thecis, libros et tractatus vel suos vel aliorum sanctorum habentibus (Possidius, in Vita Augustini, c. 31). 4. Marcellinus Augustini obitum anno quadringentesimo vigesimo nono consignavit (Marcell., in Chron.): sed Prospero eum anno quadringentesimo trigesimo adscribendi testimonium, quo nobis ad sancti Præsulis consecrandam memoriam ne optari quidem possit ullum aliud splendidius, suffragatur. Etenim cum Nestorianorum hæresis Theodosium juniorem impulisset, ut cecumenicam synodum Ephesum convocaret, eamque ob rem litteras daret ad omnes metropolitanos; misit etiam in Africam per quemdam magistrianum, cui nomen Ebagnio (Liberat. brev., cap. 5), sacrum rescriptnm Augustino præcipue, id est, potius quam Capreolo tunc temporis Carthaginiensi episcopo, destinatum (Capreol., Epist. ad Synod. Ephes., parte 2, act. 1): quo rescripto illum, ut accedere ad concilium dignaretur, peculiari ratione rogabat Imperator. Quo hic loco Augustinum haberet, alia quoque declarat epistola, his ipsis metropolitanis, quos ad concilium invitaverat, mense julio anni sequentis missa (Noris, Hist. Pelag. lib. 2, cap.19). Hic enim clarissimus Præsul proxime post Thessalonicensem antistitem, ante omnes nudos metropolitanos, collocatur. Sacra Imperatoris ad metropolitanos, signatur decimo tertio kalendas decembris anni quadringentesimi trigesimi data (Concil. Ephes. parte 1, can. 32); proindeque Augustinum quinto kalendas septembris anni quadringentesimi vigesimi noni obiisse, jure dixerit nemo. 5. Post Augustini transitum, Hippo-Regius Vandalorum sustinere impetus perseveravit : et quamvis ii portum ipsum interclusissent (Possidius, in Vita August., c. 28), numquam tamen urbem, neque vi, neque deditione capere potuerunt: ita ut post longum spatium ad ejus muros nullo operæ prætio consumptum, obsessionem totos ferme quatuordecim menses productam, solverint (Procopius). Haud multo post liberatam obsidione Hipponem. Bonifacius accepto Roma et Constantinopoli valido subsidio, collatis signis iterum cum Vandalis pugnavit, sed æque infelici successu : profligati omnino fuere Romani; alius alio fugam capessivit; Bonifacius vero in Italiam vela fecit anno salutis quadringentesimo trigesimo secundo. Hipponenses omni spe defensionis tum demum, ut vero est simile, destituti, urbem suam deseruere. Hanc hostes incendio deleverunt, excepta tamen, quam Ecclesiæ Vir sanctus reliquerat, bibliotheca, quæ mediis in flammis Arianisque Barbaris conservata est; quando Possidius eos, quibus cordi fuerit emendatiora Augustini exemplaria legere vel transcribere, ad Hipponensem mittit bibliothecam (Possidius, in Vita Augustini, c. 18) et hoc utique fieri, nisi singulari Dei præsidio non potuit (Baronius, ad ann, 430, et Rivius, in Vita S. August. lib. 4, cap. 11, § 8). Invidus diabolus, cum tanti Doctoris opera per Vandalos abolere haudquaquam valuisset, ut eorum saltem auctoritatem ac doctrinam labefactaret, varias artes et calumnias adhibuit, quas multis in locis diversis hominibus afflavit. Verum non credimus nostri esse instituti, ea de re hoc loco disputare, neque exponere quemadmodum ei præstantissimi defensores continuo in Prospero, Hilario, ac Coelestino papa divinitus excitati sunt; sicut nec laudes, quibus eumdem et vivum et mortuum viri in Ecclesia clarissimi decoraverunt, huc in acervum congerere. Possidius Calamensis episcopus, qui ejus in contubernio annos ferme quadraginta vixerat (Possid., in Vita August., c. 31), ejusdem gesta ex eis quæ tum ipse per se observaverat, tum in familiari congressu ab illo audierat, memoriæ prodidit; ratus nimirum hanc ad rem adhibendas esse, quas divino munere acceperat, ingenii et sermonis facultates, ut ad Ecclesiæ catholicæ ædificationem aliquid conferret. Quin etiam ut sancta veritati aviditate succensis omni ratione satisfaceret, idem sancti Doctoris vitæ attexuit operum illius indiculum, in quo qui terrenis opibus divinam veritatem anteponunt, inter incredibilem illam scriptorum multitudinem, quæ sibi magis conducibilia judicarent, seligere, ac sine invidentia communicare cum indigentibus possent (Ibid., c. 18). Elucubravit illud operis jam collapso in cineres Hippone-Regio, mortuoque, uti videtur, Bonifacio (Ibid., c. 28), post annum videlicet quadringentesimum trigesimum secundum: verum ante annum quadringentesimum trigesimum nonum, quo expugnata fuit Carthago a Vandalis, conscriptum fuisse manifestum est ; quandoquidem necdum Carthaginem et Cirtam excisas esse, sed divino et humano fultas præsidio, etiam tunc stare significat. Cæterum qualis dono Dei, quantusque in Ecclesia exstiterit, cujus res gestas memoriæ ac litteris mandat, videri vult in ipsius pro illa editis libris et tractatibus: in quibus, uti affirmat, semper vivere a fidelibus invenitur. Et in suis quidem scriptis, pergit idem Possidius (Ibid., c. 18), ille Deo acceptus et charus sacerdos, quantum lucente veritate videre conceditur, rectæ ac sanæ fidei, spei, et charitatis, catholicæ Ecclesiæ vixisse manifestatur : quod agnoscunt, qui eum de divinis scribentem legentes proficiunt. Sed ego arbitror, plus ex eo proficere potuisse, qui eum et loquentem in Ecclesia præsentem audire et videre potuerunt, et ejus præsertim inter homines conversationem non ignoraverunt. Erat enim non solum eruditus scriba in regno cælorum, de thesauro suo proferens nova et vetera; et unus negotiatorum, qui inventam pretiosam margaritam, quæ habebat venditis, comparavit (Matth. XIII, 45, 46): verum etiam ex iis ad quos scriptum est, « Sic loquimini, et sic fucite » (Jacobi 11, 12); et de quibus Salvator dicit, « Qui fecerit et docuerit sic homines, hic magnus vocabitur in regno cœlorum » (Matth. v, 19). IN PRIMUM TOMUM PREFATIO. De hujusce tomi editione, Erudite Lector, non est a nobis instituenda longa præfatio. Complectitur hæc pars eadem omnino Augustini opuscula, quæ apud Erasmum et Lovanienses continebantur. Illud tantum interest discriminis, quod in Appendicem rejecimus nonnulla, quæ pro genuinis Augustini lucubrationibus habuerant viri eruditi; et quod quædam S. Doctoris opera loco tantisper movimus, ut seriem ordinemque temporis, quo unumquodque opus ab Auctore prodiit, quoad ejus fieri potuit, servaremus. Et quidem opportune in hoc tomo disposita sunt ea, quæ Augustinus juvenis ac nondum presbyter scripsit; ita tamen ut primum locum obtinerent libri Retractationum, quos edidit senex, quasi præviam introductionem ad alios libros. Retractationes porro Confessionum libri, quos episcopus vulgavit, non immerito consequuntur : quia sicut in scriptis suis si quid obscurum, si quid dubium, si quid veritati non satis consonum irrepserat, retractando explanavit, enodavit, emendavitque; ita in Confessionum libris si quid in moribus ac vita sua a veræ quam tradit pietatis tramite aberraverat, piaculari confessione expiavit. Sicque in libris Retractationum sincerum ac minime fucatum veritatis amorem cum singulari modestia inspirat, in Confessionibus veram pietatem et disciplinam : quibus dotibus instructum esse oportet eum, qui ad ejus doctrinam contendit ex animo. Illis non sine uberi fructu, multoque voluptatis sensu decursis, succedebant apud Erasmum et Lovanienses opuscula quædam, nimirum de Grammatica, Categoriæ, Principia Dialecticæ et Principia Rhetoricæ; in quibus eruditionem, ingenium solertiamque Augustini desiderabant cordati lectores, qui ab ipso limine a perlegendis tomi primi operibus referebant pedem, quasi ejusdem farinæ alia subsequerentur. Athujusmodi quisquilias propius inspicientes, cum certis argumentis deprehendissemus non pertinere ad Augustinum, inde eas in spuriorum scriptorum classem amandavimus; ut post Retractationum Confessionumque lectionem studiosos nihil remoretur a lectione librorum, quos Augustinus recens conversus elucubravit. Neque vero propterea strictim, ut pluribus in mentem venire solet, prætereunda, aut quasi e limine salutanda sunt nobilis ingenii prima monumenta, quasi nihil reconditæ doctrinæ contineant, quæ a catechumeno neophytoque, stilo perpolito in dialogorum formam perfecta sunt. Certe enim quæstiones illic perquam difticiles, in quibus olim maxima quæque ingenia desudarunt, defeceruntque, discutit ipse gnaviter, ac sagacissime resolvit. Quam gravissimis rationum momentis de veritatis perceptione contra Academicos, tum de Beata vita, de Ordine rerum, de Animæ quantitate et immortalitate, deque aliis magni momenti rebus inter disputandum occurrentibus agat, quis non admiretur? Deinde in quinque postremis tomi ejusdem opusculis, quæ adversus Manichæos dictavit, quam variis et multiplicibus eorum hæresim, quam validis ac invictis argumentis labefactat et evertit? quæ nimirum opuscula ita mirari se atque suspicere dicebat S. Paulinus, ut dictata dívinitus verba crederet (Epist. 24, n. 2). Denique dum tirocinii sui partes implet, atque animum nuper ab hæresi conversum catholicæ fidei penitus subigit,nihil omnino prætermittit, quo alios liberet a perniciosis illis erroribus, in quos infeliciter incurrerat. Et sive de Philosophis, sive de Manichæis pœnas repetit, contra eorumdem errores communit lectoris animum, veræque fidei ac religionis Christianæ fundamenta menti altius infigit. Quid quod ab ineunte vitæ melioris proposito ita comparatus fuit vir sanctus, ut artes ipsas liberales non jejuno illo vulgarium auctorum modo tractaret, sed animo plane christiano, quatenus lectorum animos ad Conditoris amorem perduceret? Ita enim mentem hac de re suam aperit in lib. 1 Retrac., c. 6. Unde quinque de Musica absolutis libris adjecit sextum, qui totius argumenti summam ad Deum traducit, erigitque. Jamvero qui Augustinianæ doctrinæ animum assuefacere, ejusque præceptis et institutis penitus imbuere voluerit, per eosdem necesse est ut proficiat gradus, et ad absolutam illius perfectionem pedetentim assurgat. Non pigeat eamdem incedere viam, quam tenuit Augustinus, vir tantus. Eo invitat aut argumenti dignitas, aut modus tractandi res, ubique summo et plane christiano homine dignus : ubique quid discas, aut quomodo discas invenies. Sane in his de quibus agimus libris graves passim occurrunt sententiæ, studiosis instituendis perutiles, quarum vel una cuivis fuerit pro integri libri compendio. Accedit quod in iis, quæ juvenes scribimus, pinguior incedat oratio, ac plenior eloquentiæ succo; plusque habeat vivacioris ingenii, quam ea quæ torpente jam ætate meditamur. Id experimento constat in primis hisce libris, quos Rhetorica præceptis perfecte imbutus elimavit Augustinus ante pauloque post baptismum suum. Habent ergo plurimum momenti hæc opera, sive ingenium et eloquentiam, sive doctrinam ac pietatem spectes. Quod de omnibus dicimus, id de eo quod de Libero arbitrio inscripsit Augustinus, expertus est Odo, postea episcopus Cameracensis, qui dum forte fortuna a quodam clerico hunc librum coemisset, in scrinii angulum projecit, utpote qui (1) Hic incipit tomus primus Benedictinæ editionis, præposita solum epistola dedicatoria. 581 ADMONITIO DE DUOBUS RETRACTATIONUM LIBRIS. 582 adhuc mundanæ sapientiæ deditus, magis delectabatur lectione Platonis, quam Augustini. Cum vero post duos ferme menses Boetium de Consolatione Philosophiæ discipulis prælegens, ad quartum librum, in quo de libero arbritrio disserit, pervenisset; recordatus empti libri, vocato ministro suo jussit eum sibi deferri. Lectis duabus tribusve paginis, convocatis scholaribus suis, Vere, inquit, hactenus ignoravi Augustinum tantæ tamque delectabilis fuisse facundiæ. Perlegendo tertium librum, in virum alterum mutatus, scholas paulatim deserit, ecclesiam frequentat, ac demum sæculo nuntium remittit. Hæc ex Herimanno Tornacensi monacho discimus (a). Idem expertus fuerat Paulinus (Epist. 25, n. 1) jam a nobis laudatus, qui easdem Augustini contra Manichæorum hæresim scriptiones primas, et de scholasticis facultatibus affluentes, et de cœlestibus favis dulces, ut animæ suæ medicas, et altrices avidissime lectitare solebat. Hos igitur libros, inquit, lectioni habeo, in his me oblecto, de his cibum capio, non illum qui perit, sed qui operatur vitæ æternæ substantiam. Tum in Augustini laudem exclamat: 0 vere sal terræ, quo præcordia nostra, ne possint sæculi vanescere errore, condiuntur, etc. Cæterum quantum operæ in emendando hocce tomo posuerimus, nihil interest explicare per partes. Admonitiones in opusculorum fronte præfiximus, atque argumentum cujusque libri ascripsimus initio. Capitulationum lemmata sæpius inconcinna mutavimus passim, earumdemque numericas notas marginibus affixas, ne receptis citationibus confusio gigneretur, retinuimus, mutatis tamen interdum et multiplicatis sectionibus, quas in numeros etiam distinguere visum est, ut facilior esset Augustini lectio. Notulas in margine inferiori apposuimus, ubi insigniorum correctionum rationem reddidimus. Comparavimus rerum Scripturæque Indicem in hujus tomi opuscula, studiosis nonnihil utilitatis, uti speramus, allaturum. Alia præstitimus demum, quæ superius in præfatione generali abunde explicantur. 1 Patrum Maurinorum rationem non omnino sequi nobis visum est. Inutilis enim est index analyticus particularis cuique tomo suffixus, cum indice generali claudendum sit totum opus; saltem multo magis proderit indicem rerum, prout in quolibet volumine veniunt, ad finem uniuscujusque posuisse. Quod in Benedictina editione a multis, nec immerito, desideratur. M. (a) Herim. in Narrat. Restaurationis Abb. S. Mart. Tornac., n. 4, Spicileg. tom. 12. ADMONITIO DE DUOBUS RETRACTATIONUM LIBRIS Quid causæ sanctum Augustimum ad retractandas castigandasque lucubrationes suas impulerit, aperit ejus præfatio in sequentes libros. Id negotii aggressus est sub ultimam vitæ suæ periodum; certe non multo ante annum Christi 427, cum in quarto de Doctrina Christiana libro, quem in Retractationibus testatur a se, dum huic rei incumbit conscriptum esse, annos numeret ferme octo vel amplius a sua apud Cæsareenses peregrinatione, unde ipsum labente anno 418 rediisse liquet. Cum autem scriptiones suas omnes, nempe Libros, Epistolas, Sermones, seu quos dictaverat, seu quos dixerat, ad examen revocare animo destinasset, a Libris suis rem adorsus est: jamque omnes hactenus editos expenderat, cum epistolam secundam scripsit ad Quodvultdeum (Epist. 224), anno forte 428, quo tempore Prosper et Hilarius in Galliis nondum rescierant editum quidquam hujusce operis, uti ex Hilarii Epistola intelligitur (Epist. 226), cujus tamen libros duos antequam eorum litteras recepisset, absolutos fuisse rescribit Augustinus in lib. de Prædest. SS., c. 3. Quod itaque dicit Possidius c. 28, Ante proximum diem obitus sui, a se dictatos et editos recensuit libros; id rigide ex litterarum apicibus non interpretandum est: præsertim cum eodem ipse loco volumina hac de re duo ante Vandalorum in Africam irruptionem peracta referat. Epistolis etiam exigendis operam dabat Augustinus, jamque bene multas sedulus relegerat, tametsi nullam in eas animadversionem in scripta redegerat; cum ecce Juliani pelagiani posteriores octo libros prodiisse audit, eosque adhortante Alypio refellere aggreditur; atque interim cœptum opus remissius agit, quod demum morte præoccupatus absolvere non valuit. Porro S. Doctor libros suos, ex temporum plerumque ordine recensitos, duas coegit in classes, ut quos a conversionis suæ die scripserat nondum Episcopus, horum retractationem codex unus complecteretur; alter cæterorum. Quorum omnium titulos, tempora, argumenta, et occasiones hic persequitur, ac postremo singulorum initia diligenter notat. Huic operi Possidius titulum tribuit, de Recensione Librorum. Omnes tamen libri editi ac scripti Retractationum libros appellant, uno forte excepto vetustissimo Ms. codice Corbeiensi, qui, mutato vocabulo, in fine libri primi sic habet: Explicit liber primus Recognitionum. Apud ipsum Augustinum tum in epistola ad Quodvultdeum, libroque de Prædest. SS., cc. 3 et 4; tum in brevi qui hisce libris subnectitur epilogo, nomen Retractationis, seu Retractationum opus istud obtinet. Atque hoc perquam opportunum, quo intelligas non modo errata reprehendi, verum etiam defendi recte dicta; et quos imperiti locos sollicitabant, tractatione iterata firmari. Retractabam, ait in laudata epistola ad Quodvultdeum, opuscula mea: et si quid in eis me offenderet vel alios offendere posset; partim reprehendendo, partim defendendo, quod legi deberet et posset, operabam. Denique opus illud celebrarunt eo nomine veteres, Prosper, ad Exc. Genuensium ; Cassiodorus senator, de Institutione div. Script., cap. 16; Beda, præfat. in lib. Retract, in Act., etc. HIPPONENSIS EPISCOPI RETRACTATIONUM LIBRI DUO (a). PROLOGUS 1. Jam diu est ut facere cogito atque dispono quantalibet sermonum multitudine ac prolixitate diquod nunc adjuvante Domino aggredior, quia differendum esse non arbitror, ut opuscula mea, sive in Libris, sive in Epistolis, sive in Tractatibus, cum quadam judiciaria severitate recenseam, et quod me of fendit, velut censorio stilo denotem. Neque enim quisquam nisi imprudens, ideo quia mea errata reprehendo, me reprehendere audebit. Sed si dicit, non ea debuisse a me dici quæ postea mihi etiam displicerent; verum dicit, et mecum facit. Eorum quippe reprehensor est, quorum et ego sum. Neque enim ea reprehendere deberem, si dicere debuissem 2. 2. Sed, ut volet, quisque accipiat hoc quod facio ; me tamen apostolicam illam sententiam et in hac re oportuit intueri, ubi ait: Si vos ipsos judicaremus, a Domino non judicaremur (I Cor. x1, 31). Illud etiam quod scriptum est, Ex multiloquio non effugies peccatum (Prov. x, 19), terret me plurimum! non quia multa scripsi, vel quia multa etiam, quæ dictata non sunt, tamen a me dicta conscripta sunt (absit enim ut multiloquium deputem, quando necessaria dicuntur, cantur): sed istam sententiam scripturæ sanctæ propterea timeo, quia de tam multis disputationibus meis sine dubio multa colligi possunt, quæ si non falsa, at certe videantur, sive etiam convincantur non necessaria. Quem vero Christus fidelium suorum non terruit, ubi ait: Omne verbum otiosum quodcumque dixerit homo,reddet pro eo rationem in die judicii? (Matth. XII, 36.) Unde et ejus apostolus Jacobus : Sit, inquit, omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum (Jacobi 1, 19). Et alio loco: Nolite, inquit, plures magistri fieri, fratres mei, scientes quoniam majus judicium sumitis. In multis enim offendimus omnes. Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir (Ibid. 11, 1, 2). Ego mihi hanc perfectionem nec nunc arrogo, cum jam sim senex : quanto minus cum juvenis cœpi scribere, vel apud populos dicere; tantumque mihi tributum est ut ubicumque me præsente loqui opus esset ad populum, rarissime tacere atque alios audire permitterer, et esse velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum. Restat igitur ut me ipse judicem sub RETRACTATIONUM LIBRIS EMENDANDIS ADHIBITI SUNT CODICES MSS. Corbeiensis optimæ notæ annos præferens fere 900, Theodoricensis qui olim Hincmari Remensis fuit,Jolyensis an. 800, Item pervetusti Floriacensis, Albinensis, Benignianus ; et aliquanto ætate posteriores Pratellensis, Michaelinus, Beccensis Victorini tres, Sorbonici tres, Regius, Regio-montensis, Germanensis: præter alios quosdam studiosorum virorum opera in rem nostram recensitos. Hi sunt Arnulfensis, Cisterciensis, Vedastinus, Vaticanus, Anglicani sex, scilicet ex Bodleiana bibliotheca tres, ex Collegio Mertonensi duo, et ex archiva Laudina unus: quorum sex codicum Lectionibus, absoluta jam hacce Editione ad nos per V.C. E. Bernardum Astronomiæ in Oxonieusi Academia professorem transmissis, confirmantur pasim castigationes hic factæ. Subsidio fuerunt etiam Lectiones a Lovaniensibus ex Mss. quatuor Belgicis collectæ. Consule Notitiam Codicum Mss. in tomo qui inscribitur Augustiniana. Editi demum antiquiores et castigatiores adhibiti sunt Am., id est, qui per Joannem Amerbachium an. 1505 prelum subiit : Er. qui Desiderii Erasmi cura Frobenianis typis excusus fuit an. 1529; et Lov. qui juxta Lovaniensium Theologorum recognitionem ex Plantiniana typographia an. prodiit 1577. COMPARAVIMUS PRÆTEREA EDITIONES 1o Er. Guill., id est alleram Erasmi Parisiis datam in ædibus Carolæ Guillard, 1541, Basiliensique multo auctiorem. 2o Lugd., id est Lugdunensem anni 1561. 30 Venet., id est Venetam anni 1584. 40 Lov. Par., id est Lovaniensium, quæ prodiit Parisiis 1651. 5o Lov., id est alteram Lovaniensium, quæ prodiit Antuerpiæ 1662. 6o Benedict., id est Benedictinam Antuerpiæ recusam 1700-1702. M. In hisce Retractationum libris Lemmata capitum, necnon opusculorum initia quæ referuntur in capitis cujusque fine, sie repræsentamus, uti exstant in Mss., nonnunquam vero paulo aliter atque in editis exhibebantur. Edd. Editi. Reg. Regius codex. PRÆCIPUARUM ABBREVIATIONUM EXPLICATIO. (1) Lovanienses habent, jam diu istud. At Mss. supra designati hanc præferunt lectionem, jam diu est ut, quæ sane Augustino familiaris est. Sic in Epist. 71, ad Hieron., n. 2, legitur: « quod jam diu est ut exspecto.»-Er.Guill., jam diu istud ut Lovanienses. M. Addunt Lov.:Sed qui primas non potuit habere sapientiæ, (a) Scripti ann, 426 aut 427. magistro uno, cujus de offensionibus meis judicium evadere cupio. Magistros autem plures tunc fieri existimo, cum diversa atque inter se adversa sentiunt. Cum vero idipsum dicunt omnes, et verum dicunt, ab unius veri magistri magisterio non recedunt. Offendunt autem, non cum illius multa dicunt, sed cum addunt sua. Sic quippe incidunt ex multiloquio etiam in falsiloquium. 3. Scribere autem ista mihi placuit, ut hæc emittam in manus hominum, a quibus ea quæ jam edidi, revocare emendanda non possum. Nec illa sane prætereo, quæ catechumenus jam, licet relicta spe quam terrenam gerebam, sed adhuc secularium litterarum inflatus consuetudiné scripsi: quia et ipsa exierunt in notitiam describentium atque legentium, et leguntur utiliter, si nonnullis ignoscatur; vel si non ignoscatur, non tamen inhæreatur erratis. Quapropter quicumque ista lecturi sunt, non me imitentur errantem, sed in melius proficientem. Inveniet enim fortasse quomodo scribendo profecerim, quisquis opuscula mea, ordine quo scripta sunt, legerit. Quod ut possit, hoc opere, quantum potero, curabo ut eumdem ordinem noverit. LIBER PRIMUS. IN QUO RETRACTANTUR LIBRI QUOS SCRIPSIT NONDUM EPISCOPUS. CAPUT PRIMUM. Contra Academicos, libri tres. 1. Cum ergo reliquissem, vel quæ adeptus fueram in cupiditatibus hujus mundi, vel quæ adipisci volebam, et me ad christianæ vitæ otium contulissem; nondum baptizatus, contra Academicos vel de Academicis primum scripsi, ut argumenta eorum, quæ multis ingerunt veri inveniendi desperationem, et prohibent cuiquam rei assentiri, et omnino aliquid, tanquam manifestum certumque sit, approbare sapientem, cum eis omnia videantur obscura et incerta, ab animo meo, quia et me movebant, quantis possem rationibus amoverem. Quod miserante atque adjuvante Domino factum est. 2. Sed in eisdem tribus libris meis, non mihi placet toties me appellasse Fortunam (Lib. 1, c. 1, n. 1 et 7); quamvis non aliquam deam voluerim hoc nomine intelligi, sed fortuitum rerum eventum, vel in corporis nostri, vel in externis bonis aut malis. Unde et illa verba sunt, quæ nulla religio dicere prohibet, Forte, forsan, forsitan, fortasse, fortuito: quod tamen totum ad divinam revocandum est providentiam. Hoc etiam ibi non tacui, dicens: Etenim fortasse, quæ vulgo fortuna nominatur, occulto quodam ordine regitur; nihilque aliud in rebus casum vocamus, nisi cujus ratio et causa secreta est. Dixi quidem hoc, verumtamen pœnitet me sic illic nominasse fortunam, cum videam homines habere in pessima consuetudine, ubi dici debet, Hoc Deus voluit, dicere, Hoc voluit fortuna. Quod autem quodam loco dixi, Ita comparatum est, sive pro meritis nostris, sive pro necessitate naturæ, ut divinum animum mortalibus inhærentem nequaquam philosophiæ portus accipiat, etc. (Ibid.), aut nihil horum duorum dicendum fuit, quia etiam sic sensus posset esse integer; aut satis erat dicere, pro meritis nostris, sicut verum est ex Adam tracta miseria; nec addere, sive pro necessitate naturæ, quandoquidem naturæ nostræ dura necessitas merito præcedentis iniquitatis exorta est. Itemque illic quod dixi, Nihil omnino colendum esse, totumque abjiciendum quidquid mortalibus oculis cernitur, quidquid ullus sensus PATROL. XXXII. attingit (Ibid., n. 3); addenda erant verbaut diceretur, quidquid mortalis corporis ullus sensus attingit: est enim sensus et mentis. Sed eorum more tunc loquebar, qui sensum non nisi corporis dicunt, et sensibilia non nisi corporalia. Itaque ubicumque sic locutus sum, parum est ambiguitas evitata, nisi apud eos quorum consuetudo est locutionis hujus. Item dixi : Quid censes aliud esse beate vivere, nisi secundum in quod in homine optimum est, vivere ? Et quid dixerim, in homine esse optimum, paulo post explicans: Quis, inquam, dubitaverit, nihil esse aliud hominis optimum, quam eam partem animi, cui dominanti obtemperare convenit cætera quæque in homine sunt? Hæc autem, ne aliam postules definitionem, mens aut ratio dici potest (Ibid., c. 2, n. 5). Hoc quidem verum est; nam quantum attinet ad hominis naturam, nihil est in eo melius quam mens et ratio : sed non secundum ipsam debet vivere, qui beate vult vivere, alioquin secundum hominem vivit, cum secundum Deum vivendum sit ut possit ad beatitudinem pervenire; propter quam consequendam non seipsa debet esse contenta, sed Deo mens nostra subdenda est. Item respondens ei, cum quo disputabatur : Hic plane, inquam, non erras; quod ut tibi omen sit ad reliqua, libenter optaverim (Ibid., c. 4, n. 11). Hoc licet non serio, sed joco dictum sit, nollem tamen eo verbo uti. Omen quippe, me legisse non recolo, sive in sacris Litteris nostris (a), sive in sermone cujusquam ecclesiastici disputatoris quamvis abominatio inde sit dicta, quæ in divinis Libris assidue reperitur. 3. In secundo autem libro prorsus inepta est et insulsa illa quasi fabula de Philocalia et Philosophia, quod sint germanæ et eodem parente procreatæ (Lib. 2, c. 3, n. 7). Aut enim philocalia quæ dicitur, non nisi in nugis est, et ob hoc philosophiæ nulla ratione germana aut si propterea est hoc nomen honorandum quia latine interpretatum, amorem significat pulchritudinis, et est vera ac summa sapientiæ pulchri (a) Omen tamen legimus III Reg. xx, 33. At S. Augustinus vel non legerat in versione qua utebatur, vel quia sermo ibi est de Paganis viris, profani vocabuli usum inde approbandum esse non existimavit. (Dix-Neuf.) |