Obrazy na stronie
PDF
ePub

utilitates novam ex Hebræo fonte edidisse versionem.

ex Hebræo Latine conversum, ita ad ipsum A explanationem priorum edita sunt: ut sicubi Sophronium scribens: Quia igitur nuper illa non intelligantur, ex nostris manifestiora cum Hebræo disputans, quædam pro Domino fiant. Rescripsit S. Augustinus ad Hieronyde Psalmis testimonia protulisti, volensque mum, prorsus ita esse persuasus: De interille te illudere, per sermones pene singulos, pretatione tua, inquit, jam mihi persuasisti, asserebat non ita haberi in Hebræo, ut tu qua utilitate Scripturas volueris transferre de Septuaginta Interpretibus opponebas: de Hebræo, ut scilicet ea, quæ a Judæis studiosissime postulasti, ut post Aquilam, et prætermissa vel corrupta sunt, proterres in Symmachum, et Theodotionem, novam editio- medium. Cætera vide epist. 97 inter Hieronem Latino sermone transferrem. Ex his nymianas. Restat igitur e supra jam allatis, manifestum nobis est ingratos prorsus ac Hieronymum non in suggillationem Septuainiquos fuisse Hieronymo eos omnes, qui ginta Interpretum, sed ad omnes objiciebant sanctum virum in Septuaginta condemnationem Scripturas sanctas interpretatum neque vero in culpam vocari B III. Cum autem sciret Hieronymus se non meruit, quod arma adversus hostes fidei posse interpretari, nisi quod antea intellexeChristianæ sua versione subministraret Ec- rat, omnibus Græcorum ac Latinorum exculclesiis. Juste ergo hoc queritur ad finem tus disciplinis, Hebræorum magistrorum secundi libri Apologiæ suæ adversus Rutilimina terere, eorumque litteras studere num: Unde me putabam bene mereri de cœpit. Id abunde testatus est epist. 4 ad Latinis meis, et nostrorum ad discendum Rusticum monachum, docens amore virtutum animos concitare (quod etiam Græci versum vitia superanda: Dum essem juvenis, inquit, de Latino post tantos Interpretes non fastiet solitudinis me deserta vallarent, incentiva diunt), inde in culpam vocor, et nauseanti vitiorum ardoremque naturæ ferre non potestomacho cibos ingero. Ecquid in homine ram. Quam cum crebis jejuniis frangerem, totum sit, si innocentia criminosa est? Deni- mens tamen cogitationibus æstuabat: ad quam que studium suum hoc argumento malignis edomandam, cuidam fratri, qui ex Hebræis etiam lectoribus persuasum voluit: Quod crediderat, me in disciplinam dedi, ut post si apud Græcos, post Septuaginta editionem, ċ Quintiliani acumina, Ciceronis fluvios, grajam Christi Evangelio coruscante, Judæus vitatemque Frontonis, et lenitatem Plinii, Aquila, et Symmachus, ac Theodotio judai- alphabetum discerem, et stridentia anhelanzantes hærectici sunt recepti, qui multa my- tiaque verba meditarer. Quid ibi laboris insteria Salvatoris subdola interpretatione sumpserim, quid sustinuerim difficultatis, celarunt: et tamen in 'Eandois habentur quoties desperaverim, quotiesque cessaverim, apud Ecclesias, et explanantur ab ecclesiaet contentione discendi rursus sticis viris: quanto magis ego Christianus, testis est conscientia tam mea qui passus et de parentibus Christianis natus, et vexil- sum, quam eorum qui mecum duxerint vitam. lum crucis in mea fronte portans, cujus stu- Et gratias ago Domino, quod de amaro semine dium fuit omissa repetere, depravata corrilitterarum dulces fructus carpo. Hanc in gere, et sacramenta Ecclesiæ puro et fideli discendo litteras Hebraicas difficultatem aperire sermone, vel a fastidiosis, vel a mali- pistrinum vocat, dum sic in Danielem prægnis lectoribus non debeo reprobari? Hæc fatu Denique et ego adolescentulus post ipse præfatione in librum Job ex Hebræo D Quintiliani et Tullii lectionem, ac flores Latine redditum. Idem probat epist 89 ad rhetoricos, cum me in linguæ hujus pistriAugustinum, cui suum studium commenda- num reclusissem, et multo sudore, multoque bat his verbis: Ego enim non tam vetera tempore vix cœpissem anhelantia stridentiaadolere conatus sum, quæ linguæ meæ omini- que verba resonare, et quasi per cryptam bus emendata de Græco in Latinum transtuli, ambulans, rarum desuper lumem aspicerem, quam ea testimonia, quæ a Judæis præter- impegi novissime in Danielem, et tanto tædio missa sunt, vel corrupta, proferre in medium: affectus sum, ut desperatione subita omnem ut scirent nostri quid Hebraico veritas con- laborem veterem voluerim contemnere. Verum tineret. Si cui legere non placet, nemo comadhortante me quodam Hebræo, et illud pellit invitum. Bibat vinum vetus cum suavi- mihi crebrius in sua lingua ingerente, Labor tate, et nostra musta contemnat, quæ in omnia vincit improbus: et qui mihi videbar

inceperim,

I

nos

40

sciolus inter eos, cæpi rursum discipulus esse A rem adhibuit Hebræum, quem non gratis Chaldaicus. Et ut verum fatear, usque ad accessisse, sed pecunia conductum asserit præsentem diem magis possum sermonem Chaldaicum legere et intelligere, quam sonare. Tantum operæ ac laboris expertus est S. Hieronymus in discenda lingua Hebraica, propter anhelantia illa et stridentia verba, quæ etsi intelligantur a Latinis, vix tamen ea sonare possumus ad morem Judæorum, quibus nativum est hujusmodi idioma barbarum. Unde idem Hieronymus lib. 1 Comment. in cap. II Epistolæ ad Titum, causam tantæ difficultatis edisserit dicens: Quod autem ait, genealogias, et contentiones, et rixas, quæ veniunt ex lege, devita: proprie pulsat Judæos, qui in eo se jactant, et putant legis habere notitiam, si nomina teneant singulorum, quæ quia barbara sunt, et etymologias eorum non novimus, plerumque corrupte proferuntur a nobis. Et si forte erraverimus in accentu, in extensione et brevitate syllabæ, vel brevia producentes, vel producta breviantes, solent irridere imperitiæ, maxime in aspirationibus et quibusdam cum rasura gulæ litteris proferendis... Si igitur a nobis hæc nominum et linguæ idiomata, ut videlicet barbara, non ita fuerint expressa, ut exprimuntur ab Hebræis, solent cachinnum attollere, et jurare C se penitus nescire quod dicimus. Unde et nobis curæ fuit omnes veteris legis libros, quos vir doctus Adamantius in Hexapla digesserat, de Cæsariensi Bibliotheca descriptos, ex ipsis authenticis emendare, in quibus et ipsa Hebræa propriis sunt characteribus verba descripta, et Græcis litteris tramite expressa vicino... ut non magnopere pertimagnopere pertimescamus supercilium Judærum, solutis labiis, et obtorta lingua, et stridente, et rasa fauce gaudentium. Assiduum vero fuisse in litteris Hebraicis S. Doctorem manifeste declarant verba isthæc, quæ in epitaphio Paulæ matris scripta leguntur: Loquar et D aliud, quod forsitan æmulis videatur incredibile. Hebræam linguam, quam ego ab adolescentia multo labore ac sudore ex parte didici, et infatigabili meditatione non desero, ne ipse ab ea deserar, discere voluit, et consecuta est, etc. Parum erat homini studiosissimo ac intelligentiæ sacrorum Bibliorum cupidissimo, linguam Hebræam multo sudore didicisse, nisi etiam opes suas in eo negotio experiretur. Ad perfectam enim obscurissimi libri Job intelligentiam docto

præfatione in eundem Jobi librum; Memini me inquit, ob intelligentiam hujus voluminis Lyddæum quemdam præceptorem, qui apud Hebræos primus haberi putabatur, non parvis redemisse nummis cujus doctrina, an aliquid profecerim, nescio. Hoc unum scio, non potuisse me interpretari, nisi quod ante intellexeram. Nulli ergo labori parcens, nec marsupio suo, linguæ Hebraicæ notitiam consecutus est non mediocrem ; ita ut par essct Latino sermone extemplo exponere quæcunque Judæi Hebraicæ ipsi dictitarent. B Cujus rei testem habemus præfationem in Tobiam, ubi docuit nos modum quo suam versionem Latinam edidit: Et quia, ait, vicina est Chaldæorum lingua sermoni Hebraico utriusque linguæ peritissimum loquarem repeciens, unius dei laborem arripui: et quidquid ille mihi Hebraicis verbis expressit, hoc ego, accito notario, sermonibus Latinis exposui. Quod utique per se ipsum nunquam præstitisset, nisi probe et pulchre calluisset linguam Hebraicam: nam quis semidoctus aut rudis in lingua Hebraica, loquentis hebræi verba dictata simili facilitate in Latinum sermonem converteret ? Satis ergo perspectum fit, Hieronymum sermonis Hebræi perfectam notitiam habuisse etsi modestiæ causa ipse alibi dixerit, se Hebræorum sermonem ex parte didicisse, in Latino autem ab incunabulis inter grammaticos, et rhetores, et philosophos fuisse detritum. Neque vero negare potuit epistola 142, ad Damasum papam, ab Hebræis multa didicisse; Est vir quidam, inquit, a quo ego plura didicisse me gaudeo, et qui Hebræum sermonem ita elimarit, ut inter scribas eorum Chaldæus existimetur. Ad Marcellam quoque epist. 130 fatetur nonnihil purioris Latinitatis amisisse propter usum idiomatis Hebræi sibi familiarem: Nos, ut scis, Hebræorum lectione detenti, in Latina lingua rubiginem obduximus, in tantum ut loquentibus quoque nobis stridor quidam non Latinus interstrepat. Unde ignosce ariditati, etc. In fine Commentariorum in Aggæum prophetam, omnen eloquii venustatem perdidisse se dicit studio linguæ Hebraicæ : Obsecro te, lector, ut ignoscas celeri sermone dictanti, nec requiras eloquii venustatem, quam multo tempore Hebrææ linguæ studio perdidi, etc. Idem Hieronymi studium pro

bant Hebræa volumira ab eo descripta, vel A bus credidisse, nec habuisse magistram collata cum interpretibus Græcis, nec opinionem suam, sed ea etiam de quibus

non Palæstinæ provincia, quam perlustravit ac peragravit ob pleniorem intelligentiam Hebraicorum nominum, adscitis etiam Judæorum eruditissimis magistris sibi sociis. Singula ordine suo prosequamur. Apud S. epist. 125,

Damasum excusat se tarditatis

C

scire se arbitrabatur, interrogare solitum ; quanto magis in iis super quibus anceps erat? Hoc vero confirmat argumento sequenti: Denique, inquit, cum a me nuper litteris flagitassetis, ut vobis Paralipomenon Latino sermone transferrem; de Tiberiade legis quemdam doctorem, qui apud Hebræos admirationi habebatur, assumpsi et contuli cum eo a vertice, ut aiunt, usque ad extremum unguem et sic confirmatus ausus sum facere quod jubebatis. Quid amplius in viro studioso desiderari queat, certe non video. Omnem

ptui non parcit, peregrinationes laboriosas subit, cum eruditissimis Judæorum assidue sermonem confert; libros propria manu describit; contendit Græca cum Hebræis. Denique quid, non, ut linguæ sanctæ intelligentiam consequeretur? Merito igitur aiebat supra Et gratias ago Domino, quod de amaro semine litterarum dulces fructus carpo; id est, scientiam divinarum Scripturarum, et sermonis Hebræi peritiam.

quod non statim ad ejus interrogata rescripserit alio opere detentus. Quid sit autem tale opus, his verbis declaravit initio ejusdem epistolæ Interim tamen et ego linguam, et ille articulum, movebamus, сит subito Hebræus intervenit, deferens non pauca volumina, quæ de Synagoga quasi lecturus B in rebus Hebraicis laborem insumit, sumacceperat. Et illico Habes, inquit, quod postulaveras meque dubium, et quid facerem nescientem, ita festinus exterruit, ut omnibus prætermissis, ad describendum transvolarem: quod quidem usque ad præsens facio. Hebraicis similiter detentus litteris, et contentione librorum assidua, breviorem dedit epistolam 74, ad Marcellam: Ut tam parvam, inquit, epistolam scriberem, causæ duplicis fuit, quod et tabellarius festinabat, et ego alio opere detentus, hoc quasi nappy, me occuparem. Quæris quidnam illud sit, tam grande, tam necessarium, quo epistolicæ confabulationis munus exclusum est. Jampridem cum voluminibus Hebræorum editionem Aquila confero; ne quid forsitan, propter odium Christi, Synagoga mutaverit: et ut amicæ menti fatear, quæ ad nostram fidem pertinet roborandam, plura reperio. Nunc a prophetis, Salomone, Psalterio, Regnorumque libris examussim recensitis, Exodum teneo, quem illi ELLESMOTH vocant, ad Leviticum transiturus : vides igitur, quod nullum officium huic operi præponendum est. In his studiis occupatus Romæ vir sanctus, oculis insuper Judæam contemplari voluit quomodo enim Græcorum historias magis intelligunt qui Athenas viderint; ita sanctam D qui cum Ripario auctor fuit luculenti opeScripturam lucidius intuebitur, qui Judæam oculis contemplatus est, vel antiquarum urbium memorias, locorumque, et eadem vocabula, vel mutata cognoverit. Unde et Hieronymo curæ fuit cum eruditissimis Hebræorum hunc laborem subire, ut circumirent provinciam quam universæ Christi Ecclesiæ sonant. Ita ipse conceptis verbis ad Domnio

et Rogatianum præfatione in librum. Paralipomenon, quibus item fassus, est, nunquam se in divinis voluminibus propriis viri

PATROL. XXVIII.

IV. Multarum igitur linguarum scientia insignis Hieronymus, et apud omnes eruditione sua celebratus, brevi a pluribus rogari cœpit, ut libros sacros e fontibus Hebræis in Latinum sermonem transferre vellet. Omnes præfatiunculæ veteris Testamenti quarum ex parte exempla subjiciemus, huic rei testes sunt. Et superfluum est, quod in illis dictum invenitur, aliter quam ibi dictum est, scribere. Incipiamus igitur a Genesi, cujus prologus talis est: Desiderii mei desideratus accepi epistolas, qui quodam præsagio futurorum cum Daniele sortitus est nomen (Dan. x, 11, 19), obsecrantis ut translatum in linguam Latinam de Hebræo sermone Pentateuchum nostrorum auribus traderem. Erat forte hic Desiderius sanctus ille presbyter in Vasconia,

ris editi ab Hieronymo pro sanctis martyrum reliquiis adversus Vigilantium. Auctores sunt hujus Dictatiunculæ meæ, inquit Hieronymus, sancti presbyteri Riparius et Desiderius, qui parochias suas vicinia istius scribunt esse maculatas, miseruntque libros per fratrem Sisinnium, etc. Nisi alium Desiderium fuisse credamus, honestum et eloquentem virum, cui S. Doctor scribebat epistolam 154, in qua etiam apparet, opuscula Hieronymi vehementer postulari ab eo, qui cum Daniele

2

vaticinium habuerit. Sed quisquis fuerit iste A Libros quoque Salomonis ex Hebraica veriDesiderius, qui Pentateuchum Latino sermone translatum ex Hebræo flagitabat ; certum videtur sanctum fuisse, nec exiguum in Ecclesia meritis hominem. Finito Pentateucho, ad Jesum filium Nave, id est, ad Josue, et ad Judicum librum, ad Ruth quoque et Esther manum misit: quia hos libros Eustochio virgini Christi negare non potuit. Latine eos ex Hebræo convertit post sanctæ Paulæ dormitionem, cujus antea precibus volumina quatuor Regum in Latinum sermonem fuisse interpretatum non levis est conjectura in illis ultimis præfatiunculæ verbis: Sed et vos famulas Christi rogo, quæ Domini discumbentis pretiosissimo fidei myro ungitis caput (Matth. XXVI, 7)... ut contra latrantes canes, qui adversum me rabido ore desæviunt... orationum vestrarum clypeos opponatis. Famulas Christi, non alias puto quam Paulam et Eustochium, Bethleem degentes ætatem cum Hieronymo. Paralipomena, petente sanctissimo episcopo Chromatio, ad fontem Hebræum Latinis sermonibus expressit: Si Septuaginta, inquit Interpretum pura, et ut ab eis in Græcum versa est, editio permaneret, superflue me, Chromati, episcoporum sanctissime atque doctissime, impelleres, ut Hebræa volumina Latino sermone transferrem. Impellebat ergo sanctissimus atque doctissimus episcopus Hieronymum, ut omissis rivulorum tramitibus, ex ipsa veritate Hebraica libros sacros Latinis hominibus traderet. Pro libro Ezræ et Nehemiæ similiter vertendo, Domnionem et Rogatianum Hieronymo institisse probant verba hæc, quæ in præfatione leguntur Tertius

tate conversos, sanctis episcopis Chromatio et Heliodoro dedicavit : quorum deinde postulationibus acquiescens, librum Tobiæ Chaldæo sermone scriptum Latine interpretatus est. Mirari non desino, ejus sunt verba, exactionis vestræ instantiam exigitis enim ut librum Chaldæo sermone conscriptum ad Latinum stylum traham... feci satis desiderio vestro, non tamen meo studio. Arguunt enim nos Hebræorum studia, et imputant nobis contra suum Canonem Latinis auribus ista transferre. Sed melius esse judicans Pharisæorum displicere jndicio, et В episcoporum jussionibus deservire, institi ut potui, etc. Sophronius, vir apprime eruditus, inter eos etiam numerandus venit, qui Hieronymum litteris impellebant ad hujusmodi translationes Latinas. Unde ad eumdem Sophronium de occasione versionis Psalterii ex Hebræo scribens, hæc in præfatione comminiscitur: Quia igitur nuper cum Hebræo disputans, quædam pro Domino Salvatore de Psalmis testimonia protulisti: volensque ille te illudere, per sermones pene singulos asserebat non ita haberi in Hebræo, ut tu de Septuaginta Interpretibus opponebas, studiosissime postulasti, ut post Aquilam, et Symmachum, C et Theodotionem, novam editionem Latino sermone transferrem. Aiebas enim te magis interpretum varietate turbari, et amore quo laberis, vel translatione, vel judicio meo esse contentum. Unde impulsus a te, cui et quæ possum negare non possum, rursum me obtrectatorum latratibus tradidi: maluique te vires meas, quam voluntatem in amicitia quærere. Certe confidenter dicam, et multos hujus operis testes citabo, me nihil duntaxat scientem de Hebraica veritate mutasse. Invitus denique et coactus Paulæ matris ac Eustochii virginis quotidianis exactionibus, prophetarum tam majorum, quam minorum

annus est, quod semper scribitis atque rescribitis, ut Ezræ librum de Hebræo transferam quasi non habeatis Græca et Latina volumina: aut quidquid illud est, quod a nobis vertitur, non statim ab omnibus conspuendum sit. Certe in Ecclesia D volumina latinitate donavit id enim exChristi non fuit tunc temporis vir Domnione celebratior illustri sanctitatis laude, ut testata res est pluribus epistolis Hieronymi, Augustini, ac Paulini, nec non non Rufini, et Palladii scriptis. Rogatianus autem frater creditur ejusdem sanctissimi Patris et presbyteri Domnionis, qui veneranda canitie Christianis omnibus summo in honore eral, atque hospitalitatis officio Lot sui temporis appellari meruit. Tales habuit Hieronymus hortatores translationum suarum ex Hebræo.

presse conqueritur præfatione in Jeremiam, quam his verbis definitam esse voluit: Pro his omnibus maledicta ab æmulis præstolantes, quibus me necesse est per singula opuscula respondere. Et hoc patior, quia vos cogitis. Cæterum ad compendium malirectius fuerat modum furori eorum silentio meo ponere, quam quotidie novi aliquid scriptitantem, invidorum insaniam provocare. Huc usque de tantis ac talibus exactoribus Hieronymianarum versionum dixisse sufficiat, ut

ratum sit omnibus summam in Ecclesia Dei A gnatorem quoque habuit Palladium Hierony

fuisse semper auctoritatem voluminum Hebraicorum veteris Instrumenti, quod Latine redditum Ecclesiis dedicatum est, procurante ancillarum Christi, virorum doctorum, ac sanctissimorum episcoporum agmine.

mus ; nam hujus ipse meminit proœmio Dialogorum adversus Pelagianos, dicens : Palladius, servilis nequitiæ, eamdem hæresim instaurare conatus es, et novam translationis Hebraicæ mihi calumniam struere, etc. O felices S. Doctoris labores, qui nunquam hæ reticis parcens, omni egit studio, ut hostes Ecclesiæ, ejus quoque hostes fierent! Neque vero tot calumnias excogitarent Origenistæ ad exitium sancti viri, nisi prius illorum errores publice redarguisset, scriptisque fregisset ipsorum superbiam. At licet hydra sibilaret, victorque Sinon incendia jactaret:

Jam quod oppugnatores earumdem translationum spectat, si Augustinum excipias, nemo eorum qui non, stimulante invidia, sanctum opus capere et Hieronymo detrahere studuerit. Ideo præfatione in Ezram de suis æmulis aiebat: Accedunt ad hoc invidorum studia, qui omne quod scribimus reprehendendum putant; et interdum contra se, conscientia repugnante, publice lacerant quod B magis sanctorum virorum charitate provo

occulte legunt : in tantum ut clamare compellar, et dicere (Psal. cxix, 2.): Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Nihil est quod manifestius invidorum illorum vesaniam prodiderit, quam ea quæ leguntur ad finem libri secundi Apologiæ adversus Rufinum, ubi de supposita Hieronymo epistola abunde satis dis putatur: Scribit trater Eusebius, Inquit S. Hieronymus, se apud Afros episcopos; qui propter ecclesiasticas causas ad comitatum venerant, epistolam quasi meo scriptam nomine reperisse: in qua agerem pænitentiam, et me ab Hebræis in adolescentiam inductum esse ut testarer, ut Hebræa volumina in Latinum verterem, in quibus nulla sit veritas. Quod audiens obstubui... Qui hoc ausus est facere, quid aliud non audeat ? Bene quod malitia non habet tantas vires, quantos conatus. Perierat innocentia, si semper nequitiæ juncta esset potentia; et totum quidquid cupit calumnia, prævaleret. Et iterum Ecquid in homine tutum sit, si innocentia criminosa est? Dormiente patrefamilias, inimicus homo zizania superseminavit. (Matth., XIII, 25.) Exterminavit vineam aper de silva, et singularis ferus depastus est eam (Psal. LXXXI. 14). Ego taceo, et litteræ non meæ loquuntur contra me. D dilectione non displicet. Quid igitur causæ Ignoro crimen, et crimen in toto orbe confiteor. Heu mihi, mater mea, ut quid me genuisti, virum, qui judicer et discernar omni terræ His inflammati invidiæ facibus, ac nequitiæ artibus instructi, nebulones quidam oppugnabant translationes Hebraicas Hieronymi. Signifer eorum fuit Rufinus, etsi juraret se epistolam non scripsisse ad Afros sub nomine Hieronymi, in qua iste confiteretur inductum esse a Judæis ut mendacia transferret. Inter gregales ejusdem Rufini, oppu

cabatur ad studium, quam invidorum detractione et odio deterreretur. Tanto autem livore torquebantur propter translationem Hebraicam, tum Judæi, tum malevoli Christiani, ut Hieronymum de medio tollere voluissent. Hinc Beda in sua epistola apologetica ejusmodi invidiæ recordatus, ait: Quippe qui in tam necessaria divinæ Scripturæ translatione, pene a Latinis simul et Hebræis est lapidibus oppressus. Ab Hebræis quidem, quod eis irridendi Christianos, et calumniandi pro codicibus mendosis occasio foret ablata a Latinis autem, quod eis nova et inC solita, tametsi meliora, pro veteribus ingererentur et solitis. Quibus consonant ista quæ leguntur apud ipsum Hieronymum præfatione in librum Josue: Quæ enim audientis vel legentis utilitas est, nos laborando sudare et alios detrahendo laborare; dolere Judæos, quod calumniandi eis et irridendi Christianos sit ablata occasio; et Ecclesiæ homines id despicere, imo lacerare, unde adversarii torqueantur?

Diverso prorsus ferebatur studio S. Augustinus, cum ab interpretatione Hebræorum voluminum aliquando Hieronymum deterruit, eo scilicet animo, qui oculis Dei in fraterna

exstiterit ad deterrendum Hieronymum ab incepto opere Hebraicæ translationis, amicissime ipsi suggerebat idem Augustinus epist. 71, ubi ait: Ego sane te mallem Græcas potius canonicas nobis interpretari Scripturas, quæ Septuaginta Interpretum perhibentur. Perdurum erit enim, si tua interpretatio per multas Ecclesias frequentius cæperit lectitari, quod a Græcis Ecclesiis Latinæ Ecclesiæ dissonabunt; maxime quia facile contradictor convincitur Græco prolato libro, id est, linquæ

« PoprzedniaDalej »