Obrazy na stronie
PDF
ePub

atque recurrens, solemni motu rotatus in sese, pro- A angelicus et mundus, qui sponsionis sue palam for

ferens sibi de fine principium, natalitia infinita de occasu, dies sempiternus eluxit : quo discussa convoluta hyemis tristitudine, novo vento Favonio blandiente, diversis floribus, genere, colore pariter et odore una nativitate diffusis, germinantia undique dulce prata respirant. Exsultat æstas nova, 270 sed dives, in frumenti varias moles (3) spiceam feliciter contundens palmam : quam prosequetur congrue mustulentus autumnus, ut necessario gratia panis vini quoque jucunditas jungeretur. Quis non hæc cœlestibus mysteriis coaptata cognoscat? hyems namque pigra, sordida et tristis ad eos pertinet, qui idololatriæ deservientes, mundanis voluptatibus compediti, libidini vacantes et gutturi, longe (4) moliti, id est æternæ morti sunt a Deo, quod opus tenebrarum dilexe- B runt, destinati. Ver sacrum fontem debemus accipere, cujus divite ex alveo, Favonio non vento, sed Spiritu sancto generante, odorem divinum beata spirantes fide, (5) diverso charismate, scd una nativitate Ecclesiæ flores clarissimi, ac dulces nostri funduntur infantes. Estas autem fidelis est populus, (6) Sæculorum vero hæredem paschalem resurrectionis diem vocat, propterea quod perenni orbita rediens, Sæculorum æternorum imaginem referat. Revertens pro recurrens scriptum erat in sola edit. Ver. et Pat. Rotatus in sese cum duplici se scriptum reperimus in quatuor mss. et edit. Ven. Principium porro idem dies appellatur, et principium quidem anni, ut ex tractatibus sequentibus liquebit: Pascha est enim vere anni principium, inquit Ambrosius in lib. de Mysteriis, cap. 2: Primi mensis exordium, novella germinum reparatio, ac tetræ hyemis nocte discussa, primi veris restituta jucunditas; ex quibus explicantur, quæ S. Zeno mox subjicit, cum paschalem diem in initium veris conjicit. Eadem invenies apud eumdem Ambrosium, lib. 1 Hexaemer., cap. 4, cum quibus concinit S. Gaudentius tractatu 1, pag. 21, qui hujusce rei originem in antiquum Hebræorum ritum rejicit, apud quos Nisan Martio respondens, Deo præcipiente, primus erat mensium, ut ne tamen christiani in aprilem pascha nonnunquam transferre vetarentur speciali de causa, quam idem episcopus ibidem considerat. Quemcumque autem in diem sive martii, sive aprilis pascha incideret, hic semper anui ecclesiastici principium habebatur, licet vulgari consuetudine cum Romanorum ritu concinente annus a martio inchoaretur.

(3) Contaminatus erat hic focus in editis, ubi fegebatur spicam feliciter contundens palma. Mss. correctionem suggesserunt, qua indicatur, fiumenti spicas per a statem in varias moles seu acervos contundi, cum spicæ eo tempore tundantur in area, et frumenti grana in varios acervos coacta, in horrea inferantur. D Similiter ex sex mss. et edit. Ven. prosequetur posuimus pro consequitur, quod futuro autumni æstatem subsequentis tempori minus congruit.

(4) Tres mss. inoliti. Sed moliti placel, cum molio non minus ac molior reperiatur; unde molior passive a Lucilio usurpatum legitur apud Nonium и, 543, ex quo heic longe moliti idem est ac longe destinati, ut idem S. Zeno explicat.

(5) Diversa in baptismate charismata sunt, quatenus diversa est baptizandorum dispositio; qui enim plus crediderit, nobiliorem se ipse præstabit, inquit S. episcopus, tract. 31; tractatu autem 33, hortans catechumenos ad fidem augendam, hanc rationem affert: Quoniam quantum quis crediderit, tantum beatitudinis et habebit.

C

titer retinens, peccatorum paleis (7) limpidatus, semet pretiosum frumentum divinis horreis inferre desiderans, licet suo uberet fonte, tamen æstuat semper justæ operationis 271 ardore. Autumnuis quoque (8) martyrii locus est, in quo non vitis, sed fossoris sanguis effunditur: ut vita beata pretios.c mortis vindemia comparetur. Dies vero ad sacramentum pertinet resurrectionis Domini nostri Jesu Christi, qui in omnibus omnia est: qui vere æternus est, ac sine nocte dies; cui duodecim horæ in Apostolis, duodecim menses serviunt in Prophetis; quem Evangeliorum salutaria (9) quatuor prædicant tempora; cui non anniversarii, sed quotidiani fructus respondent, hymnum canentes Deo credentibus populis, qui omni immortalitatis semine propagantur in sæcula. In hujus diei luce gradientes exsultemus fide, jucundemur bona conversatione, ut perpetuam vitam adipisci mereamur; per Dominum Jesum Christum. 272 TRACTATUS XLVI.

De (1) Pascha 11.

(2) In stabili cursu, multiformi gratia redimitus,

(6) Pro angelus scripsimus angelicus, ut omnia sint epipheta vocis populus, cum de neophytis sermo sit, quos per baptisina in angelos quodam modo transmu tatos, alibi autem æthereos pronuntiat.

(7) Limpidatus, id est purgatos, mundatus, a limpido, quod verbum usurpat Vegetius, 1. n, 18, 1, sicut et l. 11, 27, 4, elimpido. Paulo post suo uberet fonte, sumpto uberet neutra significatione pro fecundet, exuberet; sicuti etiam Columella adhibuit, 1. v, c. 9, 11: Neque enim olea continuo biennio uberat, id est fecunda non est. Neophyti autem ex gratia, quamni in sacro fonte acceperunt, uberes sunt et fecundi.

(8) De martyribus non raro Zeno meminit, quod qua ratione in ævum ejus cadere potuerit, siquidem vixit sa culo quarto, vide adnot. 20 in tract. 27, et pra sertim Diss. 1, cap 2, § 8. Quæres fortasse quid non vitis, sed fossorum sanguis effusus tradatur. Id ad quarti sæculi martyres præcipue pertinet, quippe episcopi et ecclesiastici fere fuerunt sacræ vineæ fossores et cultores, quos potissimum impetitos eo sæculo legimus, quod prioribus sæculis non omnino convenit, cum et clerici et laici christiani passim a Gentibus mactabantur. Neque vero quispiam existimet vitis nomine Christum intelligendum, qui de se ait Ego sum vitis vera; fossores autem esse universos Christi cultores: nam hi (si allegoriam Evangelicam auctor spectasset) non fossores, sed palmites appellandi fuissent; et fossor seu agricola dicendus fuisset Pater, cum scriptum sit Joannis xv: Ego sum vitis, vos palmites. Ego sum vitis vera, et Pater meus agricola est.

(9) Quatuor tempora hoc loco sunt quatuor anni tempestates hactenus memoratæ, quas ut quatuor Evangeliorum symbola auctor accipit.

TRACT. XLVI.-(1) In mss., Tractatus pascha: in ed. cum Zen. de Pascha 11. Hic autem et sequens traétatus similia continent, iisdemque nonnunquam verbis utuntur, ita ut ex altero alterum corrigere, explicare et intelligere liceat.

(2) Edit. Ven., intestabili : alii editi libri instabili. Mss. quatuor, instabilis cursus; alii duo disjunctive, in stabili cursu, quod eum Sparaverio magis placet, cum præsertim tractatu sequenti in eamdem sententiam stabilis cursor initio legatur. Ms. Rem., multiformi gratiæ perperam heie scribit, bene autem in sequenti tractatu multiformi gratia, uti utrobique alii codices et editi præferunt. Idem ms. Rem. necnon

temporum solemni vestigio dies salutaris advenit. A quoque hodie competentibus 274 præstaturus, quos

Idem sui successor, idemque decessor, longæva semper ætate novellus, (3) anni parens, annique progenies, antecedit, sequiturque tempora et scula infinita. Parit sibi de fine principium; et tamen a cunis genitalibus non recedit. Profecto sacramenti dominici imaginem portat; nam occasu passionem, resurrectionemque ortu redivivo concelebrat, per quem nobis munus futura beatitudinis pollicetur hoc quoque nostris (4) competentibus præstaturus, quos nunc invitat felix occasus, ut sacri oceani lacteo profundo demersi, (5) inde novello novelli que cum dic resurgentes, nobiscum possint ad immortalitatis gloriam pervenire.

273 TRACTATUS XLVII.

De (1) Pascha III.

Stabilis cursor, multiformi gratia redimitus (2) per temporum ambages pernicibus plantis sua recalcans officio solemni vestigia dies salutaris advenit. Idem sibi successor, idemque decessor, longæva semper etate novellus, anni parens, aunique progenies, antecedit, quæ sequitur, tempora, et sæcula infinita disseminat. Parit sibi de fine principium; hoc nostris

Vaticano et Urbinate per temporum, sed male; nisi forte desit accusativus ambages, uti sequenti in traclatu habetur.

(5) Paschalis dies anni parens dicitur, quod inde annus incipiat, qua de re satis diximus adnot. 2 in tractatum superiorem.

jam nunc felix invitat occasus, ut sacri oceani lacteo profundo demersi, surgentes inde novello novelli cum die, sua luce radiantes, nobiscum possint immortalitatis per aerium tramitem cursu servato ad repromissionis tempus, ubi in perpetuum quis oritur, pervenire.

TRACTATUS XLVIII.

De (1) Pascha IV.

(2) Morte sua vivens, sepulcri nido vegetatus, innumerabiles temporum metas (3) perenni curru, una eademque orbita lustrans dies magnus advenit : menses in tempora, tempora in aunos, annos in sæcula pandens. Sine pausa crescit in senium; et tamen Ba cunis genitalibus non recedit. Profecto sacramenti dominici imaginem portat; nam occasu passionem, resurrectionemque ortu redivivo concelebrat, per quem nobis quoque resurrectionem futura beatitudinis pollicetur.

(4) De competentibus vide quæ dicentur in tract. C 50, adnot. 5.

(5) Tractatu sequenti hæc eadem efferuntur sic: Surgentes inde novello novelli cum die, etc.

TRACT. XLVII.—(1) In mss. et edit. Ven., Præfatio Paschalis; in Ver. edit. de Pascha VII. Similis est præcedenti, ac proinde adnotata ibidem heic repetenda sunt. In marginali adnotatione ms. Rem. hæc leguntur: Quinta feria pascha in conventu fratribus coram pontifice recitanda ante stationem. De conventu satis diximus adnot. 4 in tract 41. Statio autem a stando dicta, quod populus ante Deum stans, preces offerret, etsi olim pro ipso jejunio sumpta fuerit (ut patet ex Hermæ lib. ni, Simil. 4, in quem locum vide Gotelerii adnot. 56), propterea quod singulis jejunii diebus stationes haberentur; tamen subinde precatio omnis solemnis, quæ processione indicta de una ad aliam ecclesiam, vel oratorium, aut etiam ad aliquod altare, ibidem stando habebatur a populo, statio dici cœpit. Hoc sensu in marginali adnotatione statio accipitur, D cum per paschales dies, quibus nullum jejunium erat, hæ aliæque stationes ad sequentes tractatus in Remensi ms. designatæ haberentur. flarum porro supplicationum paschalium meminit S. Gregorius Turonensis in libro de Vitis PP., cap. 6, ejusque ritus nonnullæ rubrica in antiquis quarumdam Ecclesiarum Ordinibus, seu Ordinariis reperiuntur. Ip nosira autem Veronensi Ecclesia easdem stationes habitas feriis 2, 3, 4 et 5, infra octavam, paschæ, ex hac aliisque marginalibus adnotationibus Remensi codici affixis suo loco deinceps referendis quet, quarum catalogum in feriarum seriem ob oculos in generali præfatione posuimus. Num aliis diebus ejusdem hebdomadæ stationes haberentur necne, ex notis iisdem non constat at haberi nihilominus potuere, ut ne in codice laudato mentio facienda fuerit, quod has ante stationes vel nihil, vel alia aliunde lectio recitaretur. Equidem in Carpso rituali libro

275 TRACTATUS XLIX.
De (1) Pascha V.

Sempiterni (2) currus auriga teretis metæ sua re

ms. Veronensis Ecclesiæ, qui ante medium duodecimum sæculum a Stephano presbytero et cantore scriptus fuit, ut fusius ostendimus, dissert. 3, cap. 2, § 1, singulis hebdomade paschalis diebus stationes ad certas ecclesias assignantur, quarum hic catalogum appendendum putamus, cum præsertim ecclesiarum, ad quas stationes in Remensi codice indicatæ habebantur, nomina cognoscere pergratum nonnullis præcipue Veronensibus futurum sit.

Feria II, Statio ad S. Stephanum.

Feria III, Statio ad SS. Apostolos et S. Laurentium.

Feria IV, Statio ad SS. Petrum et Joannem.
Feria V, Statio ad S. Firmum.

Feria VI, Statio ad S. Mariam Organam et S. Vitalem.

Sabbato, Statio ad S. Zenonem et S. Proculum. In Dominica octave Pasche, Statio ad S. Anastasiam.

(2) Ms. Urbin., per temporis. Dein suo pro sua in mss. Vaticano, Remensi ac Pompeiano legitur: el dies Salvatoris pro dies salutaris in eodem codice Vati

cano.

TRACT. XI. VIII. —(1) Tractatus Pasche in mss. At de Pascha sermo u in edit. Ver. A medio ad finem similis est tractatui 46, ut conferenti patebit.

(2) Hæc sumpta sunt ex iis, quæ de Phoenice vulgo dicuntur, quod quidem animal resurrectionis et paschatis proinde symbolum Patres sæpe commemorant, uti et S. Zeno, tract. 16, lib. 1, num. 9.

(5) Tractatu 49, Sempiterni currus fit mentio; ubi licet ms. Pomp. cursus habeat, tamen ut currus retineatur, additum aurigæ nomen suadet. At heic cursu pro curru habet editio Veneta; el tr. 50, nec otioso cursu omnes et mss. et editi libri non absimili scriptura præferunt. Utrumque scribi et intelligi 'æquissime potest.

TRACT. XLIX. (1) Sic in editls; in mss. autem : Item in die Pascha. Hic quoque tractatus, sicut et cæteri sequentes, nonnulla habet similia, iisdem sæpe verbis expressa, quod semel monuisse sufficiat.

(2) Ms. Pomp., cursus. In ms. Tol. pro teretis scribitur terrestis, forte terrestris.

Pater omnipotens.

TRACTATUS L.

De (1) Pascha VI.

́plicans complicando gyro solemni ve-tigia, dies salu- A nostris cum fratribus celebremus, præstabit Deus taris advenit. Idem sibi successor, idemque decessor longæva semper ætate novellus: anni parens, annique progenies: (3) antecedit, quæ sequitur, tempora et ut scula colligenda disseminet, parit sibi de fine principium. Hic est, quo similiter, verumtamen semel, amore hominis sui, ejus artifex Deus, et Dominus noster occidit, et exortus est rursum numquam sane repetiturus occasum. Hic, inquam, quo ferales disruptæ sunt tenebræ quo mors subacta est: quo homines, quos (4) susceperant mortuos, refundere inferi coacti sunt vivos. Quem ut semper, et ubique aucti fide, numero, charitate

(3) Ms. Vat., antecellit. Mox semina pro sæcula in ms. Pomp.

(4) Ms. Urb., susceperunt.

TRACT. L.-(1) Præfatio Paschalis, vel Item Præfatio in plerisque mss. et edit. Ven. At de Pascha V, in cæteris editis. Ms. Rem. hanc adnotationem marginalem addit: Tertia feria Pasche in conventu fra tribus coram pontifice recitanda ante stationem. Vide adnot. 1 in tractatum 47.

(2) Mss. Rem. et Vat. perpetuitatis; Tol. et edit. Ven. perpetuatis: sed retinere maluimus perpetuans ex aliis mss. et editis, quo significatur paschalem diem advenire, qui reciprocis ambagibus mundani operis pensa perpetuo itu ac reditu carpit: tractatu autem 16, lib. 1, num. 8: cursus ambagibus carpit pensa mundana, auctor de luna dissereas similiter scripsit. Vide tract. 52, ubi eadem allegoria aliis verbis expressa invenitur. Post pauca muneris pro munerum in ms. Pompeiano legitur.

(3) Tres mss. et edit. Ven. carent præpositione

per.

(4) Præcipua sacra officia, quæ in ipso paschatis die (quatenus tamen a Sabbati sancti vigiliis exordiebatur) sæculo quarto Verona peragebantur, hoc loco S. Zeno paucis indicat: quod testimonium quanti faciendum sit, ex iis præsertim, que de promotione, seu ordinatione ministrorum, ac de pœnitentium cura, seu reconciliatione hoc die habitis traduntur, eruditi statim intelligent. Etenim ad promotionem ministrorum quod attinet, hoc testimonium, quatenus recordamur et legimus, omnium nedum antiquissimum, sed etiam unicum, in quo de ordinationis die paschali tamquam ex ritu peracte mentio fiat. Exstat quidem Leonis epist. 11, al. 81 ad Dioscorum Alexandrinum, in qua cum sacrarum ordinationum tempus legitimum statuatur post diem Sabbati ejus noctis, quæ in prima Sabbati lucescit; et cum hanc diem ipsum esse pascha existimarent, qui Leonis editiones antiquas curarunt, hunc titulum huic epistolæ apponendum vel jam appositum retins.dum duxere: De ordinatione presbyteri, ant_draconi, ut Sabbato sancto celebretur, id est die dominico. At novissimus operum S. Leonis editor diss. 5, num. 5, et in adnotationibus ad eamdem epist. x1, non solum hanc sententiam ex co Leonis textu hand colligi ostendit, quippe quod ibidem de omni die dominico sermo est, non autem de die præcipuo paschatis: sed præterea alia testimonia considerans ium ex Gelasii ep. x ad episcopos per Bruttios et Lucaniam constitutos c. 11, ubi commemoratis omnibus ordinationum legitimis nunc quoque temporibos, unum Sabbatum sanctum, in quo vel nunc ordinationes haberi legitime queunt, prætermittitur; tum ex synodo Romana sub Zacharia papa, an. 743, c. 2, ex Lemovicensi sub Benedicto, an. 1034, ex Claromontana sub Urbano II, an. 1895, etc., ubi de ejusdem sabbati ordinationibus summum silentium; dum cæteros dies legitimnos enumerant, illud generale effarum, numquam in Paschate ordinationum

B

C

D

Nec otioso cursu, reciprocis ambagibus operis mundani pensa (2) perpetuans, genitalis semper, novellus occasu, a se 276 in semet sua (3) per vestigia revolutus, dies salutaris advenit; officiis sacramenti dominici omnibus omni genere munerum largus. Namque piis mercedem sacerdotibus præstat, consequentibus ministris (4) promotionis 277 augmentum, immortalitatis fidelibus fructum, (5) pœbenedictiones celebratas fuisse, pronuntiat, idque vel ex eo confirmat, quod tota hæc solemnitas regenerandis catechumenis erat consecrata: et huic sententiæ ipse Mabillonius accedit, tom. 1 Musei Italici, pag. 104, si hæc de ritu Romanæ solius Ecclesiæ pronuntiata foissent, possent facile concedi; quatenus ejus discipline, de qua nunc quærimus, nullum Romanum monumentum exsistit. At cum de omnium Ecclesiarum disciplina statuatur; id quam sit falsum, ex hoc unico Zenonis testimonio convincitur, in quo aperte et de die paschatis sermo est, et de promotionibus ministrorum, quæ, eo die præcipuo quodam ex ritu haberi consueverant. Et sane mos, qui nunc obtinet, ut episcopi die sabbati sancti legitimas ordinationes possint peragere, non de novo inventus, sed ex antiqua disciplina manasse credendus quidem fuerat: sed nullo antiquo documento, quod superesset, poterat confirmari, nisi hoc, quod ex S. Zenone considerandum proponimus. Addamus et aliud monumentum, quod si non præcipuum hujus disciplinæ ritum subindicat, ut ex Zenone colligitur; saltem praxin confirmat, qua die quoque paschatis ordinationes rite fuisse habitas manifestum est. Hoc monumentum suggerit codex Prioratus S. Gabrielis, cujus fragmentum recitatur in mis. Historia monasterii Fiscannensis apud Martene, tom. II, p. 666 de Antiq. Eccl. Ritib.: In diebus Maurilii archiepiscopi venerunt Fiscannum ad paschale festum duo Francia episcopi, id est Letzelinus Parisiensis, et Fulco Ambianensis missi in legatione ad Willelmum...... tumque in ipso sacratissimo Resurrectionis die supradictus Letzelinus episcopus, volente et petente Abbate Fiscanni, publice missus fecit, atque intra sacramissarum solemnia quosdam ex monachis presbyteros ordinavit. Sera nimis tempora hoc testimonium spectat, que ad Zenonis aetatem nihil conferunt: sed ad refellendam, quam heic impugnamus sententiam, convincendamque ritus ejus successionem, quem a Zenonis ævo deduximus, non nihil pertinet. Porro in Zenonis textu ministrorum vox animadvertenda est, qua omnes cleri gradus, qui sacerdotium (sacerdotes enim tum heic, tum tr. xvt, lib. 1, n. 6, presbyteri intelliguntur, licet sacerdotis nomen plerumque apud antiquos episcopum significet) consequuntur, auctor inuit: nam his augmentum promotionis hoe die præstitum affirmans, de uno minori ad alium altiorem gradum eosdem provectos subindicat, idque ipsum varietatem graduum inter promotos exstitisse palam insinuat. Quod si ad Verone clerum hæc verba directa consideres, jam plures cleri gradus inter operarios tr. 44, a Zenone memoratos hac in urbe per id quoque tempus fuisse facile conjicies. De pœ nitentium cura adnot, sequenti.

(5) Pœnitentium reconciliatio olim non videtur facta fuisse nec in ipso die paschatis, nec in sabbato sancto, sed feria quinta in Coena Domini. ut ex Sacramentario Gelasiano omnibusque ordinibas atque scriptoribus liquet. Nom præcipua Verona, saltem id temporis, disciplina ? sicuti in Ecclesia Me

quam intercipitur tenebrarum.

nitentibus curam, (6) Catechumenis lucis viam, A cunda nativitatis occasum resurgens, horrore numCompetentibus (7) remissam omnium peccatorum. Sicque cunctos in unam Christi corporis gratiam congregatos ad coelestia regna perducit, per Dominum et Salvatorem nostrum Jesum Christum, qui est benedictus in sæcula sæculorum. (8)

278 TRACTATUS LI.

De (1) Pascha VII.

Perpetis anni pernicem cursum in (2) bissenæ mutationis augmentum, una eademque, nec ipsa, sed ipsa orbita circumducens, dies magnus advenit, suo sibi semper novellus occasu. Quod præterit, sequitur (5): quod futurum est, antecedit. In omnibus novus est; et tamen in omnibus vetus est. Punctis omnibus commutatur, non natura, sed numero. Fit B filius horarum, qui pater est omnium sæculorum. Hic est dies, fratres, quo a Domino nostro cunctus redemptus est orbis; quo æthereo semine novellus, (4) id est noster vivificatus est populus. Ific, inquam, qui nobis resurrectionis monstrat exemplum: cujus sane conditione nos beatiores sumus: quia ille occidit, semper ut vivat; fidelis autem post se

diolanensi Ambrosii ævo feria sexta in Parasceve pœnitentes reconciliabantur ex ejusdem epist. xx ad Marcellinam, num. 26, quod ipsum multo serius obtinuit in Hispania et aliquot Gallicanis Ecclesiis, uti probat Martene to. n de Antiq. Eccl. Ritib. lib. 1, c. 6, art. 5, n. 10. Sed forte pænitentium curam Zeno vocat, qua illi perfecte Christo reddebantur, quod ad sacram synaxim ipso solum die paschatis admitterentur.

(6) Duplicem hic notat baptizandorum gradumn Catechumenorum et Competentium. Etsi enim omnes baptizandi sequiori ætate in tres vel quatuor etiam gradus distinguebantur, ut videre licet apud Ducangium; olim tamen non nisi in duos gradus hic a S. Zenone memoratos distincti fuere, ut liquet ex Origene, lib. I in Celsum, S. Isidoro, lib. 1 de Olficiis divinis, Rhabano, lib. 1 de Institutione clericorum, et Leidrado Lugdunensi de Sacramento baptismi, cap. 1. Hoc autem inter utrosque discrimen intercedit, quod Catechumeni a catechesibus audiendis dicti (unde et audientes a Latinis patribus sæpe appellantur, Tertulliano de Poenit., Cypriano ep. x et 24 et aliis) verbo Dei erudicbantur, ut, quod S. Zeno ait, viam lucis cognoscerent: Competentes autem erant hi, qui in via salutis jam satis instructi, baptisma enixe simul postulabant; nam quid aliud sunt Competentes, inquit Augustinus, serm. CCXVI, num. 1, quam simul petentes? et hi peractis scrutinis, in vigiliis potissimum pasche baptizabantur, remissam omnium peccatorum consequentes.

(7) Ms. Rem. remissa, perperam ; accusativo enim casu hoc nomen elatum ex contextu patet, et remis sam peccatorum similiter scriptum legitur tract. XVI, lib. 1, n. 12, in quem locum vide adnot. 53, ubi remissam pro remissionem aliis usitatum ostendimus. (8) Cod. Tol. addit. amen.

TRACT. LI. (1) Sic in Ver. edit. In mss. et edit. Ven. Præfatio paschalis; codex vero Remensis hanc notam in margine exhibet: In paschate quarta feria paschalis in conventă fratribus corum pontifice recilanda ante stationem.

(2) Conjunctim bissenæ scripsimus, ut in miss., licet editi distincte bis senæ praferant. Sic et alii aliorum auctorum codices et editi conjunctim sæpius eamdem vocem scripsere. Bissena autem mutatio

279 TRACTATUS LII. De (1) Pascha VIII.

Specioso circulo sacer iuflexus dies, in mundani operis pensa (2) quadriga temporum fertur, duodenis mensium perpeti curru mutationibus dives, nulla statione contentus: quia immortalitas ejus est cursus. Verum currat, an recurrat, ambiguum est: cu jus præteritum restat, ut redeat. Mira prorsus ratio! Innumerabilium sæculorum diversa mensura conterendo innovat spatia; et tamen ejus semper orbita est una qui nos admonet, fratres, passionis resurrectionisque dominicæ unanimes atque concordes salutaria celebrare mysteria; per Dominum et conservatorem nostrum Jesum Christum. (3) TRACTATUS LIII.

De (1) Pascha IX.

Magnificus, fratres 'dilectissimi, sæculorum pater adest dies, omni genere fructuum fetibus pollens, divite sinu, momentis quibus velis, quatuor temporum munera (2) expungens. (5) Denique Competentibus.

duodecim menses spectat, per quos annua orbita circumducta, dies paschalis redit. Vividum porro S. Zenonis ingenium ex illis verbis deprehenditur, cum anni orbitam, qua cursum suum paschalis dies circumducit, unam eamdemque nec ipsam, sed ipsam per antithesim vocat; à qua locutione non multum absimilis illa, qua tract. 16, lib. 1, num. 8, de Phoenice jam jam post occasum renascente sermonem faciens: Denique, inquit, festo exsultat in tumulo, non umbra, sed veritas: non imago, sed Phoenix: non alia, sed quamvis melior alia, laC men prior ipsa.

D

(3) Advenit. Sequitur, quod, etc., in ms. Vat.

(4) Id est Christianus vivicatus est populus. In Cod. Urb. et forte tum id est noster, tum id est Christianus glossemata sunt, que e margine, ubi a quopiam fuerant apposita, in textum irrepsere.

TRACT. LII.(1) In mss., Incipit Præfatio, vel Item Præfatio. In edit. Ven cum Zen., Præfatio Paschalis in Ver. et cæteris de Pascha: sermo vn. Ms. Rem. hæve in margine notata objicit: Secunda feria Paschatis in conventu fratribus recitanda coram pontifice ante stationem.

(2) Quadriga ablativus est, et quatuor anni temporum ioco ponitur.

(3) In Codd. Pomp. et Urb. Amen.

TRACT. LIII. (1) Ed. Ven., Præfatio Paschalis. Ms. Zen. addit: pro baptizandis. Edit. Ver. de Pasch : srmo IX pro baptizandis. Tandem cæteri mss., Tractatus Pascha.

(2) Expungo pro distribuo accipitur, ut tract. 38, expungit apophoreta, id est munuscula domum transferenda distribuit. Vide ibidem adnot. 16. Sic quidem in Gloss. Græc. Lat. Suuping divisor, expunetor redditur, ac si dividere, seu distribuere et expungere idem significent, ac verbum Græcum dumpio.

(3) Denique pro paucis Zenoni usitatum, ut videre poieris ex indice; vindicatur autem hæc significatio annot. 4, in tract. 7 hujus libri. Porro in editis et mss, mala interpunctione.erat: Denique Competenti bus nostris finitur hyems. Hodie peccatorum cleo confecto lætabuntur. Quodnam peccatorum oleum, quo ætari Competentes debeant? error apertus. Ms. Pomp. peccatorum habebat, et secunda manus correxit peccatores; sed neque proinde difficultas plane diluitur. Itaque alia interpunctione utendum censui

nostris finitur byems hodie peccatorum: oleo con- A lus liberatur; resolutisque undis via cum persecu

fecto 280 lætabuntur. Hodie eos etiam ver arridens diversos in flores diverso charismate (4) redditurum est, cum salubri unda perfusi, limpidæ æstatis messe gaudentes, (5) panem novum cœperint manducare': quos autumnale quoque non morabitur mustum, quo repleti inebriatique, feliciter Spiritus sancti calore fervebunt: qui ut numquam refrigescant, (6) omnibus nobis præstabit Deus Pater omnipotens. 281 TRACTATUS LIV.

De (1) Exodo I.

In die Pascha.

Sicut lectio divina testatur, in Ægypto a Pharaone populoque ejus Israel Dei populus (2) captivitatis ingenti jugo acerrime premebatur (Exod. c. 1). Hunc Deus præcipit proficisci, duce Moyse videlicet et Aaron (cap. xn,31), iter demonstrante nubis columua per diem, eadem ignis quoque per noctem (cap. xш, 21 et 22). Finditur mare; et dextra lævaque in abruptum digestis aggeribus stupens unda solidatur (XIV, 21 et 22). Dei populus navigat plantis. Mira res! Iter ejus barbaris vehementer urgentibus, nec eques potest sequi, nec navis. Maria cum mulieribus tympanum quatit (xv, 20); hymnus canitur; Dei popu

mus. Oleum porro ab antiquis sacrum Chrisma intelligitur dicente Optato lib. VII advers. Parmen. : Oleum nominant illum liquorem, qui in nomine Christi conditur, quod chrisma, postquam conditum est, nominatur. Cum vero huic oleo lætitiæ fructus a Zenone tribuatur, illud indicari videtur, unde, ut Cyprianus ait epist. 70, baptizati unguntur, quo scilicet die paschatis Neophyti confirmabantur. Oleum donum Spiritus sancti auctor vocat tr. 14, lib n, de quo aperte Augustinus loquitur serm. CCXXVII, quem ad baptizatos die paschatis habuit. Neque tamen negarimus significari posse illam charismatis unctionem, quæ inter baptismi ritus accensetur.

(4) Ms. Pomp. et edit. Ven. redditurus sine particula est, quæ item deest in codd. Tol. et Zen. Sed redditurum est plane legendum, cum ad ver neutrius generis referatur, quod redditurum, id est mutatųrum, est. Competentes in flores diversos, quales Neophyti suave redolentes appellari solent; uti sane dulcissimi flores mei a Zenone vocantur tract. 15, lib. 1, n. 5, in fine. Diversi autem sunt hi flores ex charismate diverso, scilicet ex diversa præparatione ac fide, de quo discrimine Zeno satis tract. 31 el 33.

(5) Panis hic est Eucharistia sub panis specie neophy is data, sicuti vox mustum eamdem Eucharis tiam significat, quam sub vini specie iidem percipiebant. His allegoriis cum S. Zeno in rebus aliis frequenter utitur, tum vero frequentius in mysteriis sacramentisque indicandis, quæ ne aperte verbis propriis exponerentur, ex arcani disciplina cautum fuerat, de qua re plura Emmanuel Schelestratius in tractatu singulari de Disciplină arcani cap. 4, artic. unico, § 5, luculenter disseruit, ubi et hunc Zenoris, quem antiquissimum et doctissimum auctorem vocat, locum considerat.

(6) Mss. Tol. et Vat. cum edit. Ven. in omnibus. Eadem editio cum ms. Pomp. in fine addit Amen.

TRACT. LIV.—(1) Mss. Vat. Tol., Urb., Pomp. et index Rem.: Tractatus diei Paschæ cujus supra, id est S. Zenonis, qui memoratus fuerat in clausulis tractatuum superiorum. Concinit autem hic tractatus cum aliquot mox subjiciendis, qui de Exodo in iisdem mss. inscribuntur, ut jure hæc eadem inscrip

B

C

D

tore deletur (xiv, 28). Quantum spiritaliter intelligi datur, Ægyptus mundus est iste. Pharao cum populo suo diabolus et spiritus omnis iniquitatis. Israel populus Christianus, qui proficisci jubetur, ut ad futura contendat. Moyses et Aaron per id, (3) quod erant, sacerdotium, per suum numerum, demonstrabant duorum testamentorum sacramentum. Columna viam demonstrans Christus est Dominus. Quod duplicem nubis et ignis imaginem gerit, judicia duo designat, unum aquæ, quod gestum est, ignis alterum, quod (4) futurum. (5) Mare fontem 282 sacrum debemus accipere: in quo quibus aquis Dei servi liberantur, iisdem, qui non fugiunt, sed portant peccata, delentur. Maria, quæ cum mulieribus tympanum quatit, typus Ecclesiæ fuit: quæ cum omnibus Ecclesiis, quas peperit, hymnum canens et (6) pectoris verum tympanum quatiens, populum Christianum ducit non in eremum, sed ad cœlum.

TRACTATUS LV.

De (1) Exodo II.

Sacram legem qui spiritaliter accipit, fratres, iste est, qui ejus fructu (2) lactatur. Judæi etenim cum

tio in editis huic quoque tractatui præfixa fuerit. Utrumque vero titulum et codicum et editionum hoc primo in tractatu retinuimus, cum in ipso paschali festo hic tractatus habitus sit occasione lectionis Exodi de rubri maris transitu, qui paschatis et baptismi symbolum fuit, ex quo etiain ea lectio hoc paschali tempore recitari et explicari solebat. Eadem ratio de cateris, qui sequentur, tractatibus habenda

est.

(2) Editi cum paucis mss.; captivatus.

(3) Sparaverius correctione additioneque legendum putat: Moyses et Aaron per id, quo erant, sacerdotium, perque suum numerum, etc. At nihil opus est, cum S. Zenonis mens sit innuere Moysem et Aaron per id, quod erant (erant autem sacerdotes, ps. xcvm, 6) demonstrasse sacerdotium, per suum vero name. rum demonstrasse duo testamenta, quæ binariis quibusque numeris significata affirmare solemne Zenoui fuit, ut liquet ex tract. 13, lib. 11.

(4) Indicatur ignis judicium; quo sub finem mundi omnia concremabuntur ex 1 Petri, 7: Cœli et terra igni reservati in diem judicii et perditionis impiorum hominum; quod ipsum significavit Joannes in Apocal. cap. xx, vers. 9 et seqq.

(5) Baptismi typum fuisse Erythræci maris transitum, ut innuimus adnot. 1, diserte tradunt cum Zenone sancti Patres, inter quos unum Cyrillum Hierosolymitanum commemorare sit satis, qui Catechesi 1 ad recens illuminatos: Tyrannus ille, inquit (d est Pharao) ad mare usque veteres persequebatur : ipse vero impudens improbitatis princeps dæmon ad ipsas usque salutares undas te sequebatur. Ille ex mare submersus est: iste in aqua salutis suffocatur.

(6) Mss. Tol. et Vát., peccatoris verum.

TRACT. LV. (1) In ms. Rem. Item tractatus sine alio titulo. Cæteri tum mss., tum edit. de Exodo. Hac autem marginalis rubrica legitur in ms. Rem.: In Pascha coram pontifice in cubiculo recitanda post diaconorum ingressionem ipso die paschatis.

(2) Sparaverius legendum putat lætatur, a qua correctione non multum discrepat mis. Tol. in quo lætatus scribitur. At lactatur pro pascitur dici potuit.

[ocr errors]
« PoprzedniaDalej »