CAPUT III. dicentis sermo dilapsus est, ut quod ex propria in- A cundum novum Testamentum : quod interiora quætentione dicebat eodem sensu scriptum repererit. rit, quæ solum videt Deus. Vel revera, quorum, injustis actibus nomen Dei fuerat blasphematum, sicut scriptum est: Polluerunt nomen meum inter gentes: dum dicuntur populus Dei, inter quas gentes captivi, suis peccatis facientibus morabantur. Item, sicut ait: Per bona opera vestra benedicitur Deus: ita nunc non recte conversantibus blasphematur. Circumcisio quidem prodest, si legem observes. Si autem prævaricator legis sis, circumcisio tua præputium facta est. Quomodo nihil est, si prodest? Prodest tempore suo signum prodest si justitia (cujus est signaculum) adsit. Cæterum sine illa superfluum erit, sive quia vivere faciebat Judæum, et infantia Quid ergo amplius est Judæo: aut quæ utilitas circumcisionis? Multum per omnem modum. Ex persona Judæi interrogantis, dicitur, respondente Apostolo, multum quidem secundum omnem modum. Ideo autem multum interest: non quia circumcisionem in carne acceperunt, sed quia credita sunt illis eloquia Dei. Item reddit rationem, quod lex contempta non prosit, et quod carnalis circumcisionis prærogativa, nullis operibus fulta, sit vana. Interrogat, quid amplius habeat Judæus. Ex cujus persona respondetur: Multum per omnem modum. Nam si ipsius sensus est multum per omnem modum, et omnis homo exterminari antequam saperet, sive quia in lege fa- B mendax : quomodo postea contravenit, dicens : Si ceret esse qua perspecta invenitur, carnis circumcisione cessante, veram illam cordis esse venturam. Et prævaricator legis est, dum non sequitur id quod ibi prædictum est. Si igitur præputium justitias legis custodiat: nonne præputium illius in circumcisionem reputabitur? Visibilia indigent invisibilibus, invisibilia non indigent visibilibus, eo quod visibilia imago sunt invisibilium, et invisibilia veritas sint visibilium ideo circumcisio autem cordis, non indiget carnis: quia imagine non indiget veritas: imago autem indiget veritate. Quæritur sane: quare sit data circumcisio, si per seipsam non prodest. Primum, ut agnosceretur Dei populus inter gentes. Denique quando soli erant in eremo, circumcisi non fuerunt. Sive ut corpora C eorum agnoscerentur in bello. Nam quod in tali membro signantur, hæc causa est: Primum ne aliud membrum aut debile fieret, aut turpe, quod publice videretur. Iterum, propter gratiæ promissionem, in qua erant per castitatem placituri. Sive ut Christus significaretur ex ejus semine nasciturus, ad quem futura erat ista carnalis, quæ spiritualem habebat afferre: cujus typum gerens Jesus Nave, populum secundo circumcidere jubetur. Et judicabit id quod ex natura est præputium, lete, qui per litteram et circumcisiogem consummans, nem prævaricator legis es. Sive dum litteræ circumcisionem sectaris, circumcisionem spiritus accipere dedignaris: sive non sequendo, quod lex dicit: hoc est, ut Christo credens, veram circumcisionem ac- D ceperis. Non enim, qui in manifesto Judæus est, neque quæ in manifesto in carne est circumcisio : sed qui in abscondito Judæus est. Ipse est verus. Omnia enim, fiquæ antea circa exteriorem hominem gerebantur, guram interioris habebant. Et circumcisio cordis. De qua scriptum in lege est : In novissimis diebus circumcidet Deus cor tuum et cor seminis tui, ad Dominum Deum tuum amandum. Et iterum Circumcidite vos Deo vestro, et circumcidite præputium cordis vestri. In spiritu, non littera : cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo est. Non secundum litteram legis, sed se autem iniquitas nostra justitiam Dei commendat, quid dicemus? Numquid iniquus Deus? Absit, etc. Postremo, quomodo Judæos nihil amplius habere confirmat, si hic multum habere commemorat? Primum quidem, quia credita sunt illis eloquia Dei. Hoc estis dicturi: primum, quod credita sunt illis eloquia Dei, et gentibus nulla. Quid enim, si quidam illorum non crediderunt? Numquid incredulitas illorum fidem Dei evacuavit ? Absit. Fidem promissorum, cum sit dictum Abrahæ : Quia in semine tuo benedicentur omnes gentes. Est autem Deus verax, omnis autem homo mendax. Hic omnis, pro maxima parte dicit, sicut: Omnes sua quærunt. Et omnes me dereliquerunt, Lucas est mecum solus. Sicut scriptum est: Ut justificeris in sermonibus tuis, el vincas cum judicaris. In psalmo quinquagesimo. Hoc testimonium ita posuit pars adversa, quasi diceret: Propterea ego peccavi, ut tu justus appareas, me judicando. Sed verus sensus sic se habet quia promiserat se Deus sine personarum acceptione in peccantibus vindicare: et quidam ejus patientiam mendacium judicabant, vincit cum judicaverit, quando eorum facta puniet: in quibus nemo putaverit vindicari. Aliter : Probasti te curam de hominibus habere, qui per Prophetam mea abscondita revelasti, et vicisti eos, qui te incuriosum humanorum actuum esse confingunt. Hucusque objectio cucurrit jam incipit Apostolus respondere. Si autem iniquitas nostra justitiam Dei commendat, quid dicemus? Numquid iniquus est Deus? Iniquum est, si in illis vindicat, qui ideo peccaverunt, ut illis justior appareret. Item non quod nostra iniquitas addat justitiam Deo, sed in tempore, quando in judicium cum Deo venimus, non observantes præcepta ejus, promissionum retributionem fraudamus. Unde ostenditur Deus verax; quia quæ promisit sanctis, peccatoribus non dat. Qui infert iram. Ut in diluvio et Sodoma, ita in judicio. Secundum hominem dico: Absit. Alioquin quomodo judicabit Deus hunc mundum? Secundum te, qui taliter sentis. Alioquin quomodo judicabit Deus bunc mundum? Quia justitia damnabit injustitiam : si, A Linguis suis dolose agebant. Aliud ore promittensecundum te, humana iniquitate sit justior. Si enim veritas Dei in meo mendacio abundavit in gloriam ipsius. Hoc est, crevit. Quid adhuc et ego. Hoc est, insuper judicor ego quicumque mentior homo, qui laudari deberem, si meo mendacio, Dei veritas comprobatur. Tamquam peccator judicor? Et non sicut blasphemamur, et sicut aiunt quidam nos dicere. Ut qui me ita judicat, qua peccantem, et non sicut quidam nos aiunt dicere quod quanto majora mala fecerimus, tanto majora bona recipiamus. Faciamus mala, ut veniant bona. Hoc fortassis ideo putabant: quia non intellexerunt, quod quidam di. cebat Ubi abundavit peccatum, superabundavit gratia. Quorum damnatio justa est. Quid justius, quam ut hanc pœnam sentiant, quam nos negare mentiti sunt qui nihil magis, quam justum Dei judicium prædicamus. Quid ergo, præcellimus eos? Nequaquam. Causati enim sumus, Judæos et Græcos, omnes sub peccato esse. Nos ex Judæis nullam, unde majores simus, invenio causam. Hoc enim investigavit ratio, sub peccato esse, et Judæos et Græcos, quod non ratione sola colligimus, sed etiam de Judæis testimonio comprobamus. Item hoc ostendit: quomodo Judæi licet Legem et Prophetas haberent, nihil tamen amplius, quam gentes habebant : quia omnes similiter peccaverunt, et egent gloria Dei. Sicut scriptum est: Quia non est justus quisquam. In psalmo tertio decimo. Psalmus iste, unde hoc testimonium sumptum est, de insipiente loquitur: quod testimonium in adventu Christi præcipue ostendit impletum, tempore scilicet passionis, quo nullus justus cum pateretur, puto inventus sit. Non est intelligens, non est requirens Deum. Qui non requirit fundamentum, necesse est ut declinet. Omnes declinaverunt. Qui non intelligit, non requirit seu ideo non intelligit, quia non quærit. Deus autem tunc requiritur, cum ejus voluntas inquiritur: quia omnis qui peccat, non vidit eum, nec cognovit eum, eo quod, qui peccat, Domini sui non cognoscit voluntatem. Nam et vulgo nescire dicitur, cujus voluntás ignorata est. tes, aliud corde volentes. Venenum aspidum. Horum serpentium pessimum dicit esse venenum. Sub labiis eorum. Hoc est, in corde. Quorum os maledictione. Non est unius generis maledictio. Quidquid enim malo voto dicitur, sine dubio mala dicitur. Et amaritudine plenum est. Amaritudo contraria est dulcedini verborum Dei. Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem. Sive simpliciter homicidas dicit: sive interficientes animas adulando. Unde in Actibus Apostolorum, dicit Paulus Mundus sum ab omni sanguine. Non enim subterfugi, quo minus vobis annuntiarem omne B consilium Dei. Simul inutiles facti sunt. Inutiles ad opus ad quod D fuerunt procreati. Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Nec Apostolus. Item si non est, qui faciat bonum, quomodo inferius plebem suam arguit devorantes, et inopum consilium confundentes? Plebs enim Dei non erat, si bonum non faciebat: maxime cum justa ibidem generatio appelletur. Hoc magis ad psalmi expositionem pertinet, quam ad Apostoli causam. Sepulcrum patens est guttur eorum. Fetore doétrinæ suæ, et adulatione contaminans, et interficiens audientes. Ideo enim sepulcrum diligenter clauditur, ne adhuc viventibus exhalatione sua generet gestem. Contritio et infelicitas in viis eorum, et viam pacis non cognoverunt. Conteruntur et infelices fiunt animæ in doctrinis eorum, vel in exemplis conversationis eorum. Non est timor Dei ante oculos eorum. In timore Dei conclusit qui si timorem Dei semper ante oculos habuissent, non utique deliquissent. Neque enim audet servus, Domino præsente, peccare. Scimus autem quoniam quæcumque lex loquitur, his qui in lege sunt, loquitur. Ne dicerent, hæc in psalmo de gentibus dicta, ostendit, quæ in lege dicta sunt, his qui in lege sunt, loqui. Quæritur sane, quomodo Judæi dixerunt Deum non esse. Non utique verbo dixerunt, sed opere. Nam confitentur quidem se nosse, factis autem negant. Ergo gentes hic non appellat: qui jam de illis talia dixerat in propria causa. Ut omne os obstruatur. Non solum gentium, sed etiam Judæorum : dum non habent unde gloriari possint. Et subditus fiat omnis mundus Deo. In confessione peccati. Quia ex operibus legis non justificabitur omnis caro coram illo. Modo non justificatur. Sive opera legis, circumcisionem dicit, sabbatum, et cæteras cæremonias que non tam ad justitiam, quam ad earnis lætitiam pertinebant. Item non contraria sibi dicit Apostolus, superius dicens: Qui ostendunt opus legis in cordibus suis. Et nunc dicit, ex operibus legis non justificari omnem carnem. Carnem accusat, cujus providentia legi Dei subjicere non potest. Lex enim ostendere novit peccatum: non tamen ostendit, qualiter debeat observari : et iterum punire noxia, non dans veniam pœnitenti; Christus autem remissionem peccatorum donat credentibus, et docet quomodo debeant carnis vitia vitari, atque prudentia resecari. Per legem enim cognitio peccati. Non remissio est peccati, sed cognitio. Ideo enim per legem quid sit peccatum, agnoscitur : quia aut in oblivione erat lex naturæ aut ante legem litteræ, leviora quæque non cognoscebantur esse peccata, id est, quæ aliis non nocebant: ut concupiscentia, ebrietas, et cætera A ab Apostolo: Exclusa ést. Item, Judæus interrogat. hujusmodi. Nunc autem sine lege justitia Dei manifestata est. lloc est, quod dicit: quia justitia, quæ in Christo manifestanda erat, in lege naturali non erat cognita. Testimonia autem legis Moysi et Prophetarum annuntiatione prædicantur. Item sine lege litteræ justitia manifestata quæ nobis gratis a Deo donata est, non nostro labore quæsita, et apertius per exempla Christi, evidentiora patefacta, quæ latebant in lege. Testificata a Legé et Prophetis. Sive justitia hæc prædicata est a Lege et Prophetis in novissimis temporibus esse ventura: sive cognitio peccati a Lege ét Prophetis testimonium accepit. Justitia autem Dei per fidem Jesu Christi, in omnes et super omnes, qui credunt in eum. Justitia, qua creditur Christo. Non enim est distinctio. Inter Judæum et Græcum. Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei. Quia non habent suam. Justificati gratis per gratiam ipsius. Sine ulla operum actione per baptismum, quod omnibus non merentibus gratis peccata donavit. Per quam legem? Factorum? id est, per naturalem. Opera legis refelluntur ab Apostolo. Non. Sed per legem fidei. Per quam legem? Factorum? Non, subauditor, est: sed per legem fidei. Legem, dicit statum fidei terminum, hoe est, novum Testamentum. Arbitramur enim justificari hominem per fidem sine operibus legis. Certi sumus, vel judicamus. Abutuntur quidam hoc loco ad destructionem operum justitiæ, solam fidem posse sufficere affirmantes: cum' tamen alibi dicat Apostolus: Si habuero omnem fidem, ita ut montes transferam charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest. In qua charitate, alio loco legis asserit plenitudinem contineri, dicens: B Plenitudo legis est charitas. Quod si hæc eorum sensui videntur esse contraria: sine quibus operîbus legis Apostolus justificari hominem per fidem dixisse credendus est, scilicet circumcisionis, vel sabbati, et cæterorum hujusmodi: non absque justitiæ operibus, de quibus beatus Jacobus dicit: Fides sine operibus mortua est : hic autem de illo dicit, qui ad Christum veniens sola, eum primum credit, fide salvatur. Addendo autem, operibus legis, ostendit esse etiam gratiæ opera. Per redemptionem, quæ est in Christo Jesu. Qua nos redemit sanguine suo de morte: cui per peccatum venditi fueramus: secundum Isaiam dicentem: Peccatis vestris venundati estis. Quam mortem Christus vicit quia non peccavit. Omnes autem rei eramus mortis: cui se ille indebite tradidit, ut nos suo sanguine redimeret. Unde Prophéta prædixerat: Gratis C venundati estis, et sine pecunia redimemini. Hoc est, quia nihil pro vobis accepistis, et Christi estis sanguine redimendi. Simut illud notandum, quia redemit nos, non emit: quia ante per naturam ipsius fueramus, licet simus nostris ab eo alienati delictis. Tunc sane fructuosa erit redemptio nostra, si pec care cessemus. Quem proposuit Deus. In promptu ante oculos omnium posuit: ut qui redimi vult, accedat. Propitiatorem per fidem in sanguine ipsius, ad ostensionem justitiæ suæ. Ut propitietur eis, qui credunt se ejus sanguine liberandos. Propter remissionem præcedentium delictorum. Propterea passus est Christus, ut propositum Dei sedaret: quo tandem punire decreverat peccatores. In sustentatione Dei, ad ostensionem justitiæ ejus in hoc tempore. Vult ostendere Deum quidem ad hoc exspectasse, ut tamdem se corrigerent delinquentes. Illos vero male usos patientia Dei, in majora prolapsos esse peccata. Unde Job ille justissimus suo tempore ait de peccatore : Dedit ei Deus locum pœnitentiæ et ille abutitur eo in superbia. Ut sit ipse justus, et justificans eum, qui ex fide est Jesu Christi. Qui solus inventus est, et quem ipse justificaverit: non ex operibus, sed ex fide. Ubi est ergo gloriatio tua? Exclusa est. Ad Judæum loquitur ne glorieris te operibus meruisse justitiam. Item interrogatio Judæi est. Et respondetur An Judæorum Deus tantum? Nonne et gentium? Numquid Judæos solos Deus creavit: aut de illis solis curam gerit? Nam et gentes peccaverunt, et vos; et si vos convertimini, et illi. Si vobis venit Christus ex lege promissus, et illis. Nam et frequenter Prophetæ etiam de Judæorum vocatione dixerunt. Immo et gentium. Pulchre modum servavit in verbis. Immo dixit: ut ostenderet magis gentes, quamvis non erant circumcisi. Et Abraham ante circumcisionem justus. Et reddit rationem, ne Judæos excludere videretur. Quoniam quidem unus est Deus, qui justificat. Utrique mi Deo, et uni Christo eredidistis. Circumcisionem ex fide, et præputium per fidem. Ipsum est ex fide et per fidem: sed usus Scripturarum hic est, ut in iisdem causis mallent mutare, quam repetere sermonem : sicut in Daniele scriptum est Propter Abraham servum tuum, et Isaac dileclum tuum, et Israel sanctum tuum. Legem ergo destruimus per fidem? Absit. Sed legem D statuimus. Non contraria sibi Apostolus dicit, superius asserens exclusam esse umbram, et typum legis præsenti veritate : nunc autem infert approbare se legem, in quo ipse testimonium perhibet. Abraham, non ex operibus legis, sed ex fide justificatus est. Item, legem ergo, quæ eircumcidi præcipit, superfluam judicamus. Absit. Immo stare faciamus, dum probamus verum esse, quod dixit : legem legi, testamentum testamento, circumcisionem circumcisioni successuram. CAPUT IV. Quid ergo dicemus invenisse Abraham. Revocavit illos ad caput circumcisionis ; ut quod initio constituerit, adhibeatur in toto. Patrem nostrum. Patrem secundum carnis circum- A justitiam. Omnes enim confitemur, et consentimus : cisionem. Nam fides in mente consistit. ut quod ratio de Abraham invenerit, hoc de cæteris observemus. Secundum carnem. Dicens secundum carnem ostendit traducem carnis esse, non animæ. Si enim Abraham ex operibus legis justificatus est. Si ex eo, quod se circumcidit, justificatus est, nihil illi Deus donavit, sed ex se habuit gloriam. Aliter; Si jussa perfecit, apud semetipsum habet gloriam, non apud Deum. Habet gloriam, sed non apud Deum. Dicens, habet gloriam, sed non apud Deum : ostendit eum ex operibus suis gloriam habere, et non ex Deo. Signaculum justitiæ fidei, quæ est in præpulio. Signaculum accepit illius justitiæ, quam præputiati fides meruit. Perfecta enim fuit, ut signaculum mereretur. Semper enim res plena signatur. Sive ut Quid enim dicit Scriptura? Credidit Abraham Deo. Tam magna fuit fides Abrahæ, ut et pristina ei peccata donarentur, et sola præ omni justitia doceretur accepta, et tanto deinceps amore flagravit, ut su- B ostenderet, quam justus et fidelis esset, qui dolorem per omnia se opera præparet. Et reputatum est illi ad justitiam. Et ideo habet gloriam apud Deum, secundum quod lex probavit. : Ei autem qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum. Debitoris enim est facere, quæ jubentur: et nisi paruerit, damnatur si autem fecerit, non habet gloriam, quia inutilis adhuc servus dicitur, qui nihil amplius, quam quod præceptum est, operatur. Aliter: Non illis gratis donatur justitia, seu merces redditur operum pristinorum. Ei vero qui non operatur, credenti autem in eum qui justificat impium, repulatur fides ejus ad justitiam. Convertentem impium, per solam fidem justificat Deus, non opera bona, quæ non habuit. Alioquin per C impietatis opera fuerat puniendus. Simul attende, quia non peccatorem dicit justificari per fidem, sed impium hoc est nuper credentem asseruit. Secundum propositum gratiæ Dei. Qui proposuit gratis per solam fidem peccata dimittere. Sicut et David dicit beatitudinem hominis. Magna beatitudo est sine labore legis et pœnitentiæ, Domini gratiam promereri: sicut si quis aliquam dignitatem gratis accipiat. Cui Deus accepto fert justitiam sine operibus. Ad hoc fides prima ad justitiam reputatur, ut de præterito absolvatur et de præsenti justificetur, et ad futura fidei opera præparetur. sibi ex mandato Dei dubitavit inferre. Non putetis superfluum, quod ab essentiarum Domino jubebatur: sicut nec parricidium credidit impium, quod fons præceperat pietatis. Ut sit pater omnium credentium per præputium, ut reputetur et illis ad justitiam ; et sit paler circumcisionis, non his tantum, qui sunt ex circumcisione, sed et his qui sectantur vestigia fidei, quæ est in præputio patris nostri Abrahæ. Ut omnes qui ex gentibus credunt, filii sint Abrahæ : dum et illis sola fides ad justitiam reputatur. Erunt ipsi circumcisi, sed corde. Sive quia in præputio justus fuit, ut esset incircumcisorum pater et circumcisus justus permansit, ut circumcisorum justorum fieret pater. Non enim per legem promissio Abrahæ, aut semini ejus. Hic enim legem ipsam circumcisionem appellat; eo quod possit omne præceptum, lex intelligi. Ut hæres esset mundi : sed per justitiam fidei. Sive ut in semine ejus, quod est Christus, benedicerentur omnes gentes quæ illi in hæreditatem a patre sunt datæ. Sive, ut cum eo recumbant gentes in regno cœlorum. Si enim qui ex lege, hæredes sunt : exinanita est fides, abolita est promissio. Si illi soli ut vos vultis, circumcisi hæredes sunt, non implevit Deus promissum Abrahæ, ut pater esset multarum gentium : et, si ita est, jam videbitur Deo sine causa credidisse. peccatum non haberetis. Lex enim iram operatur. Quia injustis est posita, et Beali quorum remissæ sunt iniquitates, et quorum magis gravavit peccare volentes, quam absolvit, per tecta sunt peccata. Beatus vir cui non imputavit Domi- D scientiam cumulando delicta. Si enim cæci essetis, nus peccatum. Quod pœnitetur, non tenetur : et quod legitur, non apparet, et idcirco minime imputatur. Quidam dicunt remitti, per baptismum : tegi, laboribus pœnitentiæ non imputari, per martyrium. Alii autem dicunt, remissis per baptismum peccatis, augeri charitatem in Deo, quæ operit multitudinem peccatorum et deinceps non sinit imputari, dum bonis quotidie operibus, mala præterita superantur. Beatitudo ergo hæc in circumcisione tantum manet : an etiam in præputio ? Vult istam beatitudinem tribus temporibus assignare naturæ, et circumcisionis, et Christianitatis. Dicimus enim quia reputata est Abrahæ fides ad Ubi enim non est lex, neque prævaricatio. Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini. Non ei qui ex lege est solum, sed et ei, qui ex fide est Abrahæ, qui est pater omnium nostrum : sicut scriptum est. Cum ergo fides exinaniri non potest, nec promissio aboleri: non est ex lege hæreditas, sed ex fide. Lex enim non donat peccata, sed damnat et ideo non potest omnes gentes filios facere Abrahæ quia secundum quod omnes sub peccato inventi sunt, omnes erant utique puniendi. Fides autem, dimissis per gratiam peccatis, omnes credentes filios efficit Abrahæ : sive quia non est quod præ varicetur, ubi lex non est: sive non est, quod vin- A filios esse soli Judæi putabant), ostendit ratione, quod dicetur, ubi lex necessaria non est. Quia patrem multarum gentium posui te ante Deum, cui credidisti. Ante Deum, qui pater est omnium credentium. Qui vivificat mortuos. Hic mortuos ad generandum dicit, ut præsenti conveniat causæ. Et vocat ea, quæ non sunt, tamquam ea, quæ sunt. Quamvis et in principio vocaverit, que non erant, et statim esse cœperunt tamen hic de filii desperata conceptione significat, quia jam non erant eis tempora generandi. non genus, nec circumcisio, sed fides faciat filios Abrahæ qui ex sola prima fide justificatus est. Qua ratione conclusa, pacem eos habere hortatur:quia nemo suo merito, sed omnes æqualiter Dei gratia sunt salvati. Pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum. Vel subjecti sumus utrique Deo : sive pacem Dei, non tantum sæculi, habeamus. Per quem et accessum habemus per fidem in gratiam istam. Per quem accessimus prope, qui eramus longe. In qua stamus. Qui ante jacebamus. Et gloriamur in spe gloriæ filiorum Dei. Gloriamur nos sperare filiorum Dei gloriam possessuros. Tan Qui contra spem in spe credidit. Contra spem naturæ est ut centum annorum homo ex muliere æque jam fessa, quæ etiam in juventute sterilis fuisset, semen suum sicut stellas cœli crederet esse fu- B tumque est, quod speramus, quantum ex se nullus turum. Ut fieret pater multarum gentium : secundum quod dictum est ei: Sic erit semen tuum sicut stellæ cæli, et lamquam arena maris. Qui nec unius filii jam per se esse poterat pater. Et non infirmatus est in fide. Quæritur, quomodo Abraham, jam emortuo corpore, filios de Cætura generaverit, qui de Sara ante non potuit? Idcirco de Sara non genuit, quia et senex erat et sterilis: in illa vero quasi in juvene, cursu naturæ facile potuit generare. Non consideravit corpus suum emortuum: cum fere centum esset annorum, et emortuam vulvam Saræ: Nihil naturæ considerat fides, quia omnipotentem novit esse, qui dixit. In repromissione etiam Dei non hæsitavit diffidentia, sed confortatus est fide. Nec de se, nec de senectutis impossibilitate, nec de promissionis magnitudine dubitavit. Dans gloriam Deo: plenissime sciens, quia quæcumque promisit Deus, potens est et facere. Tamquam de recepto gratias agens. C auderet ne non spes, sed blasphemia putaretur, eo quod multis pro sua magnitudine incredibile videa tur. Non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus scientes quod tribulatio patientiam operatur : patientia autem probationem. Non solum in gloriæ spe, sed etiam in saluberrimis tribulationibus gloriamur, magnitudinem præmii cognoscentes, sicut Jacobus ait: Omne gaudium existimate. fratres, et reliqua. Unde et gaudere debemus aliquid pati pro nomine Dei, ut acquiramus de tribulatione finienda præmium infinitum. Consideratione enim præmii nullum possumus condignum æstimare laborem. Nam et scimus homines propter aurum ultro se ad bestias deputare: quod tamen in æternum non potuerunt possidere: quanto magis nos exemplo Apostolorum in tribulationibus gaudere debeamus! Quæ quidem cum sint temporales, æternam salutem acquirunt et a doloribus liberant sempiternis. Cum multi propter spem parvæ salutis, et curam corporis, maximos sustinuerint cruciatus nec tamen perfectam possunt consequi sanitatem : quæ etiam si Ideo et reputatum est illi ad justitiam. Quia tam provenerit, paulo post, morte intercedente, solvetur. perfecte, et firmiter credidit. Habemus ergo unde honeste, et sine periculo glorieNon est autem scriptum tantum propter ipsum, quia mur. Magna enim gloria est de imis ad summa crescere de nihilo ad maxima pervenire de limo ad reputatum est illi ad justitiam : sed et propter nos, cœlum, et de servitute vocamur ad regnum: si taquibus reputabitur. Non ut ejus solum fidem sciremen omni sæculi gloria, et jucunditate centempla, mus, qua Domino placuit: qui ideo etiam tentatus in illo solo, quod nobis promittitur, gloriemur. Quod est, ut et ipse se nosset, et nos sequeremur. } Credentibus in eum, qui suscitavit Jesum Christum Det si feceritis, tale est, quale si quis, nummo plum Dominum nostrum a mortuis. Si tam perfecte crediderimus Christum a mortuis resurrexisse: quomodo ille credidit corpus suum posse ad generandum vivificari jam mortuum. Qui traditus est propter delicta nostra, et ressurrexit propter justificationem nostram. Qui morte sua, nostra peccata abolevit: et in ea qualitate, qua mortuus est, necessario resurgens apparuit, ut justitiam credentium confirmaret. CAPUT V. Justificali igitur ex fide. Pertractata causa quare nemo eorum ex operibus justificatus sit, sed omnes ex fide (quod exemplo Abrahæ probat cujus se beo contempto, gemmam regiam consequatur: quamquam nec sit digna comparatio, quia quamvis hic pretium distet: tamen manet utriusque corruptio; ibi vero incorruptibilibus corrupta, et æternis caduca mutantur. Probatio vero spem: spes autem non confundit. Spes futurorum omnem confusionem expellit. Unde probatur non habere spem, qui præceptis confunditur Christi. Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris. Magnitudo beneficiorum excitat in se magnitudinem charitatis; quæ perfecta confidit, et timere non novit. Item manifeste hoc ostendit : quia quæcumque |