ukończył humaniora i filozofią w Krakowie. W r. 1551 został rektorem szkoły lwowskiej, gdzie przez trzy lata ucząć wraz z Grzegorzem z Szamborza i Andrzejem Bargelem po wszechny sobie zjednał szacunek. Wróciwszy do Krakowa, gdzie nieobecnego koledzy więksi w Collegium mniejszém umieścili, cały się poświęcił retoryce i w akademii wykładał listy Cycerona i mowę jego ad Quirites, tak aby prócz sztuki wymowy, której mówi Herbest we wszystkich jego mowach śledzimy, uczniowie zacnych ludzi cnoty poznali, a poznane naśladować i kochać uczyli się. Wkrótce został rektorem szkoły P. Maryi w Krakowie, gdzie naówczas języka greckiego i łacińskiej literatury pilnie uczono, i ten obowiązek przez pięć lat sprawował. Tym czasem rozchodząca się jego sława z wymowy, jednała mu znajomość i względy biskupa Padniewskiego, podkanclerzego koron., Piotra Kmity wojew krakow. i prymasa Przerębskiego, który założywszy u siebie szkołę w Skierniewicach, wezwał Herbesta na jej rektora, gdzie przez dwa lata ucząc, szczególniejsze jego względy pozyskał. W r. 1561 powróciwszy do akademii krakowskiej, tak wielką ściągnął liczbę słuchaczy, iż najobszerniejsza izba Sokratesa w Collegium Jagiellońskiem cisnącej się do niego młodzieży objąć nie mogła. Herberst skłonny do rozróżnień, wykładając listy Cycerona, w których aż cztery rodzaje listów odkrywał, wystąpił z nowém zdaniem o peryodach, choć dawniej w przypiskach do Cycerona mowy ad Quirites, z Górskim w tym względzie nie różnił się. Z powodu słów. Cycerona w jednym z jego listów; Democritus Sycionus. non solum hospes meus est: sed etiam, quod non multis contigit, (Graecis presertim) valde familiaris, powiada, iż każdy okres podzielić należy na gramatyczny i retoryczny, że gramatyczny składa się z członków i przestanków, gdy przeciwnie mówca w okresie, ma tylko wzgląd na miarę i zgłosek liczbę. Že okres gramatyczny i co do skladni i co do myśli jest skończony, w członku składnia jest skończona; myśl przerwana; w przestanku zaś i składnia nie jest skończona, że aby dobrze naśladować Cycerona przy równej liczbie

zgłosek w okresie, myśl albo ściągać należy albo przeciągać. Nakoniec, że nauka jego o okresach najlepiej do naśladowania Cycerona pomoże. Herbest czyli przez zazdrość, iż Górski siebie za pierwszego rozkrzewiciela humaniorów w akademii poczytywał, czyli dla zwykłej ludziom książkowym nieznajomości serca ludzkiego, czy też może zbyt uradowany swo jem rozróżnieniem peryodów, drobnostkę za rzecz wielką wziąwszy, nie chciał spodziewanej sławy dla przyjaźni poświęcać; wkrótce po rozpoczęciu lekcyi w Krakowie, wystąpił przeciw nauce o peryodach Górskiego, i książkę jego jako ciemną potępiał. Na próżno obrażony Górski, który go był niegdyś pochwałami wynosił, i sławę mu robił, choć z natury człowiek gwałtowny, napominał go i prosił na osobności, aby błędnych jak rozumiał, mniemań swych w akademii nie rozkrzewiał. Herbest uniesiony nadzieją zaćmienia dawnego przyjaciela, coraz żywiéj na jego peryody następował: Wyzwany przez Górskiego (w listopadzie r. 1561) na dysputę, stawił się śmiało, ale Górski uniósłszy się gniewem, za uczynioną sobie, jak mniemał przez Herbesta obelgę, zamiast dowodzić i zbijać, wyłajal go grubemi słowy, czém słusznie urażony, już na drugą dysputę stawić się nie chciał, lecz udawszy chorego, czém prędzej napisał i wydał książkę Periodica disputatio, na którą mu Górski ostro odpowiedział. Herbest napisał zaraz obronę, a w kilka lat wydał obszerne o peryodach i całej dyspucie z Górskim dzieło. (Periodicae responsionis libri V). Tu opiera się na świadectwie i przykładach Greków, których teraz dopiero pilnie rozczytywał; bo w dawniejszych jego pismach nie przebija się tak wielka pism greckich retorów znajomość. Wreszcie odpowiada z umiarkowaniem nie szarpiąc sławy przeciwnika, jakby mu tylko o prawdę, o utrzymanie pożytecznego wynalazku chodziło; nakoniec odwołuje się do sądu Andrzeja Nideckiego, Piotra Skargi i Stanisława Orzechowskiego. Ostatni napisawszy książkę (Dissertatio Laurentii Siradiensis, Philosophi super Disput. periodica. Goracii et Herbesti in Diatriba

Anti sophistarum Cracoviensium Crac. 1563) poslah Górskiemu, który ją wydał wraz z wierszem łacińskim Jana Kochanowskiego. Z rozkazu albowiem a raczej wyrokiem biskupa Padniewskiego, Kochanowski miał być rozjemcą i sę dzią tego sporu. W tém piśmie Orzechowski oświadczył się przeciw Herbestowi, a nawet sobie z niego żartuje. Z kłó tai więc uczonej przyszło nawet do osobistości. Oba zapastnicy kłócili się zacięcie i długo o drobnostkę, de lana cas prina; byla to zajmująca dla głów ograniczonych walka, w historyi literatury tém tylko pamiętna, iż się do niej tacy jak Orzechowski, Kochanowski wmięszali ludzie, iż jest prawie jedyna, w której nie szło o dogmata religijne. Nakoniec Herbest zgrzyziony, iż wszyscy Górskiemu więcej sprzy jali, porzucił akademią w r. 1562 i był nauczycielem synów i krewnych Stanislawa Maciejowskiego, a między innymi Bernarda później bisk. krakow., potém przez biskupa Czarn kowskiego wezwany do Poznania, został rektorem szkoły Lubrańskiego, a dnia 8 marca 1563 kanon. dnia zaś 25 paźdź ulubionym kaznodzieją kad. poznańskiej. Lecz i tu ścigala go zemsta Górskiego. Około tego czasu odbył podróż w strony rodzinne a w krótce umyślił wstąpić do zakonu Jezuitów, od czego go nawet sam Hozyusz napróżno odwieść usiłował. W r. 1571 został w Rzymie Jezuitą i wielu dawnych uczniów przykładem swoim pociągną wszy, wsławił się kaznodziejstwem, nawracaniem różnowierców, mianowicie kolo Elbląga, w dyecezyi Hozyusza się zajął i wdał się z nimi w żwawą polemikę teologiczną, mianowice z Niemojewskim. Przeżywszy 22 lat w zakonie Jezuitów, umarł w Jarosławiu 1593 roku. Herbest dla lepszego wszystkich pism Cycerona rozumienia, skre ślił żywot tego mowcy: M. T. Ciceronis vitae scriptis et verbis ejusdem descripta cum diligenti chronologiae, omniumque Ciceronis actorum et scriptorum observatione et cum indicel Cracov. 1561, i 1585, a Herbest Jan brat jego, prawidła wy mowy z własnych pism i jego wyrażeń zebrał i wydał (Rhetorica ex omnibus M. T. Ciceronis, verbis ejusdem

collecta. Cracov. 1566 8vo*) łącząc historye, dyalektykę i filozofię moralną z wykładem i objaśnieniem pism Cycerona. Między zwolennikami Cycerona w Polsce słynął jeszcze ANDRZEJ (Patriciusz) NIDECKI, urodzony w Krakowie około r. 1530 odbywszy tu nauki początkowe w 16tym roku udał się do Padwy, tam żył w przyjaźni z Manucyuszem, pod Sygoniuszem i Robertellim ukończył humaniora, a wróciwszy do Krakowa 1556 bawił na dworze biskupa Zebrzydowskiego, gdzie się już był pierwéj na wzór tego zacnego męża ukształcił. Z jego łaski zostawszy wkrótce kanon. krakow. udał się powtórnie do Padwy, i tam jeszcze dwa lata prawa się uczył. Wróciwszy z listem polecającym kardynała Putea, już nie zastał Zebrzydowskiego; następca jego Padniewski podkan. koron. wziął go do siebie, jako pięknie wypisać się umiejącego, użył do pism politycznych, tytul sekretarza król. wyjednał i wraz z królem Stefanem beneficyami obdarzał. Był bowiem Nidecki dziekanem warsz. aychidyakon. wileńsk. kanon, pultawskim, a nakoniec został biskupem wendeńskim, gdzie uroczyście od Jezuitów w Rydze przyjęty w ośm miesięcy pracowite życie r. 1586 6go lutego w Wolmarze zakończył. Byłto mąż biegły nader w literaturze rzymskiej, skromny i świątobliwy i wielki zwolennik Cycerona wydał Fragmentorum M. T. Ciceronis Tomi IV cum Patricii adnotationibus Venet. 1560. 1561. 1565. 1570. 1578. Notta in duas Tulii Ciceronis orationes. Kraków 1583 etc.

W badaniach starożytności kilku także pisarzy odznaczyło się znajomością przedmiotu i głębokością myśli.

JAN ZAMOJSKI hetman wielki koronny urodzony 1541 +1605 znany jest jako pisarz, biorąc nauki w Padwie napisal de Senatu Romano, to niesłusznie Sygoniuszowi jego nauczycielowi przypisywano. Wenecya 1563 i Strasburg 1608. W tém piśmie autor okazuje wielką znajomość przedmiotu i przez nie wsławił się nie mało.

*) W rok wydał tego dzieła skrócenie: Rhetoricae compedium ex M. T. Ciceronis verbis ejusdem elléctum b. m. 1567 które Jezuici prze. drukowali w Połocku 1818 r.

STANISŁAW RESZKA rodem z Buku w poznańsk. sławny dyplomata, i teolog † 1603 w Neapolu, pisał w listach do Szymonowicza o starożytnościach włoskich (Stan. Rescii Stephani Reg. Pol. in aula Romana legati Epistolarum liber. Neapoli 1594).

STANISŁAW GRZEPSKI jest autorem dzieł filologicznych. Stan. Grzepsii De multiplici siclo et talento. Item de mensuris haebraicis tam aridorum quam liquidorum. His praemissa est epitome de ponderibus, que apud prophanos leguntur auctores Antverp. 1568 8vo. Podaje też wiadomość o dawnych polskich pieniądzach, mianowicie mazowieckich monetach i wagach.

STANISŁAW KOBIERZYCKI W dziele o zbytkach rzymskich (De luxu romanorum commentarius. Lovanii 1628 4to, 1655 in 8vo) mówi o bogactwach Rzymu w ogólności, o ich źródle i pochodzeniu rozrzutności Cezarów, o posągach i obrazach do Rzymu przywiezionych, o przepychu w strojach, o orszaku, o wykwintności młodzieży rzymskiej, o budowlach, ucztach i kucharstwie.

§. 83. Zywoty (w języku łacińskim).

STANISŁAW GÓRSKI skreślił żywoty:

a) Piotra Tomickiego bisk. krak. znajduje się w tom. XIII Tomiciana, b) Piotra Kmity wojew. krak. drukowany 1szy raz przy edycyi Dobromilskiej historyi Orzechowskiego, 2gi raz przy najlepszéj edycyi Annales Orichovii przez Tyt. hr. Działyńskiego. Poznań 1854. Życie to równie szczerze, otwarcie, bez ogródki i przemilczeń, wszystkie jego wady jak i piękne przymioty opisał, złe jednakże sprawy wzorem Swetoniusza odmalował wybitniej i nie wnikając w tajemnicę duszy jak Tacyt. Inne żywoty jak Maciejowskiego i Zebrzydowskiego dotąd nie wyszły na widok publiczny, albowiem. jak głoszą niektórzy, zniszczyły podobno familie.

JAN ORZELSKI. Urodził się 1551 w dwa lata po bracie swoim Świętosławie. Wychował się w akad. krakow. a po śmierci ojca, udał się w podróż za granicę; dla przejrzenia się obcym krajom i obyczajom. Dwa lata bawił w Lipsku,