Obrazy na stronie
PDF
ePub

c) Ucinek przepisywacza z r. 1414 tak brzmiący:
Caplanye chces polepszyc duszy swey
Nemo w czansto pywa naley

Bocz pywo yest dzywny oley
Wancz s nych clamayo Chopi

A rzekępcz Salenij scho Popy

znajduje się w Księgach bibliograficznych J. LELEWELA str. 57 t. II), a może był to początek jakiej satyry, spółczesnym znanéj i dla tego tu w całości nie wpisanéj.

d) STANISŁAW PISKORZEWSKI miał się dziejami zajmować i pisać koło r. 1419 pieśni (zob. w Maciejowskiego Piémien. Polskiem).

e) STANISŁAW CIOŁEK, (syn wsławionego rycerza, który był potém wojewodą warszawskim); posłował wraz z Zawiszą 1410 do Zygmunta króla węgierskiego; następnie zrobił go Jagiełło swym podkanclerzym, iż mu się zalecił wesołym dowcipem i żartami z powodu wrodzonej zdolności do poezyi, lubo mniej zdatnym do tego urzędu; 1428 r. osięgnął biskupstwo poznańskie i znajdował się na soborze bazylejskim, gdzie odprawiono żałobny obrzęd jego nakładem za Władysława Jagielle; († 18 listopada 1438). Z JANOCKIEGO Literarum in Polonia Propagatores przytaczamy o nim taką wiadomość: „Szczególniéj słynął poezyą, i nietylko owe starożytne wiersze, w których wzorem innych narodów waleczne, mądre i szczęśliwe Polaków dzieła sławionemi były, z grobów niepamięci wydobył, przybrawszy je w nowego życia postać, ale wiele pieśni z własnego dowcipu wypracował w których i ważność rzeczy i wdzięki ojczystej mowy dziwnie uwielbia" (zob. Jasz. Dyk. poetów t. 1). Jagiello nie umiał po łacinie; a jeśli go z daru poetyckiego cenił, tedy CIOŁEK zapewne po polsku pieśni składał. Dotąd nieodszukane.

f) JĘDRZEJ GAŁKA Z DOBCZYNA. Mistrz akademii krakowskiej i kan. przy ś. Floryanie na Kleparzu w Krakowie. Podejrzanego o naukę Wiklefa i Husa na żąda

nie rektora akademii biskup Oleśnicki kazał osadzić na rekolekcyach w klasztorze Cystersów w Mogile. Gdy w mieszkaniu jego znaleziono pisma Wiklefa, dla uniknienia prześladowania ucieka ztamtąd w kilka dni na Szląsk i znachodzi przytułek w Głogówku u Bolesława V księcia oleśnickiego, jawnego stronnika nauki Wiklefa. Akademia pod dniem 15 mają 1449 roku i biskup krakowski znoszą się z wrocławskim biskupem i szląskimi książętami o wydanie go w ich ręce lub przynajmniej o ukaranie na miejscu. Skutki tych żądań są wątpliwe jednak to pewna, że się Gałka bronił piśmiennie. Siedząc zaś na Szląsku, rozsiewał tam swe zasady w wierszach; z pomiędzy takich posiadamy cały jego wiersz o Wiklefie składający się z 14 zwrotek, a od téj się zaczynający:

Lachowie niemczowie

fschiczi iazikowie

wotpiczeli w mowie

y fschego pisma słowie

Wikleph prawda powie i t. d.

g) Księdza SandomIERZANINA znaleziono różnych wierszy wewnątrz okładek dwa pólarkusze papierowe. Prócz pieśni o słowach, które Chrystus wyrzekł ostatecznie na krzyżu, i o rozporządzeniu, które umierając uczynil, są tu także wiersze: O kosterach i innych zlych ludziach. O strasznym przypadku, który się graczowi pewnemu wydarzył w Budzie na Węgrach; potém opowiada ważniejsze zdarzenia Sandomirskie od r. 1241 do 1464; w końcu idą wiersze o tém, co się niegdyś działo w Jerozolimie, Troi i Rzymie za czasów wojen Hannibala toczonych. Maciejowski odnosi to pismo do r. 1497 i ogłosił w Piśm. Polskiém.

[ocr errors]

h) Pieśń o klęsce Bukowińskiej pod Janem Olbrachtem, z której M. Bielski te dwa tylko wiersze, później w przysłowie zamienione, zachował: „Za króla Olbrachta Poginęła szlachta."

i) Pienie o porażce Pruskiej (pod Dąbrową r. 1410).

Wojcicki mniema że Bielski o niém wspomniał; teraz znalezione LEON RYSZCZEWSKI wydał w Bibl. Warszawskiej podlug rekopismu z r. 1510.

§ 40. Jak wszędzie w Europie tak i w Polsce dawano widowiska w XV stuleciu, tak zwane dyalogi, a treść ich bywała pospolicie religijna: 1513 był przepisany dyalog o o ścięciu ś. Jana, już jako stary dyalog. W wielki tydzień grywano dyalogi o męce Pańskiej; JUSZYŃSKI miał jeden taki rękopism z r. 1500; Dominikański dyalog, wierszem pisany 1533 r. zaczynał się w kwietnią niedzielę od prologu wystawiającego wjazd do Jerozolimy a kończył pogrzebem środę po południu. Dzieło to na sceny podzielone, których 108, a osób występujących przeszło 60. Wystawą zajmowali się zakonnicy i uczniowie. Na początku XVI stulecia dramata lacińskie bywały grywane na teatrze dworskim w Krakowie. Najdawniejszy z nich: Dyalogus Adami (de Bochyń) Poloni art. et med. doct.: de quatuor statibus immortalitatem assequi contentibus (1507); drugi Ulyssis prudentia in adversis, Impressum Grachovice 1516 (w 4ce); na ostatniej stronnicy: Acta hæc sunt cum scenico apparatu in aula regia in in præsentia regis et regina a trzeci: Judicium Paradis etc. Crac. (1522).

§ 41. Poezya przez Polaków w mowie rzymskiej pisana, w tej epoce nie wiele przedstawia utworów. ADAM ŚWINKA kanonik katedralny krakowski i sekretarz króla Władysława Jagielly jest najsławniejszym z Polaków piszących wierszem łacińskim. Doszły do nas pienia elegiczne. Wiersz (Epithaphium) na śmierć Jadwigi królewnej polskiej córki Władysława Jagiełły i podobnaż elegia na zgon Zawiszy czarnego. (Przełożył je Władysław Syrokomla:) napisał także poemat bohaterski pod napisem: De rebus gestis ac dictis memorabilibus Casimiri Secundi Poloniæ regis inclitissimi. W tymże czasie słynęli WAWRZYNIEC KORWIN Z Nowego targu, JAN Z OŚWIECIMIA (Sacrenus). MIKOŁAJ KOTWIC i wiele innych. Więcej już jest zapału a przynajmniej uczuć stanowiących poezye w utworach łacińskich KONRADA

CELTESA który lubo Niemiec i tylko krótki gość w Polsce zasługuje na wzmiankę w dziejach literatury. Młody ten uczony Austryak (ur. 1459 † 1508 pierwszy ze swoich rodaków uwieńczony od cesarza niemieckiego za poezyę łacińską zwiedzając w naukowych celach Rzym, Wenecyą, Ilyryą, Pannonią, przybył do Krakowa dla nauki Astronomii którą tu Wojciech (Albert) z Brudzewa, chlubnie wykładał. Młody Celtes gości w Krakowie przez lata 1489 i 1490 dzieląc swój czas na naukę Astronomii, czytanie klassyków, pisanie wierszy łacińskich, miłość którą powziął do Krakowianki Hasiliny, wesole literackie towarzystwo z akademicką młodzieżą, w której zamilowanie do starożytnéj literatury zaszczepił. Pisane w Krakowie wiersze łacińskie Celtesa powiększej części mają za przedmiot Polskę. Już to opisuje swój przyjazd do Krakowa, już to oddaje cześć uczonym polskim jak Wojciechowi z Brudzewa, lub Ursowi lekarzowi polskiemu, jużto sklada holdy pięknej Krakowiance; jużto opisuje bieg rzeki Wisły i kopalnie soli w Wieliczce, gdzie w ciemne jaskinie ze strachem się zapuszczał. W ogólności rzec można, że cześć jaką Celtes oddał ziemi polskiej była mimowolnym holdem złożonym naszej nauce, naturze i jéj tudom, bo zresztą Celtes dosyć jest nieprzychylny dla Polski. Język nasz jest u niego barbarzyński, ziemia niepłodna, niebo mroźne, lud nieokrzesany. Żałuje Gdańska i Pomorza, iż „serviunt Sarmatico malefido tyranno" slowem, nielubił Polski, ale hołd jej złożyć musiał.

Dzięki wpływowi Celtesa który zapalił młodzież do piękności klasyczno- rzymskiej literatury, dzięki zwrotowi jaki światli duchowni dali naukom, pomalutku Arystoteles ustępował miejsca klassykom, w akademii krakowskiej w wydziale filozoficznym zjawiła się katedra poezyi łacińskiej. Pierwszym jej mistrzem był PAWEŁ Z KROSNA. Mąż ten znakomity, nietylko w kraju lecz i w Węgrzech pozyskał sławę, pisał miłe i wdzięczne Elegie, dowcipne Eppigrammata i poważne pieśni. Znane są lubo nadzwyczaj rzadkie jego dzieła łacińskie: Panegiryk na cześć St. Władysława króla wę

gierskiego i Stanisława biskupa i patrona Polski. Wiedeń 1509. Wiersze godowe (Epithalamia:) dla Zygmunta I. raz gdy się ten żenił z Barbarą Zapolską. Kraków 1512, drugi raz z Boną Medyolanką Kraków 1513. Niemniej jest ważną zasługą Krosnianina, iż wykształcił kilku znakomitych poetów łacińskich, jak JANĄ Z WIŚLICY, JANA DANTYSZKA AGRYKOLĘ i t. d.

JAN Z WISLICY jest twórcą poematu o wojnie pruskiej Kraków 1526; jestto śpiewak, ale już nie prosty opowiadacz lecz klasyczny naśladowca Enejdy.

Ś. KAZIMIRZ królewicz polski był młodszym bratem Władysława króla czeskiego a starszym od Jana Olbrachta, Alexandra, Zygmunta I i kardynała biskupa krakow. Ferdynanda. Umarł na suchoty w Wilnie 1480 i tamże pochowany. Miał napisać w młodości pieśń na cześć Panny Maryi: Omni die, dic Mariæ.

2. Proza.

§ 42. Co w kraju było zdolniejszych ludzi, jak DLUGOSZ, OSTRORÓG, Grzegórz z SANOKA, KOPERNIK, wszyscy pisali po łacinie: lecz że się stało koniecznością znać księgi zakonu i wiedzieć, co zamyka w sobie własne prawodawstwo, ztąd naprzód znachodzimy te dwa przedmioty na polskie przekładane. Następnie przyszło do rozszerzenia tego koła. innemi wiadomościami, aż w końcu tego okresu ośmiela się CHWALCZEWSKI wystąpić jako dziejopisarz.

§ 43: Pomniki.

a) Przysięgi sądowe z akt sieradzkich od 1386 r. b) Biblia z r. 1390-1455. Podług podania Długosza królowa Jadwiga posiadała w tłumaczeniach z łacińskiego na polskie: Stary i nowy zakon, Kazania (homilie) czterech doktorów, Mowy i męczeństwa świętych, Rozmyślanie i modlitwy blog. Bernarda, s. Ambrożego, Objawienie s. Brygity, i wiele innych ksiąg (z łac. na polsk. tłumaczonych). Odkryty na Węgrzech w Szarosz-Pataku rękopis biblii polskiej według napisu

« PoprzedniaDalej »