JAN Z CZARNKOWA, Wielkopolanin był archidyakonem gnieźn. i kanonikiem poznań. Opisuje świetne panowanie, obyczaje, życie, skon i pogrzeb Kazimierza w. na którym znajdował się, dwunastoletnie panowanie Ludwika węgiers. i polsk. króla, klęski bezkrólewia, przybycie Jadwigi i Jagiełły do Polski aż do r. 1386, jako naoczny świadek tych wypadków. Żył poufale z Jarosławem Bogoryą arcyb. gnieźn. był podkanclerzem Kazimierza w. Zawisza herbu Poraj biskup krakowski i Mikołaj z Kurnika biskup poznański, oskarzywszy go przed Elżbietą o skradzenie skarbów po Kazimierzu W. odebrali mu podkanclerstwo; za co ich w swo jéj kronice dość czarno odmalował i o nich obszernie się rózpisał. Wysłany był przez kapitułę do Władysława księcia opolskiego, wówczas rządy w Polsce w imieniu Ludwika sprawającego, aby ten poprzestal wybierania podatków z dóbr duchownych. Wreszcie po śmierci Zbiluta biskupa władysławskiego, był jednym z trzech kandydatów na to biskupstwo. Nie tylko duchownemi sprawami, ale i ogólną polityką kraju zajmuje się. Wielkopolskie atoli rzeczy, jako

« PoprzedniaDalej »