Obrazy na stronie
PDF
ePub

vero sententias præsentes Scripturæ, quasi veru anteposito jugulatas docent et commonefaciunt.

gulari verbi substantivi sum. Unde legimus A obeli quosdam versus absentes indicant, alii sæpius: Et sensus pro Et est sensus. Quis in vobis pro, Quis est in vobis. Sicque aliis locis innumeris, prout placuit veteribus notariis, qui ab annis septingentis plus minus libros exscribere curarunt.

VI. Non parvam in hoc præsenti articulo quæstionem movemus, inquirentes quisnam fuerit primus auctor scholiorum marginalium, quæ in exemplaribus Canonis Hebraicæ veritatis posita reperimus, quantaque sit hujuscemodi adnotationum utilitas ac præstantia. Ego quidem nihil prius mihi faciendum putavi, quam ut fatear me aliquando errasse in auctore scholiorum, quem ipsummet Hieronymum opinabar, nec sine aliqua simili

monitus in epistola 135 nonnunquam pro eruditione legentium adnotationes additas e latere contextus: has vero temeritate vel imperitia librariorum in corpore fuisse positas. Unde docta scholia marginalia veritati Hebraicæ consona, in sacrum textum Scripturæ derivata cum deprehendissem, facile mihi statim persuadebam idem in pluribus evenisse, quod ipse epistola jam laudata conqueritur ad psalmum LXXIII, vers, 8, ubi ait: In Græco scriptum est καταπαύσωμεν et nos ita transtulimus: Quiescere faciamus omnes dies festos Dei a terra. Et miror quomodo

Cæterum obelorum signa in additamentis Danielis et Esther non potuerunt proprias ubique sedes habere in hac præsenti editione nostra: nam librariorum hodiernorum seu impressorum usus non patitur eamdem paginarum et columnarum disposituram, quæ in codicibus mss. repræsentatur. In manuscriptis obeli semper prænotantur ad caput B tudine veri. Sciebam ab eodem S. Doctore versuum, sive singularum linearum sacri contextus, tam in secunda paginarum columna, quam in prima, medium enim spatium relinquunt sufficiens inter columnas, in quo spatio continue describunt obelos. Contra in editis libris nihil est intermedium, nisi majusculæ litteræ ad distinctionem columnarum, vel partium contextus. Nec quid aliud in medio positum hodiernæ typographiæ leges paterentur præter jam dictas litteras, aut lineam pendentem a summo usque ad imum paginæ versum. Ideo necessitate compulsi, ne novam induceremus dispositionem apud typographos, satius esse duximus, Ce latere adnotationem nostram nescio quis obelorum signa in margine exteriori semper ascribere, et in prima quidem columna ad caput singularum linearum Scripturæ, in posteriori autem columna ad finem linearum ; ita tamen ut cujusque obeli cuspis in scripturam sit conversa, qua significatur apud Hieronymum, confodiendas esse hujusmodi partes, quæ absunt in Hebræis exemplaribus.

temerarius scribendam iu corpore putaverit, quam nos pro eruditione legentis scripsimus hoc modo: Non habet xaτañabowμev ut quidam putant; sed xatanabowμev, id est incendamus; et iterum eodem loco: Unde si quid pro studio e latere additum est, non debet poni in corpore, ne priorem translationem

pro

scribentium voluntate conturbet. Præterea aliud exemplum ejusdem temeritatis libra. riorum, nisi potius imperitiæ fuerit, animadverti in epistola 142, ad Damasum papam : nam in uno Colbertino antiquissimo codice Epistolarum S. Hieronymi, e latere additam

De obelorum denique signis illud etiam lectorem monemus, diversa esse signa isthæc in libris Samuelis, et Salomonis Proverbiis, ad margines horum librorum a nobis posita, ab illis Hieronymianis, de quibus hucusque diximus. Nostra enim signa obelorum non D inveni adnotationem quamdam marginalem

significant addititium quid aut superfluum exstare in textu, quem edidimus in libris Regum et Proverbiorum; sed studiosis qui. busque indicant Vulgatam Latinam his locis aliquid redundans, et a LXX Interpretibus mutuatum habere, quod nec in pura Hieronymi versione, nec in fonte Hebraico legatur. Usum itaque obelorum nostrorum nullus promiscue accipiat, putans eumdem esse cum illo quem habent in translatione Danielis et Estheris apud Hieronymum, quia nostri

quæ in alio codice monasterii San Cygiranni in corpore posita legitur. Monebat Hieronymus pontificem Romanum de nomine ineffabili Dei, et apud Hebræos mm tetragrammato; sicque rem observabat, Dominus quoque ipse hic quatuor litterarum est, quod proprie in Deo ponitur IOD, HE, IOD, HE, id est, duabus 1A, quæ duplicata ineffabile illud et gloriosum Dei nomen efficiunt. At errorem Græcorum, qui nomen illud quatuor litterarum, legebant, IIIIII, Pipi, imitatus in

Præ

contextu epistolæ Hieronymus, statim scse, et A characteribus, id est arreton, quod significat eum redarguit addens e latere hanc adnotationem: Pro secundo 10D melius VAV legitur ut sit IAO. Hoc igitur scholion marginale suo loco retinet Colbertinus codex minutissimo scriptus charactere, ponitque signum emendationis post ista, id est, duabus San-Cygiranni autem ms. locum citatum cum adnotatione confundit hoc modo: Dominus quoque ipse hic quatuor litterarum est, quod proprie in Deo ponitur, 10D, HE, IOD, HE. Pro secundo IOD melius VAV legitur, ut sit 110; id est duabus IA, quæ duplicata ineffabile illud et gloriosum Dei nomen efficiunt. Quorum verborum nullus est sensus propter adnotationem in corpore positam librarii nescio cujus temeritate. Si cui tamen hæc incesserit opinio, errorem quidem lectionis in nomine Dei Jehova, sive Adonai, ab Hieronymo manasse; castigationem vero eidem errori ab alio scriptore fuisse adhibitam, meminerit idem nomen cum litteris suis optime expressum esse epistola 136 Hieronymi ad Marcellam: Nonum, inquit, nomen Dei τετραγράμματον, quod ἀνεκφώνητον, id est ineffabile, putaverunt, quod his litteris scribitur, IOD, HE, VAV, HB, quod quidam non intelligentes propter elementorum similitudinem, cum in Græcis libris repererint, C pipi legere consueverunt. Vides non ignorasse Hieronymum nomen Dei tetragrammaton compositum esse ex iod et vau cum duplici he; non ex duabus ia, ut surpra dicebat, id est duplici iod, et ex duplici he. De lectione similiter, Iao, nibil dubitaveris ipsam esse Hieronymianam; nam in prophetarum Commentariis nomen tetragrammaton Taliquando legebat lao (si bene tamen memini ejus quod tempore suo neglexi adnotare in schedulis meis). Commentario quoque in Psalmos, quem eidem Hieronymo viri docti acceptum referunt, sic de nomine Dei scriptum legimus psalm. vIII, vers. 2, Domine, D Dominus noster. Prius nomen Domini apud Hebræos quatuor litterarum est, IOD, HE, VAV, HE, quod proprie Dei vocabulum sonat et legi potest 1ABO: et Hebræi, arreton, id est, ineffabile opinantur. Secundum vero ADONAI omnium commune est: quod sæpe et in hominibus ponitur. Hunc locum attulit ex quatuor antiquissimis mss. codicibus monasterii nostri Corbeiensis duobus num. 135 et 136, uno Cluniacensi et altero Sorbonico. Omnes isti seribunt verbum Græcum äppytov cum Latinis

ineffabile. Præterea non legunt corrupte cum editis nomen illud Jehova; sed Iaho, juxta consuetudinem antiquorum, sive potius Iao, sine, aspiratione in medio, ut sit 'Ia Græcorum apud Diodorum lib. 1 Bibloth. Histor. : Παρὰ δὲ Ἰουδαίοις Μωσῆν τὸν αὐτοῖς ἐπισ xaλoúμevov Oεòv, apud Judæos Moses Deum, qui Iao dicitur, etc. Hinc videas Drusium cap. 21, de nomine Jehova merito observasse: In editione Frobeniana, quæ in omnes partes melior est, legi non Jehova, sed Iao: quam lectionem germanam esse, inquit, nullus dubito. Imperita temeritas pro antiqua reposuit B recentem, h. e. pro vera corruptam. De eodem nomine tetragrammato Jehova, Iaho, vel Iao, consule laudati jam Drusii Disputationem. Caveas autem velim ineptissimam lectionem ejusdem nominis gloriosissimi, quæ hoc modo scribitur Procopii Gazei Commentariis in Exod. vi, vers. 3, terea majorem his nactus es mei notitiam, dum tibi demonstravi nomen meum tetragrammatum, reliquis non effabile nisi solis sacerdotibus, quod inscribebatur aureæ mitræ (Exod. XXXIX, 29.) Hæ autem, ex quibus illud nomen conflatur, sunt illæ quatuor litteræ : iod, aleph, fau, thet. Hoc nomen significat Dei vitam perennem et æternitatem. Linguæ Hebraicæ imperitissimus fuit quisquis hanc lectionem nominis quatuor litterarum, m, quod dicitur ineffabile, ita depravatum exhibuit, ut diceret secundam litteram esse aleph, et quartam esse thet: cum utraque sit he, vel apud eos qui minimam Hebraicorum elementorum notitiam consecuti sunt. Sed jam redeamus unde divertimus. Auctorem scholiorum Canonis pro ipso Hieronymo habebam in adnotationibus. Prodromi, pag. 83, et in notis etiam hujus divinæ Bibliothecæ, col. 160 et 164, cujus erroris causa nunc mihi est temeritas veterum librariorum, qui plures ejusdem sancti doctoris notatiunculas, e latere ab eodem additas, in corpore contextus apponere non dubitarunt. Quod cum in scholiis jam dictis factitatum quoque vidissem, facile erat ut crederem eadem scholia ab Hieronymo fuisse profecta, idque maxime quod ab homine linguæ Hebraicæ peritissimo fuerint addita

e

latere translationum sancti Hieronymi. Deinde par aliquot in locis eruditio, ac idem. omnino stylus unum auctorem suadebant: ex uno namque et eodem calamo exarata

creduntur quæ formam litterarum ubique A datur intelligi quod Elcana non obtulerit æqualem servant. Verum quamcunque ha- tres modios farinæ cum trbius vitulis, sed beam in errore excusationem, error tamen est, qui modo castigandus mihi venit his potissimum consequentibus argumentis.

novem decimas, quibus, secundum Hebraicam mensuram, unus efficitur Ephi. In scholiis Canonis posuerat idem auctor, h. et modio farinæ; sed qui hæc scholia descripsit in exemplari nostro San-Germanensi, erasit e textu sacro vocem tribus, adnotationemque in corpore ponendam putavit, relicta litteral h in margine, ut ex ea lector commonefaceret Hebraicum habere: Et modio farinæ. Ex iis apertissime demonstratur unum eumdemque fuisse scriptorem scholiorum Canonis Traditionum Hebraicarum in libris Re

ac

Diversum esse scholiasten Canonis Hebraicæ veritatis a sancto Hieronymo omnes docti fatebuntur, ubi primum exploratum ipsis erit, unum eumdemque habere auctorem scholia Canonis et Quæstiones Hebraicas in Regum ac Paralipomenon libros, quæ inter opera Hieronymiana editæ sunt ab Erasmo ac Mariano Victorio. Nam cum sit omnino manifestum ex Rabano Mauro, alium esse ac plane diversum scriptorem Quæ- B gum: hunc vero plane diversum esse a sanstionum seu Traditionum in Regum libros, ab ipso Hieronymo qui Traditiones Hebraicas in Genesim nobis edidit: consectaria erit horum scriptorum, id est Hieronymi et scholiastis anonymi, diversitas; siquidem ostenderimus ipsum esse scholiasten Canonis, qui et Traditiones Hebraicas scribebat in Regum volumina. Ad id vero probandum sola nobis instituenda est comparatio scholiorum cum memoratis Quæst. Hebraicis : quia utrobique una est scriptoris eruditio, eædem phrases, et ipsissima verba in observationibus, quas utique haud immerito crederemus, vel de Quæstionibus Hebraicis transisse C ad margines exemplarium Canonis, aut de marginibus illis in libros Quæstionum Hebraicarum fuisse derivatas. Nisi huic opinioni nonnihil contraria esset copia plurimorum scholiorum, quæ non leguntur in Traditioni bus Hebraicis, quæ tamen leguntur in exemplaribus Canonis Hebraicæ veritatis. Primum igitur quod ex Hebræo observat auctor Quæstionum seu Traditionum in libros Samuelis, variantem spectat lectionem lib. I Regum, cap. 1, vers. 5: Annæ autem dedit partem unam tristis. In Hebræo, inquit, ita legitur: Annæ autem dedit partem unam duplicem, quia Annam diligebat. Non aliter legas in D lam boni interpretis ut luata linguæ alte

scholiis Canonis, quæ ponuntur e latere ejusdem versiculi col. 326 nostræ editionis. Consequenter ad vers. 24 hujus capituli impugnat lectionem codicum Latinorum, hoc est Hieronymi translationem, vitiosamque conatur ostendere, ita dicens: In Hebræo non tribus modiis farinæ, sed modio farinæ legitur: quem locum apud Latinos scriptorum vitio constat esse depravatum. Si enim cum vitulis tribus tres modios farinæ obtulit, contra præceptum legis fecit... Inde

cto Hieronymo, qui Hebræum ' Epha, semper interpretatur tres modios, tria sata, etc., uti liquet e versu 17 capitis 11 lib. Ruth, et ex libro XIV Commentariorum in Ezechielem, quorum verba inferius recitavi in notis nostris ad hunc Samuelis locum, col. 327. Capite secundo, libri item prioris Regum ad vers. scholion istud marginale h. Septem positum est e regione, peperit plurimos. Ad versum similiter octavum e latere horum verborum, sunt cardines terræ, ita scriptum legitur, h. Domini enim sunt afflicti terræ. Hujusmodi igitur scholia marginalia minime gentium omittenda duxit auctor Traditionum in libros Regum : unde hæc monuit lectorem studiosum: In Hebræo et in Septuaginta translatione, non plurimi, sed septem leguntur (I Reg. 11, 5.) Et paulo infra: In Hebræo ita habetur, Domini enim sunt afflicti terræ (Ibid. 8.) Afflictos terræ, Hebræi pau. peres spiritu, et humiles corde intelligunt, super quos Dominum orbem posuisse dicunt; quia eorum meritis terram stare autumant. Non ambigo quamplurimos reperiri qui e talibus scholiis Hebræi anonymi reprehendendam existiment Hieronymi translationem Latinam ; sed si meminerint hanc esse regu

[blocks in formation]

Quidquid sit de grammaticali significatione A non enim propriis nominibus multi vocabanillorum verborum, certum est Judæos cum scholiaste, mystica saltem expositione conspirare in sensum Hieronymi. Quia si meritis humilium et afflictorum mundus stat, haud dubio cardines illi sunt quibus totus orbis innitatur. Jam si in scholiaste et in auctore Traditionum ipsissima verba requiras consulendus tibi est locus iste cap. x, vers. 25: Locutus est Samuel ad populum legem regni. Ubi uterque Habet, Hebræus judicium regni, nihil aliud observantes præter sensum grammaticalem verbi verbi ov misphat, sive mispat. Idem intelligas de Ephod lineo, infra, cap. xxi, vers. 18, et de Maon civitate, B cap. xxv, vers. 2, sicque de aliis plurimis, in quibus ne lato quidem ungue a se ipso discedit scholiastes, id est, non discedit ab auctore Traditionum Hebraicarum. Utque demum non ex lineamentis solum pulchrioribus, pulchrioribus, sed ex propriis etiam nævis vultum innotescat tibi, scholiastes noster, ipsissimus auctor Traditionum Hebraicarum in libros Regum et Paralipomenon, adverte diligenter quæ leguntur infra col. 363, ubi auctorem illum et scholiasten nostrum notis castigavimus, quod non probaverit interpretationem Ilieronymi lib. I Samuelis, c. xxx versib. 10 et 21. Putat enim Hebræus ille scriptor vocem 77 piggeru, Latine reddendam esse jussi fuerant, non lassi substiterant. In quo nullum habet astipulatorem inter Hebræos grammaticos hodiernos, neque in lexico heptaglotto linguarum Orientalium. Unde manifestum habemus argumentum, specialem ac propriam esse illi auctori Hebræo significationem quem affert tam in scholiis, quam in suis Quæstionibus Hebraicis. Idem igitur habendus est auctor qui scholia apposuit ad margines translationis Hieronymianæ, et qui Quæstiones Hebraicas edidit in volumina Regum ac Paralipomenon. Nunc inquiramus quo tempore floreret in scientia Scriptura- D rum, et unde genus suum traxerit.

Pauci admodum dies sunt, quod ex Rabano Mauro didici auctorem Quæstionum Hebraicarum in libros Regum et Paralipomenon quemdam fuisse Hebræum, qui sæcalo octavo aut nono celebratior erat Bibliorum sacrorum usu ac intelligentia. An vero genere Hebrææus fuerit et ex Judæorum gente prognatus, non satis liquet ex Rabani præfatiunculis: quia juxta morem illorum temporum causa nominis in dubio esse potest;

[ocr errors]

tur, sed ingenii sæpius nominatione ementita eos alii cooptabant. Unde Joannes Mabillonius noster tomo I veterum Analectorum, pag. 370, fatetur, Cuculum Menalcam et Daphnin nomina esse supposititia pro veris, qualia de more usurpat Alcuinus et Theodulphus episcopus Aurelianensis, nec scire potuisse quinam fuerint Menalca, vel Daphnis, vel Cuculus: nisi quod existimat de Cuculo, eum esse filium illum prodigum (Luc. xv, 12 seqq.), cujus intemperantiam et casum plangit Alcuinus in epistolis 103 et 114. Hoc modo nomine Hebræi appellari poterat vir doctus in lingua Hebraica, quamvis origine Gallus esset, vel Germanus. Certe si natione Judæus erat, in Christum tamen illum credidisse manifestum nobis est ex verbis infra recitandis. De auctore igitur Quæstionum Hebraicarum, sive Traditionum in libros Regum et Paralipomenon, hæc habet Rabanus Maurus Præfatione Commentariorum in quatuor libros Regum: Ibi enim inveniet quid Pater Augustinus, quid insignis interpres divinorum librorum Hieronymus senserint, quid papa beatus ac suavissimus doctor Gregorius, quidve Isidorus Hispalensis episcopus, et quid Beda magister nobilis, ac cæteri Patres, quorum longum est nomina recensere, rite intellexerint... Præterea Hebræi cujusdam modernis temporibus in legis scientia capitulis traditionem Hebræorum habere non paucis locis simul cum nota nominis ejus inserui, non quasi ingerens alicui auctoritatem ipsius, sed simpliciter potius quod scriptum reperi, ejus probationem lectoris judicio derelinquo. Hunc locum omnino depravatum depravatum restituere volebam ad fidem manuscriptorum codicum Rabani; sed nullus id generis inventus liber est in nostra Bibliotheca San-Germanensi, si verum est quod mihi asseveravit sodalis noster qui monumenta hujusmodi sub clavi tenet et conservat. Neque tamen insuperabilis restat hoc loco difficultas restituendi textus aut assequendi sensus verborum Mauri; quia quod de Hebræo hic scribebat, iterum docuit Præfatione Commentariorum in libros Paralipomenon, dicens: Non enim longos florentesque tractatus, in quibus plausibilis ludit oratio, sed Commentarios in divinas Historias scribere decrevi, quorum officium est præterire manifesta, obscura disserere. Ante annos enim aliquot rogatu Hildonii abbatis

ætate Hebræi, qui scholia marginalia Canonis Hebraicæ veritatis, et traditiones Hebraicas edidit, exeunte sæculo octavo, aut ineunte nono. Et hæc sunt tempora moderna Rabani Mauri, in quibus testatur floruisse scriptorem illum, e quo plurima mutuatur et interponit in suis Commentariis. Quantumcunque vero nota nobis sit ætas Hebræi illius, scholiastis et commentatoris, incertum tamen genus remanet. Nam quod eum Josepho Judæorum historico adjungat Maurus Præfatione Commentariorum in Paralipomena, ambos una scriptores illos forsitan

in Regum libros, secundum sensum catholi- A non volumina, non aliter interpretandæ sunt de corum Patrum, quatuor Commentariorum libros edidi, quos et sacratissimo genitori vestro Ludovico imperatori præsentialiter in nostro monasterio tradidi: in quibus sicut et in præscnti opere feci, Josephi, Judæorum historici, narrationem, et Hebræi cujusdam, modernis temporibus in legis scientia florentis, opiniones plerisque in locis interposui : sed non ita, ut quasi lectorem invitum ad ipsorum traditionis assensum pertraherem; sed magis judicio ac probationi ipsius illa derelinquens. Ex iis exploratum nobis fit, Rabanum Maurum ita in primo testimonio intelligendum esse, ut dixerit capitula cu- B recensere voluit, ut doceremur Judæum

utrumque fuisse. At huic opinioni non parum repugnat scholion marginale Canonis Hebraicæ veritatis positum col. 170, ubi morem Latinorum secutus auctor hujusmodi adnotationum, dicit in Hebræo haberi Numerorum capite XVII, vers. 6: Fueruntque virgæ duodecim cum virga Aaron. In Latinis autem codicibus, quos suos vocat juxta consuetudinem Hieronymi et Augustini, scriptum esse, fueruntque virga duodecim absque virga Aaron. Hebræus, inquit, cum nostri, absque; id est Hcbræus textus legit cum virga Aaron; nostri codices Latini, absque virga Aaron.

jusdam Hebræi suo tempore in scientia legis florentis inseruisse plurimis locis suorum in Regum volumina Commentariorum, quæ capitula traditionem Hebræorum contineant. Idque indubitatum esse comperiet quisquis in Rabani expositionibus et Commentariis opiniones ac sectiones integras Quæstionum Hebraicarum in libros Regum et Paralipomenon positas animadverterit, atque Commentarios Mauri et Hebræi traditiones inter se composuerit. Quis igitur fuerit scholiastes Canonis, et quo tempore vixerit, certum exstat ex allatis duobus Rabani Mauri testimoniis. Hebræus ab eo dictus est, in scientia C Non aliis verbis usos fuisse Latinæ linguæ legis non mediocriter celebris, cujus commentationes ac Quæstiones Hæbraicæ locum habere meruerint inter sententias Hieronymi, Augustini, et aliorum doctorum nominatissimorum in Ecclesia Christi. Florebat autem scientia divinarum Scripturarum eodem tempore quo Alcuinus et ipse Rabanus Maurus nam apud Maurum moderna tempora vocantur illa tempora quibus ipse ætatem degebat, ut testis est præfatiuncula, seu epistola, dedicatoria Commentariorum in librum Geneseos, ubi modernum tempus appellat ætatem Freculphi, ad quem ipse rescribit ac præfatur Magnorum virorum conamen an- D tiquitus fuit, ut invicem scribendo, sua provocarent studia, et exercerent ingenia. Quod licet eorum exemplo moderno tempore agere decreveris, tamen mirandus in hoc es, quod convenientem personam ad istud conamen non quæsieris. Modernum itaque tempus intelligit Maurus tempus ipsum quo Commentarios scribebat in Genesim, rogatus ab episcopo Freculpho quare similes phrases, quæ occurrunt in Præfationibus Commentariorum in Regum ac Paralipome

homines in recitandis variantibus lectionibus Scripturarum divinarum, probe noverunt quicunque sanctorum Patrum lucubrationes evolvunt. Et superfluum esset hic exempla congerere in rem cunctis studiosis indubitatam atque manifestam. Superest igitur ut dicamus Hebræum scholiasten Codices Latinorum suos appellasse, quia ex Latinæ linguæ hominibus prognatus fuerat, aut certe quod in Christum credens, Romanæ Ecclesiæ libros, suos deinceps cum cæteris fidelibus nominare voluit. At unde habes, inquit forte lector aliquis, scholiasten illum et auctorem Traditionum Hebraicarum Christo nomen dedisse ? Manifestissimum religiosi et Christiani sui cultus argumentum præbuit ipsemet scriptor Hebræus, et in Quæstionibus Hebraicis ad librum I Regum, cap. xxi, vers. 6, fidem suam prodit his verbis: Tradunt Hebræi nequaquam David eos comedisse panes ; sed aliter tamen Dominus in Evangelio (Luc. vi, 4). Christum ergo Dominum suum agnoscit, et Evangelium ejus, contrarium licet Judæorum traditionibus. De Hebræoru etiam gente capite xvi lib. I. Regum non

« PoprzedniaDalej »