mowa ogładzona i kształtna dala polę swobodniej rozszerzyć się myśli, w poezyi polskiej obok poezyi widzimy z pociecha kształcenie się języka. W łacińskiej z surowym sądem badamy myśl, wymagamy pięknych obrotów. w polskiej musimy być wyrozumialsi ze względu, iż twórca walczył z trudnościami nieutartéj mowy.

Po tych uwagach wyliczmy z tej epoki znakomitszych wieszczów i ich utwory. W okresie poprzedzającym wspo¬ mnieliśmy o Pawle Krośnianinie, który pierwszy w akadem mii krakow. uczył poetyki i wydanemi tamże wierszami zasłynął i stanowi epokę w historyi polsko-łacińskiego rymotworstwą; bo z jego szkoły wyszło wiele rymopisów między innymi Jan z Wiślicy który napisał poemat we trzech księ gach o wojnie pruskiej i zwycięztwie Jagielly i Witolda nad Krzyżakami pod Grunwaldem odniesioném. Styl napuszony, wiersz gladki, łacina dosyć poprawna, poezya nie wielka ale znajdzie się nie raz prawdziwy poetyczny tok opowiadania. a) ANDRZEJ KRZYCKI poeta i dyplomat, siostrzan biskupa Tomickiego, urodził się 1483 r. w ojczystej wiosce Krzyoku w ziemi wschowskiej. Początkowe nauki brał w akademii krakowskiej pod Alexandrem z Mszczyna, Następnie kosztem Tomickiego udał się do Paryżą, gdzię się uczył języków i ocierał między ludźmi; ztamtąd do Bononii, gdzie korzystał z nauki sławnego Antoniego Urceo, który wówczas lepszy smak w akademiach włoskich wprowadził. Tu przykładał się do prawa kano nicznego i cywilnego i został doktorem prawa. Obdarzony z przyrodzenia szczęśliwą pamięcią i bystrym dowcipem, wyuczył się dobrze po lacinię, zasmakował w literaturze rzymskiej i miał otwarte przed sobą wrota. do wyższego światła i nauk. Lecz okoliczność i wro dzoną skłonność do czynnego, wtrąciła go życia, a któr rém zdatność do wierszowania, gładką wymowa i por moc wuja, Tomickiego, utorowała mu droge do łask dworu, a zatém do najwyższych, w kościele dostojeństw. Wró ciwszy do kraju bawił przy Lubrańskim, biskupie pozn.

który jego biegłości w łacinie często używał i kanonikiem katedral. poznań. d. 6 marca 1504 mianował. Roku 1507 dnia 7go czerwca posunięty był na kanclerza kated. a duia 25 maja 1511 scholastykiem poznańskim zaszczycony. Będąc z Lubrańskim na Węgrzech dla towarzyszenia jadącej z tamtąd Barbarze poślubionéj Zygmuntowi I. miał dobrą sposobność poznania się z wielu panami dworskiemi. Napisane wiersze na wesele Zygmunta I. i Barbary Zapolskiej dały mu pierwszy wstęp do dworu; został bowiem kanclerzem królowej Barbary, która trzy lata w Krakowie przeżywszy na ręku jego skonała, Widok młodo umierającej królowej tak mocne na umyśle jego uczynił wrażenie, iz chciał już dwór porzucić i pa ustroniu cały literaturze poświęcić się. Ledwie go usilne nalegania Tomickiego od tego odwiodly. Będąc na kongresie prezburskin r. 1515 miał do cesarzą mowę bez przygotowania, która, tak się wszystkim podobała, iż go wymownym mędrcem nazwano. List dyplomatyczny o sprawie pruskiej zjednął mu stałe względy króla Zygmunta; wkrótce został sekre.arzem królewskim, kanon. krakowsk, i dziekanem kolegiaty $. Floryana. W r. 1520 dnja 16. stycznia po dobrowolném ustąpieniu Jana z książąt litewskich na biskupstwo wileńskie Krzycki zostaje proboszczem kated. poznańskim. Tegoż roku dnia 22 maja umarł Jan Lubrański biskup poznański, po, żałobném nabożeństwie dnia 4 czerwca obrany jednozgodnie Andrzej Krzycki administratorem dyecezyi poznań, który długo wzbraniał się przyjąć tej godności, jednak prośbami zmiękczony dał się nakłonić, tém bardziej że w dwa miesiące zwolniony został, bo. Tomicki z, przemyślskiego biskupstwą na poznańskie był przeniesiony. Teraz dopiero przy większych dochodach łatwiej mu kierować się przyszło. Zjednawszy sobie łaskę Zygmunta a mianowicie królowej Bony, której był prawą ręką, wyglądał rychlo biskupstwa i w jednej pieśni swojej

A

1

dziękuje królowi za obietnicę, przyrzekając do tego urzędu wcześnie sposobić się. Jakoż gdy przyszła wiadomość o śmierci Erazma Ciolka bisk. płockiego skrętnie robił zabiegi, aby to biskupstwo jemu się dostało, choć dla pokrycia swojej chęci wyniesienia się oświadczał: iż woli na malém przestawać, bo in parvis quies; Zygmunt atoli przez wzgląd na zasługi Rafalowi Leszczyńskiemu to biskupstwo o 'dal, a Krzycki wziął po nim to biskupstwo przemyskie r. 1523 d. 4 czerwca. Wkrótce pojechał w poselstwie do Ludwika króla węgierskiego, zkąd był jeszcze nie wrócił, gdy Tomicki z poznańskiego na krakowskie biskupstwo postąpił; wyglądał więc po nim biskupstwa poznańskiego, lecz królowa przedała je bogatema Latalskiemu. Urażony tém Krzycki pomścił się wierszami łacińskiemi, w których Bachusa nad Apolina wynosi. Po śmierci króla węgierskiego Ludwika Jagiellończyka, jeżdził powtórnie ze Stanisławem ze Sprowy kasztelanem bieckim do Węgier, zkąd wróciwszy został biskupem płockim i na téj katedrze przez lat ośm siedząc, posłował na zjeździe w Olomuńcu, gdzie Jan Zapolia i Ferdynand austryacki, królowie węgierscy godzili się; nakoniec po śmierci Dzierzgowskiego, został arc. gniezn. i prymasem. Lecz w dwa lata umarł w Krakowie dnia 10 maja 1537 pochowany w Gnieźnie obdarzony wielkim dowcipem, ale wiele o zdolnościach swoich rozumiejący. Lubił wesołe a nawet hulaszcze życie, nie miał z obyczajów › niezachwianej sławy. Wreszcie towarzyski, nie dumny, wesoły, przystępny dla każdego, jednakże społeczeństwo uczonych najwięcej lubił. Wawrzyńca Korwina z Nowego targu i Janickiego hojnie wspierał. Napisał Krzycki wiele dzieł wierszem i prozą, z których znaczna część drukiem nie ogłoszona a drukowane są teraz nader rzadkie. Wiszniewski w swojej literaturze i Chodyniecki w dykcyonarzu uczonych Polaków takowe wyliczają. Byłoby do żądania, aby ktoś zebrał i wydał

zabytki po Krzyckim, więcej bez wątpienia szacowne są pod względem historyi niż poezyi. Władysław Syrokomla, kilka na język polski przełożył i umieścił w swoich Dziejach literatury w Polsce.

b) JAN FLACHSBInder lub Dantyszek-lub Gdańszczanin urodził się w Gdańsku r. 1485 z ojca piwowara. Początkowe nauki odebrał w mieście rodzinném. Posłany › do Krakowa był towarzyszem akademickiej ławy Jana z Wiślicy i współuczniem poezyi pod Pawłem z Krosna na pochwałę jego napisał piękny wiersz zaczynający się: Iter et astriferi radiantia sidera cæli. Po odbytych z wielką pilnością naukach otrzymał stopnie filozoficzne i godności nauczyciela w tejże szkole. Dla miłości ojczyzny, nie ociągał się stan swój akademicki zamienić na wojskowy, w r. 1502 walczył przeciw Tatarom, był i na wyprawie wołoskiej. Później czy to z nabożeństwa, czy dla oświecenia się zwiedził Palestynę, Synai, Arabią, Grecyą, brzegi epirockie, był na wyspach Rodus, Krecie i Korcyrze. Powróciwszy do ojczyzny z podróży, wyborném rymotworstwem i niepospolitą biegłością w innych przedmiotach naukowych, ściągnął na siebie uwagę. Jakoź najprzód za pośrednictwem Tomickiego biskupa i kanclerza koron. polecony został królowi na urząd sędziego (Judex curiœ), na którym dowiódłszy wysokiej swojej i do innych spraw publicznych nabytej przez nauki zdatności, mianowany był sekretarzem królewskim. W tym czasie obrał stan duchowny, i dostał najprzód probostwo w Gołąbiu a potém w Gdańsku. Jako sekretarz królewski towarzyszył Zygmuntowi I na zjazd presburski, na którym wykryły się wielkie jego talenta i rozsławiły go w całej Europie. Wiersz napisany przez niego z okoliczności tego zjazdu był powodem, iż Maxymilian cesarz ogłosił go publicznie poetą uwieńczonym, zrobił doktorem obojga praw, włożył mu uroczyście laur na głowę, wręczył pierścień złoty i zaliczył go między szlachtę niemiecką, które to szlachectwo Zygmunt przy

wilejem swoim potwierdził. Gdy zaś wszystkich będących na dworze jego przewyższał umiejętnością europejskich języków, przeto użyty do różnych poselstw.

Jeździł w poselstwie do Wenecyi, do papieża Klemensa VII, cesarzów Maxymiliana i Karola V, z którym szczęśliwie sprawę pruską załatwil; do Ferdynanda króla czeskiego. Był poslem do Anglii, Danii, Francyi i Włoch. Przyłożył się do przytłumienia zgubnéj dla Wenetów wojny z cesarzem. Najwięcej bawił przy Karolu V w Hiszpanii dokąd byl r. 1525 z Bruxelli przybył. W r. 1529 Karol V cesarz kazał wybić na cześć jego wielki medal, z jego twarzą i herbem. Wizerunek tego medalu znajduje się w Raczyńskiego medalach tom ...I str. 52. W roku 1530 został biskupem chełmińskim.

W roku 1532 jeździl na sejm ratysboński, był w Bononii, gdy tego monarchę papież koronował i na sejmie augsburskim, gdzie protestantom pierwszy raz przywileje i wolność nadano. Nakoniec za wpływem króla, kanonicy warmińscy w r. 1537 obrali go swoim biskupem. Ostatnie poselstwo sprawował z Januszein · Latalskim wojew. poznań. na dworze Ferdynanda króla rzymskiego, czeskiego i węgierskiego, prosząc o rękę Dyscórki jego Elźbiety dla Zygmunta Augusta wówczas jeszcze W. X. litewskiego, do którego często pisywał listy i wielkich doznawał względów, jak świadczą listy tego księcia do niego pisane Gassendi w życiu KoperFosnika tak charakteryzuje naukę Dantyszka: miał on rzadką znajomość świeckiego i kanonicznego prawa, głęboki sposób widzenia w filozofii i historyi, nabyty #1 przez wielkie oczytanie, a następnie tak niepospolitą wymowę, że papież, dwór rzymski i najwięksi krasomówcy, niemogli mu podziwienia odmówić. Umarł w Heilsbergu dnia 27 października 1548, Hymny Dantyszka wydał przyjaciel jego Hozyusz, wr. 1548. Ogólny zbiór dzieł Dantyszka, wydał z biblioteki Załuskich Jan Bogumił Boehm, professor w akad. lipskiej pod tytułem:

8