tentiolis et lineis constituuntur. In exem- A cutionis arte traduntur; et iterum paulo incola ferius: Porro autem qui novit, agnoscit quod ea cæsa, quæ xóμμata Græci vocant, et membra, et circuitus, de quibus paulo ante disserui, etc. Cæsa ergo sunt quæ commata a Græcis vocantur : cola membra integra, et majora commatibus: periodi vero, circuitus qui pluribus membris peraguntur, ita ut circuitus in κώλα, cola in κόμματα divisa sint in oratione, juxta elocutionis artem, de qua ibidem disputat sanctus Augustinus, qui tres distinctionum species propriis vocabulis ostendit in una B. Pauli mερixón. His non ex æquo respondent Hieronymianæ versuum B distinctiones: duo enim genera divisionum in Scripturis solum memorat Hieronymus, ejus scilicet quæ fit per xola integra, et alterius quæ per κῶλα et κόμματα distincta est. De priori distinctione versuum per integra xλa meminit expresse in Præfatione librorum Paralipomenon, quos ex Hebræo Latine reddidit: Et quod nunc, inquit, DABRE AJAMIM, id est, Verba dierum, interpretatus sum: idcirco feci, ut inextricabiles moras, et silvam nominum, quæ scriptorum confusa sunt vitio, sensuumque barbariem, apertius et per versuum cola digererem. Eadem versuum cola, membra vocat Præfatione in IDEO NON RE URGENT IMPII IN JUDICIO, NEQUE PECCATORES IN CONCILIO JUSTORUM, QUONIAM NOVIT DOMINUS VIAM JUSTORUM ET ITER IMPIORUM PERIBIT. Contra quatuor hos otixous, id est, versus in duobus colis exscriptos retinent Canonis exemplaria, ad hunc modum : Propterea non resurgent impii in judicio, neque peccatores in congregatione justorum. Quoniam novit Dominus viam justorum, et viam impiorum peribit. Inter στίχους igitur et inter κώλα eamdem distinctionem adhibere debuit Valesius, quam omnes agnoscimus in circuitum perfectum orationis, et inter membra ejusdem circui- C Josue Monemusque lectorem, ut silvam tus, id est, inter plodov et inter xa. Quæ ut ex Augustino manifestiora fiant, in consideratione eorum quæ leguntur cap. 7, lib iv de Doctrina Christiana, paulisper immoremur: nonnihil enim lucis accedet si recte intelligatur quod de periodis, colis, et commatibus ubi reperitur scriptum : Agnoscitur, inquit Augustinus, et aliud decus, quoniam post aliqua pronuntiationis voce singula finita, quæ nostri membra et cæsa, Græci autem κώλα et κόμματα vocant, sequitur ambitus sive circuitus, quem neplodov illi appellant, cujus membra suspenduntur voce dicentis, donec ultimo finiatur. Nam eorum quæ præ- D cedunt, circuitum membrum illud est primum, quoniam tribulatio patientiam operatur (Rom. v, 3) secundum, patientia autem probationem (Ibid. 4): tertium, probatio vero spem (Ibid.). Deinde subjungitur ipse circuitus, qui tribus peragitur membris, quorum primum est, spes autem non confundit (Ibid. 5): secundum, quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris (Ibid.): tertium, per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Ibid). At hæc atque hujusmodi in eloPATROL. XXVIII. Hebraicorum nominum, et distinctiones per membra divisas diligens scriptor conservet. Præfationibus autem in Isaiam et in Ezechielem non solum per cola, sed per cola et commata suam versionem novam ex Hebræo distinctam fuisse, docet ad morem librorum Demosthenis et Ciceronis: Nemo, inquit, cum prophetas versibus viderit esse descriptos, metro eos æstimet apud Hebræos ligari, et aliquid simile habere de Psalmis et Operibus Salomonis: sed quod in Demosthene et in Tullio solet fieri, ut per cola scribantur, et commata, qui utique prosa et non versibus conscripserunt. Nos quoque utilitati legentium providentes, interpretationem novam novo scribendi genere distinximus. Ita Hieronymus Præfatione in Isaiam, et in Ezechielem de Hebræo similiter ab eo versum, hoc modo invitat Paulam et Eustochium ad lectionem ejusdem prophetæ : Legite igitur et hunc juxta translationem nostram : quoniam per cola scriptus, et commata, manifestiorem legentibus sensum tribuit. Colis igitur et commatibus distincta erat nova Hieronymiana interpretatio pro 3 non phetarum, cum tantum colis libros Parali- A Audite, cœli, et auribus percipe, terra, Filios enutrivi, et exaltavi: ipsi autem spreverunt me. Cognovit bos possessorum suum, et asinus præsepe domini sui : Israel autem non cognovit, populus meus non intellexit. Modus hic dividendi contextum sacrum prophetarum, nihil differt ab eo, quo Psalmi descripti sunt in exemplaribus Canonis Hebraicæ veritatis: nam Psalmo nono verbi gratia similem habes nem. versuum distinctio Confitebor Domino in toto corde meo, narrabo omnia mirabilia tua. Lætabor et gaudebo in te, canam nomini tuo, Altissime. Cum ceciderint inimici mei retrorsum, Prophetarum itaque et Psalmorum descri- Porro filii Regma: Saba et Datan. Psal Chus autem genuit Nemrod: iste cœpit esse potens in terra. B Mesraim vero genuit Ludim, et Anamim, et versu Quam diversa sit ista distinctio per cola versuum ab ea, quæ fit per cola et commata nemo prudens ex propositis exemplis perspectum modo habere non potest. Quis enim sibi persuadere patietur, cola in Paralipomenis descripta, speciem præferre metricæ cujusdam compositionis? Econtra quis inficias ibit, distinctionem prophetarum per cola et commata similem esse metricis descriptionibus? In ea distinctione versiculorum diceres Prophetas decurrere hexametris et pentametris, licet prosa et non conscripti sint. Paralipomena vero nullam habent imaginem hexametri aut pentametri, sed solius orationis per membra divisæ, id est per suas рixonàs et circuiuts distinctæ. Ergo colis tantum Paralipomenon, et Josue libros distinxit Hieronymus, cum omnes prophetas per cola et commata descripserit, ut ipse fidem facit in suis Præfatiunculis. Quod distinctionis duplex genus facilius intelliges, si noveris eadem volumina Scripturarum diversimode fuisse secta et descripta in variis ac diversis mss. codicibus. Neque vero colis et commatibus ubique C distinctus invenitur liber Jobi, vel liber Psalmorum; sed nunc per versuum integra cola, nunc per cola et commata, sicut unicuique scriptorum veterum placuit, descriptos fuisse nulli dubium est. Librum Jobi per cola distinxit ms. codex monasterii nostri Majoris prope Turones, quem per cola et commata dividunt exemplaria tria Canonis Hebraicæ veritatis, Memmantum dico, Carcassonense, et San-Germanense nostrum. Cap. III libri Job sic legimus scriptum in codice Majoris monasterii, ante sexcentos annos in membranis pulchre exarato: quanto tempore post Hieronymum Biblia A voluminibus mss. nondum esse obsoleta : sacra describebant in hunc modum : Pereat dies in qua natus sum. et nox in qua dictum est: conceptus est homo. Obscurent eum tenebræ, et umbra mortis, In aliis quamplurimis mss. libris liber Job nec primum habet, nec secundum genus distinctionis, sed uno quasi ducti et eodem tenore descriptus est, sicut describuntur Mosis et Regum volumina. Nec alio modo versus in illis ex ordine secantur, quam punctis adhibitis, duobus vel tribus pro vo- B luntate scriptorum veterum, qui Cassiodorum secuti videntur in in eo, quod docuit cap. 12 de Institutione divin. Litterarum. Nam quod per intervalla Hieronymus in sua translatione descripsit, illud consequenter posuisse et adunasse Cassiodorus credendus est ex iis, quæ loco citato leguntur: Hunc autem pandecten, inquit, propter copiam lectionis minutiore manu in senionibus quinquaginta tribus æstimavimus conscribendum, ut quod lectio copiosa tetendit, scripturæ densitas adunata contraheret. Copiosissima erat in editione Hieronymi lectio Scripturæ propter distincta intervalla colorum et commatum: C nam quæcunque observavimus in Latinis libris de distinctione versuum nunc per cola, modo per cola et commata, eadem prorsus occurrunt in antiquis Hebræorum monumentis, haud incuriose a nobis eruditionis causa perlustratis. Hebraica Biblia mss. quæ in Bibliotheca Oratorii Parisiensis asservantur, hisque litteris et numeris, BB. 33 notata sunt, non aliam agnoscunt versuum distinctionem in libris Jobi, Davidis, et Salomonis, quam quæ a Massorethis præfinita est per puncta dicta Silouc, sive Soph Pasuc. At regia Hebraica sacrorum Bibliorum volumina mss. num. 5 et 6 eosdem libros descriptos retinent per cola versuum et commata, ita ut diceres exemplaria Canonis Latina ex illis Hebræis expressa fuisse. Tanta namque reperitur inter utrosque codices affinitas et concordia, ut nobis sæpius admirationi fuerit, quando cum Hebræis comparabamus exemplaria Latina. Liber Job, attestante Hieronymo, prosa incipit, versu labitur, pedestri sermone finitur, id est, a principio voluminis usque ad verba Job, ubi ait: Pereat dies, etc. (Job 1, 3), prosa oratio est ab illo autem commate usque ad finem libri versibus absolvitur, nempe usque ad hæc verba, Et ago pænitentiam in favilla et cinere (Job XLII, 6.). Parvum autem comma sive Capitulum quod remanet prosa oratione contexitur. Totum istud libri Job artificium religiose observatum videmus in regiis mss. Hebræis jam laudatis: totum item in exemplaribus Canonis Hebraicæ veritatis, quem Latinum fecit Hieronymus. In eo tantum discrepabant, quod Hebræorum versuum commata spatiis vacuis ab invicem separantur in eadem linea quæ commata sibi subjecta et subnexa reperiuntur in Latina versione, propter majorem verborum Latinorum copiam, qua proprietas hujus linguæ comple eam breviorem fecit et contractiorem Cassiodorus, cum et minutioribus characteribus litterarum, et adunatis partibus prius distinctis in unum veluti densum corpus contraxit. Infinita supersunt mss. exemplaria sacrorum Bibliorum, ubi versus, tam in Psalmis, quam in reliquis notis, tantum interpunctis distincti reperiuntur: sed rariora in quibus Psalmi, et præcipue libri Jobi, colis versuum sunt descripti rarissimi autem codices illi sunt qui per cola et commata adhuc retinent descriptos libros type Jobum nempe cum Psalmis Davidis, et et operibus Salomonis. Quod igitur spectat distinctionem versuum D tur. Res erit facilior intellectu, si hujus in toto Canone Hebraicæ veritatis, eam mutuati sumus et vetustissimis monumentis, quorum ope destituti in Mosis voluminibus, Josue, Judicum, etc., nihil per cola versuum ibidem dividere nobis permisimus, sed tandistinctum interpunctionibus ad versuum tionem adhibitis editionem nostram absolvimas prout licuit mediocritati nostræ. Notandum vero cum primis, duo genera distinctionum, quæ in versibus Jobi et Psalmorum diximus usitata, in pluribus Hebræis discriminis exempla proponamus. Jobi itaque capite tertio talis est apud Hebræos commatum distinctio in versibus. והלילה אמר הרה גבר : lovad iom havaled bo יאבד יום בולד בו valaela amar hora gaver. Hæc duo commata ejusdem versus in Latina versione sibi subnexa sunt (Job, 11, 3), ut diximus, et hoc modo descripta: Pereat dies in qua natus sum; Et nox in qua dictum est: conceptus est homo. Ita consequenter per totum Jobum, et in A ista cola et commata: Hieronymiana autem Hebræis mss. codicibus, et in Latinis Canonis exemplaribus, cola versuum et commata descripta reperiuntur. Quorum distinctionem etsi in pluribus mss. codicibus minime observatam videamus, nullum propterea movere debent exemplariorum tantæ discrepantiæ, quia inductæ sunt a librariis et scriptoribus antiquis, qui nunc plures sententias conjungunt, nunc distrahunt, prout in calamum fluerent, et animus scriptoris, tum Hebræi, tum Latini, operi esset intentus, aut vagus; ut in magnis et diuturnis operibus fieri solet. Scriptor codicis Hebræi Oratoriani supra memorati integros versus B copiosior fuit cæteris omnibus divisionibus continue descripsit in toto Psalterio, nec ullam ibi observavit commatum distinctionem, quam tamen prosecutus est libro primo Paralipomenon, cum cap. xvi ejusdem libri Psalmum CIV non segniter exscribere voluit. Idem esto judicium de scriptore Latino, ms. codicis Bibliorum, quem Colberti næ κώλα et κόμματα in Præfatiunculis S. Doctoris memorata, distinctiones sunt Scripturarum per membra divisæ, quæ numerum versuum constituunt in Libris sacris. Quas distinctiones versuum, nunc majores fuisse apud veteres Scriptores, nunc breviores supra dicebamus. Utrumque autem id distinctionum genus ab Hieronymo agnitum et usurpatum, ex ejusdem verbis breviter demonstrandum est. Versuum distinctio ab antiquo ævo usurpata in Libris sacris, ea primum haud dubie recensenda est quæ in editione Vulgata ante Hieronymum obtinebat: quæque tam antiquis, quam hodiernis. Hac distinctione versuum partiti olim Psalmi, duple majorem habuere numerum versiculorum, vel interdum triplo majorem, quam nunc habent in Vulgata nostra Latina. Verbi causa Psal XIII juxta hodiernam divisionem decem versibus distinctus legitur, juxta antiquam divisionem in Psalterio Romana duodecim habuit versus, vel tredecim, numerato titulo Psalmi pro uno commate. In communi autem et veteri Latina translatione viginti quinque numerantur iyo, aut viginti sex cum titulo. Istius copiosissimæ divisionis ver bibliothecæ donarunt canonici Anicienses is enim colis versuum distinxit priores octo vel decem Psalmos Davidis, reliquos vero sequentes descripsit absque simili COlorum distinctione, interpunctionibus solummodo adhibitis in fine versuum. His addendæ essent aliquot variantes distinctiones C suum meminit Hieronymus, meminit Hieronymus, dum virgini versuum interdum occurrentes in regiis Hebræis codicibus, inque tribus exemplaribus Latinis Canonis Hebraicæ veritatis nisi curioso lectori sufficerent quæ præmisimus exempla ad causæ explicationem. eruditissimæ Eustochio respondet prooemio in lib. XVI Commentariorum in Isaiam: Non parvam, inquit, mihi quæstiunculam detulisti, quod scilicet octo versus qui leguntur in Eeclesiis, et in Hebraico non habentur, tertii decimi Psalmi, Apostolus usurparit, scribens ad Romanos (Cap. III, vers. 13-18) : Sepulcrum patens est guttur eorum, linguis suis dolose agebant, venenum aspidum sub labiis eorum. Quorum os maledictione et amaritudine plenum est, veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Contritio et infelicitas in viis eorum, et viam pacis Nunc si ad periodos, cola et commata ab Augustino observata in Epistolis Pauli redeamus, proclivis est atque expedita responsio, sanctissimum antistitem respexisse lib. IV de Doctrina Christiana, non ad distinctionem versuum usitatam in Libris sacris, sed ad hagiographorum scriptorum eloquentiam, quam ostendere studuit e contextu Epistolarum B. Pauli, ubi grammaticæ artis distinctiones, D non cognoverunt ; non est timor Dei ante ac leges elegantioris sermonis probantur retentæ. Cola igitur et commata S. Augustini nihil hoc loco spirant præter gradationem grammaticam, qua verba vel censa connectuntur alterum ex altero, sicut Rom. v, 3, ex tribulatione patientiam, ex patientia probationem, ex probatione spem connexam videmus vel decus aliud orationis, quo post aliqua pronuntiantis voce singula finita, sequitur ambitus sive circuitus, quem neplodov appellant grammaticorum et oratorum sunt oculos eorum. Quod cum audissem, quasi a fortissimo pugile percussus essem, cœpi tacitus æstuare, et stuporem mentis vultus pallore signare, etc. Octo illi versus, qui tres tantum habent distinctiones in nostra Vulgata Latina, et in Romano, Psalterio, hoc ordine et numero decurrunt in Psalterio S. Germani, veterem Vulgatam et Kotvy complexo, et uncialibus, ut vocant, litteris aureis atque argenteis exarato: Sepulcrum patens est guttur eorum, Linguis suis dolose agebant; Venenum aspidum sub labiis eorum Quorum os maledictione et amaritudine plenum est. In Ecclesiis Latinorum legebantur octo illi versus, teste Hieronymo, ac virgine Eustochio, in eorum quoque codicibus modo jam exhibito scribebantur cum totidem versuum distinctionibus, quæ duplam vel triplam habent divisionem cum nostra hodierna comparatæ. Eamdem versuum distinctionem numerosam agnoscit Hieronymus epistola ad Sunniam et Fretelam, ubi hæc habet ad Psal. xvII, 13: Grando et carbones ignis, etc. Et quæritis cur Græcus istum versiculum secundo non habeat, interpositis duobus versibus. Sed sciendum quia de Hebraico, et Theodotionis editione in Septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit. Ita est, Græcus contextus ad quem vetus antiqua Latina expressa est, non legebat in Kov Grando et carbones ignis; post ista: Et Altissimus dedit vocem suam; sed semel tantum ante: Et intonuit de cælo Dominus. Unde illum versiculum cum asterisco reposuit Hieronymus in hunc modum: Grando et carbones ignis. Et intonuit de cœlo Dominus: Et Altissimus dedit vocem suam, A scilicet Job, in quibus ait, Pereat dies, etc. (Cap. III, vers. 3), usque ad eum locum, ubi ante finem voluminis scriptum est: Idcirco ipse me reprehendo, et ago pænitentiam in favilla et cinere (Cap. XLII, vers. 6): subdidit statim: A supradicto autem versu usque ad finem libri, parvum comma quod remanet, prosa oratione contexitur. Ubi duo observari velim, primum eamdem distinctionem, et eamdem unius versus continentiam in supra dictis verbis Job, usurpatam fuisse ab Hieronymo, quæ in Vulgata hodierna versuum distinctione usu recepta est: unde sequitur nonnulla hodiernæ distinctionis vestigia apB parere apud Hieronymum. Deinde comma ab eodem S. Doctore vocatum hoc loco non esse promiscue accipiendum cum colis et commatibus versuum, de quorum divisionibus in hoc articulo disputatur: quia comma quod remanet a supradicto versu Jobi usque ad finem libri, integrum est capitulum, plurimis constans sententiis, id est plurimis versibus, et versuum commatibus. Comma itaque hic loci dictum, idem est quod πарxояn арud Origenem ac cæteros Græciæ tractatores. Aliud vestigium hodiernæ distinctionis versuum putabam me invenisse lib. 1 Commentariorum Hieronymi in DanieClem c. 1 (vers. 87): de illis enim verbis, Benedicite sancti et humiles corde Domino, laudate et superexaltate eum in sæcula, ita disserit S. Hieronymus: Humilitatem cordis habere, et præsens versiculus docet, etc. At inspectis diligenter mss. codicibus Commentariorum in Dianelem, fidem nullam esse deprehendi in editis libris: ita enim textum prædictum Danielis describunt, ac si integrum vers. 87, c. III, recitaret, et commentariis illustraret Hieronymus, cum certum sit mediam tantum partem versiculi nostri positam ab eo fuisse et expositam in suis Commentariis, istam nempe Benedicite sancti : Tres ultimi versus hujus divisionis, unicum constituunt vers. 14 in Vulgata Latina. Unde colligas maximum discrimen quod intercidit inter hodiernam, et inter antiquissimam distinctionem versuum, in Libris sacris usurpatam primis fidei temporibus. De numerosa hac versuum divisione consulatur adhuc Hieronymus in c. xxi Ezech., in c. IXIII Isaiæ, et aliis innumeris locis, quorum recitationi indulgere non juvat, eo quod jam allata testimonia lectori studioso satis esse credidimus. Unum superest, ut nonnulla D et humiles corde Domino. Et hoc est, quod vestigia hodiernæ distinctionis versuum ostendamus exsistere apud Hieronymum, quod supra me facturum promisi. Sciendum igitur verba Jobi cap. XLII, vers. 6, quibus pœnitentiam suam prædicat, unum efficere versum apud S. Hieronymum, ut unum dicimus juxta hodiernam versiculorum divisionem, a Massorethis mutuatam. Nam postquam monuerat Præfatione in librum Job ex Hebræo conversum, hexametris versibus ipsum decurrere apud Hebræos, a verbis Hieronymus vocat præsentem versiculum, juxta antiquam, et non juxta hodiernam distinctionem versuum. Ad alia proinde exempla divertendum nobis est. In Psal. cxviii duplicem distinctionem versuum usitatam fuisse apud veteres discimus e vetustissimis monumentis, ex Hieronymi epistolis non paucis, et egregio Augustini Speculo. Monumenta vetustissima ista sunt: Psalterium S. Germani toties laudatum, et exemplaria tria Canonis Hebraicæ veritatis, ubi Psal. cxvi se |