niedokończonych swej pracy owoców, które po śmierci jego znaleziono: przytém dla Towarzystwa Przyjaciół nauk wypracował był biografię jednego z jego członków Barona Szefera Dra. medyc. znanego z prac swoich w przedmiocie nauk przyrodzonych. Zostawił też kazania: 1) O nagrodzie sprawiedliwości przy zaczęciu Trybunału koronnnego na prowincyą malopolską poczynającego się dnia 24 kwietnia 1786 w Lublinie. 2) W dzień pamiątki elekcyi Stanisława Augusta: O uszanowaniu króla jako króla i ukochaniu króla jako dobrego ojczyzny ojca w przytomności Trybunału dnia 7 września 1787 w Lublinie i t. d. Umarł dnia 15 czerwca 1820.

e) WAWRZYNIEC SUROWIECKI Ur. 1769 pod Gnieznem. Od roku 1788 do 1789 w Seminaryum warszawskiem Missyonarzy, z którego wystąpił dla słabości zdrowia; zwiedził Drezno i Wiedeń między 1802-6 przewodnicząc w naukach Ludwikowi Szczanieckiemu; za księstwa warszawskiego urzędnikiem przy ministeryum oświecenia; 1812 sekretarzem jeneralnym, a 1817 radzcą do spraw funduszowych w komissyi oświecenia, † 9 czerwca 1827. Wydał wiele dzieł uży tecznych w rozmaitych przedmiotach, wydatniejsze są: 1) Owadach wychowania młodzieży polskiej 1806 r. 2) Uwagi względem poddanych polskich 1807. 3) O upadku przemysłu i miast w Polsce 1810. 4) O rzekach i spławach krajów księstwa warszawskiego 1811. 5) Śledzenie początku

narodów słowiańskich 1820. Pracowitości i uczoności wielkiéj autora dowodzi to dzieło, stało się ono podstawą do dzieła Pawła Szafarzyka Czecha p. n. Starożytności słowiańskie. Napisał także rozprawę o cechach, inną o charakterach runicznych i wiele innych. Za najważniejszą pracę jego uważamy: O upadku przemysłu w Polsce. Z tém dziełem łączy się ściśle praca o rzekach, która niejako uzupełnia poprzednie dzieło. Jak gruntownie rozbiera potrzeby społeczeństwa, tak też w badaniach historycznych z nowego stanowiska zapatruje się na dzieje. Testamentem przekazał

36,000 złp. dla biednej młodzieży szkólnéj. Umarł w r. 1827.

f) TOMASZ ŚWIĘCKI (ur. 20 grudnia 1774 we wsi Kostkach na Podlasiu; uczył się w szkołach węgrowskich skąd się udał do Palestry lubelskiej, następnie do Lwowa dla uczenia się prawa. Za księstwa warszawskiego został adwokatem a przytém poświęcał się pracom naukowym; † d. 5. września 1837 w Busku, gdzie przebywał dla poratowania zdrowia). W roku 1811 wydał: Wiadomość o ziemi pomorskiej; prócz innych pism wypracował: Opis starożytnéj Polski, t. 2. Warsz. 1816, który zwrócil na siebie powszechną uwagę. 2gie wydanie 1828. W rękopiśmie zostawił Historyczna wiadomość o znakomitych rodzinach polskich, który w r. 1856 wydrukował pod tytułem: T. Swięckiego historyczne pamiątki znamienitych rodzin i osób dawnej Polski, w rękopiśmie przejrzał, przypisami uzupełnil i wydał Julian Bartoszewicz nakladem S. H. Merzbacha w Warszawie. Zrzódłem dla autora do tej ważnej pod pewnym względem pracy, była „Korona" Niesieckiego sięgająca po rok 1750. P. Bartoszewicz dopełnił ją wiadomościami z epoki Stanisława Augusta.

g) STANISŁAW BORKOWSKI (podkomorzy dworu austryackiego, 1850); zasłużony wydaniem Psalterza Małgorzały najdawniejszego ze znajomych zabytków języka polskiego ogłosił swoje Podróż do Wloch w latach 1815 i 16, w Warsz. 1820. Geognostische Beobachtungen in der Gegend von Rovi. Vien 1817.

§. 137. Właściwi dzlejopisarze.

a) FELIKS ŁOJKO (ur. 1717 z Karola lowczego i Teresy Wojnarowskiej. Uczył się u Jezuitów w Poznaniu, a potém za granicą (w Lignicy) wojskowości. Bawiąc na dworze Janusza Wiszniowieckiego kaszt. krak. zaczął się dużo naukami zajmować, około 1741 August III wziął go do siebie i z czasem został podkomorzym królewskim i starostą szropskim (na Pomorza). Od Stan. Augusta posłował do Francyi, a później przeszedłszy na stronę jego przeciwników, bawił w Wiedniu jako ich pełnomocnik. Po upadku konfed. barskiej wrócił do Stan. Augusta i ter go zamianował 1776

n

członkiem kom. skarbowej, a 1778 wszedł do rady nieustającéj; † 1779). Przy Zbiorze deklaracyi itd. Warsz. 1773 mieści się dodatek: Historyczny wywód praw trzech mocarstw i t. d. Po tym wywodzie idzie odpowiedź Łojka na pretensye pruskie, i témto pismem zarobił sobie na sławę pierwszego krytycznego dziejopisarza. Wszyscy podziwiali tę uczoność w kraju i za granicą; nawet król Fryderyk II, choć przeciw niemu pisał, nadał mu Szrop dożywociem, tak wysoko cenił tego męża naukę. Potém pracował nad porównaniem monety z dawną i nad nauką skarbową, która go aż na pole całej ekonomii politycznej zaprowadziła; lecz tego nie wydał, rękopisy gdzieś zagrzęzły, i tylko Czacki coś z nich korzystał.

b) ADAM NARUSZEWICZ syn Jerzego, lowczego pińskiego ur. d. 20 Paźdz r. 1733 na Litwie; uczył się w Pińsku, 1748 zostaje Jezuitą: to zgromadzenie wysyła go do Lugdunu; wsparty przez Fryderyka Michała Czartoryskiego kanclerza w. lit. doskonalił się we Francyi, Włoszech i Niemczech. Po powrocie nauczycielem poezyi w akad. wileńskiej, a potém w Warszawie. Po zniesieniu Jezuitów został domownikiem Stan. Augusta; wówczas dał mu król probostwo niemenczyńskie, potém mianował go koadjutorem biskupstwa smoleńskiego, daléj pisarzem wielkim lit., sekretarzem rady nieustającej, biskupem emaudzkim (in partibus), potém smoleńskim, nakoniec r. 1790 luckim. Tenże król umieścił jego popiersie ze spiżu lane w zamku warszawskim w rzędzie Polaków będących sławą i światłem narodu, obdarzył orderami polskiemi i wybil medal z twarzą Sarbiewskiego i jego; umarł dnia 6 lipca 1796 roku w Janowie. Unieśmiertelnił swe imię napisaniem krytycznie ojczystych dziejów: pierwszy on z oryginalnych po całym kraju zbieranych materyałów, w publicznych, prywatnych, duchownych i miejskich archiwach znalezionych, układał dzieje krajowe, a zgłębiając je i porównywając z roztropnością i krytyką, pierwszy dźwignął prawdę z ciemnoty, odsłonił starodawnej historyi naszéj pewniejsze ślady i pierwszy wskazał jak historyą pisać należy. Dzieło

jego: Historya narodu polskiego od początku chrześcijań stwa, t. 6 (od t. II do VII). Warsz. 1780-86 i 1803; t. I niewykończony, uporządkowawszy, wydało Tow. Przyjaciół nauk w 2ch częściach w Warsz. 1824, a jest w nim rzecz z czasów polskiego pogaństwa. Wydanie lipskie w t. 10 1836 r. Skończył na ślubie Jadwigi. Doskonalszym utworem w tym rodzaju nie możemy się jeszcze ani my, ani żaden naród słowiański pochlubić. Tłumacząc wprzód Tacyta (Tomów 4ry pierwsze 2 T. Warszawa 1772, 3 Tom 1776, 4 Tom 1783), przejął Naruszewicz moc wyrazistości i jędrność tego pisarza rzymskiego, lubo jego sentencyonalnością opowiadań swych dziejów polskich nie podniósł. Styl jego pełen mocy, ognia i tęgości, trudnym jest do naśladowania. Także tu należy: Tauryka czyli wiadomości starożytne i późniejsze o stanie i mieszkańcach Krymu do naszych czasów, Warszawa 1787 i 1803. Wszystkie dzieła A. Naruszewicza przedrukował Tadeusz Mostowski Warszawa 1803-1805. Nowe wydanie w Bibliotece Polsk. Turowskiego na rok 1861.

c) TADEUSZ CZACKI (ur. 1755 w Porycku, syn Feliksa pod którego okiem uczył się w domu; a gdy ten był w niewoli zawiózł go stryj do Gdańska. Stan. August umieścił go przy sądach nadw. i wtedyto z własnej ochoty uporządkował metrykę koronną, co mu dało sposobność poznania z bliską rzeczy krajowych; 1788 wezwał go sejm na członka komissyi skarbowej; w celu zaś dokładniejszego poznania rękodzieł, handlu i żeglugi, zwiedził rozmaite części kraju, a dla ułatwienia żeglugi na Dniestrze porozumiewał się z hos. podarem multańskim; 1799 delegowano go od kijow. i podol. gubernii do pełnomocnéj komissyi trzech dworów w celu wydobycia należytości po upadłym Procie Potockim; 1800 zawiązywał Tow. Przyj. nauk w Warszawie z Albertrandym, Stan. Sołtykiem, Fr. Dmochowskim i innymi, a 1802 Tow. handlowe z Mich. Walickim, Drzewieckim i Stan. Sołtykiem od 1803 przy pomocy Kołłątaja pracował nad założeniem i urządzeniem gimnazyum w Krzemieńcu i urzędował jako

wizytator zakładów naukowych na Wołyniu i Podolu. Książnica porycka przez niego założona liczyła 4,000 rękopisów, 12,000 polskich ksiąg, 80,000 oryg. papierów; † 8 lutego r. 1813). Owocem jego głębokiej nauki są pisma: O litewskich i polskich prawach, ich duchu, źródłach, zwią zku.... t. 2. Warsz. r. 1800. O dziesięcinach w powszechności, a w szczególności w Polsce i Litwie. Warsz. 1801. Rozprawa o żydach. Wilno 1807. Czy prawo rzymskie było zasadą praw litewskich? Wilno 1809. O prawach mazowieckich. Krzemien. 1811. Inne rozprawy umieszczane wczasopisach zebrał M. Wiszniewski, i wraz z temi które w rękop. pozostały, wydawał w dziele: Pomniki hist. i lit. polskiej, (t. 4 w Krak. 1834–7). Zaletą tych dzieł prawno-historycznych, iż obrabiane krytycznie. Wszystkie dzieła wydał Ed. Raczyński w 3 tomach w Poznan. 1844 i 5 a Turowski w swej Bibliotece polskiej od 1860-61.

d) JAN ALBERTRANDY (ur. 1731 w Warszawie z Włocha w Polsce osiadłego. W 16 roku życia zostawszy Jezuitą, był nauczycielem po różnych miejscach.. Posiadał języki starożytne i kilka nowożytnych. Między 1760 a 1764 bibliotekarzem w książnicy Załuskiego; następnie podróżował, 1775 został dozorcą gabinetu starożytności Stan. Augusta, a potém lektorem i bibliotekarzem jego; 1782-85 pracowal we Włoszech nad wypisywaniem tego, co należało do polskich dziejów, zkąd przywiózł więcej jak 100 ksiąg wypisów własnoręcznych, za co go uczcil Stan. August medalem Bene merentibus, orderem św. Stanisława i bisk. zenopolitańskim. W tym samym celu był wysłany do Upsali i Sztokholmu, zkąd przywiózł kilkadziesiąt ksiąg takichże samych wyciągów; 1800 obrany prezesem T. P. N. które się w tym roku za zezwoleniem Fryderyka Wilchelma III króla pruskiego w Warszawie zawiązało, i był nim ciągle, † 10 sierpnia 1808). Wytłumaczył: Dzieje Rzeczypospolitej Rzymskiej z franc. t. 2. Warsz. 1768. Sam napisał: Zabytki starożytności Rzymskich w pieniądzach, t. 3. Warsz. 1805. Z rękopisów po nim wydał Żegota Onaczewicz: Panowanie Henryka Wa