Obrazy na stronie
PDF
ePub

dam manum. Quod duobus vel tribus modis A habeatur in Canone, tamen quia usurpatur

intelligi potest. Primum librum Judicum et
Ruth in eumdem compingendo, Octateuchum
faciemus ex quinque Mosi voluminibus, uno
Josue, altero Judicum, et ultimo Estheris.
Hic erit Octateuchus, quem Hieronymus ab-
solvebat post annum Christi 404, ut videre
est in prolegomeno nostro superiori, ubi dis-
putatum est de tempore translationum Hiero-
nymianarum. Secundo Octateuchum istum
ita supputari nihil vetat, Exodus, Leviticus,
Numeri, Deuteronomium, Josue, Judices,
Ruth et Esther. Nam quo tempore scribebat
Hieronymus ad Lucinium, tunc Genesis li-
brum in Latinum sermonem ab eo fuisse trans- B
latum, vix dubitari potest: neque vero uno
tempore omnia Mosis volumina Latinitate
donavit, uti suo loco diximus, sed station
Geneseos librum interpretari cœpit anno
circiter 394, quem Desiderio suo nuncupavit :
reliqua Pentateuchi Mosaici volumina majo-
ribus reservans otiis scribendi. Denique de
supputatione, sublato Genesis volumine, et
Ruth cum Judicibus copulato, erit nihilomi-
nus integer adhuc Octateuchus in manibus
Hieronymi suo tempore convertendus in Lati-
num eloquium: nempe iv Mosis libri, 1 Josue,
I Judicum et Ruth, I Estheris, et 1 Paralipo-

:

ab ecclesiasticis viris, tale quid memorat, etc. Quem etiam tacito nomine Canonis, in partes suas distribuit Præfatione in Danielem ex Hebræo translatum. Illud admoneo, non haberi Danielem apud Hebræos inter prophetas, sed inter eos qui Hagiographa scripserant. In tres siquidem partes omnis ab eis Scriptura dividitur, in Legem, in Prophetas, et in Hagiographa, id est in quinque, et octo, et in undecim libros; de quo non est hujus temporis disserere. Ut autem Canonis mentionem ingerit non addendo nomen Hebraicæ veritatis ita sexcentis locis citat Hebraicam veritatem, prætermissa omni Canonis appellatione. Idem talem intelligit in Hebræorum Canone, quod in Hebraica veritate; quia Hebraica veritas apud Hieronymum semper accipitur pro canonicis Hebræorum Scripturis, id est, pro iis solis quæ leguntur in fonte Hebraico. Jam vero stultus sit, qui singula loca enumerare velit, in quibus Hebraicam veritatem replicat Hieronymus vix enim aliquam Epistolam, aut quemlibet Commentarium revolveris, ubi statim non occurrant similes locutiones: Juxta Hebraicam veritatem. Aliter Hebraica veritas habet. Hoc a veritate Hebraica discordat. Et ita de

menon. Quia certum exstat libros Paralipo- C cæteris, quæ vel comminisci, otiosi esset scri

[blocks in formation]

III. Multifariam Hebræorum voluminum auctoritatem agnovere Græci Latinique Patres; et quanto fuere cæteris doctiores, tanto plus eos perspicias Hebraicæ studuisse veritati. Dum testatur Hieronymus, libro primo Apologiæ adversus Rufinum, Origenem se legisse ob eruditionis meritum, non ad sectandam ejus fidem, præclarum istud contexuit testimonium, quo Græcorum studia erga Hebraicam Scripturam manifesta explorataque nobis fecit: Ipse Origenes, inquit, et Clemens, et Eusebius, atque alii complures, quando de

De canone meminit iterum aliis locis Ilieronymus: nam Præfatione in libros Regum, D Scripturis aliqua disputant, et volunt appro

postquam illum per partes singulas explanavit, hæc ab eo scripta leguntur: Igitur Sapientia, quæ vulgo Salomonis inscribitur, et Jesu filii Sirach liber, et Judith, et Tobias, et Pastor, non sunt in Canone. Libro quoque primo adversus Jovinianum de spódos, volumine prorsus apocrypho, locutus, redit ad canonicas Scripturas, dicens, Sed nunc nobis de Canone omne certamen est. Ejusdem recordatur prooemio Commentariorum in Jonam prophetam: Liber quoque Tobiæ, inquit, licet non

bare quod dicunt, sic solent scribere: Referebat mihi Hebræus; et, Audivi ab Hebræo; et, Hebræorum ista sententia est. Certo etiam Origenes patriarchen Huillum, qui temporibus ejus fuit, nominat, et tricesimum in Isaiam, in cujus fine edisserit: Væ tibi, civitas Ariel, quam expugnavit David (Isa. XXIX, 1), illius expositione concludit: ut cum aliter prius sensisse se dicat, doctus ab illo, id quod verius est, confitetur. Octogesimum quoque nonum psalmum, qui inscribitur Oratio Moysi, homi

nis Dei (Psal. LXXXIX, 1), et reliquos undecim, ▲ sed obelo prænotatum. Libro denique decimo

qui non habent titulos, secundum Huilli expositionem, ejusdem Moysi putat: nec dedignatur, Hebræam Scripturam interpretans per singula loca, quid Hebræis videatur, inserere. » In fine libri secundi ejusdem Apologiæ, de Origene iterum, et Didymo, et Eusebio, asserit ipsos Judæorum translationes explanasse in omnibus suis libris ; quodque præcipuum est in commendationem Hebraicæ veritatis, hoc ita subjungit : Apostolici viri Scripturis utuntur Hebraicis: ipsos apostolos et evangelistas hoc fecisse perspicuum est. Dominus atque Salvator, ubicunque veteris Scripturæ meminit, de Hebraicis volu- B minibus ponit exempla, etc. Quid igitur mirum si post Dominum Salvatorem, post apostolos et evangelistas, ac demum post viros apostolicos, Græcorum Patrum celebratiores Hebraicis uterentur Scripturis, earum auctoritatem agnoscerent, atque de Judæorum codicibus divinos sensus scrutarentur? Idem studium Hebraicæ Scripturæ in Adamantio probat Eusebius Cæsariensis, Eccl. Hist. lib. VI, cap. 16, ubi ait statim ab initio: Tantam porro curam ac diligentiam in divinis Scripturis perscrutandis adhibebat Origenes, ut Hebraicam etiam linguam didicerit, et authenticos Scripturarum libros, Hebraicis scriplos litteris, qui apud Judæos habentur, sibi comparaverit, τάς τε παρὰ τοῖς Ἰουδαίοις έμφερο μένας πρωτοτύπους αὐτοῖς Εβραίων στοιχείοις γρα φάς, κτῆμα ἴδιον ποιήσασθαι. Authenticos, interprete Valesio, vocat Eusebius Judæorum codices, respectu omnium translationum, etiam comparatione facta cum versione LXXII Translatorum. Qua quidem appellatione sæpissime eosdem libros exornat Hieronymus, ut epistola 132, ad Vitalem: Et siquidem in historiis aliter haberent Septuaginta, aliter Hebraica veritas, confugere poteramus ad solita præsidia, et arcem linguæ tenere vernaculæ nunc vero cum et ipsum Authenticum D et cæteri interpretes pari auctoritate consentiant, non in Scriptura, sed in sensu est difficultas. Similiter epist. 135 de psalmo sexagesimo septimo nonnullos versiculos in medium adducens, hanc castigationem illis adhibuit juxta fidem librorum authenticorum. Cum iste versiculus, inquit, magis habere debeat juxta Hebraicam veritatem, Cantate Deo, Psallite Domino (Psal. LXVII, 33), et illud quod sequitur in principio versus alterius, Psallite Deo, non sit in libris authenticis,

Commentariorum in Isaiam prophetam non
aliter vocat Hebræorum exemplaria, quam
libros authenticos: sic enim scribit de Apo-
stolo: Paraphrasin hujus testimonii, quasi
Hebræus ex Hebræis (Philipp. шII, 5,) assumit
apostolus Paulus de authenticis libris in Epi-
stola quam scribit ad Corinthios (II Cor.
XI, 22). Illas ergo Hebræorum primigenias,
pшtоtónous, Scripturas, sive libros authenti-
COS sibi comparavit Origenes, quos tanti
faciebat, ut decimo Stromatum suorum libro
nihil recipiendum putarit præter ea quæ in
libris Hebraicis legerentur. Unde de historia
Susannæ aiebat apud Hieronymum in fine
Commentariorum in Danielem: Quia Hebræi
reprobant historiam Susanna, dicentes eam in
Danielis volumine non haberi, debemus dili-
genter inquirere nomina exívov xai пpívov. (Dan.
σχίνου πρίνου.
XII, 54, 58), quæ Latini illicem et lentiscum in-
terpretantur, si sint apud Hebræos, et quam ha-
beant etymologiam, ut a oyivy, scissio, et a

pive, sectio, sive serratio, dicatur lingua eorum. Quod si non fuerit inventum, necessitate cogemur et nos eorum acquiescere sententiæ, qui Græci tantum sermonis hanc volunt esse Tерixоnny, quæ Græcam habeat etymologiam, et Hebraicam non habeat. Quod si quis ostenC derit duarum istarum arborum scissionis et sectionis in Hebræo stare etymologiam, tunc poterimus etiam hanc Scripturam recipere. Ibidem nonnulla edisserens de verbis regis Babylonis, deque idolo Beli apud Babylonios, pulchre sententiam suam tuetur exceptione hac subtili: Hoc quod Scriptura nunc dicit: Exclamavit voce magna (Dan. XII, 24); quia de idololatra et ignorante Deum dicitur, videtur observationem nostram subvertere, qua dudum asseruimus, vocem magnam in sanctis tantum reperiri. Quod solvet facile qui hanc historiam in libro Danielis apud Hebræos dixerit non haberi. Si quis autem potuerit eam approbare esse de Canone, tunc quærendum est quid ei respondere debeamus. Ex his manifestum nobis est, Origenem ita Hebraicæ veritati adhæsisse, ut nihil extra Canonem Hebræorum recipere, nihil non Hebraicum defendere voluerit. Nec vetat quod scriptum ab eo legimus in epistola ad Africanum; quia prudenti consilio usitatos in Ecclesia codices, Vulgatamque lectionem Scripturæ ad ædificationem plebis, noluit a Christianis repudiari tanquam adulterina additamenta, aut mimorum arte contexta. In

homiliis igitur suis, quas ad vulgum loqui- A Hebræam observare veritatem, sciendum est tur, communem editionem ac lectiones usitatas sequitur in tomis vero, id est, in disputatione majori, Hebraica veritate stipatus, et suorum circumdatus agminibus, interdum linguæ peregrinæ quærit auxilia. Quod ita testatum habemus ab Hieronymo præfatione Quæstionum Hebraicarum in Genesim. Sciendum tamen in Homiliis etiam Origenis bene audiri Hebraicam veritatem, ac sæpius præferri Septuaginta Seniorum interpretationibus. Homilia secunda in Cantica canticorum cum recitasset Origenes hæc verba Proverbiorum XXVII, 10: In domum fratris tui ne intres infelix, in ultimam vocem, infelix, sic observatum voluit. Pro eo quod Septuaginta, infelix, interpretati sunt, Aquila, Hebræam exprimens veritatem, poixòv posuit. Homiali quoque undecima in Jeremiam manifestus est assertor Hebræorum voluminum, in tantum ut ea vocet exemplaria certiora atque veraciora, habita etiam ratione ad versionem LXX Interpretum. Duplex quippe, inquit, Scriptura est. Nam in multis exemplaribus continetur: Non profui, neque profuit mihi quisquam (Jerem. xv, 10.) In his vero quæ exemplaria veriora sunt, et cum Hebræis consonant, habetur: Non debui, neque debuit mihi quisquam. Oportet igitur et quod in usu est, atque in ecclesiis legitur, exponere, et hoc quod in Hebræis codicibus invenitur, intactum non præterire. Et post pauca: Quia autem et alia nobis expositio residua est, propter exemplaria certiora, in quibus continetur : Non debui, neque debuit mihi quisquam, et hunc locum consideremus. Qui plura desiderarit, ut persuasum habeat Origenem in omnibus agnovisse auctoritatem Hebraicorum voluminum, legat libros ejusdem contra Celsum, et tomos Commentariorum in Matthæum. Nunc unus pro aliis omnibus Græcis Patribus veniat ad probationem nostræ assertionis Procopius Gazæus sophi- D gnator LXX Translatorum, existimet, Prosta, qui Commentarios in Octateuchum ex vetustissimis orthodoxorum Patrum aliorumque scriptorum enarrationibus accuratissime concinnavit, et sententias eorum in unum corpus ac perpetuum interpretationis contextum delibavit. Hic itaque Græcus scriptor, ad primum Geneseos verbum, Hebraicam agnoscit veritatem, parumque abest quin LXX Interpretibus succenseat ob occasionem erroris quam præbent illi in sua translatione Scripturarum. At si velimus, inquit

principii nomen significare caput. Itaque licebit hunc assignare sensum: Moses cælum et terram, quæ prima sunt entium visibilia, caput vocat, etc.; deinde singula discutiens de verbo creavit, in primo Geneseos versu, hæc in primis notare studuit: Verum si Hebraicam dictionem diligentius excutere velimus, reperiemus eam vocem non simpliciter significare, fecit, sed condidit, in conspectum nostrum dedit, et demonstravit; quæ omnia quodammodo docent, quod eam, cum prius non fuerit, nec ex præjacente materia constituerit, et videndam exibuerit. Nam quod B Septuaginta Interpretes inquiunt, fecit, certe occasionem quibusdam magni erroris obtulere. Facere etenim de his prædicant, quæ ex quadam materia producuntur, ut ex ferro falx, et alia quæ nobis artificus efficiunt. Hinc quidam in hunc errorem provoluti sunt, ut vociferarent, Mosen ab Egyptiis edoctum, credidisse ex præjacente materia hoc universum conditum, eamque sententiam statim in sui operis initio nobis inculcare, cum utatur verbo, fecit, (Gen. 1, 7, 16, 25). Horum impudentiam cum ignorarent Septuaginta Interpretes, præsentem locum per verbum, fecit exposuere, cum satius fuisset aliter expositum esse, et per verbum, quod Hebræo per omnia responderet, sicut Mosem egisse constat, qui eo verbo quod ponit, quasi reluctatur summa vi illis qui materiam inducebant, ostendens evidenter eam non præjacuisse, Imo cœlum, terram, abyssumque antecessisse materiam commonstrat, dum ex his mundi ornatum processisse, populum suæ fidei commissum erudit. Quanta sunt in hac Procopiana expositione, quæ veritatem Hebræorum voluminum commendant; quanta econtrario, quæ translationem Septuaginta Interpretum explodunt? Ne quis tamen sibi soli doctus, nobis vero multum indoctus propu

C

copium unico hocce loco tribuisse auctoritatem exemplaribus Hebraicis sacrorum Bibliorum, legat ejusdem Commentarios in caput undecimum Geneseos (vers. 10), ubi scriptum reperiet: Sem fuit filius centum annorum, et genuit Arphaxad, biennio post diluvium. Hebraica veritas habet, Selam genitum esse ab Arphaxad. Quæ deinde in medio ponuntur, obelisco signata visuntur. Junioris igitur, qui vocatur, Cainani jugulata est obelisco progenitura; quia nulla fuit in

veritate Hebraica hujus patriarchæ comme- A Isaiam prophetam, Theodosii primi sæculum moratio. Ea autem quæ obelis signata, erant, attigisse sophistam nostrum Gazæum imo

et prius etiam aliquanto cæpisse, cum hic se multos alacriter martyria subeuntes vidisse testetur, quæ in Juliano cessasse reperiuntur: a cujus imperio ad idolorum alteram usque dejectionem, Procopii sæculum produci queat. Vide præfationem Curterii in Epitomen variarum commentationum Isaiam prophetam. Utut sit de tempore Procopii Gazæi, certum ab eo exstat Græcos scriptores ecclesiasticos omnes veritatis Hebraicæ tenacissimos fuisse cum Hieronymo : Septuaginta vero Interpretes sæpius ab ipsis

in

nulla expositione dignabantur apud Græcos, quippe quod aliena a fonte Scripturarum, et adscititia haberentur in verbis propheticis. Tempus me deficiet, si cuncta replicem quæ in Procopii Gazæi collectione affatim occurrunt ad manifestandam auctoritatem, quam Hebraicæ veritati tribuere Græci scriptores. Verum nefas sit omisisse quæ de annis chronologicis priorum patriarcharum ante diluvium, scribit Procopius, quasi nomine alio. rum omnium Græciæ tractatorum: Notandum est, inquit, Hebræum semper circa centenarium numerum versari in componenda B abjectos esse. Præclare quidem commenda

genealogia, exempli gratia: Adam natus an-
nos 230 genuit Seth, qui primogenitus cense-
tur: sed Hebræus sic scribit: Adam natus
annos 130 genuit Seth (Gen. v, 3)... Enos
vero vixit nonaginta annis, et genuit Kenan
(Ibid. 9)... Kenan vero vixit septuaginta
annis, et genuit Mahælalel, etc. (Ibid. 12
seqq.) Ita consequenter usque ad patriar-
cham Henoch, qui cum Deo ambulans subla-
tus est, ne malitia mutaret intellectum ejus.
Minorem vero numerum codicum Hebræo-
rum hoc modo prosecutus Procopius, agno-
scit talem chronologiam summa diligentia
fuisse adnotatam a Moyse: Ecce quanta di- C
ligentia adnotatum sit tempus quod præces-
sit generationem liberorum, et quod denique
insecutum est. Hic quidem in cap. v Gene-
seos probat Scripturam Hebraicam; at in
Commentariis ad versum octavum capitis
XXXII Deuteronomii, errorem Septuaginta
manifeste redarguit his verbis: Ab Adam
usque ad Noe ab eo decimum, annis circiter
bis mille quadraginta duobus, qui error
LXX Interpretum est, nullus in spatiosum
iter reflexisse, historia fertur. Ne congeries
multorum similium testimoniorum lectorem
obrueret, plura prætermitto ex iis quæ legi
in Commentariis Procopii. Si cui jam allata
non sufficiant, consultat ipse Commentarios
in Octateuchum, et verum me dicere com-
probabit.

Cæterum de ætate Procopii Gazæi sophiste non una est eruditorum sententia. At si vera est epistola ejusdem Procopii ad ipsum Hieronymum scripta, quam Isaac Vossius afferebat in responsione ad tertias Simonii objectiones, pag. 117, æquales fuisse Hieronymum ac Procopium necesse est. Probat vero Joannes Curterius, interpres Procopii in

tur Hebraica veritas ex iis quæ modo recensuimus præcipuum tamen ac singulare est ad ejus laudis accessionem, quod in rebus maximi momenti, ac fidem catholicam spectantibus, ad fontem Hebræum recurrere, et, linguæ peregrinæ auxilia quærere teneantur Græci atque Latini orthodoxi. Procopium jam vidimus repudiantem Septuaginta Interpretes, qui occasionem erroris præbuerunt in primo versiculo Geneseos, propter verbum fecit; ut multi dicerent Mosen credidisse ex præjacente materia universum cœli ac terræ opificium conditum fuisse. Hujus opinionis imperitiam non aliunde refellit. Procopius, quam ex Hebraico contextu, ubi diserte testatur Moses Deum

8

ברא,creasse

bara id est ex nihilo condidisse cœlum et terram. Cum autem creationis inundi ex nihilo fidem excludant aliquo modo Septuaginta Translatores, pejus adhuc creationem inducunt in æternam Sapientiæ Dei generationem, et inde Arianæ hæresi ansam sui dogmatis subministrant. Ideo sancti Patres provocant ad Hebraicam veritatem, qua error Arianorum validissime confutatur. Epiphanius hær. 68, pag. 320, Arianis, locum a LXX male editum, & Kóptos extiσé μe, urgenD tibus, ita respondit: Hi, cum Hebraicas dictiones neque attigerint, neque noverint, neque commodo se habeat harum vis, sciant: proterve et petulanter insultarunt, graves inimici: quærentes occasionem unde fidem mutilent, imo magis seipsos, nec enim possunt veritatem. Et quia invenerunt, Dominus creavit me (Prov. VIII, 22), periculose velut imaginantes somniant, ea, quæ ad nihil commoda sunt, vitæ inferentes, et orbem terrarum turbantes: at Hebraica lingua non sic habet. Unde et Aquila dicit, Dominus posse

רהשיא)

secreta, et nimia parentum diligentia custodita. Aut certe ostendat mihi, ubi hoc verbo appellentur et nuptæ, et imperetiam confitebor. Pro purissimo virginitatis et integritatis honore adversus eumdem Jovinianum dum supra militaret libro jam laudato Hieronymus, hoc Zachariæ commate hæresim jugulabat. Et expletur, inquit, illud vaticinium Zachariæ, duntaxat juxta Hebraicam veritatem de Ecclesiæ virginibus prophetantis : Complebuntur infantibus, et puellis ludentibus plateæ ejus (Zach. vIII, 5). Quid enim bonum ejus est, et quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum, et vinum germinans virgines (Zach. ix, 16, 17)? Istæ sunt virgines, etc. Vides, prudens lector, spei nostræ fideique mysteriis, cum adversus Judæos, tum adversus hæreticos, patrocinia quæsita e codicibus Hebræorum, et Ecclesiæ catholicæ invictissimos pugiles, ubi quæstio est de fide nativitatis Christi, Verbique æterna generatione, ad Hebraicam semper provocasse veritatem. Quod utique incassum ivisset, nisi constans ac perpetua fuisset habita apud omnes auctoritas Hebræorum voluminum. Merito proinde aiebat Hieronymus epist. 74, ad Marcellam Tampridem cum voluminibus Hebræorum editionem Aquila confero, ne quid forsitan propter odium Christi synagoga mutaverit, et ut amicæ menti fatear, quæ al nostram fidem pertineant roborandam, plura reperio. Suspicabatur vir sanctus Aquilam subdola interpretatione nonnihil mutasse de Scripturis sanctis, dumque editionem ejus cum fonte Ilebræo contendit, plura reperit Hebraica veritate ad comprobationem nostræ fidei. Quare alibi pudebat tantum doctorem contentionis nostrorum sciolorum, qui Hebraicam veritatem, id est suam ex Hebræo translationem, arguebant. Judæi, inquit, contra se legunt, et quid pro se sit, nescit Ecclesia.

dit me, etc. De eodem testimonio hæc habet A Hebraico scriptum est AALMA, id est virgo Hieronymus lib. 1 Commentariorum in caput iv (vers 24.) Epistolæ ad Ephesios: Unde et hæresis nativitatem Christi calumnians, Salomonis usurpat exemplum: Dominus creavit me initium viarum suarum. Quod ipse castigat lib. II Commentariorum in cap. IV Michææ (vers. 9), dicens: Sive, ut Hebræo scribitur, Dominus possedit me. CANANI enim (p) non creavit me, sed possedit me habuitque, significat. Clarius adhuc in epistola ad Cyprianum, ubi exponit octogesimum nonum psalmum. Ait igitur non longe ab initio Simile quid et in Proverbiis ex persona Sapientiæ, qui Christus est, legitur: B Dominus creavit me initium viarum suarum in opera sua ante sæcula fundavit me in principio antequam terram faceret et abyssos, priusquam produceret fontes aquarum, priusquam montes firmarentur, ante omnes. colles generavit me (Prov. VIII, 22-25.) Nullum autem debet verbum creationis movere, cum in Hebræo non sit creatio, quæ dicitur BARA (77), sed possessio: ita enim scriptum est, ADONAI CANANI RESITH DERCHO (apnını mobyn), quod in lingua nostra exprimitur, Dominis pussedit me, initium viarum suarum. Inter possessionem autem et creationém multa diversitas est, Possessio significat, C quod semper Filius in Patre et Pater in Filio fuerit. Creatio autem ejus, qui prius non erat, conditionis exordium. Idem Hieronymus, libro Quæstionum Hebraicarum in Genesim, et libro primo adversus Jovinianum, urget immaculatum partum Virginis Mariæ tum ontra Judæos, tum contra hæreticos, ex dictione Hebraica by aalma, quæ legitur Isaiæ VII, 14, ubi virgo paritura nostrum Emmanuel prædicta erat. Loquatur Isaias, inquit sanctus doctor lib. I adversus Jovinianum, spei nostræ fideique mysterium. Ecce virgo in utero concipet, et pariet filium, et vocabis nomen ejus Emmanuel. (Ibid.) Scio D Judæos opponere solere, in Hebræo verbum AALMA, non virginem sonare, sed adolescentulam. Et revera virgo proprie BETHULA, adolescentula autem vel puella, non AALMA dicitur, sed NAARA. Quid est igitur quod significat AALMA? Absconditam virginem, id est, non solum virginem, sed cum nás virginem: quia non omnis virgo abscondita est, nec ab hominum fortuito separata conspectu... In eo loco in quo ait: Virgo quæ egredietur, ut hauriat aquam (Gen. XXIV, 16, in

Pro Ecclesia maxime erat quod in prophetarum voluminibus Hebræis legebatur: utque inconcussum haberet fides Christiana apud ipsos inimicos. testimonium. Judæorum gentem Deus per terras dispergi voluit cum instrumentis divinarum Scripturarum, quibus nostræ religionis sacramenta non conficta, sed a vero Deo promissa atque completa demonstrantur. Hinc sanctus Augustinus de Civitate Dei lib. xvIII, cap. 46: Nobis quidem, inquit, illæ sufficiunt prophetiæ, quæ de no

« PoprzedniaDalej »