Polski tyczy okazał się najprzód w Pamiętniku Warszaw. a później w Zbiorze Pamiętników o dawnej Polsce.

2) PIER CHEVALLIER, histoire de la guerre des cosaq. Paris 1663.

3) Linage de VANCIENNES, l'origine veritable du soulèvement des cosaques. Paris 1674.

4) BIZARDIERE MICHAL DAWID, dlugo w Polsce gościł, oglosil: Histoire des dietes de Pologne pour les elections de rois od r. 1572 do 1674 (Paris 1697). Histoire de la scission arrivée le 27 juin 1697 au sujet de l'election (Paris 1699, 1700). Uwagi tego pisarza są trafne, styl gladki. Drugie to pismo przełożył na język polski i objasnil przypiskami Julian Bartoszewicz. Wilno 1853 w Sce

z napisem: Bezkrólewie po Janie III Sobieskim.

5) Depesze księdza DE POLIGNAC posła francuzkiego po śmierci Jana III króla pol. wydał Przegląd poznański naklad Župańskiego 1858 w 8ce 2 zesz.

6) DE HATEVILLE (czy Gaspar de Tendé) † 1697 roku Francuz, 25 lat bawił w Polsce, skreślił: Relation historique de la Pologne Paris 1687) spokojnie rozpatruje stosunki tak polityczne jak socyalne.

7) BERNARD CONNOR Anglik, lekarz nadworny Jana III bawiąc rok w Polsce starał się od zacniejszych osób i ksiąg drukowanych stan kraju poznać i w dziesięciu listach do Anglików przebiega historyą polską od jej początków, do czasów ostatnich, zastanawia się nad statystyką kraju, zwyczajami i obyczajami narodowemi, o mieście Gdańsku, o zakonie teutońskim, o stanie nauk w Polsce i t. d.

W

8) Daleko lepiej i dokładniej maluje nam panowanie Jana III dzieło DALERAKA który przez 13 lat na dworze jego przebywał, pod tytulem: Les anecdotes de Pologne ou mémoires secrets du régne de Jean Sobieski. 3 vol. Paris 1698. Amsterd. 1699. W pierwszym tomie opisuje dokładnie stan wojska, dalej kampanią i szczęśliwe ocalenie Wiednia, potyczkę pod Parkanami, która zaledwo Jana III nie przyprawiła o zgubę i t. d. Kampanią z 1684 r., doby. cie Jazłowca, przejście Dniestru itd. Drugi tom zawiera

opis dalszych kampanii, gdzie mówi także o niesnaskach Paców z Sapiehami, o żywej mowie Pieniążka, wojewody sieradzkiego do króla. Autor więzień u Turków, posłaniec do Rzymu i do Paryża, to z małemi to z ważniejszemi poleceniami, podaje szczegóły bardzo ciekawe, zkąd inąd nie znane. Nigdzie tak dokładnie opisanych kampanii Jana III znaleść nie można, jak w tém piśmie szacowném, które nosi na sobie cechę prawdy. Życie Sobieskiego, jako bohatera Europy, zajmowało wielu pisarzy.

9) COYER GABRYEL-FRANCISZEK ksiądz ur. 1707 +1782 r., wydał dzieło: Histoire de Jean Sobieski roi de Pologne. Amsterd. 1761 w 8ce 3 tomy. Opisuje bezstronnie gdzie chwali bohatera i wodza, gani słabego rządzcy w Janie III. Szacowne to dzieło i z dobrych czerpane źródeł. Przekład polski bezimiennego tłumacza odszukany kilku uwagami wydał i objaśnił Wład. Syrokomla. Wilno 2 t. 1853.

10) JONSAK napisał życie Stanisława Jabłonowskiego, które można uważać za dalszy ciąg Coyera.

11) PARTHENAJ JAN CHRZCICIEL + 1766 wydał historyą Augusta II pod napisem: Histoire de Pol. sous le regne d'Auguste II a la Haye 1733. 1734. Dzieło to przełożył na język polski T. H....rt z 7 litografowanemi rycinami. Warsz. 1854 w 8ce.

12) FASSMAN D. podobnież opisal: Leben und Thaten Friderichs Augusti. Hamburg 1733. Dodre to dzieło, wiernie dzieje skreśla. Bezimienny jakiś objaśnił tę samą epokę życiem hrabiego Brühla, a Jungschultz życiem Radziejowskiego prymasa. Tłumaczył te dziela na polskie Antoni Zagórski. Nad dziełem Jungschultza ubolewa Czacki, iż tak niedołężne pióro wad prywatnych i występków publicznych Radziejowskiego z energią nie wystawiło. Aubert, Proyart, Ranftius, Seyler, ci wszyscy zajęli się przedstawieniem życia Stanisława Leszczyńskiego, z nich Seyler i Ranftius najdokładniéj dopełnili zamierzonego celu; u nich wiadomości z wiarogodnych czerpane źródeł, sąd o rzeczach umiarkowany i szczery.

13) SAMUEL FRIDER. LAUTERBACH † 1727 wydał: Polnische Chronik, Frankfort 1727 w stylu prostym rubasznym.

14) JERZY PIOTR SCHULTZ † 1753 badacz krytycznohistoryczny w dziełach: Commentarii de cancelariis, mareschalcis et succamerariis, zgłębiał odmiany w organizacyi Rzeczypospolitej.

15) GOTFRIED (Bogumir) LENGNICH ur. się w. r. 1689 w Gdańsku. Po ukończeniu nauk i otrzymaniu stopnia doktora prawa w uniwersytecie Halli, oddał się badaniom dziejów Polski, Pruss polskich, w szczególności miasta Gdańska. W r. 1721 odebrawszy polecenie dalszego prowadzenia Historyi pruskiej Schütza i uzyskawszy wolny przystęp do bogatych archiwów miejskich, pobierał w nagrodę od magistratu roczną płacę. Historyę tę w 9ciu tomach in folio, obejmującą dzieje Pruss polskich od króla Zygmunta I do śmierci Fryderyka Augusta II wydał w Gdańsku 1722-1755 roku pod tytułem Geschichte der Preussichen Lande Königlich polnischen Antheils. Dzieło to równie jak wiele innych pism i rozpraw w łacińskim języku: o początku religii chrześcijańskiej w Polsce, o konfederacyach polskich, o połączeniu Pruss z Polską, tudzież Polnische Bibliothek (1718 1719 r.) zawierająca wiadomości i rozbiory dzieł historycznych polskich itd. zwróciły uwagę powszechną na Lengnicha, będącego także professorem Ateneum w Gdańsku. W r. 1737 uprosił go Stanisław Poniatowski wojewoda mazowiecki, aby trzem synom jego, a w tej liczbie Stanisławowi późniejszemu królowi polskiemu, dzieje ojczyste wykładał. Z tego powodu Lengnich napisał krótki zbiór historyi polskiej: Historia polona a Lecho ad Augusti II mortem. (Lipsk 1740 Gdańsk 1750) tłumaczony na język niemiecki przez Jędrzeja Schota (Lipsk 1740), a z niego Bohomolec dzieje polskie od Stefana Batorego do zgonu Augusta II w przekładzie polskim, jako dodatek do kroniki Bielskiego zamieścił. W krótce potém wydał Lengnich: Jus publicum Regni Poloniae we 2ch tomach (Gdańsk 1742-1756), drugie wydanie 1765. Wielkiej wagi to dzieło przełożył na język polski ks. Mar

ein Moszczeński Pijar pod tytułem Prawo pospolite królestwa polskiego. (Kraków 1761 2 tomy). Wydanie nowe w poprawném tłumaczeniu obadwa łacińskie połączające winniśmy Antoniemu Zygmuntowi Helcel. (Kraków 1836). Nie ustawał i później Lengnich w pracach naukowych, obok czyn ności syndyka miasta Gdańska i w sprawie tegoż grodu, tudzież spółwyznawców swoich Ewangelików, kilkakrotnie gościł w Warszawie. Umarł r. 1774, przeżywszy lat 85. Piastując urząd syndyka od r. 1750 zebrał wszystkie ustawy prawa i urządzenia wewnętrzne rodzinnego miasta: Der Stadt Danzig Verfassung und Rechte, doprowadzone do Praca ta niebyla dotąd drukowana, bo przeznaczona,ÍKO wyłącznie do użytku miejskich dygnitarzy. Zbiór więc tych praw jest niezmiernie ważnym dla wyjaśnienia wewnętnego bytu i urządzeń, niemniej jak dla dziejów miast kraja naszego. Rękopism powyższy szczęśliwym trafem, składający się przeszło z 200 arkuszy zakupiony na licytacyi po jednym z urzędników miasta Gdańska, wraz z innemi księ gami, rękopismami i numizmatami, przeszedł na własność archeologa i fotografa p. Karola Beyer. Lecz nie dosyć, że tak szacowny zabytek historyczny posiada Warszawa; podzieli się nim ona wkrótce z całym krajem: dzieło to bowiem wyjdzie z druku w przekładzie polskim. Rękopis Lengnicha zgoła był nieznany ani jego biografom, ani téź historykom samegoż miasta Gdańska.

16) JAKOB LACOMBE ur. 1724 † 1801, wydał Abrégé chron. de l'hist. du nord (Paris 1762).

17) DANIEL ERNEST WAGNER napisał Geschichte von Polen 1755, starannie skreślona,

18) PIOTR JÓZEF de la PIMPIE SOLIGNAC urodzony 1687 1773 napisal: Histoire de Pologne. Paris 1750. Amst. 1751 z natchnienia Leszczyńskiego przy którym był sekretarzem. Dzieło to do lepszych należy, doprowadzone do śmierci Zygmunta Augusta. Przełożone zostało na język polski i wyszło w Wilnie r. 1768 w 5 tomikach w 8ce. Życie Leszczyńskiego pozostało w rękopiśmie.

§ 108. Rodopisarze.

OKÓLSKI SZYMON dominikan, wydał po łacinie herbarz pod tytułem: Orbis Polonus splendoribus coeli etc. concordatus. Cracov. 1641 in fol. 3 tomy (z których dwa ostatnie bez wyrażenia roku wydania) przypisane Władysławowi IV, Stanisławowi Koniecpolskiemu hetmanowi w. k. i Je rzemu Ossolińskiemu kanclerzowi w. k. Herbarz ten Okólskiego mniej wart szacunku u nas, lecz nader głośny u cudzoziemców, którym przez to samo, że był pisany po laci nie, daje poznać wiele familii szlacheckich w Polsce, a któ Oprócz niego, nie znali prawie żadnego, w języku sobie miałym.

JAN ALEKSANDER GORCZYN muzyk i sztycharz wydał her barz królestwa. Kraków 1630, 1653.

WACŁAW POTOCKI wydał poczet herbów znamienitszych familii polskich i litewskich porządkiem alfabetycznym herbów z figurami u Mikołaja Szedla 1696 in fol. 641 stronnic. f KASPER NIESIECKI (Jezuita) † 1743. Obszerniejszego i doskonalszego spisywacza szlacheckich rodów i herbów pol skich dotąd nie mamy; napis dzieła: Korona polska i t. d. czyli herby i familje rycerskie tom 4 Lwów 1728 - 41. tom 5 nie wyszedł. Główną jego zaletą, że wiele wiadomości nagromadził. Że zaś nie wszystkich spisywał i chwalił, za to wcześniej poszedł do grobu! Dopełniał go ktoś w wydaniu lipskiem nowém i skracal; lecz cała robota nie zaspakająca, gdyż nie dokładna.

JÓZEF ALEKS. książe JABŁONOWSKI Wojew. nowogr. wydał: 1) Heraldyka, to jest osada klejnotów rycerstwa i wias domości znaków rycerskich, dotąd w Polsce nie objaśniona we Lwowie 1742 2gie wyd. tamże 1748 w 4ce z kilkunastu tablicami objaśniającemi stopnie pokrewieństwa na mies dzi rzniętemi. Wiele tu jest ciekawych rzeczy o heraldyce polskiej w ogólności. 2) Tabulae genealogiae Jablonovianae. Amstelodami 1743 in fol. przedrukowane w Warsz. 1749. Ogromne te tablice wyobrażają genealogie domów polskich bardziej uzupełnione aniżeli Niesieckiego. Autor