wtedy napisał 9 pieśni do Kancyonatu Seklucyana; 1584. Pomijając utwory Trzecieskiego wierszem łacińskim przywodzimy tu jego: Żywot i sprawy poczciwego szlachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic vi t. d. (znajduje się odbity przy Zwierciedle Reja 1568, osobno w Wilnie 1606 i w Dykeyonarzu poetów Polskich Juszyńskiego t. II) z wielkiem mistrzostwem napisany.

2

c) JAŃ SZCZESNY HERBURT Z DOBROMILA, (Syn prawnika i dziejopisarza; na naukach był w Krak. i. Ingolsztadzie. Posłował do Turek 1598; ożenił się 1601 i po bitwie pod Guzowem odsiedziawszy wieżą, zajmował się wydawaniem naszych kronik i innych pism do 1615 w Dobromilu). W czasie więzienia opisywał swój własny zywot w postaci rozmowy, na wzór gadki Ksenofonta o Herkulesie (w Pamiętnikach o Sokratesie), z enotą i rozkoszą rozmawiającego. Piękne dzieło, choć trochę dla nas już za ciemne.

1

d) TEOFIL TURNOWSKI Opisał swoję podróż w sprawach religijnych po kraju (umieszczona w J. Łukaszewiczu o jednocie). Także Benedykt Herbest swoję 1566 roku z Poznania do Samborza, lecz ciekawy jedynie, jak się To zapatruje na sprawy kościelne (znajduje się przy Odpowiedzi na konfessyą 1567 i w Wisz. t. V),

e) JĘDRZEJ WARGOCKI. Ur. w Przemyślu, uczył się w Kra

kowie; rzecznikiem był przy trybunale lubelskim a później księdzem). Jego przekładu z łacin jest: Peregrynacya albo pielgrzymowanie do ziemi świętej Mikołaja Chrzysztofa Radziwiłła przez Tom. Tretera po lacinie napisana. Krak. 1607, (Radziwiłł opisał był tę podróż sam po polsku, z czego Treter tłumaczył), į Peregrynacya na górę Synaj do grobu św. Katarzyny 1616 r. Położył Wargocki także wielkie zasługi przełożeniem następujących pisarzy rzymskich: Justynusa Historyka ksiąg 44, które on z własnej historyi świata wszystkiego przez Troga Pompejusza krótko zebral,

Krak. 1607. Juliusza Cezara ksiąg 7, ósma Aulusa Hircyusza Pansy, w których hetmanów rozmaitych fortele i rycerskich ludzi i mężów dzielnych sprawy, wojny i zwycięztwa cudnie są opisane. Kraków 1608 i Warszawa 1803. Kwintusa Kurcyusza o dziełach Alexandra W. ksiąg 12 (z dodaniem dwojga ksiąg Plutarcha o Alexandrze), Krak. 1614. Walerego Maxyma o dziejach i powieściach pamięci godnych ksiąg 9. Kraków 1609. We wszystkich tych przekładach sposobil Wargocki język na stopę łacińską. W ostatniém dziele trudniejsze miejsca opuścił, a dodał o Polakach, jak o Padniewskich, Rozrażewskim biskupie, św. Stanisławie itd.

f) MACIEJA MIECHOWITY spolszczył Jędrzej Glaber z Kobylina: Wypisanie dwojej Sarmatskiéj krainy; jednéj która leży w Azyi ściągając się ku wschodowi słońca, drugiej która w Europie ku północy, a ku zachodowi się ściągając.... Krak. 1535, 41 i 45. Ma tę wielką zasługę Miechowita, że odwieczne błędy i baśnie o tych stronach pierwszy zaczął prostować.

g) Jakób SobiesKI. (Ur. pod koniec XVI wieku; syn Marka a ojciec króla Jana III, wojownik i dyplomata, w końcu kasztelan krak. † w Żółkwi 1646). W młodości (1607 -13) podróżował po Niemczech, Francyi, Belgii, Anglii, Hiszpanii, Portugalii i Włoszech dla nauki; 1638 towarzyszył Władysławowi IV do cieplic badeńskich. Opis pierwszej i dziennik drugiej podróży z rękopisów wydał Edw. Raczyński p. n. Dwie podróże itd. w Poznaniu 1833.

b) Bezimienny wydał: Przewodnik albo kościołów krakowskich y rzeczy w nich wiedzenia godnych, krótkie opisanie. Przydany jest catholog wszystkich królów polskich i biskupów krakowskich. W Krakowie w drukarni Siebeneychera r. 1603. Nowe wydanie 1860.

i) JAN ZE STOBNICY wydał w jęz. łacińskim: kosmografią

czyli opisanie świata wedle Ptolomeusza, Drozyusza, Silwiusza, Anzelma Polaka i innych. Kraków 1512.§ 70. Właściwi dziejopisarze,

a) MARCIN BIELSK1, przydomku Wolski. (Ur. 1495 z Jana i Doroty w dziedzicznej wsi Białej w ziemi wieluńskiej . doskonalił się w akad. krakowskiej. Miał udział w bitwie Obertyńskiej z Wolochami pod Tarnowskim i podobno 1534 w pogoni za Tatarami pod Wiszniowcem. Na dworze Kmity woj. i star. krakowskiego bawił od 1535, jak się zdaje aż do śmierci tegoż 1553, i pracował nad naukami i piśmiennictwem pol. z zamiłowaniem. Sprawował jakiś urząd, który sam oznacza głoskami S. S. R. czego dziś nie rozumiemy. Z żony Siemkowskiej herbu Oksza zostawił syna Joachima i dwie córki, † 18 gr. 1575, pochowany w Pajęcznie). Zawód dziejopisarski, jak powiada do Kmity: „ku czci i sławie, i tudzież dla rozmnożenia polskiego języka, dla którego przedtém nie wiele dla trudności jego pisano" zaczął od książki, którą przy pomocy i innych uczonych mężów, mianowicie Jędrzeja z Kobylina, a którego się tu przedmowa znajduje, wydał p. n. Żywoty filozofów to jest mędrców nauk przyrodzonych. I też inszych mężów cnotami ozdobionych, ku obyczajnemu nauczaniu człowieka każdego krótko wybrane Krak. 1535. Wystawia tu żywoty i zdania 47 znakomitych ludzi › bądź z nauki, bądź z czynów i miłowania nauk, poczynając od Talesa, a kończąc na Boecyuszu, podług Dyogenesa Laercyusza, Plutarcha, Justyna i innych. Maciejowski mniema, że to pismo jest właściwie historyą powszechną w biografiach przedstawioną, i że B. miał na celu wykazać, jak wielcy ludzie, kierując się zdaniami mądremi, dostępowali wielkiej sławy, imionami swemi przynieśli chwałę narodom, między któremi porodzili się, i tak punkt oparcia się stanowili w ich dziejach. Głównym jego dziełem jest Kronika świata (w 4ce) wydana naprzód 1550. Że dotąd napisu tego wydania nikt

}

nie znalazł przeto przytaczamy go tu według wtórego: Kronika wszystkiego świata na sześć wieków a na cztery księgi, takież monarchie rozdzielana itd. Krak. 1554 (w.ark. kart liczb. 325 oprócz rejestru). Wydanie trzecie z napisem: Kronika to jest historya świata na sześć wieków a cztery monarchie rozdzielona.... a na dziesięcioro ksiąg... aż do tego roku, który się pisze 1564 z figurami ochędvżnemi (w ark. kart 467 prócz nieliczbowanych). Krak. 1564. Od kosmografii zaczyna a potém opowiada dzieje wszystkich narodów, żadnego europejskiego niepomijając, polskie zaś podług Wapowskiego w skróceniu, z dodatkami po rok 1548. W wydaniach drugiém i trzeciém porządek nieco zmienił całego dzieła i rozszerzył. Korzystał z bardzo wielu źródeł dawnych i nowych a nawet i najnowszych; choć bez krytyki, jednak przez zapatrywanie się na całość życia, aby dokładniej dzieje pojąć i skreślić, stanął wyżej od poprzedniego kronikarstwa. Dla nas mianowicie jest wielkiej wagi i ceny, iż język miał na baczności.

b) JOACHIM BIELSKI (syn Marcina, uczył się w Krakowie, służył wojskowo za króla Stefana, bawił przy kanclerzu w. k. Pietrze Duninie Wolskim, a okolo 1590 był sekretarzem Zyg. III i 1595 deputatem z księstwa oświecimskiego). Rozszerzywszy Kronikę Polską w dziele ojca umieszczoną i dopełniwszy, wydał ją pod jego imieniem w Kr. 1597; wyd. 2gie w War. 1764 a 3cie 1829. Sobieszczański wynalazł dalszy ciąg téj pracy Joachima i wydał w Warszawie 1850.

c) ŚWIĘTOSŁAW OBZELSKI. (Ur. 25 lip. 1549. Odbywszy początkowe nauki w Krakowie, doskonalil się w Frankfurcie nad Odrą, w Wrocławiu i Wirtemberdze. W r. 1577 został pisarzem sądu ziemsko-kaliskiego, w archiwum grodzkiem w Poznaniu znajdujemy własnoręczny dopisek i podpis odnoszący się do ksiąg sądowych Swentoslaus Orzelski Notarius Terrestris Palatinatus Calis

siensis. Z pisarza sądu ziem. kaliskiego postąpił około 1584 na sędziego Zyg. III dał mu starostwo radziejowskie; 1595 przywodził soborowi różnowierców w Toruniu i wkrótce umarl). Jako uczestnika spraw za jego życia toczących się, gdy na wielu sejmach był posłem a 1582 nawet marszałkiem izby poselskiej, nader ważne są jego pamiętniki, które po polsku napisał, wyjawiając tajemne sprężyny zdarzeń z ostatnich chwil życia Zyg. Augusta i nastepnych. Wyjątki z nich umieścił J. U. N. w t. II swego Zbioru pamiętników z napisem: Niektóre okoliczności bezkrólewia po obraniu Henryka. Wybranie Stefana Batorego. Na łaciński język przełożone mają napis: Interregni Poloniae libri VIII. W Petersburgu nakładem księgarza Wolfa w r. 1856 wyszły pod tytułem: Dzieje polskie od Zygmunta Augusta śmierci 1572 do 1576 Swiętosława Orzelskiego przełożył z łacińskiego Włodzimierz Spasowicz. Tomów 3; 4ty zaś tom czyli wstępny zawiera życiorys Orzelskiego, mowy i pisma w sprawach publicznych w 8ce.

d) MACIEJ STRYJKOWSKI. (Ur. 1547 w Stryjkowie, mieście leżącem w obw. rawskim, z ojca Jakóba. Od 1554 uczył się przez 9 lat w Brzezinach, a licząc 18 lat, wybrał się 1565, aby doświadczyć żołnierskiego chleba, oprócz tego żywiąc w sobie żądzę podróżowania, do Litwy, wtedy wojującej z W. K. Moskiewskiém. I tu przebywał po rok 1573, przez ostatnie 12 roku w Witebsku gdzie rotmistrzował Al. Gwagnin, Włoch z Werony. Po śmierci Zyg. Aug. wrócił do Korony i w końcu wrześ. 1574 puścił się w podróż do Konstantynopola z posłem Jędrz. Taranowskim przez Multany, Bułgaryą i Tracyą, skąd wróciwszy przed 12 kwiet. 1575 do Krakowa, udał się nazad na Litwę, gdzie pracował u Jerz. księcia Olelkowicza, a po tego śmierci 1578 u Melchiora Giedrojca biskupa, który go miał kanonikiem żmudzkim mianować; lecz czy święcenie wziął, nie wiadomo; († zapewne wkrótce po 1582). Od pier