: versionis, quam notis tantum criticis illustrare decreverat, non ex odii præsumptione, vel censorio supercilio ipsam temerare ac oblitterare. Ubique monet Hebræus noster Christianus, hoc vel illud non haberi in Hebraico nec propterea expungit in sacro contextu voces Latinas hujusmodi redundantes, quas ab interprete Latino additas noverat, ut Latini sermonis proprietas compleretur in Scriptura. Quam opinionem si futilem æstimaveris, audi ipsum scholiasten Commentariolis in canticum Debboræ ita scribentem: Sed quod ait, o Amalec (Judic. v, 14), in Hebræo non legitur: sed Latinus interpres sensus gratia hoc addidit. Legerat haud dubie epistolam Hieronymi ad Sunniam et Fretelam, in qua de versu tricesimo octavo psalmi LXXVII vir sanctus disserit in hunc modum: In eodem: Et propitius fiet peccatis eorum, et non disperdet eos. Dicitis, quod, eos (vers. 38), in Græco non habeat, quod et verum est. Sed nos ne sententia pendeat, Latinum sermonem sua proprietate complevimus. Et vero quid obscurius in totis codicum Latinorum voluminibus sacris resonaret, quam illæ sententiæ pendentes, in nulla memoratus, eos habet veluti alieni- A illius eruditi scriptoris censuram: sed salvo genas sibique extraneos. In Hebræo ita ha- semper honore Vulgatæ, sive Hieronymianæ betur, inquit, et fratres tuos visitabis, si recte agant, et pignora eorum tolles (I Reg. xvII, 18.) Pignora in hoc loco Hebræi libellos rebudii intelligunt. Siquidem usum illius gentis fuisse ferunt, ut quando ibatur ab eis in pugnam, libellos repudii uxoribus suis darent: ut si contigisset virum in prælio capi, et in captivitatem duci, mulier ejus, exspectatis tribus annis, si vir ejus non redisset, alium duceret virum. Videat nunc prudens lector quam clare gentem sibi alienam in Judæorum gente demonstrarit Hebræus scholiastes, auctor Quæst. Hebr. in B libros Regum. Non dixit: Siquidem usus nostræ gentis fuit, quod utique Judæus homo dicere debuisset : sed tanquam de alienigenis loquens, siquidem usum illius gentis fuisse ferunt. Nihil gentilitium agnoscit, nihil domesticum in Judæorum traditionibus, quæ matres tamen Hebræorum spectant in libello repudii. Potuissem et ex aliis capitulis earumdem Quæstionum Hebraicarum in libros Regum et Paralipomenon, planum legenti facere scholiastem Canonis Hebraicæ veritatis hominem fuisse Christianum; sed anhelanti finem Prolegomenorum pauca pro multis sufficiant: maxime quod eadem diffi- C quibus verba nonnulla, pronomina, ac vercultas in altero volumine redeat iterum discutienda. Verum tamen antequam de hac tabella tollatur manus, utilitatem scholiorum marginalium Canonis breviter perstringamus. Inter præcipuas utilitates marginalium scholiorum Canonis Hebraicæ veritatis, primam recenseo, quod arma nobis subministrant ad revincendos hujus temporis heterodoxos, qui sæpius Ecclesiæ Dei insultarunt de ignoratione linguæ Hebraicæ, dicentes neminem Romanorum repertum fuisse post ætatem Hieronymi Hebraice scientem: ideoque quasi clausis oculis catholicos omnes adhæsisse Vulgatæ versioni, nec pares fuisse ad ejus errores (ut ipsi vocant) coarguendos et emendandos. Discant igitur obtrectatores illi, Ecclesiæ Romanæ nunquam defuisse viros Hebraice doctos, qui Vulgata Latine codices manibus quotidie terentes, eam publice redarguere atque castigare potuissent, si quid sanæ doctrinæ aut sanctis moribus contrarium ibi reperiretur. Quanta putas diligentia translationem Hieronymi ab scholiaste Canonis expensam ? Non fuit in ea verbulum, non syllaba, non apex, qui fugeret D bum substantivum, tollerentur? Verbi gratia notat scholiastes in caput XIX Levitici vers. 14, non haberi in Hebræo, quia, neque, sum : quæ verba tamen complent proprietatem sermonis nostri; pulchre enim dicitur : Sed timebis Deum tuum, quia ego sum Dominus. Nec ita sensus pendet, si legamus, sed timebis Deum tuum, ego Dominus; pendet namque aliquo modo isthæc sententia propter absentiam quia particulæ causalis, ac substantivi sum. Ea igitur verba, quæ in Hebræis voluminibus per totum Canonem dicuntur abesse, non superflue addita noscuntur in versione Latina, quia sine illis obscura vel mutila oratio remaneret, ut diligenti lectori liquidum erit, quando monitus hoc scholio marginali. Hebræus non habet, animos attenderit ad consequentia sermonis. Non mediocrem existimo in scholiis Canonis fructum etiam alterum, quo occludere possumus linguam illis qui ausi sunt plurimis abuti Scripturarum testimoniis, eaque in suos sensus trahere ad propriam ipsorum et aliorum perniciem. Tantum sæpius sibi arrogant quidam ejus ævi scriptores, ut re vindicabit. Cæterum hoc uno exemplo doce- Jam quis dicere sufficiat quanto nobis sint emolumento scholia illa marginalia ad eru ceptissimam ас celebratissimam Ecclesiæ A immoderatas horum criticorum censuras traditionem ex sacræ Scripturæ frivola inter. pretatione subvertendam sperent, et suis potius commentis credituros lectores, quam Christi attestantis oraculo. Sic videas opera pestifera et Latino et Gallico sermone conscripta, ubi præfacte negant Mosen auctorem fuisse librorum Pentateuchi: quod ut probent contra Christi et apostolorum ejus auctoritatem, aliquot loca afferunt præsertim ex Deuteronomio, quibus perversi dogmatis et hucusque inauditi opinionem fultam esse volunt. Scriptum est, inquiunt, Deuteronomii cap. 1, vers. 1. Hæc sunt verba, quæ locutus est Moses al omnem Israel trans Jorda- B ditionem et intelligentiam Scripturarum ? nem et deinde cap. III, vers. 8: Tulimusque illo in tempore terram de manu duorum regum Amorrhæorum, qui erant trans Jordanem. Repugnat autem hæc ab ipso Mose fuisse litteris tradita, cum ille nusquam Jordanem transierit, et reges Amorrhæi respectu ipsius non trans, sed cis Jordanem habitaverint. Si autem opponamus in Hebraico scriptum legi, beever, quod omnino ambiguum est, et ad citeriorem vel ulteriorem partem accommodari potest pro consequentia sermonis urgent adhuc dicentes, Ty semper, trans interpretari apud omnes veteres, qui lingnam Hebraicam callebant. C At, velint nolint, Deuteronomii scriptor fuit ipse Moses : nec temeritati neotericorum deinceps relinquitur locus, quoniam scholia marginalia Canonis Hebraicæ veritatis apertissime demonstrant vocem Hebræam, beever, non trans, esse reddendam, sed, in transitu. Quæ hoc modo lecta et intellecta optime convenit Mosi loquenti ac scribenti erat enim in procinctu ad transeundum Jordanem, quando verba Deuteronomii locutus est ad omnem Israel. Ecce quam levi negotio, unius voculæ recta interpretatione, dissolvitur formidolosa illa et insuperabilis, ut sibi videbatur, objectionis machina, quam in Pentateuchi legiti- D mum auctorem critici quidam recentiores torquent. Certe hoc vel uno loco profligari possunt, utinam et convinci, quicunque Mosen negant auctorem fuisse sacrorum voluminum Pentateuchi. Quanquam timendum est ne erudito et catholico scholiasta non acquiescant, qui etiam Christi Domini testimonio non cedunt. Sed si illi resipiscere nolint, saltem sinceri catholici omnes gratiam, ut speramus, habebunt scholiastæ nostro, qui divinorum Librorum auctoritatem adversus Nihil est in versione Hieronymiana ambiguum et subobscurum, quod illucescere non faciant; nihil est laxius et napappaσtix in ea expressum, quod intra proprios fines et nativos verborum sensus non fuerit per scholia circumscriptum. Hic summam pietatem redolent; illic significantias Hebræorum verborum aut singulares et inauditas, aut certe rarissimas produnt; plures textus Hebræi varientes lectiones retinent, fidem ubique admirabilem scholiastis commendant, et si pauca tandem excipias, in quibus hallucinatum eum credimus, nihil illis notis criticis præstantius antiquitas sacra posteris tradere potuit. In iis recensendis utilitatibus jam non immorabor, cum sole clariores sint ac curiosis omnibus manifestissimæ. In unica tamen pagina multiplices ostendo scholiorum fructus et utilitates, ut sic de cæteris innumeris bonis judicium ex uno faciamus luco. Columnis igitur 99 et 100 ista occurrunt marginalia scholia, primo e latere hujus sacri contextus: Et populus tuus quem eduxisti. (Deut. IV, 12), etc. Ita monet scholiastes, Hebræus non habet, tuus. In hac notatione fides ejus maxime elucet atque diligentia. Consequenter vero ad illa verba : Novi te ex nomine. (Exod. xxxii, 17), semel et iterum docet in Hebræo haberi, Notescam tibi in nomine quam interpretationem in aliis Hebræis scriptoribus, et Latinorum plurimis Commentariis frustra quæsivi. Quam pius quoque fuerit ac religiosus noster scholiastes, discimus, ni fallor, ex modo exponendi hunc Exodi locum: Ego ostendam omne bonum tibi, et vocabo in nomine Domini, etc. (Ibid. 19.) Non enim ea verba refert ad visionem Essentiæ divinæ, ut multi nunc temporis scholastici faciunt; sed omne bo num hominis vitam mortalem degentis, in eo A et deinde, « in cunctis habitaculis vestris, » statuere videtur, si sciat Deum deprecari et quia partim hæc leguntur in manuscripto, eum flectere ad misericordiam. Ego ostendam partim a nobis supplentur, ut jam dixi. At omne bonum tibi. Hoc est, inquit scholiastes, columna 190 posuimus hoc modo scholion ostendam tibi quomodo me debeas deprecari, marginale, lapisque.... magnitudinis.... et ad misericordiam flectere. O singularem ejus mag.... interierit, percussor morte moet admirabilem Scripturæ divinæ expositio- rietur, etc. » Nullum enim sensum expiscari nem Hanc me non docuit scholarum fre- potuimus ex verbis aut syllabis superstitiquentia, non assidua commentatorum lectio. bus ideo satius esse duximus, hæc divinaUnum interim scholion marginale Canonis tioni studiosorum relinquere, quam conjeimmensa expositorum vincit volumina. Ut- cturis nostris incerta definire ac supplere. que aliquid addamus, quod lectori fuisset Denique pro duobus punctis appositis in creditu difficile, erat scholiastes tam percodice manuscripto ad caput scholiorum, et spicax ad dissolvendas ambiguitates Biblio- supra contextum contra respondentem, stelrum sacrorum, ut interdum propius accedat B lulas repræsentamus (a), quæ in omnibus ad sensum auctoris hagiographi, quam ipse libris editis usurpantur, cum supradictorum Hieronymus, interpretum phoenix, vel facile punctorum situm nequaquam patiantur leges princeps. Ne quid v. g. obscuritatis vel amtypographiæ hodiernæ. biguitatis remaneret versib. Quinto et sexto capitis tricesimi quarti lib. Exodi, nonnulla scholia post emendatum textum apposuit in margine, quæ omnem removent difficultatis umbram, nec amplius verba quæ ibi leguntur ad Mosen loquentem, sed ad Deum docentem orandi et deprecandi se modum, directe referri debent. De cujus contextus mutatione seu emendatione facta in versione Hieronymiana infra dicturi, id tantum nunc monemus studiosos, præstantiorem esse trans- C lationem hujus loci ex emendatione et notis scholiastis, quam quæ primum condita est ab ipso Hieronymo, ut paulo post auctoritate sacræ Scripturæ demonstrare conamur. De auctore scholiorum Canonis unum adhuc notandum, penes nos esse quamplures codices mss. in quibus exstant nonnulla opera ejusdem scriptoris, quæ nondum typis excusa sunt; et hoc ordine tam edita, quam inedita describuntur post Traditiones Hebraicas S. Hieronymi in Genesim: Liber de decem Tentationibus. Liber de Quæstionibus Regum et Paralipomenon: Canticum Debboræ. Lamentationes Jeremiæ: Epistola ad Dardanum. Universa isthæc Opuscula sancti Hieronymi prætitulantur in mss. codicibus, et duobus exceptis edita sunt ad Erasmo et Mariano, cum Operibus ejusdem S. Doctoris. Inedita sunt hæc, Commentarius in Canticum Debboræ, quod legitur cap. v, vers: 2 seqq. libri Judicum, et Commentarius alter in primam Lamentationem Jeremiæ (Thren. 1, 1 seqq.) De quo ultimo opere non ausim adhuc definite affirmare, lucubrationem esse Hebræi Scholiastis nostri. At de Commentariolis in Canticum Debboræ nulla superest nobis difficultas; quia eorum stylus, eruditio, sententiæ, et cætera omnia, quæ alicujus Ad commendationem fidei nostræ in edendis scholiis hujusmodi marginalibus, illud monitum volumus lectorem prudentem, excusa fuisse a nobis charactere Romano quæcunque legi potuerunt in manuscripto codice : cætera vero, quæ vetustate deleta sunt et corrupta, corrosa vel mutilata, supplevimus ex textu Hebraico, sed charactere Italico iisque locis duntaxat, ubi clare perspeximus, quod abesse, potuit in aliis D auctoris notitiam tribuere possunt, unum enim obscurioribus puncta tantum adjecimus loco verborum et syllabarum, quarum sufficientem notitiam assequi nequivimus. Sic columna 118 diverso charactere scriptum reperies, « quæ offerri debent in sacrificium ; » renuntiant Scholiasten Canonis Hebraicæ veritatis. Testes hujus rei accedent eruditi homines, cum Opuscula illa typis excusa vulgabuntur. (a) Nec inveniet lector notas marginales in nostra editione, nec a fortiori stellas: scholia inserimus in textu uncinis distincta. EDIT. PROLEGOMENON IV. De Titulis et Capitulis, Versibus et Metris sacrorum Bibliorum. I. Biblia sacra in certas partes dividebant scriptores antiqui, sed multis diversisque modis. II. Sectiones illæ indifferenter vocabantur Tituli, Breves et Capitula. III. Quænam fuerint distinctiones versuum ab antiquis usurpatæ in Scriptura sacra. IV. An sint metra in libris sacris, et et præcipue in Psalmis Davidis. V. Hieronymi sententia de metris Scripturarum explicatur et defenditur. terpretibus, quorum imperitia carere volebat Augustinus subsidio translationum Hieronymianarum, habemus, ni fallor, tot modos divisionum et capitulationum in Veteri et Novo Testamento: neque vero persuadere mihi possum ab aliis scriptoribus, quam ab illis imperitis translatoribus Latinis, derivata fuisset tot inepta lemmata, quæ leguntur in codicibus mss. vetustissimis sacrorum Bibliorum. Solebant namque antiqui scriptores in interpretes libris suis indicem capitulorum præfigere, ut lectores quid in contextu I. Non est præsentis loci, nec animi no- A lum facultatis sibi utriusque linguæ habere stri, de omnibus sacrorum Bibliorum sectio- videbatur, ausus est interpretari. Ab iis innibus ac distinctionibus perlongam instituere disputationem. Satis sit munus editorum Hieronymi hoc Prolegomeno explesse, et Latinorum codicum varias ac multiplices divisiones, cum majores, tum minores, non incuriose explicasse. Actum enim nunc ageremus, si quod spectat Hebræorum aut Græcorum exemplariorum divisiones, capitula et versus pertractandum hic susciperem : quia in hoc studio nobis anteverterunt viri non pauci eruditione celebres. De Latinorum ergo Bibliorum sectionibus, atque antiquis distinctionibus tam capitulorum, quam ver- B librorum tractaretur, uno quasi intuitu siculorum, disputandum nobis incumbit, ut nihil occurrat in editione divinæ hujus Bibliothecæ, unde fructus uberes percipere non possit lector studiosus. agnoscerent. Pluribus autem modis id præstare consueverant tum ecclesiastici, tum exotici scriptores: nam aut omnium simul librorum capitula in fronte universi operis Integrum porro volumen de veteribus sa- præponebant, sicut a Plinio Secundo factum crorum Bibliorum titulis, sive capitulis, se- est in libris Historiæ Naturalis, et similiter ctionibus, et stichometria, conditum fuisse ab ecclesiasticis viris, qui capitula quatuor ab erudito Jos. M. Caro, presbytero theologo, Evangeliorum una simul præfixerunt in notum est omnibus; at cum multa divisio- fronte Matthæi, sicut posita leguntur in venum id genus exempla prætermiserit, et, ut tustissimo ms. San-Germanensi nostro num. ipse fatetur, anguste antiquitatem harum dis- 15; aut singulis libris titulos capitulorum tinctionum prosecutus sit; non pauca suppræfigere satagebant, ut in Historia Ecclesiaplere curabimus, quæ ejus diligentiam fugis- stica fecit Eusebius Cæsariensis, qui libris se perspexi. Illud autem primum observari C Historiarum suarum indices seu titulos prævelim, idem affirmandum esse de antiquis notavit, sicut hodie leguntur in ejusdem sacrorum Bibliorum capitulis et sectionibus, operibus. Aut certe ex latere in pagina brequod de translationibus Latinis Scriptura- viter adnotabant, quem intrinsecus sensum rum docuerunt Hieronymus et Augustinus : singula capitula continerent, quod Hieronynempe tot esse genera hujusmodi divisionum, mus fecit in translatione epistolæ S. Episeu capitulationum, quot sunt codices : phanii ad Joannem episcopum Hierosolymiquemadmodum tot erant interpretationum tanum, uti liquet ex epistola ejusdem Hieroexemplaria Latina diversa tempore Hierony- nymi ad Pammachium, inscripta De optimo mi et Augustini, quot habebantur codices genere interpretandi. Ex hoc antiquorum sacri Qui enim, inquit S. Aug. lib. II de usu in præfigendis capitulis ad frontem liDoctrina Christiana, cap. 19, Scripturas ex brorum, falicis est conjectura, unumquemHebræa lingua in Græcum verterunt, nume- que Latinum interpretem Veteris Instrumenrari possunt: Latini autem interpretes nullo ti, Libris sacris indices seu titulos suos præmodo. Ut enim cuique primis fidei temporibus D posuisse, ut lectores admonerentur quid in in manus venit codex Græcus, et aliquantu- libro Genesis, qui in Exodo, quid in Le mendos, a majoribus nostris ordine currente titulos antiquos non reperi, novos ad præce- vitico, et quid demum in cæteris omnibus A versa serie lectionis titulos credidimus impriScripturæ sacræ voluminibus positum legeretur. Deinde cum ad editionem LXX Interpretum adornati fuerint hujusmodi tituli et capitulationes, ut nominum et vocabulorum antiqua probat barbaries, antiquiores Hieronymo tales indices esse vix dubitari potest. Eosdem igitur habuere parentes tituli veteres et capitula, quos habuerant auctores tam diversæ Latinæ sacrorum Bibliorum interpretationes. Scio Hesychium doctissimum presbyterum composuisse argumenta et xεpáλata in duodecin prophetas minores, sed nunc de Latinorum Bibliorum capitulis loquor, quæ multum distant ab Hesychiano- B mo, consequenter impressi: ut qualicunque rum elegantia et facilitate. Primum e vigin- obsequio sermonis, devotionis nostræ qualitas ti capitulum Osee prophetæ hoc modo con- potuisset agnosci. Idipsum præstitit in libris texuit Hesychius tom. VIII Criticorum sa- Salomonis nomine prænotatis, vocans capite crorum: Εἰκὼν τῆς τῶν Ἰουδαίων συναγωγῆς, 5 capitula, quod aliis locis jam recitatis tituἐξ ἧς ὁ Χριστὸς τὸ κατὰ σάρκα τίκτεται· καὶ λαοῦ los appellat. Ait igitur: Quibus libris (id est τὸ μὲν ἐν ἀπιστία ἔμεινεν, τὸ δὲ ὕστερον ἐπιστρέ- Salomonis) juvante Domino capitula insignipet xxl σçeta: id est, Imago synagogæ Ju- re curavimus, ne in tam necessaria lectione, dæorum, de qua Christus nascitur secundum ut sæpe dictum est, confusa tironis novitas carnem, et populi, qui cum in incredulitate linqueretur. Certum ex his exploratumque permanserit, postea revertitur et salvatur. habemus titulos sive capitula præfixa fuisse Ita Latine reddo sensum capituli Hesychia- pluribus Scripturarum libris ante ætatem ni, quod quantum distet a Latinorum inepta Cassiodori: ea enim vocat veteres titulos, et compositione, ostendi potest ex eodem prio- a majoribus ordine currente descriptos: quod ri capitulo Osee prophetæ apud Carum jam C non esset nisi in veteribus codicibus, tempolaudatum his verbis expresso: I. Vade et ac- re quo Cassiodorus illa scribebat, invenirencipe tibi uxorem fornicariam (Osee. 1, 2). Ni- tur longe antea exarati. Ergo recentiores tihil aliud præter hæc verba continet capitu- tuli, Bibliorum sacrorum exemplaribus prælum præsens in mss. Latinis codicibus. II. fixi, auctorem agnoscunt Cassiodorum, nec Et erat numerus filiorum Israel sicut arena inferior ætas eis assignari potest quam sæmaris (Ibid. 10). III. Ipsa fecit argentea et culum sextum. Alii antiquiores primis fidei aurea vasa. Quid habent indices illi tres temporibus prodire potuerunt cum illis Lacommune cum unico Hesychii κεφαλαίῳ tinis interpretationibus Scripturarum, quas quid vero ad eruditionem conferunt obscura innumerabiles supra dicebat Augustinus. adeo verba, ut eorum sensum assequi mini- Quidquid sit de vetustate et auctoribus capime possis nisi ex lectione contextus prophe- tulorum quæ divinis voluminibus leguntur tici? Restat igitur inepta hujusmodi, et si- præfixa, indubitata res est, parentem illa camilia capitula Latinorum Bibliorum, con- pitula non habuisse Hieronymum. Lemmata dita fuisse ab imperitis antiquis scripto- D enim hujusmodi barbara et inepta, imperiribus et interpretibus, qui pro captu ac tum prorsus auctorem ubique præ se ferunt, libitu suo hos titulos exemplaribus suis præfigebant. Antiquissimos existimo titulos illos, non tamen omnium librorum Veteris Testamenti: quia non me latet aliquos fuisse appositos a Cassiodoro nostro, ut manifestum nobis est ex subjectis viri clarissimi testimoniis. Libro itaque 1 de illis titulis ista observat Cassiodorus: Sed ut textus me morati Octateuchi quodam nobis compendio panderetur, in principiis librorum de uni quod de Hieronymo vel cogitasse nefas esset. Præterea nullum apparet vestigium in S. Doctoris operibus, unde horum titulorum usus apud ipsum receptus dignoscatur, et capitula, quorum ille sæpius meminit, partes sunt ipsiusmet contextus librorum, non tituli extrinsecus positi, vel in fronte præfixi, qui summatim repræsentent easdem partes in textu positas. Utque rem probemus exemplis, nonnulla loca recenseo e Quæstio |