ad suos sensus contorquere tam apertum antiquissimi scriptoris testimonium, facile ex ipso textu ordineque sermonis eorum pervicaciam revincere poterunt, qui controversias scribunt, vel disputationes prolixas instituunt. Nos æquis lectoribus, non litigiosis, hæc scripsisse contenti, ad alias pergemus probationes.

Summam ex alio capite auctoritatem deducimus Hebræorum voluminum. Nam cum sanctorum Patrum celebratissimi Hilarius et Ambrosius exemplaribus secundum Hebræum correctis et emendatis semper adhæserint, ex eo eo nobis evidentissimum indicium præbent quanta fuerit apud illos dignitas Hebræorum codicum. Hanc in sancto Hilario venerationem erga fontem Hebræum observat Petrus noster Coutant, num. 19 et 20, admonitionis in Commentarium Psalmorum, sive in tractatus Hilarii super Psalmos. Is tametsi natam de mundi ætate controversiam ingredi forte nolens, omnem a se removet suspicionem opinionis præjudicatæ in gratiam Hebræorum voluminum, testisque accedit locuples ad declarationem sententiæ sancti Hilarii, quem nobis edidit. Sic igitur

strorum inimicorum codicibus proferuntur, A loco, nemo prudens ac sobrius inficiabitur. quos agnoscimus propter hoc testimonium, Si qui erunt tantis cervicibus, qui audeant quod nobis inviti perhibent, eosdem codices habendo atque servando, per omnes gentes etiam ipsos esse dispersos, quaquaversum Christi Ecclesia dilatatur... quoniam si cum illo testimonio Scripturarum in sua tantummodo terra non ubique essent, profecto Ecclesia, quæ ubique est, eos prophetiarum, quæ de Christo præmissæ sunt, testes in omnibus gentibus habere non posset. Idem docebat in Psalmum LVI, vers. 7, cum diceret: Ut Judæi tanquam capsarii nostri libros nostros circum ferrent, ut cum pagani non credunt, quæ nos de Christo prædicta fuisse dicimus, quasi B a nobis essent conficta, mittamus eos ad inimicos fidei nostræ Judæos, qui libros nostros circumferunt, in quibus eadem habentur, quæ nos prædicamus. His consonant quæ leguntur apud Justinum Martyrem Oratione prima ad Græcos, ubi religionis Christianæ libros asservatos esse pronuntiat cum sacris Judæorum exemplaribus: nec id quidem fortuito, sed ex divinæ providentiæ consilio admirabili: Nam quod etiam nunc apud Judæos pietatis nostræ libri asservantur, divinæ id de nobis opus est prudentiæ. Audiendus de eodem argumento Tertullianus, qui apertissime demonstrat supremam fuisse in Ecclesia C nonnulla loca Operum a se nuper editorum Christi auctoritatem Hebræorum voluminum ad rerum ineffabilium veritatem comprobandam, et ethnicis fidem faciendam de cultu Christianæ religionis nostræ. Inanium itaque deorum cultores hoc modo compellit et interpellat. Apologet. cap. 18 et 19: Hæc et nos risimus aliquando. De vestris fuimus: fiunt, non nascuntur Christiani. Quod diximus prædicatores, prophetæ de officio præfandi vocantur. Voces eorum, itemque virtutes, quas ad fidem divinitatis edebant, in thesauris litterarum manent, nec iste nunc latent... Hodie apud Serapeum, Ptolomæi bibliothecæ cum ipsis Hebraicis litteris exhi- D bentur. Sed et Judæi palam lectitant. Vectigalis libertas vulgo aditur sabbatis omnibus. Qui audierit, inveniet Deum: qui autem studuerit intelligere, cogetur et credere. Primam instrumentis istis auctoritatem summa antiquitas vindicat deos vestros, ipsa templa, et oracula, et sacra, unius interim prophetæ scrinium sæculis vincit, in quo videtur thesaurus collocatus totius Judaici sacramenti, et inde etiam nostri. De Hebræis voluminibus locu

tum fuisse Tertullianum hoc Apologetici

expendit: Quanti etiam fecerit (Hilarius) Psalmorum librum apud Græcos, secundum Hebræos emendatum, initio littera 8, psal. CXVIII, testatum reliquit : ubi a præconcepta. sententia, quam Latini codices confirmabant, ac nonnulli Græci, ob unam illius auctoritatem discedit. In ejusdem libri emendatione, ut in totius psalmi cxvш explanatione, consensit Ambrosius in eumdem locum. Utriusque verba ab illud Luciani martyris opus commode referes, de quo Euthymius testatur: omnibus editionibus visis, et cum Hebraica veritate diligentissime collatis, propriam editionem, nihil mancum, nihil habentem superfluum, Christianis tradidit, etc.

Ille cum ex hoc loco, quo librum secundum Hebræos emendatum tanti ducit, tum ex altero, quo Græcis codicibus, quia ex Hebræo fonte proximi sunt, aliquanto plus quam Latinis auctoritatis esse innuit, suam de Hebræo textu sententiam manifestam fecit. Neque vero textus hujus sinceritatem arguit, sed tantum ab ejus ambiguitate sibi cavendum monet. Imo si verba illius in psal. 11, num. 3, assequimur, libri Hebræi simul cum iis quos

Septuaginta Translatores ediderant, post re- A Scripturis canonicis recipiendis : ita ut non

surrectionem Domini collati sunt, et cum fideliter constantes comperti essent, utriusque indissolubilis constituta est privilegio doctrinæ et ætatis auctoritas. Certe cum ibidem fatetur, Hebræis non necessarias fuisse Seniorum Septuaginta translationes, cumque numero ↳ Paulo Hebræo apud Hebræos Hebræo textu uti licuisse ostendit, aperte indicat, sese hunc corruptum nequaquam suspicari. Tantum abest ut depravatos putaret Hilarius codices Hebræorum, quin potius indissolubilem eis constituit auctoritatem, cum docet libros illos diligenti et religiosa custodia fuisse

plures in Canonem Veteris Testamenti admitterentur ab Ecclesiis Christi, quam viginti duo, qui in Judæorum Canone habebantur. Testes huic assertioni sunt Melitonis Sardensis Catalogus apud Eusebium libro Iv Historiæ Ecclesiasticæ, capite 26; Origenes homilia 7 in Josue, Commentario in psalmum 1, et apud eumdem Eusebium libro vi, capite 25; Laodicenæ synodi canon 60; Synopsis vulgo Athanasii Alexandrini dicta, et ejusdem Epistola festiva; Cyrillus Hierosolymitanus Catechesi 4; Gregorius Nazianzenus Carmine de libris Authenticis; Amphilochius ad

servatos, post passionem et resurrectionem B Seleucum de iisdem Scripturis, et alii bene

Christi collatos cum versione LXX Interpretum, ac usu quotidiano celebratos, Hebræos inter et apostolum Paulum. Insignem adeo locum haud integrum recitasse vix mihi concederent lectores studiosi : quare totum affero, prout editus est a nostro Coustant; Horum igitur translationes Hebræis tum lingua tantum sua utentibus non erant necessariæ. Ipsis tamen omnibus diligenti et religiosa custodia observatis, quibus postea quam Dominus legem omnem sacramento et corporationis suæ, et passionis, et resurrectionis impleverat, cum his libris, quos regi iidem translatores ediderant, collatis, et fideliter consonantibus compertis, indissolubilis constituta est privilegio doctrinæ et ætatis auctoritas. Beatus ergo apostolus Paulus, secundum professionem suam Hebræus ex Hebræis (Philipp. 1, 5), etiam secundum Hebraicam cognitionem et fidem psalmum hunc primum esse dixit, translatorum distinctione non usus: cui maximum hoc prædicandi ad Synagogæ principes studium erat, ut Dominum nostrum Jesum Christum Dei Filium, natum; passum, resurgentem, regnare in æternum ex doctrina legis ostenderet. Tenuit itaque hunc modum, ut Hebræus ipse et Hebræis prædicans, Hebræorum consuetudine uteretur. Bene monet supra dictus noster editor Hilarii, verba isthæc tractatus in I psalmum maxime favere Hebraico textui, illique concessam esse ab Hilario indubitatam auctoritatem ælatis atque doctrinæ. Sed cum eo consentire non possum, ubi existimat librorum sacrorum Canonem recensitum fuisse ab Hilario juxta Hebræos, non juxta usum Ecclesiæ suis temporibus receptum. Quippe usque ad ætatem hujus sancti Doctoris unus fuit usus Judæorum ac Christianorum in

C

D

multi, quos hic non recenseo. Latinorum vero duo in primis, Hieronymus et Rufinus Aquileiensis, qui diserte testati sunt libros Sapientiæ, Ecclesiastici, Judith, Tobiæ, et Machabæorum, legi quidem consuetos esse in ecclesia ad ædificationem plebis : non tamen inter canonicas Scripturas fuisse adhuc admissus. Consule Hieronymi Præfationem in libros Salomonis, et Symbolum supra dicti Rufini. Præterea colligi potest ex ipsis Hilarii verbis librorum divinorum Canonem recensentis, de usu in Ecclesia recepto eum fuisse locutum. Nam cum addat, post recensitos viginti duos libros. Quibusdam autem visum est, additis Tobia et Judith, viginti quatuor libros secundum numerum Græcarum litterarum connumerare, etc.; perspicue ostendit Christianos in hac enumeratione esse intelligendos ; quis enim inter Circumcisos, librum Judith vel Tobiæ in sanctarum Scripturarum Canonem fertur admisisse ? Christiani igitur erant, et qui viginti duos tantum libros canonicos suscipiebant, et qui viginti quatuor connumerabant secundum numerum Græcarum litterarum. Hæ rationes tanti momenti ac ponderis mihi videntur, ut recedere me compulerint a superiori sodalis nostri sententia, quantumvis ejus in aliis studium probem. Verum inter amicos etiam et fratres nihil officit hæc opinionum diversi

tas.

Quanta demum fuerit auctoritas Hebræorum codicum apud Hieronymum, Augustinum, Cassiodorum, Eucherium Lugdunensem, et cæteros posteriores Latinæ linguæ homines, superfluum esset hic adnotasse : quia neminem virorum studiosorum novi, qui non fateatur, prædictos Patres veritati Hebraicæ primas partes semper tribuisse in

auctoritate divinorum voluminum. Et nisi me A vel Hæc sunt nomina (Exod 1, 1). Lefallat opinio, satis superque res ipsa demon- viticus dicitur, Vajicra; apud Origenem,

Obixpá, Vikra; apud Hieronymum, Vajecra; in Hebræo scriptum est p. Id vero significat, Et vocavit (Levit. 1, 1). Quartus Mosi liber, quem Numeros vocamus, incipit ab hoc verbo 7, Vajedabber, et eodem modo vocatur ab Hebræis. Nam quod Origenes notavit in psalm. 1, de volumine Numerorum, non primam vocem spectat, sed potius argumentum in eo pertractatum (Num. 1, XXVII passim), ut diximus in notis ad prologum Galeatum, col. 318. Quintus denique legis Mosaicæ liber dictus est Elle haddabarim, vel

strata est in opusculis nostris, quæ nuper edidi in defensionem Vulgatæ Latinæ, ac Hebraice veritatis. Huc non timemus amandare quoscunque delectat simplicis ac puræ veritatis aspectus, non mendaciorum fucata facies, sermonisque lenocinium. Præterea consuli velim quæ superius a nobis explicata leguntur prolegomeno secundo, num. 4 et 5. Quoniam in illis apertissima est auctoritas qua gaudebant apud Gregorium Magnum, ac in Gallicanis Ecclesiis, sacri Hæbræi codices. At præsenti quæstiunculæ finem facientes, lectorem studiosum monemus, textum He- B ex Origene "EXλe áòò1⁄2őapíμ, Helle haddebarim; braicum conceptis verbis appellatum fuisse in Hebræo enim istud habet initium, b

veritatem Hebraicam, tam ab auctoribus Græcis quam a Latinis Patribus. Sic Origenes loco supra citato. Procopius similiter, et Euthymius Præfatione in Psalmos; inter Latinos autem Hieronymus ubique arcem tenet veritatis Hebraicæ; Augustinus lib. XVIII de Civit. Dei, cap, 44, et Quæstionibus in Heptateuchum, de quibus antea dictum est; Beda, Albinus, Joseph abbas ejus discipulus, Rabanus Maurus, Agobardus, Claudius Taurinensis Stephanus Civerciensis, et alii innumeri his recentiores.

IV. Facilis est ac expedita partium singu- C laruin Canonis expositio: quia tres ordines quibus constat, distincte et explicate ab Hieronymo descripti sunt in prologo Galeato Scripturarum, quem præmissit quatuor Regum libris, ad quorum etiam frontem a nobis editus est. Ne actum tamen hic agere videamur, nonnulla de eodem Canone disseremus, quæ nondum disputationibus ventilata sunt, neque in notis, neque in prolegomenis nostris. In tres itaque partes omnis Scriptura a Judæis divisa est, in Legem, in Prophetas, et in Hagiographa. Prima classis, sive primus ordo, qui Thora, id est Lex, ab eis dicitur, quinque libros Nosis continet, Genesim scilicet, Exodum, Leviticum, Numeros et Deuteronomium. Hi omnes a principiis suis nomina sortiuntur apud Judæos, ita ut Genesis vocetur Bresith, quia primum hujus libri vocabulum in textu Hebraico est NT Beresith, quod significat, In principio (Gen. 1, 1). Similiter Exodum vocant Ellesmoth, sive Oλ0, Vellesmoth, ut legit Origenes Commentario in psalmum 1. Nam primæ voces in libro Exodi istæ sunt now, Vellesmoth, quod interpretatur, Et hæc nomina,

D

77, Elle haddebarim, id est, Hæc sunt verba (Deut. 1, 1). Hæc est prima pars Canonis Hebraicæ veritatis, qua Pentateucho Mosis constituitur.

Secunda pars, sive secundus ordo librorum Canonis complectitur omnes prophetas, Priores scilicet, et Posteriores, uti vocantur a Judæis, □ □, Neviim rischonim, et 7 Neviim ahharonim. Priores sunt quatuor, qui librorum Josue, Judicum, Samuelis, et Malachim, id est Regum, titulo prænotantur. Posteriores autem prophetæ quatuor itidem volumina constituunt, 1 Isaias. II Jeremias, II Ezechiel, 1v Duodecim Minores una simul. Octo igitur habet libros secunda classis in Canone Hebraicæ veritatis. Ita tamen ut volumen Ruth unico volumine complexum sit cum Judicum libro, qui apud Hebræos, Sophtim, vel Juxta Origenem Ewpetip, Sophetim, dictum est.

Tertius ac ultimus ordo Hagiographa possidet, quæ ab Hebræis Kethuvim nuncupantur, id est, Scripta; non quidem vulgaria, sed sancta et pa, bervahh haccodesch, per Spiritum sanctum litteris consignata, hoc est, per immediatum afflatum sancti Spiritus. Consule Maimonidem in More Nevochim parte II, cap. 45. Hagiographa autem novem numerantur, Job, Psalmi, Proverbia, Ecclesiastes, Canticum canticorum, Daniel, Paralipomena, Ezras, et Esther. Apud Origenem liber Psalmorum inscribitur pep 0:22, Sepher thillim, et Proverbia prænotantur titulo Mhó0, Misloth. Quod ideo adnotamus, ne nos prætereat varians horum nominum lectio apud veteres; nam aliter leguntur apud Hieronymum, nempe Sephar tallim, et Masaloth, vel Masloth. Cætera

videsis in scholiis ad prologum Galeatum. A sanna (Dan. xII), quæ castitatis exemplum

præbebat ecclesiis Dei, ab isto abscissa est, et abjecta, atque posthabita. De cantico Hebræorum puerorum in camino ignis ardentis, similes habet querimonias: Trium puerorum hymnus (Dan. III. 52-90), qui maxime diebus solemnibus in Ecclesia Dei cantatur, ab isto e loco suo penitus erasus est. Hanc Rufini imperitam reprehensionem non solum imitatus est scriptor nuperus; sed calumniam calumniis cumulans, ausus fuit asserere Ecclesiam Christi castigasse Hieronymianam versionem, et eas Danielis partes restituisse in Canone, quas sensu Judaico et Rabbinico spiritu Hieronymus absciderat. Illis ergo ac similibus conviciis id reponit sanctus interpres Quod autem refero, quid adversum Susannæ historiam, et hymnum trium puerorum, et Belis draconis fabulas (Dan. XII, XIII, XIV), quæ in volumine Hebraico non habentur, Hebræi soleant dicere: qui me criminatur, stultum se sycophantam probat. Non enim quid ipse sentirem, sed quid illi contra nos dicere soleant, explicavi. Et infra: Quæso te, amice dulcissime, qui tam curiosus es ut etiam somnia mea noveris, omniaque, quæ per tot annos absque metu futuræ scripsi calumniæ, in accusationem vocas, ut respondeas, quo

Hujus divisionis Scripturæ sacræ in tres partes principaliores meminit Salvator noster Christus Dominus Luc. XXIV, 44: Quoniam necesse est, inquit, impleri omnia, quæ scripta sunt in lege Moysi, et Prophetis, et Psalmis de me. Ubi Psalmi ponuntur pro omnibus hagiographis, quibus constituta est tertia classis librorum Canonis. In Psalmis namque major pars prophetiarum, ac manifestiora de Christo oracula prænuntia leguntur ideo volumen Psalmorum nominavit Christus tanquam nobiliorem partem in ordine Hagiographorum. Alibi apud eumdem Lucam XVI, 16, duas tantum partes nominavit, B dicens: Lex et prophetæ usque ad Joannem. Sicut ergo Psalmos hoc loco prætermissos conspicimus, ita nihil mirum sit, quod de serie Hagiographorum meminerit Christus unico tantum hujus ordinis volumine appellato. Notandum vero per synecdochen partem integram Scripturæ alibi positam esse pro uno libro ejusdem partis; ut Joannis VI, 45, dicitur: Est scriptum in prophetis, cum tamen testimonium illud a Joanne recitatum in uno Isaiæ volumine, cap. LIV, 13, scriptum reperiatur. Sed dicendo, in Prophetis, secundam classem librorum Canonis intelligit evangelista: nempe partem illam quæ pro- С modo corum Præfationes librorum nescias, phetas continet. Idem occurit Actor. xIII, 40: Videte ergo ne superveniat vobis quod dictum est in prophetis. Nam locus ibi citatus desumptus est e capite prino, vers 5, Habacuci, non ex omnibus prophetis. Verum in Prophetis dixit, quia attentus erat in eam partem Scripturæ quæ omnes libros propheticos complectitur, vocaturque ordo prophetarum. Nihil de Josepho, Judæorum vernaculo scriptore, vel ex Commentariis Masorethicis hic amplius adjiciemus ad probandam antiquam illam divisionem Scripturarum in tres partes præcipuas: sufficere enim credimus ea adduxisse, quæ auctoritatem habent a Christo et ab apostolis. Qui plura de hoc argumento poposcit, adeat Buxtorfios, Bonfrerum, et multos alios commentatores, qui præludia isagogica scriptitarunt ad sacrorum Bibliorum intelligentiam.

D

quos accusas? Quæ quodam vaticinio futuræ calumniæ responderunt, implentes proverbium: Prius antidotum, quam venenum. Certe ex ipsa præfatione in Danielem de Hebræo Latine conversum, manifeste patet Rufinum ejusque hodiernos gregales non legisse prologos librorum quos in condemnationem vocant. Nonne ibi contestatur Hieronymus partes illas, quæ in Hæbræo non inveniuntur, a se fuisse subjectas cum signis obelorum? Hæc idcirco refero, inquit, ut difficultatem vobis Danielis ostenderem, qui apud Hebræos nec Susannæ habet historiam, nec hymnum trium puerorum, nec Belis draconis fabulas (Ibid.), quas nos, quia in toto orbe dispersæ sunt, vero anteposito easque jugulante, subjecimus, ne videremur apud imperitos magnam partem voluminis detruncasse. Hieronymo igitur animum Judaicum quisquis impingit, stultum se probat sycophantam, utpote qui nesciat sanctum Doctorem in sua Danielis Latina conversione, et hymno trium puerorum, et historia Susannæ proprium tribuisse locum, nihilque de illis partibus detruncasse, nec quidem Commentariis in

Danielem. Audiant qua propter obtrectatores A vulgo dictus codex S. Mauri, notatus num. illi doctissimum virum in causam suam ele- 3561 et CCXXII, retinet diligenter omnia isthæc ganter descendentem prooemio jam laudatorum Commentariorum: Unde et nos ante annos plurimos cum verteremus Danielem has visiones obelo prænotavimus, significantes eas non haberi in Hebraico. Et miror quosdam μεμψιμοίρους indignari, mihi, quasi ego decurtaverim librum, etc. Ergo nunc cum Amasio suo Rufinum probent quidem μεμψίμοιροι abcissam et posthabitam esse historiam Susannæ ab Hieronymo, ideoque illi malo Ecclesiam Christi succurrisse, quando Vulgatam Latinam utendam tradidit fidelibus. Apud pios vero ac bene eruditos B quatuor enim, vel quinque habet adscripta

illud observatum velim, hymnum trium puerorum, historiam Susannæ, et alteram Belis draconis, sumptam fuisse non ex LXX Interpretibus (qui recto judicio Ecclesiæ repudiati sunt in toto Danielis volumine), sed ex Theodotione, licet Ebionita et Semi-Judæo, quia hujus translatio veritati consona reperta est, cum illa quæ circumferebatur nomine LXX Translatorum, multum a veritate discordaret. Utque persuasum habeant omnes Ecclesiam catholicam per omnia adhærere Hieronymo in Latina Danielis editione, conferat qui voluerit, apud Carum thelogum, variantes lectiones cantici Azariæ a versu 26 C ad versum 45 (cap. III), ubi multa deprehendet diversa in editione veteri, ab iis quæ leguntur in Vulgata, ac in Canone Hebraicæ veritatis, a nobis edito. Præterea insertæ in tra textus Danielis adnotatiuncula Hieronymi manifestissimum præbent argumentum, Ecclesiam Romanam non aliam sequi versionem in libro Danielis, quam illam Hieronymianam tum ex Hebræo, tum ex Theodotione expressam.

signa obelorum ac Hymnum trium puerorum in Danielis volumine. Similiter splendidissimum exemplar Colbertina bibliothecæ num. 1, quod Carolo Calvo donarunt olim monachi S. Martini Turonensis, habet prænotatas illas virgulas eodem Danielis loco, et hoc quidem ad caput omnium linearum. Non sic Exemplaria Canonis Hebraicæ veritatis, ubi librariorum et notariorum incuria hujusmodi signa prætermissa sunt. Excipiendum tamen Regium exemplar, notatum 3564, quod non omnia obelorum signa prorsus abjecit,

in capite, medio et fine columnarum, sub quibus comprehendi voluit lineas singulas harum partium Danielis. Quod spectat historiam Susanna (Dan. x1) et Belis (Ibid. xiv), nullum usque in præsens codicem ms. invenire potui, in quo signa obelorum non fuerint omissa, quamvis Hieronymus expresse testatus sit, has visiones obelis prænotatas esse, ut lectoris admoneretur intentio, eas in Hebraico non haberi. Quare visiones dicta sint a veteribus scriptoribus illæ sectiones, quæ apud nos hodie Capita nominantur, commodius infra declaratur.

Notandum est secundo inæqualem esse obelorum formam non in diversis solum, sed in iisdem etiam mss. codicibus. Sic laudatus supra manuscriptus Colbertinus signa hæc in toto Hieronymi Psalterio scripta retinet cum duobus punctis, uno superiori, et inferiori altero, ad istum modum ; in additamentis autem Danielis et Esther, eamdem repræsentat virgulam, transversam, sed absque ullo puncto. Regius quoque num. 3561 in Danielis Hymno obelum habet punctis ornatum÷ at in fine Estheris solam exhibet virgulam jacentem sine punctorum comitatu, quod imitatur Corbeiensis mss. codex num 1. Cæteri

Nunc signa obelorum quibus omnes illas partes deuterocanonicas prænotavit Hieronymus diligenter consideranda sunt in Danielis Volumine. Nam primo sciendum, illa signa D San-Germanenses nostri et Memmianus Caper scriptorum negligentiam e pluribus mss. libris esse subtracta. Quæ notariorum incuria vetus adeo est, ut illam his terve conqueratur Hieronymus epist. 133: Quæ signa, inquit, dum per scriptorum negligentiam a plerisque quasi superflua relinquuntur, magnus in legendo error exoritur. Supersunt tamen aliquot codices, qui obelos retinent prænotatos tam in prioribus additamentis Danielis, quam in appendicibus Estheris. Manuscriptus Regius Bibliorum sacrorum, PATROL. XXVIII.

non partes Estheris ultimas obelis pænotant cum duplici puncto supremo et infimo, Eadem signa obelorum binis punctis instructorum visuntur in editione Origenica libri Esther, ex Arundelliana bibliotheca producti. Caveat autem prudens lector, ne notulam compendiariam in mss. libris usitatam confundat cum signo obeli, propter eamdem omnino figuram utriusque assignatam. Nam librarii et scriptores antiqui utuntur hoc charactere pro verbo, est, tertia persona sin

4