sława Jablonowskiego kasz. krakow. Warsz. 1789 i 1790 2 tomy.

f) W rocznikach Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i Programmatach Uniwersytetu Warszawskiego, znajdują się życiorysy ludzi uczonych liczba nie mała.

g) ALOIZY OSIŃSKI. Nauki odbył w Podolińcu jako Pijar. Z nauczycielstwa prywatnego powołał go Czacki na profesora literatury łacińskiej w Krzemieńcu; 1818 roku sekularyzował się, 1821 kanonikiom wileńskim a 1833 rządzcą akademii duchownej w Wilnie i officiałem; nadto był kawalerem orderu ostrogi († 1842 r.) Ten uczony mąż pracując nad Polskim słownikiem i nad Dziejami literatury polskiej zebrał bardzo wiele wiadomości biograficznych. Dotąd wydane tylko Żywot Skargi Krzem. 1812. O życiu i pismach T. Czackiego, 1814 i w Krak. 1851. Pochwała Kopczyńskiego, War. 1817. Nauka ojca dana synowi jadącemu do Akademi. W rękopiśmie zostawił. 1) Obraz życia i pism Jakóba Wujka z Wągrówca, z przyłączeniem wiadomości o bibliach, psalterzach i postyllach. 2) O Jezuitach w Polsce w wieku XVI, gdzie są wymienieni wszyscy polscy Jezuici piszący. 3) Żywoty biskupów wileńskich od wprowadzenia religii katolickiej w Litwie. 4) Wiadomość o życiu i pismach pisarzy polskich z rozbiorem ich dzieł. 5) Słownik polski przechodzący 20 tomów w 4ce dla nader wielkiej objętości nie mógł być dotąd drukowany. Rozciągłość takowa ztąd pochodzi, że nietylko każde słowo ma w tym słowniku ścisłą swą definicyą, ale nadto wyszczególnione są w nim wszystkie przypadki w których pod piórem wielorakich pisarzy rozmaite nabralo znaczenie.

$136. Podróże i ziemiopisy.

a) KARÓL WYRWicz (ur. na Żmudzi r. 1717; w roku 17 wstąpił do grona Jezuitów i w różnych miejscach uczył publicznie, podrożował po Francyi, Belgii Niemczech i Włoszech; potém jako rządzca konwiktu Jezuickiego w Warsz. łożył wielkie staranie o podniesienie nauk, za co dostał medal Bene merentibus od Stanisława Augusta. Po znie

sieniu Jezuitów otrzymał probostwo w Warszawie a później opactwo hebdowskie, † 20 grud. 1793). Był to jeden z najuczeńszych mężów swego wieku. Prócz innych dzieł wyszła jego: Jeografia czasów teraźniejszych, t. I Warszawa 1768 (tom II w którym miało być opisanie Polski, niewydany). Wprost dla użytku młodzieży: Jeografia powszechna czyli opisanie krótkie itd. Warsz. 1773, w której ostatni rozdział zawiera rzecz o polityce; to jest: o zwierzchności krajowej, o prawie i onego różności i o handlu Europy. Należyta praca w swoim czasie.

b) ALEXANDER SAPIEHA. (Ur. 1770 w Paryżu, syn Józefa krajczego litewskiego, który z powodów politycznych przynaglony był szukać schronienia we Francyi. Później powrócił do kraju, aby mu utkwiło w pamięci, że nieszczęścia narodowe poszły za przekupstwem możnych i za brakiem oświecenia. Alexander Sapieha nie mogąc się oswoić z służbą publiczną, pomimo największego przykładania się do nauki i osiedzieć się w domu, udał się w roku 1795 w podróż po krajach słowiańskich. Ta udała mu się nad spodziewanie i owocem jej jest dzieło pod tytułem Podróże w krajach słowiańskich odbywane w latach 1802 i 1803 wydał roku 1811. Przedruk Bibl. pol. Turowskiego 1856. Dzieło to jest ważném, bo je pisał mąż niezależny i w naukę nieubogi, a przedmiotem tego dzieła są plemiona słowiańskie, które tę samą co i my mieli kolebkę. † 1812.

nego

c) JAN POTOCKI. (Ur. 1761 syn Józefa krajczego koronPobierał nauki w języku francuzkim i dla tego nie mógł pisać później w języku ojczystym. Od młodości oddał się czytaniu klassyków i pisarzy średnich wieków, mianowicie historycznych. Zgłębiając dziejowe pomniki pozostałe po Grekach i Rzymianach, wpadł na myśl śledzenia początków słowiańskich, zdaje się, że wyjaśnienie pierwiastków tego plemienia założył był sobie za najwyższy cel wszystkich swoich usiłowań; z tego powodu odbywa podróż w latach 1778 i 1779 do Włoch, Sycylii i Hiszpanii, 1784 do Francyi i Egiptu, 1787 do Hollandyi podczas jej rewolucyi;

1789 roku przez Cherson do Konstantynopola dla obejrzenia wysp archipelagu do Egiptu, gdzie zwiedził Kair i znajdował się u stóp olbrzymich piramid w Gizech; przejechawszy Tunis i dalsze pobrzeża Barbaresków, dostał się 1791 do Maroko i zwiedził wielką część tego cesarstwa 1794-1796 jeździ po. Pomorzu i księstwach mek'emburskich; 1797 až do 7 kwietnia 1798 zwiedza Kaukaz; 1803 pracuje we Włoszech; 1805 udaje się do Chiu jako członek rosyjskiego poselstwa i naczelnik naukowego oddziału; resztę życia przepędził naprzemian w Tulczynie, Krzemieńcu, Petersburgu it. d. 20 listopada 1815 w Sewerynowce pod Berdyczowem. Śledził on początki Scytów, Sarmatów i Słowian, i początkowe dzieje Polski. Opuściwszy wszystkie prawie badania przed nim czynione, zapuścił wzrok swój samodzielny, w ciemne i odlegle tajniki staréj przeszłości. W dziele swojém: Fragment historiques et geographiques sur la Scythie, la Sarmatie et les Slaves. Brunświk 1796 4 tomy, zgromadził materyały do badań początku narodów, oraz dziejów Słowian aż do X wieku, ledwie nie zupełne, jakie tylko znane. Lubo w przekładzie oryginalnych textów na francuzki język jest swobodny, mianowicie gdy rozwlekłość oryginału skrócić się daje, ale pospolicie wiernym jest i trafnie wykłada a liczne bardzo miejsca krytycznemi uwagami swemi objaśnia i dopełnia. Wszystkie swoje dzieła tak pisał, że przywodzi text źródeł historycznych i takowy komentuje, a czytelnik sobie sam z tego całość wiązać musi; ztąd użycie dzieł jego niezmiernie bywa utrudnione, jakożkolwiek bardzo wiele nowych widoków otwiera. Oprócz dzieła wzmiankowanego wydał (opuszczając inne) następne bliżej dziejów naszych dotyczące. 2) Recherches sur la Sarmatie, cinq, livres. Varsov. 1788. 3) Chroniques, mémoirs et recherches pour servir a l'histoire de touts les peuples Slaves. Vars. 1793. 4) Voyage de Basse Saxe. Hambourg 1795, z wizerunkami licznemi bożyszczów. 5) Histoire primitive des peuples de la Russie. Petersbourg 1802. 6) Histoire des gouvernements de Volhynie, de Podolie et Cherson.

Peters. 1805. 7) Atlas archicologique de la Russie européene. Peters. 1810, trzecie wydanie tamże r. 1823.

Potocki znając biegle wiele żyjących i umarłych języków, umiał ocenić etymologiczne środki; przez podróże obeznany naocznie z miejscowemi ludami dziś siedzącemi w Azyi i Europie, umiał zastosować wyrazy źródeł historycznych do szczegółów innych nieznanych; ciągle jedynie textem przytaczanych źródeł zajęty, umiał się ściśle trzymać ich opowiadania. W Recherches, Voyage de Basse Saxe i Fragments historiques widać, że początkowe dzieje narodu polskiego i rzeczy słowiańskie są przezeń czysto wydobyte; lecz gdy się w poprzednie pomyka wieki, gdzie mu imienia Słowian brakuje, gdy się spotyka ze Sarmatami, Scytami, Dakami, Góralami Kaukazu, Celtami, Gogiem i Magogiem, gdzie trzeba z natchnionym Noem kołysać się w Arce Noego, tam niema czystych posad, na którychby się mógł oprzeć, tam schodzi ze swego toru i w słodkiem omamieniu w początkach rodu ludzkiego niepewny ginie. Wszystkie swoje dzieła pisal po francuzku, a nadto drukował w bardzo małej liczbie, liczby stu exemplarzy rzadko przechodzącéj. To sprawiło, że jak dzieła Potockiego są rzadkością, tak wiadomości i badania jego zaledwie były znane narodowi i żadnego nań wpływu nie wywarły. Wspomnieć go tu wszakże należało dla ważności przedmiotów, którym poświęcił swe pióro, jakkolwiek nie w ojczystym języku.

d) IGNACY LOPACIŃSKI pisarz skarbowy litewski napisał: Pamiętniki i podróże swoje z Sapiehami po Europie. Część drukowana w Bibl. War. 1855 i część w Gazecie Codziennéj w.roku 1856.

e) KAZIMIERZ KONSTANTY PLATER kasztelan trocki od r. 1787 posel targowicki do Petersburga 1792. Zostawił w listach bardzo ciekawy opis téj podróży, ważny i pod względem opisu historycznego kraju przez który przejeżdżał i pod względem politycznym. Opis ten a raczej listy z podróży wydane w Dodatku do Czasu z r. 1856. Podkanclerzem litewskim byl następnie od 14 czerwca 1793 r.

d) CZAJKOWSKI FRANCISZER ur. 1742 w okolicach Lwowa gdzie początkowe wychowanie odebrał i wcześnie do zakonu Jezuitów przyjętym został. Od młodych lat oddając się naukom, szczególniéj matematykę pokochał i wielkie w niej uczynił postępy. Po zniesieniu zakonu, jako świecki duchowny z gorliwością poruczone sobie obowiązki spełniając, ze zalecenia zwierzchności duchownej wygotował mappę wszystkich kościołów w dyecezyi płockiej, krakowskiej, chełmińsko-lubelskiej w archidyakonacie warszawskim i w archidyecezyi gnieźnieńskiej, przytém dowiódł niepospolitej w matematyce praktycznej biegłości. W czasie czteroletniego sejmu pełnił obowiązki komissarza cywilno wojskowego w województwie rawskiém; poczém archidyakonem kollegiaty w Łowiczu mianowany został. Za Księstwa warszawskiego będąc wielkim Eforem szkólnym, znacznie przyczynił się do wzrostu zakładu nauczyclelskiego w Łowiczu; wkrótce potém członkiem Towarzystwa Przyjaciół nauk obrany, wyłącznie naukowej poświęcił się pracy. Ulubionym jego przedmiotem nie była juz matematyka; w dojrzalszym bowiem wieku oddał się historycznym badaniom, i w śledzeniu rysów znikłej przyszłości szukał zaspokojenia i osłody podeszłego wieku. Najważniejszym pracy jego owocem jest przekład na język polski nietkniętej pierwéj kroniki Kadłubka którą skróciwszy wydał: Wincentego Kadłubka bis. krak. Historya skrócona, w Łowiczu 1803 r. Później kiedy Towarzystwo Przyjaciół Nauk trzech z grona swego członków do zbierania materyałów do początkowej historyi polskiej przeznaczyło, Czajkowski trzy pisma następne w tym przedmiocie wygotował i temuż Towarzystwu przełożył: 1) Badania historyczno-geograficzne o narodzie skityjskim (z mappami). 2) Pierwsza epoka narodu słowiańskiego czyli pierwsze wkroczenie Scytów do Europy. 3) O ludach pierwiastkowych, z których się utworzył naród słowiański i polski. Pisma te chociaż w pełności nie odpowiadają żądaniom głębszych badaczy, zawsze jednak wytrwałej pracy i rozległych Czajkowskiego dowodzą wiadomości. Zostawił prócz tego Czajkowski wiele