stwo polskie, poema w 4ch pieśniach które wyszło w Wrocławiu w r. 1839 w 8ce. Z polecenia Towarzystwa Przy jaciół Nauk skreślił życie Jana Henryka Dąbrowskiego, biografią Tadeusza Kościuszki i księcia jenerała Czartoryskiego; uczcił mową pogrzebową zwłoki przyjaciela Marcina Badeniego i Stanisława Mokronowskiego. Mowy te mają wy soką wartość. Po r. 1831 usunął się na wieś do Piotrowic i tu pracował umysłowo. W r. 1832 zaczął pisać wielki poemat Stefan Czarniecki i tę pracę skończył w r. 1849. Dzieło to wyszło w Poznaniu nakładem J. K. Żupańskiego r. 1858 w 8ce. Przedmiot do tego dzieła niezmiernie bogaty, ale zamiast plastycznych charakterów działających, czytamy w niém opisy monotonne zastępujące działanie. Nikt pisa rzowi nie zaprzeczy zdolności, miłości ziemi rodzinnej, pię kności języka, żywości obrazów i artyzmu w wykonaniu, ale niema téj siły życia i działania, jaka każde epos powinna cechować, a czytelnika unosić. Z tego powodu zawiązala się żywa korespondencia między starcem a młodym Krasińskim Zygmuntem, który w jednym liście pisanym do Koźmiana powiada: „niech ten wielki umarły (Czarniecki) weźmie z rąk twoich część i naszego życia, z tem i nam jeszcze lepiej będzie, bo uwierzym w to; i jemu, bo doskonale i zupełnie odżyje w nas. Wtem anielskie posłannictwo poety, że wskrzesza, lecz nie zupełnieby wskrzeszał, gdyby nic więcéj przebudzonemu niedawał nad to, z czém on się położył w trumnę. Nie usłuchał starzec tych wzniosłych pojęć Krasińskiego, bo przekonania jego już się skrystalizowały i niedrgały z narodem w postępie tak teraźniejszości jak i przyszłości.

Umarł Kajetan Koźmian dnia 7 marca r. 1856.

Tłumaczeniami zasłużyli się:

JACEK PRZYBYLSKI. Ur. 1757 w Krakowie, po skończeniu tutaj nauk (w 17 roku życia) otrzymawszy stopień magistra nauczycielem w Tarnowie; osiągnąwszy stopień doktora nauk wyzwolonych i filozofii obiera stan duchowny; zaraz 1778 po reformie krakowskiej akademii za Kołłątaja

w uczelni krakowskiej; stąd 1781 r. wysłany do Lublina; 1785 zwiedziwszy Niemcy, Francyą, Szwajcaryą i Włochy, bibliotekarzem i professorem starożytnych języków i literatury w Krakowie † 11 września 1819. W wierszowaniu posiadał wielką łatwość; oprócz innych pism wierszem i prozą, wytłumaczył z pierwotworów Miltona Raj utracony 1791 a odzyskany 1792; Kamoensa Luzyadę 1790; Eneidę 1811, Georgiki 1812, Illradę i Odysseę 1813 wszystko tłoczone w Krakowie. Znawcy przyznają tym tłumaczeniom zalety, ale narzekają na wyrazy świeżo utworzone, z których przecież wiele weszło w użycie pospolite.

FRANCISZEK XAWERY DMOCHOWSKI (ur. r. 1762 na Podlasiu, oddany do szkół pijarskich w Drohiczynie r. 1778 wstąpił do Pijarów i uczył w Radomiu, Łomży i Warszawie; później został przy Kołłątaju przez którego otrzymał probostwo w Kole, był czynnym w czasie wielkiego sejmu, wydawał gazetę rządową do 1794 r. 1 listop. Opuściwszy zaraz kraj powrócił dopiero 1800 r. odkąd zostając w Warszawie ożenił się z Izabellą Mikorską, wydawał przez 5 lat Pamiętnik Warszawski. Przełożył z przekładów francuzkich Iliade Homera 1800 3 tomy. Raj utracony Miltona i Eneidę Wirgiliusza, Listy i Satyry Horaciusza. Dokonał życia 1808 r. W r. 1826 wyszły Pisma rozmaite Fran. Dmochowskiego, Warsz. 2 tomy. Dmochowski położył zasługi w piśmiennictwie naszém, należał bowiem do najznakomitszych wówczas pisarzy. Nie był z natchnienia poetą, ale gładkim i pięknym pisał wierszem i w massie czytelników rozszerzał zamiłowanie do literatury. Wszystkie pisma jego jeszcze za życia doczekały się kilku wydań, to stawia dowód jak były poszukiwane i jak popularnym i ulubionym był w kraju pisarzem, przez co trwale pamięć swego imienia na karcie dziejów zapisał. W ciągu całego życia swojego starał się o ile mu sily starczyły, być użytecznym krajowemu piśmiennictwu.

C. POEZYA DRAMATYCZNA.

§ 129. Europejskie zamiłowanie scenicznych widowisk pojawia i ustala się także u nas; jutrzenka zeszła między uczniami pijarskimi pod Konarskim i między jezuickimi pod kierunkiem Fr. Bohomolca. Wszyscy też uczeni tego okresu zajmowali się dramaturgią, jak kto mógł.

a) FRANCISZEK BOHOMOLEC urodzony z zacnéj i możnėj rodziny w wojew. witebskiem d. 29 stycznia 1720. W.r. 18 życia d. 21 czerwca 1737 wstąpił w Wilnie do zakonu Jezuitów. Skończywszy nauki w akad. wileń. a potém w Rzymie zwykłe zakonowi swemu ćwiczenia, był nauczycielem w akad. wileńs. później w warszawskiem Collegium Nobilium. Jako nauczyciel w tém zgromadzeniu jeszcze za Augusta III pisał komedie dla uczniów, bez wprowadzenia kobiet i inne, które na królewskim teatrze były wystawiane. Komedye tylko dla młodzieży uczącej się pisane, t. 3 b. m. 1750, Lublin 1757 i Lwów 1758; w t. 5 w War. 1772-75; mieści się w nich 18 kawałków pierwot. i 5 przerobionych 2 Moliera i innych. Komedie na teatrum J. K. M.: Warszawa 1767. Pierwszy także napisał oryginalną opere: Nedza uszczęśliwiona, Warszawa 1778. Po zniesieniu Jezuitów został w kraju, król Stanisław August mianował go radzcą, z dostatnim dochodem. (Gazeta warszaw. 1784. Suplement). Oprócz jałmużn i hojnego sług swych opatrzenia złożył na domach staréj Warszawy 3,000 dukatów, na wieczny fundusz dla ubogich i podupadłych; z zastrzeżeniem, że te się wrócą do zakonu Jezuitów, gdy zostanie kiedy przywróconym. (Patrz w ważnem dziele F. M. Sobieszczańskiego Opis miasta Warsz.) † 1790. Rozmowa o języku polskim naprzód po łacinie teraz na polski język z przydatkiem i odmianą przełożona przez Xawerego Leskiego Chorążyca. Warszaw. 1758. Od r. 1764 zaczął wydawać: Zbiór dziejopisów polskich w 4 tom. zawarty. Kronika Bielskiego 1764. Stryjkowskiego 1766. Kromera 1767. Gwagnina 1768. Przełożył ogromne dzieło ku rozszerzeniu chwały Jezuitów i wy

dał: Listy różne ku chwalebnej ciekawości i chrześciańskiemu zbudowaniu służące, z Azyi, Afryki i Ameryki niegdyś od Missionarzów Soc. Jezu w rozmaitych językach pisane, teraz dla pragnących wiedzieć, o pomnożeniu wiary naszej w tamtych krajach, jako też i obyczajach onych narodów po polsku przełożone przez jednego zakonnika Soc. Jesu w Warszawie w druk. Rzpltéj Soc. Jezu 1767 w 4ce. Gorliwy o sławę narodową wydal: M. C. Sarbiewski Soc. Jesu opera posthuma quibus accesserunt multa poemata vernaculo carmine reddita. Var. 1769. Zabawki oratorskie przez E. F. Boh. War. 1779. Ostatnią pracą Bohol. jest tłumaczenie podróży la Harpa, którą wspólnie z Kazim. Wróblewskim i Wincentym Magierem podjął i wydał p. n.: Historya o podróżach przez P. de la Harpe, zawierająca odkrycie krajów dawniej nieznajomych, oruz, obyczaje, religię, rząd i handel obywatelów na polski język przełożona, w Warsz. 1783-1794 w 5 tomach.

b) JÓZEF BIELAWSKI (ur. około 1740; skrzydłowy adjutant wielkiej buławy litewskiej, † 1809). Dwie jego komedye: Natręci, napisana z rozkazu Stanisława Augusta, a wystawiona 19 list. 1765, i Dziwak w tymże prawie czasie wydana, świadczą o jego zdolności, lecz zrażony Węgierskiego szyderstwy w poemacie Organy przestał pisać.

e) FRANCISZEK ZABLOCKI (ur. około 1754; od powstania komisyi edukacyjnej 1775 r. był sekretarzem; 1790 wyświęciwszy się dostał probos two w Konińskiej Woli pod Pulawami). Napisał kilka komedyi: Fircyk w zalotach, zólta szlafmica, Sarmatyzm i kilka przełożył z niemieckiego i francuzkiego. Wychodziły pojedyńczo w Warszawie od 1780 do 1793. Nietylko dowcipu odmówić mu nie można, ale nawet komedye jego są najlepsze ze wszystkich w tym okresie pisarzy, do dziś jeszcze są zajmujące pod względem charakterystyki czasowej. Unarł d. 10 września 1821.

d) JÓZEF EPIFANI MINASOWICZ ur. 1718 + 1796, należy tu jako tłumacz mnóstwa dzieł dramatycznych i innych tworów pomniejszych. W ogóle jest bardzo miernym poetą.

Wydania jego pism są między innemi, w zebraniu rytmów Załuskiego tom IV i V. Drobniejsze wiersze. Warsz. 1782.

e) ADAM KAZIMIERZ książe CZARTORYSKI Syn Augusta, powszechnie znany pod nazwą Jenerała ziem podolskich, marszałek austryacki. Urodzony 1 grudnia 1734 w Gdańsku, podczas oblężenia tego miasta przez Münnicha. Po zgonie Augusta III podany na kandydata do tronu, nie czuł ochoty do zajęcia onego i ustąpił miejsca ciotecznemu bratu Poniatowskiemu, a nawet jako marszałek sejmu r. 1764 nie mało się przyczynił do jego obrania. Po założeniu r. 1766 szkoły kadetów przyjął jej komendę którą sprawował aż do czasów konfederacyi targowickiej. Jakie szkoła ta wydała owoce, wszystkim wiadomo. Gorliwość o edukacyą młodzieży i staranie o formowanie siły zbrojnéj narodowéj którą w korpusie kadetów jednoczył, wywierał znowu oddzielnie jako członek kommissyi edukacyjnej. W r. 1781 deputat z wojew wileńskiego na trybunał wileński obrany został jego marszał kiem, stał się wzorem gorliwości, światła i rygoru dla kollegów swoich i dla następców. Palestrę na właściwą drogę powołania naprowadził i utrzymał. Obowiązki jéj w bezimiennie wydanem piśmie 1783 r. pod tytułem: List Doświadczyńskiego wyłożył: aby zaś znajomość procedury wyjaśnić i między obywatelami upowszechnić, polecił Tomaszowi Umiastowskiemu znakomitemu prawnikowi litewskiemu, napisane w tej mierze dzieła, które pod tytułem; Proces sądowy w subseliach litewskich, wyszło 1782. Xiążę Adamuwagami swemi i objaśnieniami dopomógł autorowi. Lecz to zasiadanie Xięcia w trybunale pamiętnym szczególniej stało się dwoma wyrokami: gdy jednym Pogonowskiego przekonanego o zabójstwo, przed wzięciem habitu, pomimo wielkiej forsy biskupa wileńskiego, na śmierć potępil; a drugim Xięcia wojew. ziem ruskich, ojca swego w sprawie cywilnej z pewnym szlachcicem na wieżę osądził. Jak wielkie i jak dobre wrażenie sprawiły w kraju te wyroki, łatwo osądzi każdy, kto sobie przypomni, czém były trybunały za Augusta III. Na sejmie konstytucyjnym (od r. 1788 do 1792) był