Obrazy na stronie
PDF
ePub

mus in fine lib. II Apologiæ adversus Rufinum: A mum petitur ex silentio sancti Hieronymi Psalterium quoque, quod certe emendatissimum juxta Septuaginta Interpretes nostro labore dudum Roma suscepit, rursum juxta Hebraicum vertens, præfatione munivi, etc. Plura adhuc videsis in admonitione nostra ad utrumque Psalterium Hieronymi. Romanum et Gallicanum hodie nuncupatum.

Dedit etiam S. Hieronymus Latino sermoni alios Scripturæ sacræ libros juxta Septuaginta interpretationem, quos obelis et asteriscis distinxit. An vero singula volumina Instrumenti veteris hoc modo converterit in Latinum, seu potius emendaverit ex Origenis Hexaplis, nonnihil ambiguum videtur. Pro B eo maxime faciunt quæ leguntur multis in locis ejus scriptionum, ubi generatim de omnibus libris versionis LXX id affirmare visus est egregius ipse Doctor: nam lib. II Apologiæ adversus Rufinum vindicat se ab ejusdem rephrehensione et objectis, dicens: Egone contra Septuaginta Interpretes aliquid sum locutus, quos ante annos plurimos, diligentissime emendatos, meæ linguæ siudiosis dedi, quos quotidie in conventu fratrum edissero, quorum Psalmos jugi meditatione decanto? etc. Idem legimus præfatione in Paralipomenon libros. In epistola 28, ad Lucinium, ita quoque scribit de Septuaginta Interpretibus C Latine redditis Septuaginta Interpretum editionem et te habere non dubito, et ante annos plurimos diligentissime emendatam studiosis tradidi. Emendatam tantum hic dicit editionem se tradidisse Latinis: at in epistola 135, ad Sunniam et Fretelam versionem appellat: Kovǹ autem ista, hoc est communis editio, inquit, ipsa est quæ et Sebtuaginta. Sed hoc interest inter utramque, quod xown pro locis et temporibus, et pro voluntate scriptorum, vetus corrupta editio est. Ea autem quæ habetur in Eşanλoïs, et quam nos vertimus, ipsa est quæ in eruditorum libris incorrupta et immaculata Septuaginta Inter-D

bretum translatio réservatur. Sed rursus lib. Apologiæ adversus Rufinum nomine emendationis auditur: Mihi non licebit, post Septuaginta editionem, quam diligentissime emendatam ante annos plurimos meæ linguæ hominibus dedi, etc. Hæc sunt præter alia quibus probari potest ex ipso Hieronymo, cuncta editionis Græcæ volumina ab eodem fuisse Latine conversa seu emendata juxta Hexaplorum veritatem. Contra vero militant plurima eaque validissima argumenta. Pri

qui, cæteris omnibus prætermissis, sex tan-
tum librorum juxta Septuaginta emendatis-
simorum (jam enim reliquos libros amiserat
fraude cujusdam) meminit adversus Rufinum,
et aliquot locis præfationum in suam editio-
nem ex Hebræo. Sex volumina speciatim ab
eo recensita ista sunt, liber Job, liber Psal-
morum, libri tres Salomonis, Proverbia, Ec-
clesiastes, Cantica canticorum, et liber Para-
lipomenon. His exceptis, nullum alium Scri-
pturæ sacræ librum, ut sciam, dicit in præ
fationibus se eum Latine tradidisse emenda"
tum juxta LXX cum obelis et asteriscis. Dein-
de idem manifesto probari videtur ex qua-
tuor solum præfatiunculis quæ nobis
supersunt in supradictos libros. Nam
geries cunctarum præfationum B. Hierony-
mi, quam habemus separatim in nonnullis
antiquissimis, monumentis, ac in corpore Bi-
bliorum tum editorum, tum manuscriptorum,
quatuor solumodo retinet prologos duplices
in volumina sacra, nempe in libros Jobi, Da-
vidis, Salomonis et in Paralipomena. Reliqui,
ipso advivente Hieronymo, perierant, aut
certe eum latebant. Quare autem a librariis
omitterentur reliquæ Hieronymi præfationes,
si quæ fuissent editæ cum hujusmodi libris
versis vel emendatis juxta LXX Interpretes,
nulla potest alia assignari ratio, quam quæ
movet ut credamus quatuor tantum in sche-
dulis sancti Doctoris fuisse repertas. Unus
præ cunctis Cassiodorus omnes memorat.
Tertio scriptores veteres, quos
usque in
hanc diem legi, non recordantur aliorum li-
brorum juxta LXX editorum ab Hieronymo:
imo sanctus Augustinus diligentiam ejus
admiratus in editione libri Job secundum
eosdem LXX (ignorabat Augustinus Hierony-
mum hoc jam fuisse labore perfunctum), ad-
hortatur illum ut Græcas canonicas Scriptu-
ras, quæ Septuaginta Interpretum auctoritate
perhibentur, interpretetur Ecclesiæ Latinæ :
Per hoc, inquit, plurimum profueris, si eam
Græcam Scripturam, quam Septuaginta ope-
rati sunt, Latinæ veritati reddideris, quæ in
diversis codicibus ita varia est, ut tolerari
vix possit, et ita suspecta ne in Græco aliud
inveniatur, ut inde aliquid proferri aut pro-
bari dubitetur. Ea vero scribebat Augustinus
epistola 71, cum jam laberetur annus a Chri-
sti nativitate 403. Ex quo intelligimus haud
improbabili conjectura, quosdam tantummo-
do libros Scripturæ Græcæ, seu Septuaginta

Interpretum, Latine fuisse conversos ac A transgulatum, Græce convertendum tradidit.

Quarto petentibus Chromatio et Heliodoro episcopis, libros Salomonis ex Hebraica veritate convertit in linguam Latinam. Quinto recurrens ad principium Canonis, librum Geneseos, et reliquos Pentateuchi interpretatus est, obsecrante Desiderio suo. Libros denique Josue, Judicum, Ruth, ac Esther Eustochio virgini negare non potuit: uti nec Paralipomena Chromatio. Sed ut tempus suum singulis voluminibus, quantum scire nobis licet, præfinitum sit, hisce notis ac characteribus chronologicis illud designare curavimus. Ante alios igitur libros Canonis Hebræi, La

Græcæ fidei redditos ab Hieronymo. Verum inspectis diligentius Augustini ac Hieronymi ultro citroque datis epistolis, exploratum nobis est, Hieronymum universa Scripturarum Veteris Instrumenti volumina, emendata juxta Hexaplorum fidem, Latinis tradidisse: etsi paucissima, nebulonis cujuspiam fraude aliisve temporum injuriis, ad posteros pervenerint. Monebat anno Christi 404 Augustinum Hieronymus, vetera editionis LXX Interpretum exemplaria emendata, de Græco in Latinum transtulisse linguæ suæ hominibus. Quare hanc Hieronymi translationem seu emendationem editionis Septuaginta, ad B tine primum edidit volumina Samuelis et Mase transmittendam postulat Augustinus anno sequenti: Deinde nobis, inquit epist. 82, mittas, obsecro, interpretationem tuam de Septuaginta, quam te edidisse nesciebam, etc.; ad quod respondet Hieronymus epist. 94, apud Aug. 172: Grandem Latini sermonis in ista provincia notariorum patimur penuriam: et idcirco præceptis tuis parere non possumus, maxime in editione Septuaginta, quæ asteriscis verubusque distincta est. Pleraque enim prioris laboris, fraude cujusdam, amisimus. Hæc perpaucis annis ante obitum suum scribebat S. Hieronymus, anno scilicet 416 ineunte. Unde proclive est credere, ab eo minime restituta fuisse C volumina illa, quæ de Septuaginta editione fraus ipsi suppilarat. Ita res si se habuerit, nihil mirum est quod e tot voluminibus de Græco in Latinum eloquium conversis, sex tantum nobis supersint. Cæterum librorum hujusmodi editionem cum asteriscis et obelis, intra quinquennium perfectam esse oportet, ab anno Christi scilicet 385 exeunte ad annum 390 vel 391 ineuntem, quia anno Domini 391 posterior translatio Jobi et Salomonis absoluta fuit ab eodem Hieronymo, ut infra dicetur.

lachim, quæ hodie quatuor Regum libros vocamus. Quod statim persuasum erit lectori studioso, ut præfationem huic editioni præfixam perlegere voluerit. Nam prologus iste in libros Regum dicitur Principium galeatum, quod possit omnibus libris, quos de Hebræo Hieronymus vertebat in Latinum, convenire: Hic prologus Scripturarum, inquit, quasi galeatum principium, omnibus libris, quos de Hebræo vertimus in Latinum, convenire potest. Galeatum dicit principium, quod caput suarum versionum defenderet adversus æmulos suos: sive quod priori translationi suæ ex Hebræo præfixa sit, et quasi generalis prologus in Scripturas a se versas præmittatur. Idipsum manifeste declarant ejusdem prologi verba isthæc Lege ergo primum Samuel et Malachim meum, inquam, meum. Quidquid enim crebrius vertendo et emendando sollicitius et didicimus, et tenemus, nostrum est. Primum legi voluit volumina Regum, quia hac ante cætera converterat de Hebræo in Latinum sermonem : aliter utique dicturus, si quæ aliæ veteris Instrumenti interpretationes præcessissent. Exemplaria hujus prioris translationis Romæ inveniebantur apud Domnionem ante annum Christi 393, quo scripta perhibetur epistola

Præpostero similiter ordine atque confuso, ut antea monuimus, Canonem Hebraicæ ve- D 52, ad Pammachium; ubi conceptis verbis id ritatis Latine interpretari cæpit, et, Christo adjuvante, complevit. Non enim a primo usque ad novissimum juxta ordinem quo ibidem leguntur; sed ut potuit et ut rogatus fuit, ita libros Hebræorum in Latinum sermonem transtulit. Samuelis et Malachim volumina primo φιλοπονωτάταις Paula ejusque filiæ Eustochio προσεφώνησε. Secundo prophetas omnes majores atque minores sedecim eisdem delegavit. Tertio circa idem tempus Sophronio roganti Psalterium de Hebræo

affirmavit Hieronymus: Miseram, inquit, quædam τῶν ὑπομνημάτων in prophetas duodecim sancto Patri Domnioni, Samuel quoque et Malachim, id est, quatuor Regnorum libros, etc. Et ne longius evagari contingat, quid de Jobo, quid de sedecim prophetis ibidem dictum legamus, breviter afferre non abs re sit. De Jobo quidem ita habet eadem epistola ad Pammachium: Transtuli nuper Job in linguam nostram; cujus exemplar a sancta Marcella, consobrina tua, poteris mutuari. Lege

eumdem Græcum et Latinum, et veterem edi- A lumina, Latinitate donavit, ut testis est prætionem nostræ translationi compara; et liquido fatio ad Domnionem et Rogatianum librum pervidebis, quantum distet inter veritatem et autem Geneseos dedisse Desiderio post deci mendacium. De prophetarum voluminibus mum quartum annum Theodosii principis, prius meminerat his verbis: Libros sedecim plane liquet ex epist. 154, modo consentiamus prophetarum, quos in Latinum de Hebræo eumdem esse Desiderium, cui propter nomisermone verti, si legeris, et delectari te hoc nis vaticinium gratulatur tam in hac epistola opere comperero, provocabis nos etiam cætera quam in præfatione ad Genes. Præterea de clausa armario non tenere. Armario clausa Hebræo Genesim vertit priusquam librum tunc temporis tenebat præter jam dictas ver- edidisset de Optimo genere interpretandi, siones, Psalmorum translationem Sophronio in quo multa collegit de veteri Testamento, nuncupatam, et libros Salomonis, quos dixi- quæ in LXX non leguntur. Plura tandem de mus dedicasse Chromatio et Heliodoro. Cætera Opusculis Hieronymi repetita, aut certe sivolumina veteris Testamenti nondum erant milia dicta reperiuntur epistola 154 et 52, de Hebræo Latine conversa quamvis ipse B quam diximus scriptam ad Pammachium scribat anno Christi 392, quando contexuit catalogum de Scriptoribus Ecclesiasticis, se Instrumentum vetus juxta Hebraicum transtulisse. Quæ si non nemo de singulis libris intelligenda putavit, multum a vero eum discedere necesse est: quia ex epistola ad Lucinium, et ex præfatione in librum Josue exploratum habemus, Pentateuchi translationem, atque trium aliorum voluminum, quorum in eodem prologo meminit, non fuisse absolutam ante exitum S. Paulæ matris, id est, annum Christi 404. Liber item Ezræ editus dicitur in præfatione aliquanto tempore post exemplaria prophetarum, moram enim attulit huic trans- C lationi Hieronymus, quam per tres annos continuos petierunt scribendo et et rescribendo, insignes illi Domnion et Rogatianus. Libros itaque Samuelis et Malachim immediate subsequitur versio Jobi: Jobum autem excipit sedecim prophetarum translatio. Deinde Psalterium ac libri Salomonis. Universa hæc volumina Scripturarum de Hebræo in Latinum transtulerat Hieronymus anno Christi 392, quo edidit librum de Viris Illustribus. Eodemque tempore Sophronius ejus familiaris de Latino in Græcum eloquium nonnulla ex his converterat. Sophronius, vir apprime eruditus, inquit S. Doctor in catologo Scriptorum Ecclesiasti- D corum, Opuscula mea in Græcum eleganti sermone translutit: Psalterium quoque et prophetas, quos de Hebræo in Latinum vertimus. Ea sunt quæ usque in jam dictum annum Theodosii principis decimum quartum et Christi 392, de Hebræo in Latinum sermonem, et de Latino in Græcum translata erant ab Hieronymo ac Sophronio. Ab anno autem 392 ad annum Christi 394 editus videtur liber Ezræ, ac liber Genesis: nam Ezram brevi temporis intervallo post edita prophetarem vo

anno Christi 293. Quatuor reliquos Pentateuchi libros variis distractus occupationibus absolvere non potuit ante annum Christi 404 vel 405. Quod ipse nos docuit præfatione in Josue, dicens: Tandem finito Pentateucho Moysi, velut grandi fenore liberati, ad Jesum filium Nave manum mittimus. Et infra: Cœterum post sanctæ Paulæ dormitionem, cujus vita virtutis exemplum est, et hos libros, quos Eustochio virgini negare non potui, decrevimus, etc. Id ergo post obitum sanctæ Paulæ scribebat Hieronymus: unde apparet translationem totius Pentateuchi non fuisse perfectam nisi post annum Christi 404, quia sancta hæc vidua vita excessit vi Kal. Febr., Honorio Augusto sexies et Aristæneto consulibus, id est, 26 januarii anni 404. Tanto autem moerore luctus exagitatus est et confectus Hieronymus, ut absque translatione libri Paschalis a Theophilo editi, nihil aliud divini operis per longum temporis spatium scribere potuerit. Ex quo non obscure significatur, Octateuchi translationem, cujus meminit in epistola 28, ad Lucinium, absolutam fuisse anno Christi 404 exeunte, vel anno 405 currente. Postremo librum Paralipomenon edidit juxta Hebræum anno Christi 396: maturius enim huic translationi tempus assignari non potest, quia in præfatione perfecta illa versio dicitur post epistolam 10, de optimo genere interpretandi: Scripsi nuper, inquit Hieronymus, librum de optimo genere interpretandi, ostendens illa de Evangelio (Matth. 11, 15, Ex Ægypto vocavi filium meum, etc. Liber autem ad Pammachium de optimo interpretationis genere editus ibidem asseritur annis circiter viginti postquam Eusebii Cæsariensis Xpovixóv in Latinum verterat. Quibus rite perpensis, existimavimus

cum doctioribus viris epistolam 101 scrip- A pulsus Latine reddidit, non ambigit suam tam esse anno 396, ac brevi temporis intervallo, quod adverbio nuper satis exprimitur, Paralipomenon librum de Hebræo conversum. Diutius in his adnotationibus chronologicis lectorem trahere poteramus, nisi persuasum nobis esset multa hujusmodi temporum momenta præfiniri vix ac ne vix quidem potuisse; aut etiamsi invenerimus magno studio et labore, parum profutura cognovimus. Quæ habentur ergo a nobis perstricta breviter, curioso lectori sint satis.

interpretationem benevolis placituram ac, lectione assidua Romæ terendam apud eos maxime, qui nunc temporis Christiani senatus fuere lumina. In Ecclesia Africana quam familiaris fuerit Hieronymi versio Latina juxta LXX Interpretes, satis exploratum habemus ex libro Adnotationum S. Augustini in Job. Nam in eo volumine nullum de veteribus interpretum sequitur Augustinus, sed totum habet ex translatione quam Hieronymus edidit, additis obelis et asteriscis. Vix autem mihi unquam persuasum erit ab eruditissimo scriptore libri de Claris interB pretibus, priorem Hieronymi editionem, e Septuaginta Senum interpretatione derivatam, e Latino Græce iterum versam, a Græcis studiose susceptam esse. Quid enim necesse fuerat ea quæ in Hexaplis habebantur, e Latino Hieronymo in Græcum iterum convertere, et actum agere in editione Scripturarum? Quod igitur de suspecta sua editione apud Græcos meminit Hieronymus libro secundo adversus Rufinum, id sine dubio de translatione posteriori, quæ Hebraica dicta est, intelligendum est: Unde putabam, inquit, bene mereri de Latinis meis, et nostrorum ad discendum animos concitare : quod etiam Græci versum de Latino post tantos interpretes non fastidiunt inde in culpam vocor, et nauseanti stomacho cibos ingero. Sophronius Hieronymi necessarius, ut pervulgatum est, Psalterium ab eo de Hebraica veritate translatum, et omnes sedecim prophetas Græce reposuerat quam editionem Græci studiose susceperunt, non dedignati aliquid mutuari a Latinis hominibus. Hoc est quod docere nos voluit Hieronymus, non solum jam laudato Apologiæ adversus Rufinum testimonio; sed præfatione etiam in Ezram, ubi studium ac benevolentiam Græcorum commendans, Latinorum sibi obtrectantium injuriam, et ingrati in eis animi crimen hoc modo conqueritur : Porro aliud est, si clausis quod dicitur oculis mihi volunt maledicere, et non imitantur Græcorum studium ac benevolentiam, qui post Septuaginta Translatores, jam Christi Evangelio coruscante, Judæos et Hebionitas, legis veteris interpretes, Aquilam videlicet, et Symmachum, et Theodotionem, et curiose legunt, et per Origenis laborem in 'Earhois, Ecclesiis dedicarunt. Quanto magis Latini grati esse deberent, quod exsultantem cernerent Græ

C

II. Apud Græcos et Latinos editionem Scripturarum Hieronymianam statim lectitari cœpisse secundo loco affirmavimus. Nec immerito, cum utraque ejusdem S. Doctoris interpretatio, et quæ prior edita est e Græcis LXX exemplaribus, ac posterior ad fontem Hebræum elaborata, omnium Latinarum versionum absolutissima haberetur. De ea quæ derivata erat e Septuaginta Interpretibus scribens ad Hieronymum Augustinus epist. 82 dicit se illam desiderare, ut cæteras abjiciat Latinas interpretationes, et multorum aliorum translatorum careat imperitia: Ideo autem, inquit, desidero interpretationem tuam de Septuaginta, ut et tanta Latinorum Interpretum, qui qualescunque ausi sunt, quantum possumus, imperitia careamus. Sophronius apud Græcos, vir et ipse apprime eruditus, Græcas similiter fastidiens interpretationes, novam abs Hieronymo Latinam editionem studiosissime postulavit. Hujus ita meminit Hieronymus præfatione in Psalterium Hebraicum, id est, de Hebræo Latine redditum Studiosissime postulasti, ut post Aquilam, et Symmachum, et Theodotionem, novam editionem Latino sermone transferrem. Aiebas enim te magis interpretum varietate turbari, et amore quo laberis, vel translatione, vel judicio meo esse coutentum, Græcas igitur Latinasque multorum interpretum translationes cum respuerint viri D doctiores tum apud Græcos, tum apud Latinos, ac earum varietate atque imperitia non minime turbarentur: consequens erat, ut Hieronymianas versiones appeterent, quas similibus vitiis carere omnes noverant. Ideo gratulatur sibi Hieronymus lib. n Apologiæ adversus Rufinum, quod Romana Ecclesia suscepit Psalterium suum emendatissimum juxta Septuaginta Interpretes: et præfatione in librum Paralipomenon, quem nominatissimi Domnionis et Rogatiani precibus im

episcopus, cum lectitari instituisset in Ecclesia, cui præest, interpretationem tuam, movit quiddam longe aliter abs te positum apud Jonam prophetam, quam erat omnium sensibus memoriæque inveteratum, et tot ætatum successionibus decantatum, etc. Ex hoc Augustini loco plane liquet, nonnullos in Africa partibus episcopos privata lectione minime contentos, interpretationem novam Hieronymi in suis ecclesiis publice legendam instituisse, idque ante annum Christi 403, quo scripta dicitur Augustini epistola 71, jam laudata. Psalterium a sancto Hieronymo

ciam a se aliquid mutuari ! Non aliter Græcia A modi texit fabulam : Quidam frater noster exsultans a Latinis mutuata est, quod studiosi post tantos interpretes non fastidirent, nisi suscipiens translationem Hieronymianam de Hebræo in Latinum editam, quam Sophronius Græcam fecit juxta promissum, quo apud Hieronymum tenebatur, uti fidem facit ejusdem præfatio in Psalmorum librum. Majori adhuc studio susceptæ sunt apud Latinos et usurpatæ Hieronymi translationes ex Hebraicis prognatæ : nam omnium Ecclesiarum usu quotidiano celebratas fuisse, testis est tabescens invidia Rufini, qui propter odium auctoris non eas modo repudiabat; sed in nova illa sancti doctoris editione flagitia et B translatum ex Hebræo se non habere scribit sacrilegia perpetrata esse voluit orator ipse criminosissimus: Illa vero, inquit lib. 11 Invectivæ suæ in Hieronymum, quæ nunc tu interpretaris, et per ecclesias et monasteria, per oppida et castella transmittis, quomodo suscipiemus? tanquam divina, an tanquam humana? Et quid facimus, quod quæ prophetarum vel legislatorum nominibus titulantur, veriora hæc abs te, quam illa quæ apostoli probaverunt, affirmantur? Istud commissum dic quomodo emendabitur: imo nefas quomodo expiabitur? Si enim in explicanda lege aliquid aliter sensisse damnabile apud te ducitur, ipsam legem pervertere in aliud quam apostoli tradiderunt, quoties damnabile judicandum est! Ergo quoquoversum ferebantur Hieronymianæ translationes per ecclesias et monasteria, per oppida et castella transmissa. Earum exemplaria Romæ inveniebantur tum apud doctissimos viros, tum apud eos qui sanctitatis laude celebra tissimi fuerunt in urbe. Pammachius, vir nobilissimus, cujus in sacris litteris studium Hieronymus sibi aliquando prætulit, libros sedecim Prophetarum apud se habebat: sancta Marcella exempla libri Job: sanctus Pater Domnion Samuelem et Malachim in Latinum de Hebræo sermone conversos manibus quo- D tidie terebat, uti abunde testatum exstat in epistola 52 ad Pammachium scripta. Eumdem usum apud Latinorum episcopos, ac Italos præcipue, probare possunt quædam præfatiunculæ veteris Testamenti: ipsum epistolæ et opuscula nonnulla S. Augustini manifeste demonstrant. Narrat Augustinus epistola 71, apud Hieronymum 88, quomodo institutum esset ab Africanæ cujusdam Ecclesiæ episcopo, ut nova Hieronymi interpretatio prophetarum in Ecclesia legeretur, et hujusce

idem S. Doctor epist. 261, ad Audacem. Illud vero tanquam perfectam editionem Psalmorum Latinam uterque requirere videtur, si de eodem Psalterio ista intelligamus: Ita illud quod perfectum est tecum nos quoque requirimus. Plura ex Augustino inferius dicenda supersunt; quapropter his commemorandis nunc supersedeo. Laudat præcipue Hieronymus in Lucinio Bætico fervorem et studium Scripturarum, quo describi sibi fecit opuscula quæcunque S. Doctor dictaverat ab adolescentia usque in annum Christi circiter 394: Hispanias enim occupaverat præC clara Hieronymi ac ejus lucubrationum fama. unde vehementi desiderio incensus Lucinius, sex ad Hieronymum misit notarios, qui descripta hujus immortalis ingenii monumenta ad se perferrent. Huic rescribens Hieronymus suarum Scripturæ editionum meminit his verbis: Canonem Hebraicæ veritatis, excepto Octateucho, quem nunc in manibus habeo, pueris tuis et notariis dedi describendum. Septuaginta Interpretum editionem et te habere non dubito, et ante annos plurimos diligentissime emendatam studiosis tradidi. Novum Testamentum Græcæ reddidi auctoritati. Ut enim veterum librorum fides de Hebræis voluminibus examinanda est, ita novorum Græci sermonis normam desiderat. Excepto itaque Octateucho, novam ex Hebræo interpretationem Hieronymi Hispaniarum Ecclesiæ susceperunt circa annum 395. Parque est ut credamus priorem ejus editionem diligentissime emendatam juxta fidem Hexaplorum, aliquot annis ante adventum notariorum Lucini in Palæstinam, fuisse pervulgatam apud Hispanos et usurpatam ab eorum studiosis. Id sat manifesto indicare videntur verba hæc. Septuaginta Interpretum editionem et te habere

« PoprzedniaDalej »