Zielniku Siennika. Krak. 1535.

niu krwi.

Traktat o puszcza

b) PIOTR Z KOBYLINA, Nauka ratowania położnic, Krak. 1541. c) FELIX SIERPSKI LAZAROWICZ pisal: O morowej zarazie, Kraków 1564.

d) JAN KUNASZOWSKι przełożył na polskie, Sekreta najdawniejsze leczenia Ant. Mizaldi 1566.

e) MELCHIOR PIOTRKOWCZYK † 1600 pisał: Przeciw morowemu powietrzu przestroga. Krak. 1579.

f) MARCIN RUFFUS z Welca medyk i cyrulik łomżyński wydał książkę dziś zbyt rzadką: Epitome opusculi. To jest gruntowna i dostateczna sprawa o jadowitej i zaraźliwej niemocy Pestilencyey albo morowego powietrza. Krak. 1588.

g) WALENTY Z LUBLINA (uczony lekarz). O różnych chorobach i leczeniu ich, 1592.

h) WOJCIECH OCZко (rodem z Warszawy) był synem Stanisława kołodzieja. Po ukończeniu nauk w kraju został księdzem. W r. 1560 z wikaryusza kollegiaty warszawskiej Ś. Jana posunął się na penitencyarza. W r. 1562 był w akademii krakowskiej w r. 1565 został magistrem i rektorem szkoły u S. Jana w Warszawie. W latach 1565-9. Podróżował po Włoszech, gdzie uzyskał stopień doktora medycyny. Kapituła przyjęła go z radością za powrotem. (W bibl. Warsz. 1857 kwiecień str. 290). Oczko przy kościele S. Krzyża uczynił fundusz na 12 ubogich z Anną Wolf. Nagrobek w Lublinie wystawił mu synowiec Wincenty Oczko kan. gnieźnieński. Pisał się lekarzem królewskim). Prócz zielnika po łacinie, wydał po polsku Creplice, Kraków 1578 i Przymiot czyli dworska niemoc, Krak. 1581. i) PIOTR UMIASTOWSKI (po ukończeniu nauk w akad, krak.

zostaje doktorem med. i fil. i podróżuje po Włoszech; sławny za Zygm. III lekarz). Ksiąg czworo o przyczynach morowego powietrza, Kraków 1591.

k) JÓZEF GRUTYŃSKI Z Pilzna Dr medycyny i filozofii na

pisal: Przymiot czyli o chorobie zaraźliwej. Kraków 1594.

1) SEBASTYAN PETRYCY wydał: Instrukcya albo nauka jak się sprawować czasu moru. Krak. 1613.

m) BEZIMIENNY,,Dobrego zdrowia rządzenie", w polskim łacińskim i niemieckim języku, wyszło w r. 1532.

--

We wszystkich wymienionych pisarzach widoczna jest dążność upowszechnienia przez wykład jasny i dostępny wiadomości lekarskich. Dążenie to dziś byłoby o tyle szkodliwem, że z kilku pism nikt lekarskiej umiejętności nauczyć się nie może, i tylko cośkolwiek z niej zachwycić zdoła; lecz w XVI wieku gdzie nie łatwe było staranie się o lekarza, mianowicie po wsiach, wykład przystępny nauki lekarskiej bardzo był pożyteczny, a podejmowanie go świadczy o silném umiłowaniu do. bra spółbraci.

§ 79. Matematyka i astronomia. Te nauki staly najwyżej w akademii krak. Wielu pisarzy zyskało sławę europej ską, ale ci pisali po łacinie; polskiego zaś języka użyli najpierwsi : a) TOMASZ KLOS (o którego życiu nie wiemy), przekazał po sobie takie dziełko: Algoritmus to jest nauka liczby Polską rzeczą wydana; przez księdza Tomasza Kłosa Na trzy części się dzieli. Pierwsza będzie o osobach liczby, wtóra o regule detri, trzecia o rozmaitych rachunkach y o spółkach kupieckich. Cracoviae ex of. Ungleriana 1537. (w 8ce. ark. 8.)

b) STANISLAW GRZEPSKI (Ur. 1526 w Grzebsku, wsi dziedzicznej w Mazowszu; z młodych lat przykładał się do jęz. łac. grec. i hebraj.; był domowym nauczycielem Stanisława Mikoszewskiego a 1563 został magistrem w akad. później professorem; † d. 1 grud. 1570), Geometrya to jest miernicka nauka po polsku napisana z Greckich i Łacinskich ksiąg itd. teraz nowo wydana Kraków 1566 i Warszawa 1863.

c) JAN LATOś lub Latosz, WOJCIECH ROSCISZEwski i SzczęsnY ŻEBROWSKI Wiedli spór piśmienny względem kalendarza

poprawionego za Grzegorza XIII. Pierwszy się sprzeciwiał téj poprawie; za co wiele prześladowania i szyderstwa ściągnął na siebie; a drudzy stawali w jej obronie.

d) MIKOŁAJ Z SZADKA wydawał prócz kalendarzy łacińskich, także w języku polskim począwszy od r. 1528. Wychodziły one, jak mówi J. Łukaszewicz w 12ce w drukarni Wietora pod tytułem: Wysłowyenye znaków nyebyeskych przez Mystrza Mikołaya z Sadku pilnie na rok lata bożego 1528 złożone.

§ 80. Wojenność.

Nie mogąc skreślić historyi Strategii Taktyki w Polszcze, wymieniam tu tylko dzieła o wojskowości. Przyłuski w swoich Statutach, pisze w księdze I de militibus a w IV de re militari.

a) JAN TARNOWski hetman wielki koronny urodził się 1488 1561, napisal Consilium rationis bellicae w Tarnowie 1558. Tytuł tylko po lacinie zresztą całe dzieło po polsku. - Prócz tego: Ustawy prawa ziemskiego z przydatkiem o obronie Koronnej i o sprawie urzędników wojennych, Kraków 1579. Przedruk w Bibl. polskiej Turowskiego Kraków 1858. Uzupełniła Bibl. polska dodawszy pisemko łacińskie Straza o wojnie z Turkami, utworzone z wolnej rozmowy autora z hetmanem i pochwalną mową łacińską X. Krzysztofa Warszewickiego kanonika krakow. Obecnie w Wilnie drukuje się odszukane w rękopiśmie dzieło Hetmana Jana Tarnowskiego O gotowości wojennej z notami historycznemi i przedmową uczonego Mikołaja Malinowskiego. b) MARCIN BIELSKI napisał i wydał pod tytułem: Sprawa rycerska według postępku i zachowania starego obyczaju rzymskiego, greckiego, macedońskiego i innych narodów pierwszego i niniejszego wieku, tak pogańska jako i krześcijańska z rozmaitych ksiąg wypisana ku czytaniu i nauce ludziom rycerskim póży– teczna, książki na ośm częsci rozdzielone. Cum gratia

et privilegio S. R. M. w Krakowie R. P. 1569 w 4ce Dzieło to uważane jako techniczne nie ma sobie równego tam tego wieku. Znać w nim ukształconego żołnierza, który z historycznego stanowiska na sztukę wojowania zapatrywać się umiał. Opisawszy dokładnie sprawy rycerskie rzymskie i greckie, przystąpił do sposobu wojowania Polaków, podał wiadomości o stopniu strategii najbliższych narodów, baczną uwagę zwracając na ulepszenie siecznej i palnej broni polskiej. Słowem co tylko godnego było w zawodzie rycerskím, czy wczasie pokoju czy w czasie wojny, tak w użyciu szyku do boju w połu, jako obrony zamków i użycia fortelów, wszystko objął i podał w tém dziele Bielski, znając się na sprawie rycerskiej dokładnie jako towarzysz broni Jana Tarnowskiego.

c) MACIEJ STRUBICZ (Polak, bawił przy księciu pruskim Albercie w Królewcu żył jeszcze 1570 r.) Z rozkazu tego księcia przełożył jego dzieło: Von der Kriegsordnung oder der Kunst Krieg zu führen. (które sam Albert Zyg. Augustowi 10 sierpnia 1555 poświęcił i poslal), na język polski. Piękny ten rękopism, nigdy nie odbity, znachodził się w księżnicy Załuskich.

W roku 1858 wyszło to dzieło ale tylko w cząstce w Paryżu u Martinet z napisem: Alberti Marchionis Brandenburgensis Ducis Prusiae libri de Arte militari mandato sacri Regis Poloniae Sigismundi Augusti scripti nune primum e codice authentico principis Palatini Adami Czartorysci cura et sumptibus Bibliothece Poloniæ editi. Lutetiae Parisiorum, format ar

kuszowy, str. 71.

Wydawcy tego wspaniałego rękopismu po podaniu treści całości, mówią: Zbyteczném zdaje się ostrzegać czytelnika, że dzieło to pod względem wojennych umiejętności nie może dzisiaj budzić takiego zajęcia, na jakie w swoim zasługiwało czasie; nie może być nawet uwazane za źródło do historyi sztuki wojowniczej w Pol

sce, gdy autor cudzoziemiec, o niemieckim tylko spo- sobie wojowania rozprawia. Z tego powodu zdawało się wydawcom, że bez szkody dla publiczności, część dzieła wojskową prawie w całości pominąć mogą. Jéj ogłoszenie wymagałoby tak znacznego, nakładu, cenę dzieła tak wysoko podnieśćby musiało, żeśmy mniemali iż przedsięwzięcia tego rodzaju imać się, rzecz dla nas op niestósowna, i że owszem na tém tylko w tém wydaniu należało się ograniczyć, co właściwie czytelnika polskiego - obchodzić powinno."

Wydanie tego zabytku oprócz wspaniałości edycyi odznacza się wierną ścisłością nie tylko formatu rękopismu, ale podobieństwem i układem czcionek pisowni saméj, rysunkowe ozdoby manuskryptu powtórzone są wiernie na kilku tablicach chromolitografowanych. Do dany nadto został portret Zygmunta Augusta, przerysowany, z originalu olejnego z wieku XVI który między - szacownemi szczątkami puławskiego zbioru dochował się w Paryżu. Księga ta z wielkim przepychem typograficznym wydana, należy do najpyszniejszych edycyi i liczyć się zawsze będzie do pięknych a trwałych pomników literatury XVI wieku.

d) BARTŁOMIEJ PAPROCKI napisał dla Samuela Zborowskiego Hetman albo własny konterfekt hetmański skąd się sila -il.wojennych postępków nauczyć może. Krak. 1578 w 4ce

Dzielko to dobrą tylko chęcią i znaniem pospolitych - prawideł się zaleca. Bibl. Pol. Turowskiego. Sanok 1856. -(e) STANISEW SARNICKI Zostawił w rękopisme Księgi heTimańskie. Czasopismo Iwowskie z r. 1830 str. 95

110 mieści wiadomość o Sarnickim i jego Księgach hetmańskich. Dzieło to obszerne in folio z wielą rysunkami machin wojennych, szyków, obozów i bitew, między któremi bitwy pod Dąbrowną, Obertynem i pod Orszą; wiele bardzo zajmujących szczegółów o naszej Cowczesnej wojskowości znaleść tu można,

蟲。

f) KRZYSZTOF WASZEWICI W dziele Paradoxa mieści w so