Obrazy na stronie
PDF
ePub

diu, (4) non sorte peregrini, sed merito. Ereptus es inde non tua evasisti virtute. Columna nubis te perduxit per diem, ut (5) ostenderet cæcum (Exod. x): ignis columna per noctem, ut admoneret arsurum. Angelus prævius tua castra promovit, ut etiam præsenti Deo probareris ingratus (cap. XIV). Per mare pedibus ambulasti, ut patereris in terra naufragium (cap. xv). Ad hoc sane in eremo aquam de petra bibisti, manna de cœlo gustasti (cap. xvi), ut cum esses ad egestatem postmodum devolutus, præteritorum bonorum recordatione acrius torquereris.

carnaliter sentiunt, in gregibusque pecuinis agnum A tui criminis gratularis? In Ægypto 284 servisti (3) bifaria natura commissum, qui inveniri non potest, quærunt, sic (4) agnum verum Christum, quem invenerant, perdiderunt: non enim intellexere, quia ex hædis humana designabatur caro suis onusta peccatis, ex ovibus spiritus majestatis: quæ utraque in Christo concreta, agnuın legitimum præstiterunt. Hic est agnus, fratres, de quo (5) Lex ait: Pascha est Domini (Exod. xi, 11, 27). Apostolus quoque Paulus: Pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. v, 7). Cur autem dignatus fuerit immolari, Joannes Baptista ante prædicavit his 283 verbis: Ecce agnus Dei, ecce, qui tollit (6) peccata mundi. (Joan. 1, 29). Hic itaque dictus est (7) primitivus, quia paternæ antiquitatis solus est conscius. Hic (8) maturus, quia post ipsum non est ullus. Hic sem- B piternus, quia occisus est, et inventus est vivus. Hic immaculatus a peccato, quia solus est mundus. Hic salutaris, quia per ipsum vincimus mortem. Hic masculus, quia Dei est virtus. Hic, inquam, agnus perfectus, quia in ipso magnus ille sacerdos pio mysterio sua victima inclusus, hodie Deum reddidit hominem, quem (9) litavit.

TRACTATUS LVI.

De (1) Exodo III.

Tempus non sinit, fratres, (2) imagini reddere veritatem. Verumtamen Judære quid (3) monumentis

(3) Bifaria natura agnum auctor vocat, qui ex du- C plici hædorum et ovium specie constat, ut ex sequentibus tractatibus liquebit.

(4) Voces agnum et Christum absunt a ms. Rem. In Tolentinate vero Christum deest.

(5) Edit. Ven. pro Lex ait habebat liture: Edit. Ver. lætari: ms. Zen. et Sp. læture: sed nullo sensu, qui satisfaciat. Cæteri codices Lex ait, ubi Lex sicuti passim pro Moysis libris sumitur, ut alibi animadvertimus, ita nunc indicat librum Exodi, in quo quidem textus Pascha est Domini legitur. Neque moveat, quod in vulgata ejus loci interpretatione sit: Phase, id est transitus Domini: pascha enim et phase, vel transitus idem sunt; nam, ut Hieronymi verbis utamur in cap. 3f Isaia, pag. 423, tom. 3v : Manifestum est pascha, hoc est, phase Domini non passionem significare, sed transitum. Hinc eadem Zenoniana interpretatio usurpata visitur a Tertulliano adversus Judæos cap. 11, et præsertim a Gaudentio serm. 2, pag. 40.

(6) Sic mss. Rem. et Tol. Ita etiam erat in ms. Pomp., sed correctum peccatum, uti et in editis legitur.

(7) Tractatu 62 hujus libri, ubi similia repetuntur, Primitivus, inquit auctor quia præter Patrem ante ipsum nullus et primus.

(8) Sparaverius mallet legi unicus, et bene. At laudato tract. 62, maturus repetitur, sed alia ratione, quia æternus est. Porro aucioritate ms. Rem. antiquissimi scripsimus non est ullus pro eo quod alibi scribitur est nullus.

(9) Nimirum sacrificavit,' quippe quod Christus se hominem Deo patri per mortem crucis obtulit, ut họminem faceret quodam modo Deum.

TRACT. LVI.(1) Mss. Rem. Tol. Vat. Urb., Sequentia Exodi; Pomp. Zen., Item de Exodo; in editis de Exodo. Hic porro tractatus similis est tract. 58 et utrique, ut facilius intelligantur, conferendi : alicubi enim, ubi variant, unus ex altero explicatur.

D

TRACTATUS LVII.

De (1) Exodo IV.

Mira, fratres (2) carissimi, historia sacræ sic est perlecta narratio. Cum Israelis populus (3) enormi captivitatis jugo depressus, a rege Pharaone duris conditionibus in Egypto necaretur (Exod. cap. 1); miseratione Dei, duce Moyse, jussus est proficisci (cap. xn). Huic non circulus solis per diem, sed columna nubis ; non candida lona, sed ignis columna per noctem iter pandebat ignotum : qui ut inter duo elementa pervenit, ibidem (4) præsentariæ exitum mortis expavit (cap. xiv). Hinc enim persequentium 285 Ægyptiorum infestis mucronibus (5) premebatur inde maris magno clausus obice premebatur.

(2) Reddere veritatem imagini idem est ac explicare quid imago seu figura vere significet. Indicat autem Zeno se brevitate temporis, quod inter tot officia paschalia reliquum est, impediri, quominus possit exponere, quid spectarit, quod Judæis olim, dum ex Ægypto liberati fuerunt, in imagine contigit. In ns. Pomp., imaginis legitur: in edit. Ven. veritate, quorum neutrum placet.

(3) Monumenta criminis Judæorum auctor appellat ipsam Exodi historiam, ex qua palam est ipsos sive in captivitate, sive dum liberarentur, sive etiam post, variis criminibus reos fuisse, quod in sequentibus satis exponit. Judæos porro Exodi historiam in sui nominis commendationem ingessisse, in eaque perperam gratulatos Zeno affirmat, quod non minus inde gloria, quam ignominiæ in ipsos redeat: si enim patent divina ipsis collata beneficia, produntur etiam dura et criminosa gesta, quibus illi divinis beneficiis male responderunt.

(4) Judæos non sorte peregrini, sed ut loquitur tract. 58,non necessitate, sed merito, scilicet ob sua crin..da, in captivitate diutius relictos affirmat.

(5) Ms. Rem., custodiret.

TRACT. LVII. (1) Mss. Incipit Exodi secunda; ed. de Exodo. Ilic tractatus post lectionem de Exodo habitus ex prima periodo cognoscitur.

(2) Mss. Tol., Pomp., Vat., Urb., dilectissimi. Sic deest in ms. Val. et sane abundare videtur. Dein prælecta pro perlecta in ms. Tol.

(3) Duo mss. Rem. et Tol., in ormi: ms. Pomp. mortis alii autem tum mss., tum editi in ortu præter unum codicem Urbinatem, qui genuinam lectionem textui insertam exhibuit. Paulo post prehensus pro depressus in eodem ms. Urb., dein pro Duce Moyse in ms. Pomp., Moyses solum legitur.

(4) Edit. Ven. præsentatæ.

(5) Ne repetatur vox premebatur, quæ iterum hoc eodem membro occurrit, eam Sparaverius hoc loco subaudiri mallet, vel legi terrebatur. Post pauca pro

nunc pervenisse cognoscis. Ubi sane ad hoc aquam de petra bibisti, manna de cœlo gustasti (cap. xvi), ut scires miser, quid fueras perditurus. (4) TRACTATUS LIX.

Etenim ili nullæ inerant naves, nulla transfretandi A Denique eremo exciperis (Exod. cap. xvn), quo te præsidia cum subito divina providentia scinditur mare: aquæ dextra lævaque gelido stupore frenata, vitreos diriguntur in muros, præstolantes transitum Dei populi, ut (6) persequentibus mare sint. Inducitur in viam Israel ingratus, in qua nec gladios possit timere, nec fluctus. Mira res! medio pulverulentus exsultat in profundo, (7) qui circa se videret feliciter triumphum suum perire naufragio. Haec Judæus. prædicat, fratres : et tamen Deo demens adbuc usque non credit, qui est benedictus in sæcula sæculorum. Amen.

TRACTATUS LVIII.
De (1) Exodo V.

Tempus non sinit imagini reddere veritatem. Verumtamen, Judae, 286 quid (2) designatione tui criminis gratularis? In Ægypto servisti diu non necessitate, sed merito (Exod. cap. 1). Ereptus es inde (cap. xv): non tua evasisti virtute. Columna nubis te deduxit per diem, ut ostenderet cæcuin : igris columna per noctem, ut significaret arsurum (cap. xш). Angelus tua castra præcedit: necubi crimen excuses. Per mare ambulas (cap. xiv): veloces pedes (3) tuos ad effundendum sanguinem dextra levaque in se refugiens unda testatur (Psalm. x).

clausus mss. Rem. Tol. clausui, et cod. Vat. pro clausus obice scribit clausui objicere.

(6) Ms. Pomp., transeuntibus, quod si legendum sit, ut sane probabile est, desunt hoc loco aliqua, et supplendum sic: ut transeuntibus agger, persequentibus mare sit. Agger posuimus, cum unda hinc atque hinc suspenseæ, tract. 59, aggeres appellentur.

(7) Sic mss. Tol. et Zen. cæteri editi et mss. quia, quod minus placet.

B

De (1) Exodo VI.

Judæi, unde se beatos putant, infelices inde esse noscuntur: etenim (2) commodius puto misero in statu suo manenti, quam beato in ultimas miserias devoluto. Nam (3) prædicant patres suos Ægyptium populum fugiendo delesse (Exod. cap. xiv): Deum suis præfuisse majoribus, eorumque iter præcessisse : non intelligentes, quia exinde eos a facie sua remotos, post suum dorsum cum(4) post futuris abjecerat : 287 (5) Erythræum quoque in geminas ripas medium scissum mare, ductisque dextra lævaque aggeribus in aciem stipatis, undarum salvo liquore, arefactam profundi in semet contra se obuixam, stupidam pependisse naturam viam inter fluctus (6) micuisse terrenam, quæ utique non coelestis populi meritum, sed terreni per orbem totum dispersioms futuræ denuntiabat exitium. Ideo eos in eremum inde perduxit (Exod. cap. xv), vulneraque detest abilis mentis cu anda lacte cum melle providendo commonuit (cap. XVI): nam infirmis ac languidis

ret, quibus sane omnia evenerunt, quæ in Veteris Testamenti figuris indicantur. Hic porro tractatus, paucis additis, quibusdam mutatis, eadem continet, que tractatus 56. Vide igitur quæ ibidem adnotavimus. C

TRACT. LVIII.—(1) Mss. Sp. et Zen. addit ad JuAcos, contra quos sane posteriori quoque ætate tractatus a Patribus nonnumquam habitos (ut alios testes omittamus) ex Possidii indiculo liquet: ubi memorantur S. Augustini adversus Judæos tractatus duos, qui injuria temporum interciderunt. Id autem ne cuipiam sit mirum, cum post redditam Ecclesia pacem, et postquam ecclesiæ publicæ patuerunt, ea disci plina inducta fuerit, ut ad Episcoporum sermones exaudiendos non tam fideles et catechumeni, sed hæretici,Gentiles, et Judæi exciperentur; unde can. 84 concilii Carthaginensis IV sancitum legimus, ut episcopus nullum prohibeat ingredi ecclesiam, et audire verbum Dei, sive Gentilem, sive hæreticum, sive Judæum usque ad Missam catechumenorum. Miss catechumenorum nomine intelligitur illa missio, qua catechumeni post D divinum verbum dimittebantur. Ex hac vero consuctudine, ut testatur concilium Valentium can. 1, nonnuili ad fidem perducebantur : Sic enim, inquit, Pontificum prædicatione audita, nonnullos ad fidem attractos evidenter scimus. Hæc autem nos ea de causa monitum voluimus, non quod hosce tractatus a Zenone adversus Judæos vere præsentes habitos fuisse credamus, sed ut appareat, quam imbecillum sit eorum argumentum, qui ut Zenonem ad antiquiora sæcula evehant, his tractatibus utuntur, ac si posterioris ævi antistites adversus Judæos publice in Ecclesiis non disseruerint. Cæterum occasione lectionum paschalium, in quibus de divinis erga Judæos beneficiis sermo est, hos tractatus a Zenone recitatos liquet, ut exprobrato ipsorum ingrati animi vitio, verum Dei cultum ad christianos translatum mone

(2) Traciatus 56, habét monumentis tui criminis. (3) Edit. Ven., suos.

(4) Ms. Rem. concludit sic: Explicit tractatus de Exodo S. Zenonis.

TRACT. LIX.-(1) Ed. Ven. cum ms. Zen. de Judæis hunc et sequentes octo tract. inscribit: mss. cæteri de Exodo. Utrumque titulum præposuit Veronensis editio, quod semel monuisse sufficiat.

(2) Ms. Urb. esse commodius. Ne autem æquivocationem patiaris, subaudi homini misero, et significa tur præclarius multo agi cum homine misero, qui in suo statu maneat, quam cum beato et felici, qui în miserias ultimas devolvatur.

(3) Edit. Ver. et aliquot miss. prædicat : correximus ex quinque mss. et odit. Ven. quippe nominativi loco Judæi intelliguntur.

(4) Post futuris pro posteris accipitur, qua voce Vitruvius lib. ix, cap. 7, et Gellius lib. xvii, cap. 7, de re, quæ deinceps futura est, utuntur.

(5) Hunc textum contaminatum Sparaverius judi cans, corrigendum putavit, ita tamen ut illum sine antiquis libris sanare se non posse professus sit : Erythræum quoque in geminas ripas medium scissum mare, ductisque dextra lævaque aggeribus, in aciem stipatis undis, sudo liquore arefacta profundi semila, contra se obnixam stupidam pependisse naturam. Codices plures habuimus, nihil tale subolevit uspiam ; et ex interpunctione, quam posuimus, non ita conLaminatum hoc testimonium videri posse putamus, ut intelligi nequeat.

(6) Miscuisse habebant editi et mss. nonnulli; melior visa est lectio mss. Rem. Vat. et Pomp. Paulo post in ms. Sp. meritis legitur pro meritum; in Rem. exitum pro exitium; et inde codem Rem. cum Tol. et Pomp. Adco pro Idco.

[ocr errors]

mannæ teneritudinem irroravit; non enim erant A 21 ), et cantica ejus in lamentationem conversa proidonei, aut digni, qui cœlestis panis perpetua solidi- phetæ testantur ( Id. v, 23, v, 22; Is. 14). Tautate fruerentur. Petra illis scaturivit in fontem (cap. ros, arietes, hircos et agnos a Domino sæpe reXVII): ut biberent detritis (7) lacunis, ut merebantur, probatos (4) accepimus (Jer. vi, 20 ). Quid ultra? cœnulentum postmodum laticem, Domino dicente: (5) Non potest, fratres, ullum celebrare mysterium, Me dereliquerunt fontem aquæ vivæ, et foderunt sibi cujus sacrificium divina sententia advertitis esse lacus detritos, qui non possunt aquam portare (Jer. damnatum per Dominum nostrum Jesum Christum, 11, 13). Postremo infelices quid sperant de imagine, qui est benedictus (6) cum Patre et Spiritu sancto in cujus nosse non sunt meriti veritatem, (8) Dominum omnia sæcula sæculorum. nostrum Jesum Christum ?

288 TRACTATUS LX.

De (1) Exodo VII.

Pharisaeus quemadmodum legitimum pascha possit celebrare, non video: (2) cujus eminens famosumque illud templum miserabili vastatione campis æquatum suo pulvere jacet sepultum. Sacerdotalis cathedra pestilentiæ (Psal. 1, 1 ), cultorum suorum (5) sacrilegio, jure deleta est. Exinanitum cornu jam non spirat unguenta. Dies festos in luctum ( Amos v,

(7) Ms. Rem, senaculis pro lacunis, male; est enim senaculum locus in quo senatus habetur. Forte cœnaculis a cœnum. Heic autem indicantur lacunæ a Jeremia n, 13, memoratæ, quæ quidem in Zenonis interpretatione lacus detriti appellantur, in vulgato autem interprete cisternæ dissipate, id est consumptæ, quæ continere non valent aquas.

(8) Mss. Vat., Pomp., Urb. et edit. Ven., per Dominum, sed male; nam vox Dominum refertur ad veritatem, quam Judæos nosse non meritos Zeno insi

nuat.

B

TRACT. LX. - (1) Mss. Rem., Tol., Urb., Pomp., C Item sequentia Exodi; Vat., Tractatus sequentiæ Exodi incipit; Ms. Zen. et edit. Ven., de Judæis. Utramque inscriptionem præfixere editores Veronenses.

(2) Constans et pervulgata sententia est, Judæis in uno Hierosolymorum templo legitime sacrificare licuisse. Hujus rei testis antiquissimus S. Clemens Romanus in epistola ad Corinthios num. 41, S. Justinus in dialogo cum Triphone p. 4, edit. Parisiensis an. 1569, S. Phileas martyr in sinceris ejusdem Actis apud Ruinartium pag. 454 et alii. Cum porro paschale celeberrimum sacrificium esset agnorum, de quibus præceptum est Exodi cap. xi, jam hos solum in eodem templo potuisse mactari, ut pascha legitime celebraretur, exploratum est. Huic tamen sententiæ adversatur Philo lib. 1 de Vit. Moysis, et tract. de Decalogo, qui paschalem agnum non a sacerdotibus, sed a singulis ex lege mactatum prodit, et S. Gaudentius, qui serm. n, pag. 56 et 37, in domibus singulis, non autem in templo singa- D los agnos occisos fuisse testatur. Philonis auctoritatem expungit Pater Lamy in tractatu de Veteri Judæorum paschate, ac si ille have scripserit, propterea quod Alexandrino schismati faveret. Tripho Judæus non minoris forte auctoritatis habendus, qui apud Justinum martyrem de paschali agnorum sacrificio id ipsum confessus est, pag. 42. Gaudentio autem præter memoratos Patres satis sit opposuisse Hieronymum, qui cum Zenone nostro similiter sentit. Nec immolemus agnum, vel mysticum pascha celebremus, quia hæc absque templo fieri lege prohibentur. Hinc ergo jure S. Zeno hoc et sequentibus etiam in tractatibus haud legitimum babuit Judæorum pascha, quod illi demolito adhuc templo legitime se celebrare posse contendebant, cum nec pascha sine sacrificio, nec sacrificium sine templo celebrari queat. (3) In mss. Rem., Vat. et Pomp., sacrilego jure.

289 TRACTATUS LXI. De (1) Exodo VIII.

Judæus legitimum gerere se pascha contendit; cui nihil aliud de veteri sacramento, quam inanibus intexta suspiriis (2) fabula remansit. Denique regium illud templum campis æquatum jacet. Altaria (5) ejus subversa manu cum suis sibi sacrificiis, sparsa in pulverem vanuerunt. Sacerdotalis cathedra pestilentiæ suo nomine deleta est (Ps. 1, 1). Agnus salutaris (Exod. xn, 5), qui designatur (4) ex ovibus

(4) Ita ex mss. Rem., Tol., Pomp., Vat. Urb., cum alias legeretur acceperunt.

(5) Ms. Pomp. repetit: Non potest, non potest. (6) Ms. Tol., Vat., Urb., Pomp. et Zen., cum Spi

ritu sancto.

TRACT. LXI.—(4) Mss. Incipit de Exodo: ed. Ven. de Judæis, idque alia manu in ms. Pomp. Hic tractatus, paucis additis, quibusdam mutatis, eadem continei, ac tractatus 60 quem præmisimus, et 62 quem subjiciemus.

(2) Fabula proprie a fando sermonem quemlibet significat; unde quod Plautus dixit in Stichio act. 4, sc. 4, vers. 71, lupus in sermone, id Terentius Adelph. act. 4, sc. 1, vers. 21, exposuit lupus in fabula. Hinc fabula sæpe vera est historia, quæ sermone traditur; unde S. Hieronymus Et ne veteres replicando historias longum faciam..... brevem tibi fabulam referam, quæ accidit infantio meæ temporibus. Pro scripta etiam historia idem Hieronymus ipsa voce utitur in Epist. ad Phil. cap. 1: Longum est diversa judicum gesta percurrere, et totam Samson fubulam ad veri solis ( hoc quippe nomen ejus sonat) trahere sacramentum. Hine Phædrus veras fabulas memorat 2 fab., vers. 5, et fabulari pro vera narrare apud Scriptores non raro legitur. Nibil itaque mirum, si S. Zeno hoc loco veram sacræ et antique historia et scriptis et verbo tradite narrationem fabule nomine appellavit.

(3) Auctoritate manuscriptorum Tol, et Vat. delevimus vocem Dei, quæ post altaria legebatur. Postea delata pro deleta in ms. Urb., sed hæc eadem sententia totidem fere verbis superiori tractatu repetita habet deleta.

(4) Exodi cap. xi, vers. 5, ex vulgato Interprete hoc de paschali agno præceptum fertur: Erit autem agnus absque macula, masculus, anniculus; juxta quem ritum tolletis et hædum, quibus agnus et hædus distincti censentur, non vero tanquam unum animal, quod ex agni et hædi natura particeps sit, ut Zenonis textus ponit. Cum Zenone tamen concinens S. Gaudentius serm. iv, pag. 53, recitato Exodi præcepto hec notat: Hinc advertere Judæi debuerant, legem Dei spiritualiter intelligendam, quoniam ab agnis et hadis sumendum legerunt agnum, qui immolandus erat; cum sit istud contrarium, ut, si agnus est, ab agnis sit pariter et hædis. Hæc autem animadversio ab Hebraica veritate aliena, ex aliqua profecto interpretatione fluxit, quam ibidem sane S. Gaudentius prodit in hæc verba: Ab aquis et hædis sumetis Sic

et ex bædis, inter pecora non potest inveniri. Dies A majestatis. Qui primitivus est dictus, quia (5) præter festiejus, et cantica secundum 290 Dei vocem in (5) planctum et luctum profecerunt (Amos v, 25). Superba illa civitas servit. Sane ovium greges infinitos interficit, quos in amaritudine assumit. Quis non intelligat, fratres, illud pascha non esse, sed (6) bromosum latronis cruenti convivium? (7)

291 TRACTATUS LXII.
De (1) Exodo IX.

B

Pharisæi agere se legitimum pascha contendunt: qui cum templo summo, ut putabatur, sunimum sacerdotium perdiderunt; regalis unguenti cornu privati sunt. Circumcisio testimonium mentis impuræ jam jamque illis imminere supplicium denotati vulneris (2) inflictu minatur. Omne genus pecudum cum suo sibi sacrificio reprobatur. Jejunia corum, dies festi, omnisque solemnitas abominatio est apud Deum (Amos, v, 21; Is. 1, 14; Jer. vi, 20; Is. LVII, 5, et Zach. vii, 5). Cum hæc ita (3) sint, a quibus, quomodo, unde pascha celebratur? Adde quod agnum legitimum suo vitio, quem invenerant, perdiderunt: quem Scriptura designabat (4) ex ovibus et hædis (Exod. x1, 5): ex hædis utique, propter peccatricis indumentum carnis; ex ovibus, propter spiritum item integrum Exodi versum 12, recitat serm. 3, pag. 48: Agnus autem perfectus, masculus, anniculus erit vobis; ab agnis et hædis sumetis. Eamdem plane interpretationem lectionemque habet Ambrosius lib. 1 de Abraham cap. 5, num. 40; nec non epist. 23 ad episcopos Æmiliæ num. 19. flæc autem interpretatio, etsi hebraico textui videatur plane con- C gruere, hebraice tamen locutionis vim non plene exhibet, ejusque argumenti, quo Zeno et Gaudentius utuntur occasionem dedit. Cum enim vi interpretationis præceptum tradatur, ut agnus immolandus in paschale, ex agnis et hædis sumatur; ille agnus ex agnorum et hædorum natura particeps esse debere creditus est; quod tamen non ita hebraicæ locutionis ratio significat. Qui enim in prima parte versiculi agnus præcipitur in hebræo appellatur; quæ vox etsi agnum quandoque significet, ut Jeremiæ cap. L, v. 17, DW A pecora ovium, quandoque tamen caprarum partus innuit, ut Deut. xiv, v. 14, Dy pecora caprarum. Hinc ergo ea vox per se non agnum proprie, sed pecus alterutrius speciei sive ex agnis, sive ex capris significat. Hac autem significatione adhibetur Ex. xII, 5, ibique præterea in secundo versiculi commate particula 7 hebraica, quæ hædis præfigitur, non pro et, sed pro vel accipienda est, uti alibi sæpius; et sic versus ille intelligendus: Pecus, seu partus animalium lanigerorum (id enim pecus pecoris significat, de quo adnot. 4, in tract. 65), perfectus masculus, anniculus erit vobis; et hunc ex agnis, sive ex hædis sumeris. Ita exi guum interpretationis latine discrimen Zenonem et Gaudentium in alienam explicationem induxit.

(5) Ms. Urb., in planctis et luctu illi_profecerunt. Illi item additur in mss. Sp., Pomp., Zen. et edit. Ven. Post pauca absumit pro assumit in mss. Tol. et Pomp.

(6) Ita seribunt mss. Rem. et Pomp. Filesacus lib. 1 Selectorum pag, 241, hoc bromosum convivium interpretatur de eo, quod ex avium seu agnorum carnibus constat; forte quia Bpope apud Hesychium Spoon, seu cibum sonet. Ai hujus vocis alibi a Zeone repetite interpretationem explicavimus adnot. 10 in tract. 15, lib. 1, ubi etiam restituendum ostendimus locum S. Gaudentii serm. 2, in quo nostrum

Patrem ante ipsum nullus est primus. Maturus, quia æternus est. Perfectus, quia Dei virtus Deique sapientia est. Immaculatus, quia peccatum non habet solus. Salutaris, quia mortem mutavit in vitam: propter nos qui est occisus, et vivit: sepultus, el resurrexit: homo æstimatus est, et inventus est Deus gloriosus in sæcula sæculorum.

292 TRACTATUS LXIII.

De (1) Exodo X.

Si Judæi vacuatæ imaginis recordatione gloriantur, quanto magis Christianus, in quo non est figura, sed veritas? Quam ex rebus ipsis agnoscite pariter, et probate. Judæi majores suos Pharaonis exercitusque ejus gravi servitutis jugo depressos de Ægypto (2) prædicant liberatos (Exod. xiv). A diaboli rabie, idolorumque turba violenta non tantum nostri ma. jores, sed omnis Christiana progenies de vera Ægypto, id est de isto mundo, semper momentis omnibus liberatur. Illis ducatum Moyses præbuit: dux noster Christus est Dominus. Illis columna nubis atque ignis viam demonstravit: nobis Testamenti Veteris ac Novi clarissima oracula viam (3) et verum Christum Dominum prodiderunt, qui ait: Ego sum via et veritas agnum paschalem sine bromo (non sine bredio, ut vulgata fert lectio) sumendum contendens, satis innuit Judæorum paschale convivium fuisse cum bromo, quod bromosum heic Zeno appellat.

(7) Mss. Tol., Vat., Urb., Pomp., Zen., nec non edit. Ven. hanc clausulam apponunt, per Dominum nostrum Jesum Christum. Vox tamen nostrum abest a

God. Tol.

TRACT. LXII. (1) Ms. Zen. et edit. Ven. de Judæis; cet. cod. Incipit de Exodo. Paucis,additis, quibusdam mutatis eadein heic repetuntur, quæ in secundo et duobus præcedentibus continentur, ac proinde nolata in eosdem legenda sunt.

(2) Ms. Pomp. in fletu.

(3) Idem ms. sunt. Paulo post Addo pro Adde in ms. Rem.

(4) Vide adnot. 3 in tractatum præcedentem. Aliam vero, non autem multo absimilem allegoria interpretationem apud S. Gaudentium loco ibi laudato reperies.

(5) Erat in editis, et ms. Zen., præter Patrem, cui etiam coæternus est divinitate cum sancto Spiritu, ante ipsum, etc, Al verba, quæ inter duas virgulas leguntur, a reliquis muss. absunt, additaque solum apparent posteriori manu in margine ms. Pomp., et exinD de in textum S. Zenonis intrusa. Sane tract, 55, ubi hæc eadem sententia repelitur, nulla sancti Spiritus facta mentione sic scriptum est: Hic itaque dictus est primitivus, quia paternæ antiquitatis solus est conscius. Neque idcirco Spiritus sancti æternitati quidquam præjudicii creatur, quippe quem S. Zeno aliis testimoniis una cum Patre et Filio coæternum luculenter prodit. Vide inter cætera tract. xIII, lib. μ,

num. 1.

TRACT. LXIII. (4) Mss. Sequentia Exodi præter Zen., in quo sicut et in edit. Ven. de Judæis. Notandum quoque hunc tractatum in omnibus mss. nullo numero signari, et hinc in tabula is. Remensi præfixa desideratur ejus titulus, at in corpore insertus sine numero legitur inter tract. 46 et 47 libri primi.

(2) Mss. Tol. et Vat., prædicabant.
(3) Particula et abest a ms. I ompeiano.

(Joan. xiv, 6). Illorum profugus populus per mare A stinuit adunatum, non potest terra bajulare disper

rubrum dextra lævaque undarum stupentibus rupibus pede sicco transivit (Exod. xiv, 21): at nostrum mare, (4) quos voluntarios suscipit, feliciter naufragos facit interimensque universa peccata genitali unda submergit, ut cœlestes effecti terram desiderare non norint. Denique illi post mare ad eremum pervenerunt: nos post baptismum (5) ad paradisum pervenimus. Illis irrorata est esurientibus manna (Exod. 15): 293 nos autem esurire non possumus (6) sempiternum, qui coelestis panis (7) nobiscum portamus annonam. Illis sitientibus petra fluxit in poculum ( Ibid. xvii, 6): (8) ad Christi fontem qui biberit, in æternum sitire non novit. Illis in deserto sua vitas lactis et mellis exhibita est: nobis vero, quod plus est, melle dulcior ac lacte candidior, æternæ vitæ beatitudo Dei tribuetur in regno.

TRACTATUS LXIV.

De (1) Exodo XI.

Quid tumet Pharisæus inanis, quem (2) momenti præterita delectat umbra? Exsultat, quod in Ægypto creverit at in originali decrevit solo. Quod captivitatis sit nexibus exsolutus: sed est nunc usque barbarici furoris moribus alligatus. Deus illi ducatum præbuit: idem a sua cum facie postmodum abjecit. Consecutus est regnum, ut post regiam dignitatem majore dedecore (3) Imperio Romano serviret. Sane vultis scire quantæ sit sanctitatis? Quem mare su

B

(4) Relativum quos, quod omnes editi habent, etsi C absit a mss., nihilominus retinuimus, cum sententia illud postulare videatur.

(5) Paradisum hoc loco non coelum, sed Ecclesiam auctor vocat, in quam quidem per baptisma ingredimur. Paradisi quidem vox apud Græcos usitata, ab Hebraico pomarium, vel hortum originem ducens, eamdem significationem propriam habet, ut videre est apud Xenophontem in Oeconomico, et Hellenicorum lib. iv, cap. 4. A Græcis ad Latinos eadem vox traducta eamdem propriam significatio nem sortita est, uti apparet ex Firmiliani epist. LXXV, inter Cyprianicas; nec non ex vulgato interprete in Cant. iv, 13, etc. Hinc hortus ille peramœnus, in quo primi parentes a Deo positi fuerant, paradisus proprie vocatur. At sicuti per allegoriam cœlestis illa regio deliciis affluens, qua beati æternum potientur, paradisus dicitur: simili allegoria Ecclesiam, quam horti conclusi nomine in Scripturis indicatam nonnulli Patres observarunt, paradisum S. Zeno appellare potuit, et hac quidem significatione illam perbelle eremo opposuit.

(6) Legere maluimus sempiternum, quo adverbio Plautus quoque utitur Aulul. 11, 1, 16, pro eo quod editi et mss. codices sine sensu scribunt sempiternam. Mox quia pro qui in ms. Vat.

(7) Num spectant hæc morem illum antiquum deferendi semper secum, domum quoque, Eucharisticum panem, de quo more satis dictum tract. 5, lib. 1, adnotat. 29.

(8) In Ms. Pom, at pro ad scribitur.

TRACT. LXIV. (1) Tituli hujus tract. tum in mss., tum in edit. iidem plane sunt, ac in tractatu superiori. (2) Ms. Vat., momentis. Postea mss. Rem., Tol., Val. et Urb., delectatur pro delectat : idque scripsissemus libenter, si legeretur qui pro quem.

(3) Ms. Rem., in perpetuum Romana; Mss. Vat.,

D

sum.

294 TRACTATUS LXV.

De (1) Exodo XII.

Quamdiu, Judæe, (2) bruti cordis nec dum discutis tenebras, sacræque legis oracula jam in Christo completa nec probando cognoscis? Verumtamen pro tuo sensu si vis pascha legitimum celebrare, agnus requirendus est tibi (Exod. x1, 5), sicut præceptum est, (3) ex agnis et hædis discordi natura commissus, quem in gregibus pecuinis ipsi tui non invenere majores. Atque utinam tu invenias: dignus es enim immolatione tali, qui salutem tuam in (4) incerti pecoris sitam visceribus opinaris. Sane quod passim multos occidis, edacitatis est tuæ. Quod diversis in locis, (5) vanitatis. Quod cum amaritudine comedis, infelicitatis. Taceo, quod commemoratio est ingrati, non remedium, (6) sacrificium, quod ipse reprobat fieri, qui præcepit. Hoc solum dico. Imple vel in ca:teris legem, sicut scriptum est: Præcinge lumbos tuos. Indue pedibus calciamenta. Arripe baculum manu (Ibid, x1). In eremum proficiscere, si tuos vis imitari majores. (7)

295 TRACTATUS LXVI.

De (1) Exodo XIII.

Judæos legitimum pascha celebrare non posse paucis accipe, Christiane. Salomonis templum hos tili vastatione subversum cum ruina sua jaceat sepultum: ubi sacrificant? Sacerdotes jam non habent,

Tol., Urb., in perpetuum Romano; edit. Ven., in perpetuum imperio Romano: alii codices et editi, ut in textu scripsimus.

TRACT. LXV.--(1) Mss. Item de die Pascha; ms. Zen. ad Judæos hunc tractatum inscribit. Edit. Ven., de Judæis; Veronensis de Exodo et de Judæis simul. Nos de Exodo retinuimus, cum id superioribus de Exodo inscriptis congruat, nec inscriptionum series ob hunc unum immutanda videretur.

(2) Nonius 11, 75: Brutum dicitur hebes et obtusum. Vetus Scholiastes in Horatium, qui lib. 1, ode 34, vers. 9, hac voce utitur, notat: Bruti graves et tardi dicuntur: unde Isidorus lib. x, lit. B.: Brutus quasi obrutus, quia sensu caret; est enim sine ratione, sine prudentia.

(3) Vide adnot. 3, in tract. 61.

(4) Incertum pecus; auctor vocat agnum qui ex agnorum hædorumque natura particeps, nullibi inter lanigera animalia invenitur. Lege adnotationem nuper allegatam. Inter lanigera animalia, inquam; nam pecoris heic dictum est, non pecudis; pecus autem pecudis omne animal significat, quod pabulo terrestri vescitur; at pecus pecoris animalium, quæ lanam induunt, præcipuum est, ut statuit Basilius Faber in Thesauro eruditionis voc. Pecus. Tract 61, inter pe

cora.

(5) Edit. Ven. perperam vagaris pro vanitatis.

(6) Hanc syntaxim in juniorum gratiam sic construendam monemus: Taceo, quod sacrificium, quod ipse reprobat fieri, qui præcepit, est commemoratio, non remedium ingrali.

(7) In ms. Tol. mores pro majores scribitur. Ms. Rem. hanc clausulam subjicit : Explicit S. Zenonis de die Pascha feliciter.

TRACT. LXVI. (1) Ms. Incipit Exodi. S lus cod. Zen. cum Ven. edit. de Judæis. Edit. Ver. utroque titulo utitur. Similia continet ac tractatus 60.

« PoprzedniaDalej »