intrabo vobiscum, sed morior in hac terra. At- A XXXIII. Et dixit Dominus ad me, sine me, et detendite ne obliviscamini testamentum Domini

Dei vestri quoniam si exacerbaveritis Deum, testor vobis hodie cœlum et terram, quia peribi. tis de terra illa.

XV. Interrogate si a quo creavit Deus hominem, auditum est hoc, si est gens sub cœlo cui locutus sit Dominus de medio ignis.

XVI. Tunc disposuit Moyses civitates ad refugium
homicidarum.

XVII. Hæc est lex, quam locutus est Moyses con-
Vocans ad se omnem Israel.

XVIII. Hæc verba locutus est Dominus ad omnem

synagogam Israel, et dixistis mihi ut audirem a Deo, et locutus essem vobis, et nunc facite quæcunque præcepit vobis Dominus, non declinantes ad dextram, neque ad sinistram. XIX. Audi, Israel, Dominus Deus noster Deus unus est, et diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota virtute tua.

XX. Dominum Deum tuum timebis, et illi soli servies.

XXI. Non ibitis post deos alienos, ne eradicemini. XXII. Non tentabis Dominum Deum tuum, sed facies quæ præcepit tibi, et filio tuo dices quemadmodum eduxerit te Dominus de Ægypto. XXIII. Quod si introduxerit te Dominus in terram, quam possessurus es, disperdes omnes gentes, ipsas, et aras earum, et titulos et sculptilia combures igni.

B

XXIV. Si observaveritis præcepta et justitias istas,
servabit et vobis Dominus testamentum, quod C
juravit patribus vestris, et benedicet vos, et ex-
pellet omnem languorem a vobis.
XXV. Non parces gentibus, quas Dominus subji-
ciet tibi, nec dices, Magna gens hæc, quomodo
potero adversus eam? et non concupisces au-
rum vel argentum de sculptilibus eorum, sed
anathematizabis ea.

XXVI. Omnia mandata quæ trado vobis hodie, ob-
servabitis, ut vivatis, et in mente habete omnia
quæ experti estis in desertis, et esuristis et de-
dit vobis Dominus manna: ut sciretis quia non
in pane tantum vivit homo,sed in omni verbo Dei.
XXVII. Attendə tibi, ne obliviscaris beneficia Do-
mini Dei tui.

leam illos.

XXXIV. Et descendi de monte, et vidi quia pecca

stis, et projeci tabulas de manibus meis, et confregi illas.

XXXV. Et deprecatus sum Dominum iterum sicut prius, quadraginta diebus, et quadraginta noctibus panem non edi, et aquam non bibi.

XXXVI. Et in Aaron iratus est valde Dominus pro eo quod fecistis vitulum.

XXXVII. Et sumpsi, et combussi illum.

XXXVIII. Et in tentatione exacerbastis Dominum.
XXXIX. Et quando misit vos Dominus a Cades-

Barne.

XL. Et precatus sum ante Dominum quadraginta diebus, et quadraginta noctibus.

XLI. In illo tempore dixit mihi Dominus: Præcide
tibi duas tabulas lapideas sicut priores, et as-
cende ad me in montem.

XLII. Et feci arcam et ascendi in montem.
XLIII. Et descendi, et misi tabulas in arcam.
XLIV. In illo tempore separavit Dominus tribum
Levi, ut portarent arcam.

XLV. Et nunc, Israel, quid Dominus postulat a te
aliud, quam ut timeas Dominum Deum tuum,
et diligas eum, et servias ei?
XLVI. Dominum Deum tuum timebis, et illi soli
servies.

XLVII. Cum septuaginta animabus descenderunt

patres tui in Ægyptum, et fecit te Deus sicut stellas cœli in multitudinem.

XLXVIII. Et amabis Dominum, et scies quomodo
te eduxit Dominus de Egypto, et quæ fecerit
Dathan et Abyron filiis Eliab.

XLIX. Quod si audieritis præcepta illius, dabit plu-
viam terræ vestræ, et satietatem in agris vestris.
L. Et si obaudieritis omne præceptum istud, eji-
ciet Dominus omnes gentes a facie vestra.
LI. Ecce do vobis hodie benedictionem et maledi-
ctionem.

LII. Ista præcepta sunt et judicia, quæ observabitis.
LIII. Non facietis voluntatem vestram.
LIV. In loco quem elegerit Dominus, offeretis om-
nia quæ ego mando vobis.

LV. Omnes primitias tuas in conspectu Domini
tui manducabis.

XXVIII. Non dicas in corde tuo, Virtus mea fecit D LVI. Attendite ne manducetis sanguinem. hæc omnia.

XXIX. Audi, Israel, tu transies hodie Jordanem, et possidebis gentes magnas, et civitates munitas, et scies quia Dominus Deus tuus præcedet te. XXX. Non dicas in corde tuo, propter justitias meas introduxit me Dominus in terram istam. XXXI. In mente habete quoties exacerbaveritis Dominum in desertis.

XXXII. Et in Horeb exacerbastis Dominum, quando fecistis conflatile.

In Palatin. ms., cum 75 animabus.

LVII. Custodi, et fac omnia verba, quæ ego mando tibi.

LVIII. Omne verbum quod ego mando tibi, custodi et fac, et prophetam qui dixerit tibi: eamus et serviamus diis, non audies.

LIX. Post Dominum Deum vestrum ibitis, et ipsum timebitis.

LX. Si autem frater tuus, aut filius, aut conjux, aut amicus dixerit tibi: Eamus, serviamus diis, non parces ei, sed deferes eum, et lapidabitur.

LXI. Si autem audieris in una ex civitatibus tuis A XCIX. Si domum novam ædificaveris.

esse homines peccatores, qui recedere fecerunt
omnes inhabitantes in ea, si vere factum est, in-
terficies omnes.

LXII. Non facietis decalvationem super mortuum.
LXIII. Hæc peccora, quæ manducabitis.
LXIV. Hæc manducabitis ab his, quæ sunt in aquis.
LXV. Omnem avem mundam manducabitis.
LXVI. Decimas agri tui offeres in loco, quem elegerit
Dominus.

LXVII. Cum autem longe fuerit a te, vendes ea et
illic redimes.

LXVIII. Post septem annos facies remissionem. LXIX. Si audieris vocem Domini Dei tui, princeps eris gentium multarum.

LXX. Si factus fuerit in te egens de fratribus tuis.
LXXI. Si emeris puerum Hebræum, sex annos ser-
viet tibi.

LXXII. Omne primitivum sanctificabis Domino.
LXXIII. Custodi mensem novorum, et facies pascha
Domino Deo tuo.

LXXIV. Judices et scribas constitues, ut judicent
juste.

LXXV. Non plantabis tibi lucum.

LXXVI. Si inventus fuerit in te serviens diis, in duo-
bus vel tribus morietur.

LXXVII. Si latuerit te verbum, vade ad sacerdotem.
LXXVIII. Qui non audierit sacerdotem, moriatur.
LXXIX. Alienigenam non facies principem super te.
LXXX. Hoc judicium sacerdotum.

LXXXI. Non invenietur in te lustrans filium suum
aut filiam.

LXXXII. Prophetam suscitabo eis ex fratribus eo

rum.

LXXXIII. Propheta si locutus fuerit verbum, et non contigerit, interficiatur.

LXXXIV. Hoc præceptum homicidæ.

LXXXV. Non transferes terminos quos posuerant. patres tui.

LXXXVI. Non accipies testimonium unius adversus hominem.

LXXXVII. Anima pro anima oculum pro oculo,
dentem pro dente.

LXXXVIII. Si exieris ad bellum, noli timere.
LXXXIX. Si accesseris expugnare civitatem.
XC. Si obsederis civitatem.

XCI. Si inventus fuerit vulneratus in terra.
XCII. Si tradiderit ibi Deus inimicos tuos.
XCIII Si fuerint homini duæ uxores, dilecta et
odibilis.

XCIV. Si fuerit alicui filius inobediens1.
XCV. Si fuerit in aliquo peccatum ad mortem.
XCVI. Si videris animal fratris tui errans, vel ca-
dens.

XCVII. Non induet mulier vestem virilem.
XCVIII. Si inveneris nidum avium.

Totum hoc capitulum Palat. ms. ignorat.
Hoc quoque capitulum in eodem ms. desideratur

B

C

D

C. Non arabis in vitulo et asino.

CI. Si quis acceperit uxorem, et oderit eam.
CII .Si inventus fuerit adulter cum adultera.
CIII.Si dormierit aliquis cum puella desponsata.
CIV. Si in campo invenerit quis puellam desponsa-
tam, et vim fecerit ei.

CV. Si invenerit quis puellam virginem, et dormierit

cum ea.

CVI. Non accipiet homo uxorem patris sui.
CVII. Non intrabit abscisus in Ecclesiam Domini.
CVIII. Non intrabit fornicaria, nee Ammonites et
Moabites in Ecclesiam Domini.

CIX. Non abominabis Idumæum, neque Egyptium.
CX. Si fuerit homo immundus, exibit extra castra.
CXI. Non trades servum domino suo.

CXII. Non erit Israelites fornicaria.
CXIII. Non iferes mercedem fornicariæ.
CXIV. Non exiges a fratre tuo usuram 2.

CXV. Si voveris votum Domino, non tardes reddere
illud.

CXVI. Si intraveris in vineam proximi tui.
CXVII. Si intraveris in segetem proximi tui.
CXVIII. Si quis acceperit uxorem, et invenerit inea
rem turpem.

CXIX. Si quis acceperit uxorem in recenti, non exiet
ad bellum.

CXX Non pignorabis molam.

CXXI. Si capitus fuerit fur.

CXXII. In mente habe quæ fecerit Dominus Mariæ.
CXXIII. Debitorem non pignorabis per vim.
CXXIV. In pignore pauperis non dormies, et merce-
dem laboranti ne tarde reddideris.

CXXV. Non morientur patres pro filiis.

CXXVI. Non declinabis judicium advenæ, et or-
phani, et viduæ.

CXXVII. Non pignorabis viduam.
CXXVIII. Si seca veris segetem.
CXXIX. Si collegeris olivam.
CXXX. Si vindemiabis vineam.

CXXXI. Si judicaveris impium, dabis ei quadraginta
flagella.

CXXXII. Non infrænabis bovem triturantem. CXXXIII. Si mortuus fucrit quis habens uxorem sine filiis, accipiet eam frater ejus.

CXXXIV. Si noluerit homo accipere uxorem fratris
sui.

CXXXV. Si rixaverint duo homines in se.
CXXXVI,Non erit tibi pondus iniquum,et mensuræ
duplices.

CXXXVII In mente habe quanta tibi fecerit Amalec.
CXXXVIII. Cum introiretis in terram, quam Domi.
nus Deus dabit vobis.

CXXXIX. Et dixit Moyses ad populum, tacete, et audite.

CXL. Hi stabunt benedicere plebem, et hi maledicere.

INCIPIT

LIBER ELLE ADDABARIM

QUI GRÆCE DICITUR

DEUTERONOMIUM.

[T. I. C. I, Cap. I.] Hæc sunt verba, quæ locutus B prima die mensis, locutus est Moses ad filios Israel est Moses ad omnem Israel trans Jordanem 1[h. in transitu Jordanis] in solitudine campestri [b. in campestri], contra mare Rubrum inter Pharan et Thophel et Laban et Aseroth, ubi auri (h. et abundantia auri) est plurimum: undecim diebus de Horeb per viam montis Seir usque Cades-Barne (h. undecim dierum iter de lloreb ad montem Seir usque Cades-Barne). Quadragesimo anno (Et facum est quadragesimo anno), undecimo mense,

venile ad montem Amorrhæorum, et ad cætera A atque dixerunt: Bona est terra,quam Dominus Deus quæ ei proxima sunt campestria atque montana, et ad humiliora loca contra meridiem, et juxta littus maris, terram Chananæorum, et Libani usque ad flumen magnum Euphraten. En, inquit, tradidi vobis: ingredimini et possidele eam; super qua juravit Dominus patribus vestris, Abraham, Isaac, et Jacob, ut daret illam eis, et semini eorum post eos. B. I, C. II.] Dixique vobis illo in tempore: Non possum solus sustinere vos : quia Dominus Deus vester multiplicavit vos, et estis hodie sicnt stellæ cœli, plurimi. (Dominus Deus patrum vestrorum addat ad hunc numerum multa millia, et benedicat vobis sicut locutus est.) Non valeo solus negotia vestra sustinere, pondus ac jurgia. Date e vobis viros sapientes et gnaros, et quorum conversatio sit probata in tribubus vestris, ut ponam eos vobis principes. Tunc respondistis mihi : Bona res est, quam vis facere. Tulique de tribubus vestris viros sapientes, et nobiles, et constitui eos principes, tri. bunos, et centuriones, et quinquagenarios ac decanos, qui docerent vos singula. Præcepique eis, dicens: Audite illos,et quod justum est,judicate, sive civis sit ille, sive peregrinus. Nulla erit distantia personarum,ita parvum audietis ut magnum: nec accipietis cujusquam personam, quia Dei judicium est. Quod si difficile vobis aliquid visum fuerit, referte ad me, et ego audiam. Præcepique omnia quæ facere deberetis. [C III]. Profecti autem de Horeb, transivimus per eremum terribilem et maximam, quam vidistis per viam montis Amorrhæi,sicut præceperat Dominus Deus noster nobis.Cumque venis

semus in Cades-Barne,dixi vobis: Venistis ad montem Amorrhæi,quem Dominus Deus noster daturus est nobis. Vide terram, quam Dominus Deus tuus dat tibi; ascende, et posside eam, sicut locutus est tibi Dominus Deus patrum tuorum: noli metuere, nec quidquam paveas. [C. IV.] Et accessistis ad me omnes, atque dixistis: Mittamus viros, qui considerent terram [h. ante conspectum nostrum], et renuntient per quod iter debeamus ascendere, et ad quas pergere civitates. (B. II.) Cumque mihi sermo placuisset, misi e vobis duodecim viros singulos de tribubus suis. Qui cum perrexissent, et ascendissent in montana, venerunt usque ad vallem Botri (h. usque ad torrentem Botri),

noster daturus est nobis. [C. V.] Et noluistis ascendere, sed increduli ad sermonem Domini Dei nostri murmurati estis in tabernaculis vestris, atque dixistis: Odit nos Dominus, et idcirco eduxit nos de terra Egypti, ut traderet nos in manu Amorrhæi, atque deleret. Quo (h.fratres nostri) ascendemus? nuntii terruerunt cor nostrum dicentes: Maxima multitudo est, et nobis statura procerior: urbes magnæ, et ad cœlum usque munitæ, filios Enacim vidimus ibi. Et dixi vobis: Nolite metuere, nec timeatis eos (C. VI.) Dominus Deus, qui ductor est vester, pro vobis ipse pugnabit, sicut fecit in Ægypto, videntibus cunctis. Et in solitudine (ipse vidisti3) portavit te Dominus Deus tuus, ut solet homo gestare parvulum [h. non habet, parvulum] filium B suum, in omni via, per quam ambulastis, donec veniretis ad locum istum. Et nec sic quidem credidistis Domino Deo vestro, qui præcessit vos in via, et metatus est locum in quo tentoria (h. castra) figere deberetis, nocte ostendens vobis iter per ignem et die per columnam nubis. (C. VII.) Cumque audisset Dominus vocem sermonum vestrorum, iratus juravit, et ait : Non videbit quispiam de hominibus generationis hujus pessimæ terram bonam, quam subjuramento pollicitus sum patribus vestris, præter Chaleb filium Jephonne.Ipse enim videbit eam, et ipsi dabo terram, quam calcavit, et filius ejus, quia secutus est Dominum. Nec miranda indignatio in populum,cum mihi quoque iratus Dominus propter vos dixerit: (C. VIII.) Nec tu ingredieris illuc,sed Josue, filius Nun, minister tuus, ipse introibit pro

C

considerata terra, sumentes de fructibus D ejus, ut ostenderent ubertatem, attulerunt ad nos,

In editis legimus, Sicut locutus est Dominus Deus noster patribus tuis, quod plures mss. codices sequuntur paucis omissis, vel mutatis aliquot enim habent, patribus nostris alii omittunt, noster, Jeguntque Dominus Deus patribus tuis. Canon pure legit juxta Hebræum. MART.

-Cum Vulgatis Urbinas ms. sicul locutus est Dominus Deus noster patribus tuis: a quo Palatin. hoc uno abludit., quod noster, pronomen prætermittit.

* Idem Palatin. noster. Paulo post, juncto Urbinate, plurium numero habet, ipsi vidistis.

te. Hunc exhortare et robora, et ipse terram sorte dividet Israeli. Parvuli vestri, de quibus dixistis, quod captivi ducerentur, et filii qui hodie boni ac mali ignorant distantiam, ipsi ingredientur, et ipsis dabo terram,et possidebunt eam. Vos autem revertimini et abite in solitudinem per viam maris Rubri. Et respondistis mihi : Peccavimus Domino: (C. IX.) Ascendemus atque pugnabimus, sicut præcepit Dominus Deus noster.Cumque instructi armis pergeretis in montem, ait mihi Dominus: Dic ad eos : Nolite ascendere, neque pugnetis, non enim sum vobiscum: ne cadatis coram inimicis vestris. Locutus sum, et non audistis, sed adversantes imperio Dɔmini,et tumentes superbia, ascendistis in montem. Itaque egressus Amorrhæus,qui habitabat in montibus (h. in monte et obviam) veniens persecutus est

Pluraliter expressa est hæc parenthesis in Canone ac plurimis aliis antiquissimis mss., scilicet, ipsi vidistis; sed in hujusmodi lectionibus nulla contentio est: unde sanctus Hieronymus similem variantem lectionem psalmi LXXXIII exponens in epistola ad Sunniam et Fretelam, bæc habet: Et quæso vos, inquit, ut hujusmodi ineptias, et superfluas contentiones, ubi nulla est sensus immutatio, declinetis. Quæ propterea lectorem semel admonuisse visum est, ut sciat multa similia a nobis fuisse prætermissa. MART.

:

vos, sicut solent apes persequi, et cecidit de Scir A Cappadoces expulerunt: qui egressi de Cappadousque Horma. Cumque reversi ploraretis coram Domino,non audivit vos, nec voci vestræ voluit acquiescere. Sedistis ergo in Cades- Barne multo tempore. [C. X, Cap.II.] Profectique inde venimus in solitudinem,quæ ducit ad mare Rubrum,sicut mihi dixerat Dominus, et circumivimus montem Seir longo tempore. [B. III.] Dixitque Dominus ad me: Sufficit vobis circumire montem istum : ite contra aquilonem,et populo præcipe,dicens: Transibitis per terminos fratrum vestrorum filiorum Esau qui habitant in Seir, et timebunt vos. Videte ergo diligenter, ne moveamini contra eos. Neque enim dabo vobis de terra eorum quantum potest unius pedis calcare vestigium, quia in possessionem Esau dedi montem Seir. Cibos [h. Cibum] emetis ab eis B pecunia, et comedetis: aquam emptam haurietis, et bibetis. Dominus Deus tuus benedixit tibi in omni opere manuum tuarum novit iter tuum, quomodo transieris solitudinem hanc magnam, per quadraginta annos habitans tecum Dominus Deus tuus, et nihil tibi defuit. Cumque transissemus fratres nostros filios Esau, qui habitabant in Seir, per viam campestrem de Elath, et de Asion-Gaber, venimus ad iter, quod ducit in desertum Moab. Dixitque Dominus ad me: Non pugnes contra Moabitas, nec ineas adversus eos prælium: non enim dabo tibi quidquam de terra eorum, quia filiis Lot tradidi Ar in possessionem. Emim primi fuerunt habitatores ejus, populus magnus, et validus, et tam excelsus, ut de Enacim stirpe, quasi gigantes,crederentur, et essent similes filiorum Enacim. Denique Moabitæ appellant eos Emim. In Seir autem prius habitaverunt Iorim: quibus expulsis atque deletis, habitaverunt filii Esau, sicut fecit Israel in terra possessionis suæ, quam dedit ei Dominus. Surgentes ergo ut transiremus torrentem Zared, venimus ad eum. Tempus autem, quo ambulavimus de Cades Barne usque ad transitum torrentis Zared, triginta et octo annorum fuit : donec consumeretur omnis generatio hominum bellatorum de castris, sicut juraverat Dominus : cujus manus fuit adversum eos, ut interirent de castrorum medio. [B. IV.] Postquam autem universi ceciderunt pugnatores. [T. II.] locutus est Dominus ad me, dicens: Tu transibis hodie terminos Moab, urbem nomine Ar, et accedens in vicina filiorum Ammon, cave ne pugnes contra eos, ne movearis ad prælium: non enim dabo tibi de terra filiorum Ammon, quia filiis Lot dedi eam in possessionem. Terra gigantum reputata est: et in ipsa olim habitaverunt gigantes, quos Ammonitæ vocant Zomzommin, populus magnus, et multus, et procera longitudinis, sicut Enacim, quos delevit Domiuus a facie eorum, et fecit illos habitare pro eis, sicut fecerat filiis Esau, qui habitant in Seir, delens Horræos, et terran eorum illis tradens, quam possident usque in præsens. Evæos quoque, qui habitabant in Aserim usque Gazam,

cia deleverunt eos, et habitaverunt pro illis. [h. Evæos quoque, qui habitabant in Aserim usque Gazam, Cappadoces qui habitabant in Cappadocia, deleverunt, et habitaverunt pro illis.] [B. V.] Surgite,et transite torrentem Arnon ecce tradidi in manu tua Seon regem Esebon Amorrhæum, et terram ejus incipe possidere, et committe adversus eum prælium. Hodie incipiam mittere terrorem atque formidinem tuam in populos, qui habitant sub omni cœlo, ut audito nomine tuo [h. ut audita fama tua], paveant, et in morem parturientium contremiscant, et dolore teneantur [h. contremiscant in conspectu tuo]. Misi ergo nuntios de solitudine Cademoth ad Seon regem Esebon verbis pacificis, dicens [h.] Transibo per terram tuam, publica gradiar via non declinabo neque ad dexteram, neque ad sinistram. Alimenta pretio vende mihi, ut vescar: aquam pecunia tribue, et sic bibam. Tantum est, ut mihi concedas transitum, sicut fecerunt filii Esau, qui habitant in Seir, et Moabitæ, qui morantur in Ar: donec veniam ad Jordanem, et transeam in terram quam Dominus Deus noster daturus est nobis. Noluitque Seon rex Esebon dare nobis transitum: quia induraverat Dominus Deus tuus spiritum ejus, et obtirmaverat cor illius, ut traderetur in manus tuas, sicut nunc vides. Dixitque Dominus ad me: Ecce cœpi tradere tibi Seon, et terram ejus, incipe possidere eam. Egressusque est Seon obviam nobis cum omni populo suo ad prælium in Jesa. Et tradidit eum Dominus C Deus noster nobis: percussimusque eum cum filiis suis et omni populo suo. Cunctasque urbes in tempore illo cepimus, interfectis habitatoribus earum, viris ac mulieribus et parvulis. Non reliquimus in eis quidquam, absque jumentis, quæ in partem venere prædantium, et spoliis urbium quas cepimus ab Aroer, quæ est super ripam torrentis Arnon, et oppido quod in valle situm est, usque Galaad. Non fuit vicus et civitas, quæ nostras effugeret manus: omnes tradidit Dominus Deus noster nobis, absque terra filiorum Ammon, ad quam non accessimus, et cunctis quæ adjacent torrenti Jebboc, et urbibus montanis, universisque locis a quibus nos prohibuit Dominus Deus no

D

ster.

[Cap. III.] Itaque conversi ascendimus per iter Basan: egressusque est Og rex Basan in occursum nobis cum populo suo. [h. cum omni populo suo] ad bellandum in Edrai. Dixitque Dominus ad me: Ne timeas eum : quia in manu tua traditus est cum omni populo ac terra sua: faciesque ei sicut fecisti Seon regi Amorrhæorum, qui habitavit in Esebon. Tradidit ergo Dominus Deus noster in manibus nostris etiam Og regem Basan, et universum populum ejus: percussimusque eos usque ad internecionem, vastantes cunctas civitates illius uno tempore [h.in illo tempore]. Non fuit oppidum, quod nos effugeret: sexaginta urbes, omnem re