Jana Zamojskiego nadano mu szlachectwo i wtedy przybrał nazwisko Januszowskiego; 1588 po śmierci żony zostawszy księdzem uzyskał plebanią w Solcu i kanonią kollegiaty sądeckiej; † 1613). U współczesnych zyskał był sobie imię wielkiego prawnika: napisał: Wzór rzeczypospolitej rządnej do ciała człowieczego przystósowany, Kraków r. 1613. Na żądanie Mikołaja Firleja wojewody krak. wypracował i wydał w 10 księgach: Statuta, prawa i konstytucye koronne, Krak. 1600, które jednak sankcyi nie nabyły ze względu na błędy i opuszczenie niektórych ustaw. Polszczyzna jego wzorowa. f) TEODOR ROGALA Zawadzki, zebrał statuta i uchwały sejmowe do r. 1613 i ułożył je w polskim języku. polskim języku. W Krakowie r. 1614 in fol. pod tytułem: Compendium to jest krotkie zebranie wszystkich praw statutów i konstytucyi koronnych.

g) MARCIN ŚMIGLECKI (ur. 1572 we Lwowie; 1591 wstępuje do towarzystwa Jezuitów i w Rzymie uczy się teologii; w kraju uczył filozofii lat 4 a teologii lat 10; r. 1619 w Kaliszu). Zostawił loikę po łacinie napisaną, którą Francuzi i Anglicy uwielbiali, oraz prowadził polemikę piśmienną z różnowiercami. Tu go przywodzimy jedynie jako pisarza: O lichwie i trzech przedniejszych kontraktach wyderkowym, czynszowym, i towarzystwa kupieckiego, wydanie 2gie, Kraków 1604, a 7me Krak. 1640. Książka niegdyś bardzo chwalona.

§ 76 Nauki przyrodzone o tyle uprawiono, o ile do użycia pospolitego i lekarskiego stosować się dawały. a) SZYMON z Łowicza tłumacz mniemanego Emila Makra, który do opisów łacińskich roślin przydał nazwy polskie. Wydanie Flor. Unglera z figurami r. 1532 exemplarz w bibl. uniw. wrocław.

b) SzczEPAN CHWALIMIRZ (Falimirz, Phalinurus, Phalimirus, Stefanek, z dodatkiem Rusin). Jemu przypisują książkę której dotąd napisu nie wiedzieliśmy, w r. 1859 Bibl, Ossol. we Lwowie nabyła i tytul podala: Falimierza

Zielnik imprimowany w Krakowie u Floriana Unglera 1534 in 4to. Celniejsze rozdziały w nich takie: Opis roślin. O wódkach z ziół rozmaitych. Jak olejki sprawiać. Wypis rzeczy zamorskich i téż rozmaitego nasienia. O rzeczach żywych. O kamieniach drogich. (To wszystko pod względem lekarskim jest opisywane i z drzeworytami). Nauka o poznawaniu uryny to jest moczu... i... rozmaitych mocy człowieczych. Nauka o pulsie. O znamionach w ludzkich niemocach. Traktat o rodzeniu człowieczém. O przyrodzeniu... dwunastu miesięcy... Nauka puszczania krwi i o bańkach. Rządzenie czasu morowego powietrza. Lekarstwo doświadczone naprzeciw rozmaitym niemocom.

c) HIERONIM SPICZYŃSKI (rajca krakowski i lekarz Zygm Aug). O ziolach tutecznych i zamorskich, i o mocy ich, a ktemu księgi lekarskie wedle regestru niżéj napisanego wszem wielmi użyteczne, Krak. 1542 i 54; wydanie 3cie z dodatkami przez Marcina Siennika p. n. Herbarz to jest ziół tutecznych i t. d. z przydaniem Alexego Pedemontana księgi ośmioro o tajemnych a skrytych lekarstwach. Krak. 1586.

d) MARCIN Z URZĘDOWA (ur. w mieście Urzędowie w województwie lubelskim wychowany w Krakowie około r. 1540 udał się na nauki do Włoch i powróciwszy został lekarzem Jana Tarnowskiego; w końcu był kanonikiem sandomirskim. Herbarz Polski 1562. Krak. r. 1595. e) SZYMON SYREŃSKI (Syreniusz, ur. 1539 w Oświęcimie (Sacranus) z ojca Mikołaja; 1560 przyjęty w poczet uczniów akademii krak., a r. 1569 popisywa się. Podróżował po Niemczech, Węgrzech, Szwajcaryi i poludniowych ziemiach Polski; 1589 został profes. w akad. krak. r. 1611 d. 29 marca). Pracował lat 30 nad dziełem: Zielnik, Herbarzem z łacińskiego języka zwany itd., Krak. 1613. Naukę o roślinach krajowych posunął wysoko, wszelako dzieło jego, nie jestto sama botanika ale w ogóle dzieło lekarskie.

§ 77. Gospodarstwo.

W kraju naszym o rólnictwie, łowiectwie i innych gałęziach gospodarstwa pisali ludzie, co całe życie przy roli lub kniei strawili, czerpiąc naukę z własnego najwięcej i codziennego doświadczenia, ile że księgi o agronomii Rzymian i włoskich téj epoki pisarzy, do kraju naszego stosować się nie dały. Biegli w naukach przyrodzonych ludzie nie zwrócili w tej epoce uwagi na rólnictwo.

a) Pierwsze dzieło o rólnictwie wytłumaczył JEDZÉJ TRZYCIESKI Z łacińskiego Piotra Krescentyna, który wypisywał z Warrona, Kollumelli i Palladyusza ze współczesnych pisarzy, nieco swego przydawszy. Jestto encyklopedya nauk przyrodzonych, zawierająca urywkowe wiadomości, z ogrodnictwa, rolnictwa, pszczelnictwa, hodowania koni, botaniki, zoologii i medycyny. Dzieło to wyszło pod tytułem: Piotra Krescentyna księgi o gospodarstwie i opatrzeniu rozmnożeniu rozlicznych pożytków, każdemu stanowi potrzebne, 1549. Drugie wyd. ma tytuł: O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelakich pożytków, ksiąg dwojenaście... Teraz na wielu miescach z niemalą pilnością poprawione i rozszerzone i znowu drukowane. Krak. 1571. b) ERAZM GLICZNER wydal: Nauka y Praktyka, sktorey rozmaite czasy i czasów postępki a przygody, dobre

i złe, pogodne y niepogodne, łatwie a sprosta wyrozumieć można. Teraz nowo wydane. 1558.

c) MICIŃSKI koniuszy nadworny Zygmunta Augusta wydał dzieło O świerzopach i ograch w którém opisuje jakich używano sposobów do przyswojenia dzikich koni litewskich, dodając iż wszystkie usiłowania nie bardzo się powiodły.

d) MATEUSZ CYGAŃSKI zamożny szlachcic który miał upodobanie w myślistwie ptasim, trzymał do tego licznych strzelców, miał kosztowne ku temu celowi narzędzia srebrne piszczałki i t. p. wydał dzieło Myślistwo ptasie, Krak. 1584. Warsz. 1842 przez profes. ant. Wage.

e) Pierwsze dzieło o rólnictwie z własnego doświadczenia czerpane, a zatem dobrze do polskiej roli, klimatu i wszystkich miejscowych okoliczności zastosowane napisał ANZELM GOSTOMSKI Wojewoda rawski, słynny gospodarz 1587 przeżywszy lat 80. Dzieło jego pośmiertne wydał sławny Oczko p. n. Gospodarstwo. Kraków 1588. 2gie wyd. Gospodarstwo. Kraków 1606. 3cie wyd. ma napis Ekonomia czyli Gospodarstwo. Krak. 1644. 4 wyd. zrobione jest z 3go umieścił w Bib. staroż. Wojcicki Tom III str. 98. 5te wyd. ma tytuł Notaty Gospodarskie wydał Jan Radwański gdzie poprzednio opisał wydania wszystkie i o autorze bliższą wiadomość podal. Krak. 1856. f) Maciej WierzbiĘTA wydał Gospodarstwo dla młodych a nowotnych gospodarzów, teraz znowu poprawione i rozszyrzone przez M. W. 1596. inne wyd. z r. 1598. g) Niewiadomego Autora Gospodarstwo iezdeckie, strzel cze y myśliwcze. Roku Pań. 1600. Znowu przedruk. w Poznaniu 1690 przez pewnego szlachcica polskiego. NN. Zawiera przysłowia narodowe i wiadomości o sta nie ówczesnym ludu polskiego.

h) JANUSZ DUBRAWSKI (pochodził z województwa ruskiego). Napisał i wydał po łacinie w Wrocławiu 1547 książkę, którą Andrzej Proga przetłumaczył p. n. O rybnikach i rybach, Krak. 1600: dzieło to jest ozdobą naszego piśmiennictwa gospodarskiego. i) KRZYSZTOF DOROCHOSTAJSKI (ur. 1562; ojciec Mikołaj Moniwid Olechowicz wojewoda płocki; w młodym wieku uczył się sztuki jeżdżenia u Antoniego Ferarego w Neapolu, pełnił różne krajowe posługi, a 1603 mianowany marszałkiem w. lit.; † 1611). Dzieło swojego mistrza i jego ojca wydał po polsku p. n. Hippica, to jest o koniach księga. Krak. 1603 i 1647. k) Kazysztof PienIĄŻEK wydał dzieło Hippika abo sposób poznania, chowania y stanowienia koni przez Chrżysztofa Pieniążka, pisana A. D. 1607 w 4ce.

1) JAN hrabia Z OSTROROGA Wojewoda poznański zapalony myśliwiec, który o niezamiłowanym w polowaniu mówił, iż jest: „jako kupiec, lub lichwiarz, który się bez żyły szlacheckiej urodził." od młodych lat zajmując się łowami, spisywał sobie, czego się z własnego doświadczenia nauczył, wydał z tytułem: O psiech gończych i myślistwie z nimi, Krak. 1608. Przedrukowane w Kraszewskiego Pomnikach w Warszawie 1843. Drugie pismo jego Myślistwo z ogary Krak. 1618 jest dopełnieniem pierwszego i było wydane powtórnie w Krak. 1643, 3cie 1649 nakoniec w Łowiczu 1797.

Pasiecznictwo i bartnictwo powszechnie u nas było znajome, począwszy od bartników aż do prawodawców. Pierwsze dzieło o pszczelnictwie napisał WAlenty KaCK który wydal: Nauka okolo pasiek z informacyi P. Walen. Kąckiego A. 1612 w Komarnie u mnie Jana Ostroroga wojewody pozn. spisana. W Zamościu 1614. 2gie wydanie ma napis Nauka o pasiekach. 1631. 3ci raz w Wilnie 1821.

m) STANISLAW SŁUPSKI Z Rogowa wydał: Zabawy orackie gospodarza dobrego uczciwe, ucieszne y pożyteczne, a Rola skarb nieprzebrany, przez etc. Krak. 1618. n) OLBRYCHT STRUMIENSKI (z Mysłowic, urzędnik Balicki). O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów; także o przekopach, o ważeniu i prowadzeniu wody, Krak. 1573, którą-to pracę uzupełnił i wydał Stanisław Strojnowsk r. 1609.

§ 78. Nauka lekarska, znachodząc swą podstawę i pomoc w szerzeniu się nauk przyrodzonych, musiała się także szerzyć; dążność wszakże piśmienna nosi na sobie zna¬ mię stosowania się do użytku pospolitego.

a) JĘDRZEJ GLABER Z Kobylina: Problemata Arystotelis, z pisma wielkiego filozofa Arystotelesa i téż inszych mędrców tak przyrodzonéj jako i lekarskiéj nauki z pilnością wybrane; pytania rozmaite o skladności człowieczych członków rozwiązujące itd. Krak. 1542 przy